Stare Miasto w Zamościu Dobro Światowego Dziedzictwa UNESCO OCENA WARTOŚCI I PLAN ZARZĄDZANIA Stare Miasto w Zamościu Dobro Światowego Dziedzictwa UNESCO OCENA WARTOŚCI I PLAN ZARZĄDZANIA Bogusław Szmygin Anna Fortuna-Marek Andrzej Siwek Zamość 2018 ISBN: 978-83-7947-342-7 Recenzent naukowy publikacji: prof. dr hab. inż. arch. Aleksander Böhm Wydawca: Politechnika Lubelska ul. Nadbystrzycka 38D, 20-618 Lublin Fotografie: Anna Fortuna-Marek Andrzej Siwek 5 6 7 Zamość -- - - 9 Część I Diagnoza 13 – – 15 - - – – -- – – – – – 21 - 23 25 – – 27 – – – – – – – – – 31 – 33 – – 37 – – – – – – – – – – –– – – – – – – – -- - - – – – – – – – – – – – – – – – – – – – –– – – – – – – – – –– – – – – – – – – – - –– –– – –– – – – – -- – –– – – – – – 53 – – – – – – – – – - - ATRYBUTY I ICH KONTEKSTY Kate gor iaatr ybu tw Atr ybut eleMeNtyATRYBUTU ChArAkterystykA eleMeNtów AtrybUtU OCeNA AUteNtyZMU OCeNA INteGrAlNOŚCI Gwarant integralności dobra – historyczniewytyczone granice zespołu urbanistycznegosą granicami integralności dobra, trwałymii nienaruszonymi (wprawdzie zmienionymiw czasie modernizacji twierdzy w XIX w., aleta zmiana ma charakter nawarstwienia dziejowego nienaruszającego ocenianej dziś wartości zespołu). Element integralności zabytku. Możliwe jegowzmocnienie, przez odtworzenie relacji miasta i Zalewu Miejskiego, jako elementu historycznej fortyfi kacji i kompozycji. Najistotniejszy czynnik integralności określający granice dobra w kontekście historycznym i współczesnym. Istotny czynnik integralności funkcjonalnejzespołu zabytkowego. Skala makro i współczesne zmiany w systemie komunikacji (tranzyt) nie stanowią uszczerbku dla integralnościzespołu zabytkowego, przeciwnie, służą jegoutrwaleniu (umożliwiają zachowanie charakteru historycznego traktów i nawierzchni). Istotny czynnik integralności funkcjonalnejzespołu zabytkowego. Dla zachowania integralności zespołu wykluczone jest trwałeprzekształcanie przestrzeni otwartych przezzabudowę, lub długotrwałe zajęcie ograniczające dostępność przestrzeni. Podstawowy element określenia autentyzmu dobra.Decydujący o wartości i charakterze miejsca. Nienaruszonyi trwale czytelny w strukturze zabytkowej. Zachowany autentyzm historycznej lokalizacji, mimo zmiankontekstów własnościowych, komunikacyjnych i po częścizmian w topografi i terenu. Czytelna intencja i idea pierwotnego założenia. Ważny i trwały element autentyzmu dobra – czytelne rozgraniczenie z miastem współczesnym. W skali makro istotne zmiany traktów tranzytowych, któreobecnie omijają historyczne centrum miasta. W skali lokalnejzachowany autentyzm siatki ulic i wewnętrznych powiązańkomunikacyjnych.W skali materialnej istotnym elementem autentyzmu są nawierzchnie – ich materiał, faktura, kolorystyka. Obecnie dominują trafne aranżacje konserwatorskie z lat 70. – 80. XX w. Element autentyzmu dobra na równi z siatką ulic. Ważny wyznacznik funkcji miejskich (handel, reprezentacja).W skali materialnej istotnym elementem autentyzmu sąnawierzchnie – ich materiał, faktura, kolorystyka. Obecniew skali placów i przestrzeni publicznych zauważalna jest niejednorodność koncepcji i zagrożenie stosowaniem ahistorycznych materiałów o obniżonym standardzie (prasowanakostka betonowa). Jednorodna koncepcja urbanistyczna z lat 1578–1586, współtworzona przez fundatora Jana Zamoyskiego i architektaBernardo Morando, nawiązująca do włoskiej, nowożytnejteorii urbanistyki, spajająca w jeden organizm miasto (centrum rzemiosła i handlu), rezydencję i fortecę. Zachowanaw stanie czytelnym, mimo nawarstwień w skali zabudowy,nadal pojemna i funkcjonalna w skali urbanistycznej. Założenie o wyjątkowej skali, rozmachu i konsekwencji projektowejw kontekście swej epoki. Wyjątkowa uniwersalna wartość artystyczna, historyczna i naukowa. Pierwotna lokalizacja Zamościa wynikała z uwarunkowańwłasnościowych, topografi i terenu (w tym dostępność wody),powiązania ze szlakami handlowymi (trakty lwowski, lubelski,szczebrzeski) oraz liniami granic (aspekt militarny). Określone trwale przez pierścień fortyfikacji. Czytelne i trwałe wyodrębnienie zespołu zabytkowego w granicach miastawspółczesnego. Osie komunikacyjne na osnowie których zakładano miastooraz wewnętrzna siatka ulic wyznaczająca rytm zabudowyi funkcjonalność komunikacji w zespole zabytkowym. Rynek Wielki i rynki poboczne oraz place i przestrzenie towarzyszące budowlom monumentalnym, a także przestrzeńpasa fortyfi kacji i Parku Miejskiego. W zasadniczej części sąto elementy pierwotnej koncepcji urbanistycznej, składniki„miasta idealnego”. Przekształcenia z XIX w. nie zatarły pierwotnej logiki i struktury kompozycji. Układ urbanistyczny„miasto idealne” Historycznalokalizacja miasta Granice historycznego zespołuurbanistycznego Historyczny układdrożny Dyspozycjaprzestrzenipublicznych Fo r m a i p r oj e k t zes p o ł u Sk ala p r zes t rzenna Dla integralności dobra zieleń zabytkowa odgrywa rolę jednego z elementów historycznej kompozycji, a zarazem czynnik interpretacji zespołu fortecznego. W obecnym stanieuzyskano integralność zespołu podkreślonąpierścieniem fortyfikacji. Pożądanym dopełnieniem jest stworzenie kreacji kompozycyj-no-konserwatorskiej włączającej w relacjęz obszarem zabytkowym tereny Zalewu Miejskiego i sąsiadujący z nimi Las Miejski („zwierzyniec”). Element integralności koncepcji projektowejmiasta historycznego. Czytelny. Możliwy dowzmocnienia przez wzmocnienie relacji historycznego centrum z Zalewem Miejskim. Warstwy archeologiczne są jednym z zasadniczych składników integralności zabytku – stanowią dosłownie, jego podstawę. Sąteż elementem często niedostrzeganym, lubniedocenianym, co w przypadku rozmaitychprac ziemnych łączy się z bezpowrotną utratąźródeł archeologicznych. Zatem konsekwentna polityka w zakresie badań i nadzorów archeologicznych jest konieczną składową dbałości o zachowanie integralności dobra. Zachowana integralność w kontekście graniczespołu zabytkowego oraz jednorodnościstruktur przestrzennych o charakterze historycznym, bądź świadomie historyzującym. Czytelny i wyraziście otaczający miasto pierścień fortyfi kacji wyznaczający tereny „wewnątrz” i na „przedpolu” miasta – twierdzyjest elementem konstytuującym integralnośćdobra w sferze materialnej i krajobrazowej. Autentyzm kompozycji zieleni należy rozpatrywać w duchuKarty Florenckiej. W tym kontekście charakter zabytkowy mabez wątpienia Park Miejski. W duchu Karty można też projektować rekonstrukcję ogrodów pałacowych. Dla autentyzmuukładu urbanistycznego otoczonego pierścieniem fortyfikacjima znaczenie również zielony charakter wałów i fortyfi kacjiziemnych – „zielony pierścień” stanowi dopełnienie autentyzmu wizerunku miasta historycznego. Zmiany w otoczeniumiasta uniemożliwiają powrót do historycznych proporcjiterenów zurbanizowanych i otwartych (zielonych), jednakzachowanie przedpola fortyfi kacji daje wyobrażenie o historycznym zagospodarowaniu i stanowi czynnik wzmacniającyautentyzm zespołu jako całości. Istotny składnik autentyzmu w sferze koncepcyjnej „miastaidealnego”, jako element systemu fortyfi kacji. Czytelny w pasie fortyfi kacji, niedoceniony w relacji z terenami otwartymii Zalewem Miejskim na przedpolu zespołu. W wyniku kolejnych akcji modernizacji i rekonstrukcji twierdzy oraz przekształceń zabudowy i infrastruktury miejskiejautentyzm warstw archeologicznych w granicach staromiejskich jest w znacznym stopniu uszczuplony. Tym większe znaczenie obszarów o ograniczonym stopniu ingerencji w warstwy ziemne w perspektywie ostatnich stu lat. Zachowany autentyzm w sferze proporcji i relacji zabudowy,przestrzeni publicznych, akcentów wysokościowych. W skali detalu znaczny stopień przekształceń w wyniku XIX i XXwiecznych modernizacji zabudowy. Obszar czynnej politykikonserwatorskiej, która w drodze uzupełnień i rekonstrukcjikreuje wizję historycznego krajobrazu miasta. Istotny czynnik autentyzmu w sferze ideowej – elementpierwotnej koncepcji „miasta idealnego” i dokument nawarstwień historycznych związanych z modernizacją twierdzy.Nawarstwieniem z XXI w. są daleko idące rekonstrukcje formi dzieł fortecznych, szczególnie ziemnych. Można ową fazęokreślić, jako przejaw „idealizmu konserwatorskiego”, którywpisuje się w tradycję „miasta idealnego”. Element podlegający istotnym zmianom w perspektywie czasu. Pierwotnie marginalny składnik koncepcji miasta obecnyw kompozycji ogrodowej przy pałacu Zamojskich, w zielenifortecznej oraz pierścieniu krajobrazu otwartego wokół Zamościa. Wraz z zanikiem funkcji militarnych wzrastała rolazieleni wewnątrz miasta – część obwarowań została zamieniona na park i tereny rekreacyjne. Działania rekonstrukcyjnew XXI w. podniosły rangę zieleni obejmującej pierścień forty-fi kacji otaczający historyczny układ urbanistyczny. Istotny składnik historycznej struktury funkcjonalnej i kompozycyjnej, jako element fortyfi kacji miasta. Obecny wewspółczesnej strukturze kompozycji urbanistycznej w postaci elementów wodnych w pasie fortyfi kacji i jako traktowanyobrzeżnie Zalew Miejski. W warstwach archeologicznych „odciśnięty” jest negatywhistorycznych nawarstwień układu urbanistycznego. Stądmimo niewidoczności dziedzictwa archeologicznego w zewnętrznym oglądzie miasta należy zaliczyć ów element dokategorii atrybutów przestrzennych, ściśle związanych z charakterem historycznego układu urbanistycznego. Warstwykulturowe i zabytki archeologiczne są istotnym świadectwemrozwoju i przemian zespołu urbanistycznego, są zarazem bezcennym źródłem umożliwiającym doprecyzowanie informacjio kulturze materialnej miejsca. Suma wnętrz urbanistyczno-krajobrazowych wyznaczanychprzez bloki zabudowy, przestrzenie publiczne, budowle reprezentacyjne (akcenty i dominanty krajobrazowe), w granicach historycznego miasta. Krajobraz warowny Twierdzy Zamość, składa się z elementóworyginalnych, połączonych aplikacjami mniej lub bardziej do-słownych rekonstrukcji, rekompozycji i uzupełnień. W całości,mimo przewagi elementów współczesnych, krajobraz ten jestrzadkim w Polsce i w świecie przykładem odzyskanego krajobrazu warownego głównej twierdzy basti onowej. W obecnejpostaci krajobraz warowny ukazuje miasto – twierdzę, zgodnie z pierwotnym założeniem, ale z przewagą nawarstwieńpowstałych w wyniku modernizacji twierdzy w XIX w. Historycznekompozycje zieleni. Cieki i zbiornikiwodne Warstwyarcheologiczne Krajobrazzurbanizowany Krajobraz warowny Fo r ma i p r oj e k t ze s p o ł u Kompoz ycja k rajo brazowa S kala pr ze str zenna Wysoki stopień integralności. Zachowaneelementy składowe atrybutu (sekwencje widoków i wnętrz, ich elementy) odzwierciedlają w pełni historyczny zamysł kompozycyjny. W obecnym stanie mamy do czynienia z wysokim poziomem integralności zespołu zabytkowego i otaczającego go przedpola widokowego gwarantującego wgląd w system fortyfi kacji i panoramę miasta. Czynnikiem wzmacniającym i zabezpieczającym integralność dobramoże być silniejsze powiązanie zespołu staromiejskiego z terenami rekreacyjnymi w rejonie Zalewu Miejskiego, skąd panoramę miastamożna oglądać z największego dystansu. Zachowanie charakteru i zasobu zabudowymieszkalnej Zamościa, to fundamentalnyczynnik integralności zespołu staromiejskiego, gdyż to zabudowa mieszkalna w zasadniczej części stanowi wypełnienie historycznejtkanki miasta, w zgodzie z założoną pierwotnie koncepcją „miasta idealnego”’ Budowle reprezentacyjne są ważnym i niezbędnym składnikiem integralności zespołumiejskiego. Dopełniają czytelność koncepcjimiasta idealnego oraz są kluczowymi punktami narracji historycznej o specyfi ce Zamościa. Wysoki stopień zachowania autentyzmu relacji widokowych,panoramy miasta oraz charakteru krajobrazu miasta – twierdzy, to istotny czynnik wartości i atrakcyjności historycznegozespołu staromiejskiego Zamościa. Gwarantem zachowania autentyzmu zespołu jest utrzymanie (obecnie w znacznym stopniu respektowane) „marginesu widokowego”, strefy ekspozycji pasa fortyfi kacji i panoramymiasta historycznego. Wysoki stopień autentyzmu zabudowy mieszkalnej Zamościawynika z wpisywania się jej w założoną z góry siatkę podziałówwłasnościowych i funkcjonalnych, co zapewnia utrzymanie historycznego rytmu i rzutu zabudowy. W wymiarze gabarytówwysokość zabudowy była przez lata ograniczana przepisami i zasadami dobrego sąsiedztwa. Obecnie jest przedmiotem ograniczeń konserwatorskich. W parti ach elewacyjnych autentyzmrozwiązań jest najmocniej zróżnicowany, gdyż są to obszarypodatne na zmiany w wyniku zamierzonych korekt, bądź przyokazji prac remontowo – adaptacyjnych.Blok zabudowy przyrynkowej z odtworzonymi att ykami, to kreacja konserwatorska lat 70. – 80. XX w., jedno z ogniw łańcucha budującego „idealizm konserwatorski” Zamościa. Budowle reprezentacyjne zachowują swój podstawowy autentyzm w zakresie lokalizacji i roli w układzie urbanistycznym. Jednocześnie są to budowle mocno dotknięte zmianamifunkcji i przekształceniami, szczególnie w XIX wieku. Mimo tosą to obiekty o znaczącym procencie substancji oryginalnejoraz o bryłach i sylwetach ukształtowanych w przeszłości.W części przypadków niezbędne są remonty konserwatorskie, które mogą przyczynić się do szerszego wyeksponowania zachowanych cech autentyzmu budowli. Czytelne komponowane powiązania widokowe typu: ratusz– osie ulic, bramy miejskie – osie komunikacyjne, akcentywysokościowe w panoramie miasta, ekspozycja widokowamiasta i „z miasta” w pierścieniu fortyfi kacji, to elementywynikające z pierwotnej koncepcji kompozycyjnej miasta.Ich zachowanie to istotny element troski konserwatorskieji czynnik warunkujący zachowanie wyjątkowej uniwersalnejwartości dobra. Jedną z cech istotnych miasta idealnego jest strefowaniezabudowy oraz hierarchizacja architektury zarówno w wymiarze funkcjonalnym, jak i ozdobności. W tym kontekściezabudowa mieszkalna jawi się jako istotny składnik funkcjonalny oraz najliczniej reprezentowany składnik ilościowytkanki miejskiej. Charakterystyczna dla tego typu zabudowy(i niezwykle ważna dla charakteru krajobrazu miejskiego) jestmodularność, powtarzalność układu brył, gabarytów i kompozycji elewacji.Zabudowa mieszkalna Zamościa w części sięga początkówXVII w. i cechuje się powtarzalnością rozwiązań przestrzennych, w części była przekształcana i uzupełniana w następnych stuleciach, przy zachowaniu skali i modularności uzupełnień. Jedną z cech istotnych miasta idealnego jest strefowaniezabudowy oraz hierarchizacja architektury zarówno w wymiarze funkcjonalnym, jak i ozdobności. Zabudowa reprezentacyjna, czyli przede wszystkim pałac, ratusz, Akademia, toniezwykle istotne elementy koncepcji miasta idealnego, które odzwierciedlają strukturę społeczną oraz horyzont intelektualny fundacji i zróżnicowanie funkcjonalne miasta. Osie widokowei relacje widokowe Zabudowamieszkalna Zabudowareprezentacyjna Kompoz ycja k r ajobrazowa Typy zabudow y S kala pr ze str zenna Skala archi tek tonic zna Budowle sakralne są ważnym i niezbędnymskładnikiem integralności zespołu miejskiego. Dopełniają czytelność koncepcji miastaidealnego oraz są kluczowymi punktaminarracji historycznej o specyfi ce Zamościa,a szczególnie o jego wielokulturowym charakterze. Budowle forteczne są ważnym i niezbędnymskładnikiemintegralnościzespołumiejskiego.Dopełniają czytelność koncepcji miastaidealnego oraz są wyrazistą ramą wyznaczającą granice zespołu. Detale dekoracyjne elewacji są drugoplanowym, choć ważnym elementem integralnościzabytku, jakim jest historyczny układ urbanistyczny Zamościa. Ich rola w kształtowaniucharakteru artystycznego i wizualnego miasta jest bardzo istotna. Architektoniczny detal dekoracyjny wnętrz, to drugoplanowy, tym niemniej ważny elementem integralności zabytku, jakim jest historyczny układ urbanistyczny Zamościa. Sąto detale o istotnym znaczeniu historycznymi artystycznym, potwierdzającym autentyzmsubstancji miasta.. Zabytki ruchome mają drugoplanową rolęw kontekście integralności zabytkowegozespołu miejskiego, jednak wzbogacają ówzespół i stanowią istotny czynnik oceny wartości artystycznych, historycznych i naukowych. Budowle sakralne zachowują swój podstawowy autentyzmw zakresie lokalizacji i roli w układzie urbanistycznym. Częśćz nich została dotknięte zmianami i przekształceniami w XIXi XX wieku. Mimo to są to obiekty o znaczącym procenciesubstancji oryginalnej. Zakresy rekonstrukcji i uzupełnieńsą związane z dążeniem do pokazania historycznej sylwetymiasta z czasów świetności i wpisują się w nurt konserwacjipurystycznych, będących wyrazem „idealizmu konserwatorskiego”, który współbrzmi z tradycją „miasta idealnego”. Budowle forteczne zachowują swój podstawowy autentyzmw zakresie lokalizacji i roli w układzie urbanistycznym. Zakresingerencji i rekonstrukcji podjętych w XXI w. jest poważnymczynnikiem relatywizującym autentyzm substancji, jednakw skali zespołu autentyzm projektu i funkcji pozostaje. Realizacje konserwatorskie w zakresie architektury fortecznejZamościa są najbardziej czytelnym wyrazem „idealizmu konserwatorskiego”, który współbrzmi z tradycją „miasta idealnego”. W skali detalu elewacyjnego budowli zamojskich autentyzmjest zachowany co do historycznych form i koncepcji dekoracji. W sferze substancji istotna część elementów jest konserwatorską rekonstrukcją w oparciu o zachowane relikty i elementy. Rekonstrukcje te stanowią istotne dopełnienie wizji„renesansowego miasta idealnego”, choć pobrzmiewa w nichduch konserwatorskiego puryzmu. Paradoksalnie detal ów był mniej narażony na systemowedewastacje XIX wieku, natomiast jest podatny na ingerencje remontowe. Zachowane elementy są niezwykle ważnymskładnikiem autentyzmu miejsca, gdyż dokumentują historyczne metryki poszczególnych kamienic oraz stan kulturymaterialnej poszczególnych epok. Autentyzm wyposażenia wnętrz oraz ranga artystyczna dzieł(szczególnie w odniesieniu do Katedry) stanowią istotne do-pełnienie wartości staromiejskiego zespołu zabytkowego. Jedną z cech istotnych miasta idealnego jest strefowaniezabudowy oraz hierarchizacja architektury zarówno w wymiarze funkcjonalnym, jak i ozdobności. Zabudowa sakralna(niezależnie od wyznania, czy obrządku), to istotny składnikkompozycji miejskiej oraz ważki dokument epoki. To jedno-cześnie szczególny typ publicznej zabudowy użytkowej i reprezentacyjnej. W Zamościu jest to też zabudowa o najwyższych walorach artystycznych, współdecydująca o randze zespołu zabytkowego miasta. Jedną z cech istotnych miasta idealnego jest strefowanie zabudowy oraz hierarchizacja architektury zarówno w wymiarze funkcjonalnym, jak i ozdobności. Zabudowa fortecznajest istotną częścią pierwotnej koncepcji miasta. Dziewiętnastowieczna modernizacja twierdzy mimo wprowadzonychzmian, zachowała proporcje i współzależności w granicachzespołu staromiejskiego. Utrata wartości militarnej sprawiłazdominowanie pierścienia fortyfi kacji funkcjami turystyczno – rekreacyjnymi, przy zachowniu ich roli w układzie przestrzennym miasta. Detal architektoniczny, zewnętrzny – elewacyjny, to wystrójdekoracyjny fasad budynków mieszkalnych (kamienic) orazgmachów publicznych, świątyń i części dzieł obronnych (np.bramy). Pierwotnie w XVI i XVII w. był to detal niezwykle bogaty, odzwierciedlający rangę miasta i pozycję jego właściciela. W XIX w. znacznie uszczuplony, częściowo rekonstruowanyw wieku XX. Obecnie stanowi jedną z wizytówek miasta i decyduje o atrakcyjności wizualnej zabytków. Detal architektoniczny, wewnętrzny, to wystrój dekoracyjnypomieszczeń budynków mieszkalnych (kamienic) oraz gmachów publicznych i świątyń). Pierwotnie w XVI i XVII w. był todetal niezwykle bogaty, występujący w formie kamieniarkiportali, sti ukowych dekoracji sklepień, malowanych dekoracjistropów i wnętrz, odzwierciedlający rangę miasta i pozycję właścicieli nieruchomości. Detal ten ulegał stopniowemu zatarciuw wyniku kolejnych modernizacji i remontów poszczególnychbudowli. Obecnie dostępny wybiórczo jest ważnym elementemdokumentującym kulturę artystyczną zamojskich mieszczan. Niezwykle zróżnicowany zasób zabytków i eksponatów, któryodzwierciedla zarówno lata świetności, jak i okresy regresumiasta. Liczącym się w skali kraju zbiorem zabytków sakralnych i kommemoratywnych jest zasób wyposażenia wnętrzaKatedry (dawniej Kolegiaty) Zamojskiej. Bogatymi zbioramimogą szczycić się Muzeum Miejskie i Muzeum Diecezjalne. Zabudowa sakralna Zabudowa forteczna Detal elewacyjny Detal wewnętrzny Wyposażenie wnętrzi zbiory muzealne Typy zabudow y D e t al architek tonic zny Z aby tki ruc home Sk ala arc hitek toni c zna S kala det alu Istotny czynnik integralności w warstwie interpretacyjnej zabytku. Istotny składnik rozumienia integralności zespołu staromiejskiego. Istotny składnik integralności dobra, rozumianej jako wypadkowa wartości materialnych i niematerialnych. Zachowanie tradycji i świadomości wielokulturowości zamojskiego mieszczaństwa, toważny warunek służący integralności dobra. Dopełnienie zachowanych elementów fortecznych narracją historyczną to istotnyczynnik integralności dobra i jego kompleksowej interpretacji. Na integralność dobra składają się równieżprzekazy i interpretacje dziejów najnowszych. Rotunda jako miejsce kaźni stała sięmiejscem pamięci, czyli zyskała status miejsca szczególnego, chronionego na innych zasadach, niż klasyczny obiekt zabytkowy. Nienarusza to jednak integralności dobra, rozumianego jako historyczny zespół staromiejskio szesnastowiecznej genezie, z poszanowaniem późniejszych nawarstwień, tak w skalimaterialnej (muzeum i formy upamiętnienia),jak i niematerialnej (miejsce pamięci). Zachowana substancja wraz ze znajomością teorii „miastaidealnego”. Decydują o autentyzmie Zamościa i jego miejscuw międzynarodowym rankingu obiektów zabytkowych. Czynnik niezbędny dla rozpoznania i charakterystyki autentyzmu miejsca. Czynnik istotny dla tożsamości kulturowej miejsca, a co zatym idzie dla zachowania genius loci i wartości niematerialnych zabytku. Autentyzm w kontekście historycznym potwierdzony licznymi elementami materialnymi Autentyzm w kontekście historycznym potwierdzony licznymi elementami materialnymi Miejsce pamięci łączy się z wydarzeniami z lat II wojny światowej. Rotunda jest dojmującym dokumentem okupacyjnejprzemocy i zbrodni, w pełni autentycznym w swym przekazie.W odniesieniu do zdefi niowanej wartości dobra światowegodziedzictwa miejsce pamięci odgrywa rolę drugoplanową,jako późne nawarstwienie ale jego autentyzm dopełnia auręautentyzmu całej twierdzy. Koncepcja miasta idealnego zrealizowana w praktyce. Istotnyczynnik charakterystyki i wartościowania Zamościa. Wątekłączący dzieje miasta z uniwersalnymi, europejskimi koncepcjami społeczno-urbanistycznymi. Dzieje miasta obecne w narracjach historycznych, opisachatrakcji turystycznej, w pamięci historycznej mieszkańcówmiasta i Polaków w skali kraju (decydują o rozpoznawalnościmiasta).. Ważny element polityki informacyjnej w skali międzynarodowej. Biografi e wybitnych postaci związanych z powstaniem i rozwojem miasta. Ważny element historii miasta, umożliwiającyukazanie wielokulturowości założenia oraz roli historii w prezentowaniu dobra. Wielokulturowość historyczna Zamościa wyrażająca sięw zróżnicowaniu pochodzenia mieszczan i kupców zamojskich oraz w mozaice wyznań i obrządków. Dzieje militarne miasta, jako element interpretacji systemufortyfi kacji. Pamięć o zwycięskich obronach twierdzy i o jejroli w polskiej drodze do niepodległości. Rotunda, klasycystyczna działobitnia z lat 1825–31 wysuniętaprzed front pierścienia fortyfi kacji miasta. W czasie drugiejwojny zamieniona przez okupantów niemieckich na więzieniei obóz zagłady. Remontowana w latach 1944–47 i 1966–67(adaptowana na muzeum martyrologii i miejsce pamięci). „miasto idealne” Historia miasta Historia postaciz miastem związanych Wielokulturowość Kontekst forteczny Miejsce pamięci war to ści niemater ialne S kala ideowa – – – – – – – – – – – – – – – - - – – – – – – –– – – –– – – – -- -- ---- -- - -- -- -- - - ---– - – – -- -- - -- - - – – – – – – – – – Podcienia kamienic rynkowych Część II Charakterystyka systemu ochrony i zarządzania dobrem – – - – - -- - - - -- --- - - - --- - - -- -- -- - --- - – – – – – -- -- - --- – – – – -- -- -- -- - - -- – – - -- – – – – - --– - – – - - -- -- -- - -- - - - - – – – – – – – – – – – – – – – - – – – – – – – – – -- – – – – – – – – - - - --- - 87 – - – -- - -- --- - – ----- -- --- - - - - --- ---- - – ---- --- - -- ---- - --- - – - - - - - - - ---- - ----- - - - – – 97 – – – -– - – - - - - – – – – - – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – - -- – ZAGrOżeNIA ODDZIAłUjĄCe NA AtrybUty wArtOŚCI OrAZ MOżlIwe PrZeCIwDZIAłANIA OChrONNe Skala przestrzenna Forma i projekt zespołu Układ urbanistyczny Czytelność historycznego układu destrukcja substancji budowlanej i– Władze miasta / administracja samorządowa, służby „miasto idealne” urbanistycznego w zakresie rozplanowania, infrastruktury komunikacyjnej miejskiebloków zabudowy, układu komunikacyjnego, zmiany funkcjonalne w skali miejskiej (np. – – ochronna polityka planistyczna i inwestycyjna; przestrzeni publicznych, granic. degradacja jakości przestrzeni publicznej – powołanie parku kulturowego i zarządu dobra w skali miasta); Światowego Dziedzictwa; napór inwestycyjny;– – Przyjęcie hierarchii celów i wartości ochrony dobra eliminacja komponentów układu;– Światowego Dziedzictwa;modernizacje funkcjonalne układów – Właściciele i użytkownicy komunikacyjnych;– bieżąca konserwacja, zachowawcze użytkowanie, zmiany demogra– ficzne (np. wyludnienie); świadomość wartości dobra;nawałnice lub szkodniki zagrażające zieleni – Służba konserwatorska – monitoring i nadzór komponowanej; merytoryczny;klęski naturalne (np. powódź, pożar) dotykające – Inwestorzy/deweloperzy – działania podporządkowane całości lub części komponentów układu; skali i specyfice obszaru, ograniczony zakres inwestycji i adaptacji, wykluczenie dominacji form współczesnych; Organizacje pozarządowe, miłośnicy – budowa wizerunku obszaru, propagowanie wartości tożsamości historycznej miejsca. Środowiska naukowe – rozwój badań nad uwarunkowaniami historycznymi i społecznymi obszaru, w celu doprecyzowania uwarunkowań polityki społecznej i rozwoju miasta w duchu poszanowania wyjątkowej uniwersalnej wartości dobra. Historyczna lokalizacja Stabilność granic i relacji z elementami napór inwestycyjny w otoczeniu dobra;– Samorząd – polityka planistyczna, zagospodarowanie miasta topografii otoczenia. przestrzenne; perturbacje polityczne, społeczne – Udział w sieci powiązań gospodarczych i ekonomiczne w skali makro. Władze lokalne i ponadlokalne – świadoma polityka (przemysł czasu wolnego) w skali tradycyjnych współpracy gospodarczej, polityka rozwoju oparta ignorowanie szans budowy sieci atrakcji – kontaktów cywilizacyjnych miasta. na działaniach proturystycznych, w odniesieniu do turystycznych w sakli regionalnej. zasobów dziedzictwa kulturowego. Granice historycznego Czytelność granic zespołu zabytkowego napór inwestycyjny;– Samorząd – polityka planistyczna i ochronna; zespołu urbanistycznego tożsamych z granicami historycznymi. ubytki w substancji urbanistycznej;– – powołanie parku kulturowego – brak społecznej akceptacji ochrony przedpola – Przyjęcie (uznanie) hierarchii celów i wartości właściwych twierdzy ipasa fortyfikacji wpostaci konserwatorskiej. dla ochrony miejsca Światowego Dziedzictwa; Samorząd/służby miejskieW zakresie projektowym i inwestycyjnym;– bieżące remonty nawierzchni z zachowaniem ich postaci komponowanej i dostosowanej do charakteru miejsca.– organizacja ruchu uwzględniająca potrzeby odciążenia staromiejskiego centrum;– lokalizacja parkingów w strefie buforowej,– ograniczenia wjazdu do strefy zabytkowej (z wyłączeniem mieszkańców) Samorząd/służby miejskieW zakresie projektowym i inwestycyjnym;– bieżące remonty nawierzchni z zachowaniem ich postaci komponowanej i dostosowanej do charakteru miejsca.– ograniczenia związane z handlem, straganami i wprowadzaniem nośników reklamowych;– powołanie parku kulturowego;– ograniczenia wjazdu do strefy zabytkowej (z wyłączeniem mieszkańców);– animacja aktywności miejskiej i kulturalnej w historycznej scenerii; Samorząd/Służby miejskie – polityka planistyczna iinwestycyjna;– bieżąca pielęgnacja zieleni (służby miejskie);– opracowanie koncepcji aranżacji parkowej otoczenia pałacu Ordynatów;– opracowanie koncepcji powiązania kompozycyjnego i funkcjonalnego zespołu staromiejskiego z terenami Zalewu Miejskiego i Lasu Miejskiego;– bieżące reagowanie na zachodzące zmiany – dosadzanie, usuwanie posuszu, nawadnianie, etc. Samorząd i służby miejskie we współpracy z RDGWi specjalistami w zakresie hydrologii i inżynierii wodnej; Polityka planistyczna i inwestycyjna, – monitoring stanu cieków i zbiorników wodnych;– bieżąca pielęgnacja (zapewnienie drożności, kontrola równowagi biologicznej);– realizacja koncepcji powiązania kompozycyjnego i funkcjonalnego zespołu staromiejskiego z terenami Zalewu Miejskiego i Lasu Miejskiego – modernizacja funkcjonalna;– zmiany organizacji życia w mieście i obszarów aktywności mieszkańców;– naturalna destrukcja substancji;– przeciążenie ruchem kołowym (szczególnie w odniesieniu do potrzeb parkingowych) – modernizacja funkcjonalna;– zmiany organizacji życia w mieście i obszarów aktywności mieszkańców;– naturalna destrukcja substancji i degradacja szaty roślinnej;– napór inwestycyjny;– degradacja estetyczna przestrzeni (np. przez nadmiar improwizowanych stanowisk handlowych lub formy reklamy);– degradacja funkcjonalna (niewłaściwe użytkowanie przestrzeni); – klęski elementarne (wiatrołomy, susza, powódź);– destrukcja naturalna (szkodniki, naturalna trwałość materii przyrodniczej);– spontaniczne i ahistoryczne nasadzenia;– przejmowanie terenów zielonych na inne cele funkcjonalne (parkingi, place manewrowe, zabudowa pomocnicza –, garaże); – zaniechanie koncepcji odtworzenia ogrodów pałacowych;– zaniechanie koncepcji połączenia zespołu staromiejskiego z terenami Zalewu Miejskiego i Lasu Miejskiego. – zagrożenia naturalne – powodzie i wody nawalne;– zagrożenia techniczne (destrukcja brzegów, oprawy zieleni, urządzeń inżynierii wodnej);– zagrożenia cywilizacyjne – zanieczyszczenia wód;– zagrożenia organizacyjne – brak środków na dozór i pielęgnację;– zagrożenia koncepcyjne – zaniechanie koncepcjipołączenia zespołu staromiejskiego z terenamiZalewu Miejskiego i Lasu Miejskiego. Stabilność historycznej siatki ulic i powiązań komunikacyjnych z zachowaniem historycznego charakteru elementów wystroju urbanistycznego (nawierzchnie, mała architektura, zieleń). Stabilność historycznej siatki przestrzeni publicznych, z zachowaniem historycznego charakteru elementów wystroju urbanistycznego (nawierzchnie, mała architektura, zieleń). Czytelność i trwałość historycznej kompozycji zieleni parkowej (park miejski), stan zieleni w obwodzie fortecznym, obszar rekompozycji zagubionych kompozycji zieleni (rejon pałacu), obszar „relacji odzyskanej” z zielenią w otoczeniu miasta. Czytelności historycznych układów funkcjonalnych. Stan sanitarny wód. Historyczny układ drożny Dyspozycja przestrzeni publicznych Historyczne kompozycje zieleni. Cieki i zbiorniki wodne F o r m a i p r oj e k t z e s p o ł u S kala pr zest r zenna Samorząd – uwzględnianie dziedzictwa archeologicznego w polityce planistycznej oraz w toku inwestycji i robót miejskich; – zapewnienie nadzorów archeologicznych w przypadku wykopów oraz badań archeologicznych w przypadku większych działań inwestycyjnych.Służba konserwatorska– nadzorowanie prawidłowości formalnej i merytorycznej działań w zakresie ochrony dziedzictwa archeologicznego;– egzekwowanie dokumentacji badań;Środowisko naukowe– weryfikacja stanu badań i zasobów dziedzictwa archeologicznego;– publikacja i popularyzacja wyników badań. Samorząd/Służby miejskie– polityka planistyczna; prawo miejscowe;– powołanie parku kulturowego;– zarządzanie obszarem zabytkowym;– ograniczenia związane z handlem, ruchem ulicznym i działalnością reklamową.– stworzenie koncepcji małej architektury i „mebli miejskich” harmonizujących z historycznym charakterem miasta.Inwestorzy i właściciele nieruchomości– znajomość zasad gospodarowania krajobrazem zabytkowym; (celowe stworzenie poradnika dla właścicieli i użytkowników nieruchomości w granicach zabytkowego układu urbanistycznego);– stosowanie właściwych rozwiązań materiałowych, fakturalnych i kolorystycznych w przypadku prac remontowych.Służba konserwatorska– nadzór merytoryczny i formalny nad stosowaniem przepisówz zakresu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.Środowisko akademickie– rozwój badań nad przemianami historycznych krajobrazów Zamościa;– refleksja doktrynalna nad kształtowaniem krajobrazu kulturowego Zamościa w XX i XXI wieku. – inwestycje– roboty instalacyjne– brak świadomości specyfiki i wartości zabytków archeologicznych– działania samowolne pozbawione nadzoru archeologicznego – napór inwestycyjny– przekształcanie historycznych sylwet budynków, zwłaszcza dominant i akcentów krajobrazowych– destrukcja estetyczna wnętrz architektoniczno – krajobrazowych przez stosowanie ahistorycznych materiałów, kolorystyki, faktur, wprowadzanie agresywnych form komunikacji wizualnej, nadmiar substandartowych stoisk handlowych, przeciążenie komunikacyjne i parkingowe, dominację obcych historycznie form we wnętrzach miejskich (np. nadmiar Melexów).– zaniechanie pielęgnacji zieleni. Powierzchnia obszarów o potencjalnej wartości badawczej, nieprzekształconych w wyniku współczesnych robót ziemnych. Stabilność relacji widokowych w granicach miasta; czytelność panoramy i sylwety miasta. Warstwy archeologiczne Krajobraz zurbanizowany Fo r m a i p r oj e k t z e s p o ł u Ko mpoz ycja krajob razowa S kala pr ze str zenna Samorząd/Służby miejskie– polityka planistyczna; prawo miejscowe;– powołanie parku kulturowego;– zarządzanie obszarem zabytkowym;– ograniczenia związane z handlem, ruchem ulicznym i działalnością reklamową.– animacja wydarzeń kulturalnych i atrakcji turystycznych w obszarze fortyfikacji.Służba konserwatorska– nadzór merytoryczny i formalny nad stosowaniem przepisów z zakresu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.Środowisko akademickie– rozwój badań nad przemianami historycznych krajobrazów Zamościa;– refleksja doktrynalna nad kształtowaniem krajobrazu kulturowego Zamościa w XX i XXI wieku.– analiza zjawiska „idealizmu konserwatorskiego” w Zamościu Samorząd/Służby miejskie– polityka planistyczna; prawo miejscowe;– powołanie parku kulturowego;– zarządzanie obszarem zabytkowym;– ograniczenia związane z handlem, ruchem ulicznym i działalnością reklamową.Inwestorzy i właściciele nieruchomości– znajomość zasad gospodarowania krajobrazem zabytkowym;Służba konserwatorska– nadzór merytoryczny i formalny nad stosowaniem przepisów z zakresu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. – napór inwestycyjny na przedpolu twierdzy;– defunkcjonalizacja pierścienia parku fortecznego, ograniczona aktywność społeczna i turystyczna w jego obrębie. – destrukcja estetyczna wnętrz architektonicznokrajobrazowych przez wprowadzanie ahistorycznych modyfikacji w zakresie użytych materiałów, kolorystyki, faktur, wprowadzanie agresywnych form komunikacji wizualnej, nadmiar substandartowych stoisk handlowych, przeciążenie komunikacyjne i parkingowe, – niszczenie istniejącej infrastruktury technicznej i informacyjnej, akty wandalizmu;– zaniechanie pielęgnacji zieleni i wód. – napór inwestycyjny– przekształcanie historycznych sylwet budynków, zwłaszcza dominant i akcentów krajobrazowych– destrukcja estetyczna wnętrz architektoniczno – krajobrazowych przez stosowanie ahistorycznych materiałów, kolorystyki, faktur, wprowadzanie agresywnych form komunikacji wizualnej, nadmiar substandartowych stoisk handlowych, przeciążenie komunikacyjne i parkingowe, dominację obcych historycznie form we wnętrzach miejskich (np. nadmiar Melexów).– zaniechanie pielęgnacji zieleni.– zmiany w otoczeniu dobra – przesłanianie tradycyjnych osi i ciągów widokowych Stabilność zrekonstruowanych form fortyfikacji ziemnych, pielęgnacja zieleni fortecznej, czytelność relacji widokowych miedzy fortyfikacjami, a miastem i jego otoczeniem. Czytelność i stabilność głównych i pośrednich osi widokowych /relacje między akcentami i dominantami krajobrazowymi i ideowymi miasta idealnego, widoki we wnętrzach architektoniczno – krajobrazowych /. Czytelność sylwety i panoramy miasta z punktów charakterystycznych w otoczeniu miasta. Krajobraz warowny Osie widokowe i relacje widokowe Komp oz ycja krajobr azowa Skala pr zestr ze nna Samorząd/Służby miejskie– polityka planistyczna; prawo miejscowe;– powołanie parku kulturowego;– zarządzanie obszarem zabytkowym;– program dofinansowywania remontów konserwatorskich;– modernizacja infrastruktury technicznej (docieplenia, ogrzewanie, instalacje);Inwestorzy i właściciele nieruchomości– znajomość zasad gospodarowania nieruchomościami zabytkowymi;– podzielanie wiedzy i akceptacji zasad ochrony;Służba konserwatorska– nadzór merytoryczny i formalny nad stosowaniem przepisów z zakresu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.Organy administracji budowlanej – konsekwencja i skuteczność w działaniu, respektowanie prawa ochrony zabytków;Środowisko akademickie– pogłębianie stanu rozpoznania zabytkowej substancji mieszkaniowej Zamościa.– publikacja i popularyzacja stanu badań. Samorząd/Służby miejskie– polityka planistyczna; prawo miejscowe;– zarządzanie obszarem zabytkowym;– koncepcje funkcjonalne, zachowanie funkcji reprezentacyjnych;– modernizacja infrastruktury technicznej;Inwestorzy i użtkownicy nieruchomości– podzielanie wiedzy na temat zasad ochrony i akceptacji zasad ochrony;Służba konserwatorska– nadzór merytoryczny i formalny nad stosowaniem przepisów z zakresu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz procedur badawczych poprzedzających fazy remontowe.Środowisko akademickie– pogłębianie stanu rozpoznania zabytkowej substancji j Zamościa. – publikacja i popularyzacja stanu badań. – refleksja metodologiczna na temat zamojskiego „idealizmu konserwatorskiego” w kontekście pokus rekonstrukcji obiektów reprezentacyjnych miasta. – destrukcja techniczna– problemy adaptacyjno – funkcjonalne i użytkowe, niekorzystne zmiany funkcjonalne; – destrukcja estetyczna w wyniku zużycia substancji, bądź nietrafionych ingerencji inwestorskich (kolorystyka, faktura, detal);– tendencje do rozbudowy lub przebudowy;– nadmiar działań rekonstrukcyjnych;– nadmiar i agresywny charakter nośników reklamowych;– kryzysy stanu prawnego własności;– niedobory finansowe związane z bieżącym utrzymaniem nieruchomości– odpływ stałych mieszkańców – destrukcja techniczna– problemy adaptacyjno – funkcjonalne i użytkowe, niekorzystne zmiany funkcjonalne; – destrukcja estetyczna w wyniku zużycia substancji, bądź nietrafionych ingerencji inwestorskich (kolorystyka, faktura, detal);– tendencje do rozbudowy lub przebudowy;– nadmiar działań rekonstrukcyjnych;– nadmiar i agresywny charakter nośników reklamowych;– kryzysy stanu prawnego własności;– niedobory finansowe związane z bieżącym utrzymaniem nieruchomości– działania pochopne, nie wynikające z rozpoznania historycznego i konserwatorskiego obiektu;– niedostatek rozpoznania historycznego i konserwatorskiego obiektu; Stabilność form architektonicznych, właściwy stan techniczny, stan użytkowania i zagospodarowania, zachowanie funkcji handlowo – mieszkalnych, ilość realizowanych działań z zakresu bieżącej konserwacji i opieki nad zabytkiem. Stabilność form architektonicznych, właściwy stan techniczny, stan użytkowania i zagospodarowania, zachowanie funkcji reprezentacyjnej, ilość realizowanych działań z zakresu bieżącej konserwacji i opieki nad zabytkiem. Zabudowa mieszkalna Zabudowa reprezentacyjna Typy zabudow y Sk ala arc hitek toni c zna Samorząd/Służby miejskie– polityka planistyczna; prawo miejscowe;– zarządzanie obszarem zabytkowym;Właściciele i użtkownicy nieruchomości– podzielanie wiedzy na temat zasad ochrony i akceptacji zasad ochrony;– tradycyjne formy użytkowania;– bieżąca dbałość o substancję, pielęgnacja świątyni.Służba konserwatorska– nadzór merytoryczny i formalny nad stosowaniem przepisów z zakresu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz procedur badawczych poprzedzających fazy remontowe.Środowisko akademickie– pogłębianie stanu rozpoznania zabytkowej substancji j Zamościa. – publikacja i popularyzacja stanu badań. – refleksja metodologiczna na temat zamojskiego „idealizmu konserwatorskiego” w kontekście pokus rekonstrukcji kolejnych obiektów. Samorząd/Służby miejskie– polityka planistyczna; prawo miejscowe;– zarządzanie obszarem zabytkowym;– koncepcje funkcjonalne, animacja działań kulturalnych i turystycznych;– prezentacja wartości i specyfiki dobra w materiałach promocyjnych miasta, adresowanych do turystów, i społeczności lokalnej. – bieżąca pielęgnacja zieleni i zachowawcze prace konserwatorskie, utrzymanie stanu technicznego zespołu.Użytkownicy nieruchomości– podzielanie wiedzy na temat zasad ochrony i akceptacja zasad ochrony;Służba konserwatorska– nadzór merytoryczny i formalny nad stosowaniem przepisów z zakresu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.Środowisko akademickie– i popularyzacja stanu badań. – refleksja metodologiczna na temat o „idealizmu konserwatorskiego” – destrukcja techniczna– destrukcja estetyczna w wyniku zużycia substancji, bądź nietrafionych ingerencji inwestorskich (kolorystyka, faktura, detal);– tendencje do ahistorycznych aranżacji;– nadmiar działań rekonstrukcyjnych;– nadmiar i agresywny charakter nośników reklamowych i polityki komunikacji wizualnej;– kryzysy stanu prawnego własności;– niedobory finansowe związane z bieżącym utrzymaniem nieruchomości– działania pochopne, nie wynikające z rozpoznania historycznego i konserwatorskiego obiektu;– niedostatek rozpoznania historycznego i konserwatorskiego obiektu; – konieczność zmian sposobu użytkowania z powodu zaniku funkcji sakralnych. – destrukcja techniczna– problemy adaptacyjno – funkcjonalne i użytkowe, niekorzystne zmiany funkcjonalne; – destrukcja estetyczna w wyniku zużycia substancji, erozji, bądź nietrafionych ingerencji inwestorskich;– nadmiar i agresywny charakter nośników reklamowych;– niedobory finansowe związane z bieżącym utrzymaniem nieruchomości– brak akceptacji i zrozumienia społecznego dla ponoszonych nakładów na utrzymanie zespołu fortyfikacji.– wyobcowanie ze współczesnego środowiska miejskiego, charakter „ziemi niczyjej”. Stabilność form architektonicznych, właściwy stan techniczny, stan użytkowania i zagospodarowania, zachowanie funkcji, ilość realizowanych działań z zakresu bieżącej konserwacji i opieki nad zabytkiem. Stabilność form architektonicznych, właściwy stan techniczny, stan użytkowania i zagospodarowania, zachowanie funkcji przestrzeni publicznej i atrakcji turystycznej, ilość realizowanych działań z zakresu bieżącej konserwacji i opieki nad zabytkiem. Zabudowa sakralna Zabudowa forteczna Typy zabudow y Skala architek tonic zna Samorząd– zachęty i wsparcie finansowe dla właścicieli stosujących reguły konserwatorskie; Służby miejskie– bieżące prace zabezpieczające i konserwatorskiew budynkach komunalnych (np. naprawa ofasowańblacharskich, w celu ochrony detalu przed zamakaniem);Służba konserwatorska – nadzór merytoryczny i prawny, monitoring, Organy administracji budowlanej – konsekwencja i skuteczność w działaniu, respektowanie prawa ochrony zabytków; Właściciele, inwestorzy, użytkownicy – podporządkowanie ogólnej wizji ochronnej zabytkowego centrum miejskiego; Stosowanie procedur konserwatorskich, zapewnienie udziału kwalifikowanych wykonawców prac konserwatorskich i naprawczych.– obowiązek poprzedzania prac opracowaniem programukonserwatorskiego i uzgodnienia go z WojewódzkimKonserwatorem Zabytków (obowiązek uzyskiwaniapozwolenia na prowadzenie prac konserwatorskich). Samorząd– zachęty i wsparcie finansowe dla właścicieli stosujących reguły konserwatorskie; Służby miejskie– bieżące prace zabezpieczające i konserwatorskie w budynkach komunalnych – odstępstwa od norm budowalnych dla budynków zabytkowychSłużba konserwatorska – nadzór merytoryczny i prawny, monitoring, Organy administracji budowlanej – konsekwencja i skuteczność w działaniu, respektowanie prawa ochrony zabytków; Właściciele, inwestorzy, użytkownicy –podporządkowanie ogólnej wizji ochronnejzabytkowego centrum miejskiego; Stosowanie procedurkonserwatorskich, zapewnienie udziału kwalifikowanychwykonawców prac konserwatorskich i naprawczych.– obowiązek poprzedzania prac opracowaniem programukonserwatorskiego i uzgodnienia go z WojewódzkimKonserwatorem Zabytków (obowiązek uzyskiwaniapozwolenia na prowadzenie prac konserwatorskich).Środowisko akademickie– pogłębienie i aktualizacja rozpoznania badawczegozasobu detalu i elementów dekoracji historycznej wnętrz.– popularyzacja stanu badań;– opracowanie przewodnika dla właściciela i inwestora w zakresie postępowań konserwatorskich. – zużycie substancji historycznej;– wpływ warunków atmosferycznych (zamakanie, zacieki, uszkodzenia mechaniczne np. w wyniku nawałnic);– spontaniczne i substandardowe modernizacje; – samowole budowlane;– akty wandalizmu, dewastacje; – zużycie substancji historycznej;– wpływ warunków użytkowania;– spontaniczne i substandardowe modernizacje, uszkodzenia i przesłonięcia; – konflikty funkcjonalne oraz niezgodności z współczesnymi normami (np. światło portalu, a warunki bezpieczeństwa ewakuacji z budynku);– samowole budowlane;– akty wandalizmu, dewastacje;– brak pełnego rozpoznania konserwatorskiego stanu zasobu;– brak badań konserwatorskich przed interwencjami remontowymi; Stabilna forma detali historycznych elewacji w zakresie materiału, stanu technicznego, kompozycji i szczegółowych rozwiązań estetycznych. Stabilna forma detali historycznych we wnętrzach w zakresie materiału, stanu technicznego, kompozycji i szczegółowych rozwiązań estetycznych. Detal elewacyjny Detal wewnętrzny Detal ar c hite k tonic zny S kala detalu Samorząd– budowanie atmosfery poszanowania dla zabytków i właściwego ich eksponowania;– wspieranie inicjatyw wystawienniczych;– pomoc finansowa w zakresie prac konserwatorskich;Właściciele– znajomość i respektowanie zasad konserwatorskiego postępowania z zabytkami ruchomymi;– bieżąca dbałość o warunki przechowywania i bieżącą konserwację (odkurzanie, przewietrzanie, stabilne warunki wilgotnościowe i cieplne, etc.) – inicjowanie prac konserwatorskich. pozyskiwanie funduszy; – Wykorzystywanie zaplecza merytorycznego akademickiego środowiska konserwatorskiego.Służby konserwatorskie– nadzór prawny i merytoryczny w zakresie realizowanych prac konserwatorskich i stanu zasobu zabytków ruchomych.– ewidencja zabytków ruchomych, poszerzanie prawnych form ochrony (wpisy do rejestru zabytków B – zabytki ruchome);Środowisko akademickie– badanie, dokumentowanie i popularyzacja stanu zasobu zabytków ruchomych miasta. – opracowanie bazy danych dotyczącej identyfikacji przedmiotu, jego waloryzacji oraz diagnozy konserwatorskiej co do zasad przechowywania i bieżącej konserwacji oraz programu prac konserwatorskich. – naturalne starzenie się i destrukcja materii zabytku;– uszkodzenia eksploatacyjne;– dążenie do modernizacji wnętrz sakralnych;– akty wandalizmu, kradzieże;– nierozpoznana wartość zabytkowa;– brak ewidencji konserwatorskiej/ inwentarza muzealnego;– sporny stan własności;– brak środków na prace konserwatorskie;– niekorzystanie z usług profesjonalnych konserwatorów dział sztuki; – jakość prac konserwatorskich pod presją warunków przetargowych (cena usługi);– brak możliwości ekspozycyjnych, niedostatek powierzchni ekspozycyjnej;– złe warunki przechowywania/eksponowania dobra;– brak opracowania dotyczącego identyfikacji przedmiotu, jego waloryzacji oraz diagnozy konserwatorskiej co do zasad przechowywania i bieżącej konserwacji oraz programu prac konserwatorskich.– liczebność zasobu, która powoduje selektywność podejścia do potrzeb ochrony. Ilość eksponatów i zabytkowych elementów wyposażenia wnętrz. Stan techniczny i estetyczny. Sposób prezentacji i dostępność zasobu. Zabezpieczenia przeciw kradzieży i dewastacji. Wyposażenie wnętrz i zbiory muzealne Z aby tki ruc home Sk ala de t alu Samorząd/ miejskie instytucje kultury– animacja polityki informacyjnej, popularyzacja historiimiejsca, inicjowanie wydarzeń podkreślających faktyi postacie istotne z perspektywy historii miejsca.– ochrona społeczności miejscowej związanej z historycznymcentrum – zachowanie równowagi miedzy potrzebamimieszkańców, a eksploatacją turystyczną dobra.Placówki edukacyjne– opracowanie programów nauczania historii z uwzględnieniem tradycji i historii regionu oraz wartości dobra Światowego Dziedzictwa.Media– współudział w polityce informacyjnej i promocyjnej miasta, dokumentowanie tradycji i wydarzeń kulturowych miasta.– kształtowanie pozytywnego wizerunku wartości historyczno – kulturowych Zamościa.Operatorzy ruchu turystycznego– rzetelny przekaz informacyjny w oparciu o opracowania historyczne i stan rozpoznania problematyki historycznej miasta;– inicjowanie wydarzeń podkreślających atrakcyjność historii i tradycji miejsca.Miłośnicy, rekonstruktorzy, organizacje pozarządowe– inicjowanie i prowadzenie wydarzeń związanychz tradycją kulturową i tożsamością historyczną Zamościa.– budowanie lokalnej dumy i patriotyzmu;– zapewnienie przekazu międzypokoleniowego, ciągłości tradycji.Środowisko akademickie– pogłębianie stanu badań i popularyzacja wiedzy o historii,tradycji i wyjątkowości historyczno – kulturowej Zamościa. Samorząd– ochrona planistyczna ifizyczna miejsca. Monitoring i bieżąca konserwacja substancji;– inicjowanie uroczystości podkreślających i utrwalającychw odbiorze społecznym specyfikę i powagę miejsca.Instytut Pamięci Narodowej– dbałość o historyczną wiarygodność przekazu i charakter miejsca.Urząd Wojewódzki– realizacja zobowiązań traktatowych Państwa Polskiegow zakresie ochrony miejsc pochówków wojennychi wojskowych (w tym żołnierzy radzieckich).Organizacje kombatanckie i społeczne – kultywowanie pamięci miejsca. – zanik znaczeń i tradycji historycznych w dobie globalizacji i przemian pokoleniowych.– manipulacja w sferze pamięci historycznej i polityki historycznej;– konfliktowe interpretacje historyczne;– niedobory edukacji historycznej wśród odbiorców i animatorów atrakcyjności turystycznej Zamościa.– zmniejszenie się zapotrzebowania na treści historyczne w turystyce;– konkurencja współczesnych atrakcji typu „miasto w miniaturze”, „miasto w 3 D”, w stosunku do tradycyjnie podanych treści kulturowych i historycznych.– zapoznanie intelektualnych kontekstów powstania i rozwoju miasta. – reinterpretacje historyczne i wykorzystanie miejsca do doraźnych celów politycznych.– spory ideowe co do wymowy miejsca;– naturalne zużycie substancji, korozja materiałowa założenia cmentarnego i pomnikowego;– czynniki środowiskowe (zawilgocenie, niekontrolowany rozrost zieleni);– akty wandalizmu i kradzieże;– przemiany pokoleniowe i relatywizacja pamięci;– presja funkcjonalna na miejsce i jego otoczenie, funkcje niezgodne z charakterem i powagą miejsca (np. komercjalizacja). Bogactwo wartości niematerialnych rozpatrywanych w rozumieniu Deklaracji w sprawie zachowania genius loci (ducha miejsca), Quebec 2008, w mniejszym stopniu w kontekście Konwencji o ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości (Paryż 2003). Bogactwo wątków historycznych, ideowych i tradycji związanych z tożsamością kulturową dobra. Czytelne echa wielokulturowości miasta historycznego. Pamięć historyczna i kreacja współczesnego wizerunku miasta na kanwie dziejów. Obecność tematyki zamojskiej w międzynarodowych badaniach i opracowaniach historyczno – artystycznych. Połączenie zespołu zabytkowego z miejscem pamięci walk i męczeństwa. Funkcje kommemoratywne, pomnikowe i muzealne. Cmentarz historyczny. Cmentarz wojskowy. „miasto idealne” Historia miasta Historia postaci z miastem związanych Wielokulturowość Kontekst forteczny Miejsce pamięci war to ści niemate r ialne S kala ideowa 113 – – – – MONItOrING DObrA w ODNIesIeNIU DO AtrybUtU wArtOŚCI Co 2 lata Gromadzenie danych doroczne – analiza systemowa raz na 2 lata. Co 2 lata Dorocznie Dorocznie Dorocznie Dorocznie Dorocznie Stabilność układu weryfikowana okresowo za pomocą zdjęć lotniczych (lub z drona) oraz materiałów kartograficznych i planistycznych. Lokalizacja to atrybut o charakterze stałym. Zmienne mogą być uwarunkowania zewnętrzne. Przedmiotem obserwacji powinny być kierunki przepływu ruchu turystycznego oraz nasilenie ruchu turystycznego w kategoriach krajowy – międzynarodowy oraz wskazaniem regionów świata skąd pochodzą grupy turystyczne (badania ankietowe np. przy wejściu do muzeum, lub innych udostępnianych obiektów, albo biletowanych imprez, dane pozyskiwane od turoperatorów). Skala 0/1. Ewentualne zmiany granic obszaru chronionegoStabilność granic ochrony na podstawie dokumentów prawnych (decyzje, uznania, zmiany decyzji, etc.). Wskaźnik realizacji modernizacji/konserwacji nawierzchni;Środki wydatkowane na ten cel, w granicach obszaru ochrony; Wskaźnik realizacji modernizacji/konserwacji nawierzchni;Środki wydatkowane na ten cel, w granicach obszaru ochrony;Ilość wydarzeń kulturalnych rozgrywających się w przestrzeniach publicznych z podziałem na konkretne obszary (Rynek Wielki, Rynek Solny, etc.). Wskaźnik obszarowy realizacji pielęgnacji i aranżacji zieleni.Środki wydatkowane na pielęgnację zieleni w granicach ochrony. Wskaźnik realizacji prac hydrologicznych i aranżacji kompozycji wodnej.Alarmowe stany wód.Środki wydatkowane w granicach ochrony. Ilość wydanych pozwoleń na prowadzenie badań i nadzorów archeologicznych;Ilość zewidencjonowanych stanowisk AZP.Ilość przyjętych zgłoszeń o znalezieniu zabytku archeologicznego bądź o zagrożeniu zabytku archeologicznego. Służby miejskie – Urząd Miasta (optymalnie jednostka powołana do zarządu obszarem UNESCO) oraz jednostki planistyczne miasta Służby miejskie – Urząd Miasta (optymalnie jednostka powołana do zarządu obszarem UNESCO) oraz jednostki muzealne. Służby miejskie – Urząd Miasta (optymalnie jednostka powołana do zarządu obszarem UNESCO). Służby miejskie – Urząd Miasta (optymalnie jednostka powołana do zarządu obszarem UNESCO). Służby miejskie – Urząd Miasta (optymalnie jednostka powołana do zarządu obszarem UNESCO). Służby miejskie – Urząd Miasta (optymalnie jednostka powołana do zarządu obszarem UNESCO) oraz służby inwestycyjne i ochrony środowiska. Służby miejskie – Urząd Miasta (optymalnie jednostka powołana do zarządu obszarem UNESCO) we współpracy z RZGW. Wojewódzki Konserwator Zabytków, bądź Miejski Konserwator Zabytków. Układ urbanistyczny „miasto idealne” Historyczna lokalizacja miasta Granice historycznego zespołu urbanistycznego Historyczny układ drożny Dyspozycja przestrzeni publicznych Historyczne kompozycje zieleni. Cieki i zbiorniki wodne Warstwy archeologiczne S K A L A P R ZE S T R ZE NN A Fo r m a i p r oj e k t ze s p o ł u Dorocznie Dorocznie (w okresie letnim, w fazie wysokiej wegetacji roślinnej). Dorocznie – w dwóch cyklach – pełnejwegetacji roślinnej i w fazie bezlistnej. Dorocznie Dorocznie Dorocznie Dorocznie Wskaźnik stabilności– wybór widoków „ikonicznych”, (wybrane wnętrza architektoniczno – krajobrazowe – wybór stały wnętrz kluczowych oraz wybór losowy wnętrz pobocznych) weryfikacja ich czytelności i stanu estetycznego na podstawie cyklicznie wykonywanych fotografii Wskaźnik stabilności– wybór widoków „ikonicznych”, (wybrane wnętrza architektoniczno – krajobrazowe – wybór stały wnętrz i panoram kluczowych oraz wybór losowy wnętrz i widoków pobocznych) weryfikacja ich czytelności i stanu estetycznego na podstawie cyklicznie wykonywanych fotografii Wskaźnik stabilności– wybór osi i widoków „ikonicznych”, weryfikacja ich czytelności na podstawie cyklicznie wykonywanych fotografii Ilość przekształceń budynków – weryfikacja terenowa wraz z oceną jakościową (skala: pozytywne, neutralne, negatywne). Dokumentacja fotograficzna. Ilość wydanych pozwoleń konserwatorskichIlość zgłoszeń sytuacji konfliktowychIlość modernizacji wnętrz mieszalnych i handlowychIlość wniosków o zmianę sposobu użytkowania. Ilość przekształceń budynków – weryfikacja terenowa wraz z oceną jakościową (skala: pozytywne, neutralne, negatywne), dokumentacja fotograficzna. Ilość wydanych pozwoleń konserwatorskichIlość wydatkowanych środków na adaptację, remont i bieżące utrzymanie reprezentacyjnych budynków komunalnych. Ilość przekształceń budowli i ich otoczenia – weryfikacja terenowa wraz z oceną jakościową (skala: pozytywne, neutralne, negatywne), dokumentacja fotograficzna. Ilość wydanych pozwoleń konserwatorskich.Ilość zrealizowanych działań. Stabilność form i obszaru.Weryfikacja terenowa wraz z oceną jakościową (skala: pozytywne, neutralne, negatywne), dokumentacja fotograficzna.Ilość zrealizowanych prac pielęgnacyjnych i bieżących konserwacji.Wydatkowane środki komunalne. Służby miejskie – Urząd Miasta (optymalnie jednostka powołana do zarządu obszarem UNESCO lub parkiem kulturowym). Służby miejskie – Urząd Miasta (optymalnie jednostka powołana do zarządu obszarem UNESCO lub parkiem kulturowym). Służby miejskie – Urząd Miasta (optymalnie jednostka powołana do zarządu obszarem UNESCO lub parkiem kulturowym). Służba konserwatorska państwowa lub samorządowa, organy administracji budowlanej Służba konserwatorska państwowa lub samorządowa, organy administracji budowlanej Służba konserwatorska państwowa lub samorządowa, diecezjalny konserwator zabytków, organy administracji budowlanej. Służba konserwatorska państwowa lub samorządowa, organy administracji budowlanej. Krajobraz zurbanizowany Krajobraz warowny Osie widokowe i relacje widokowe Zabudowa mieszkalna Zabudowa reprezentacyjna Zabudowa sakralna Zabudowa forteczna Kompoz ycja krajobrazowa Typy zabudow y S K A L A P R ZE S T R ZE NN A S K A L A A R C H I T E K T O NIC Z N A Dorocznie Dorocznie Dorocznie Dorocznie Dorocznie Ilość zrealizowanych konserwacji1.weryfikacja terenowa (skala: pozytywne, neutralne, negatywne), dokumentacja fotgraficzna.2.Ilość wydanych pozwoleń konserwatorskich Ilość zrealizowanych konserwacji1.weryfikacja terenowa (skala: pozytywne, neutralne, negatywne), dokumentacja fotgraficzna.2.Ilość wydanych pozwoleń konserwatorskich3. Ilość przeprowadzonych badań konserwatorskich i architektonicznych, Ilość zrealizowanych konserwacji1.weryfikacja terenowa (skala: pozytywne, neutralne, negatywne), dokumentacja fotograficzna.2.Ilość wydanych pozwoleń konserwatorskich3.Ilość zabytków ruchomych w ewidencji konserwatorskiej4.Ilość obiektów w inwentarzach muzealnych5.Ilość eksponowanych obiektów muzealnych w ekspozycji stałej i wystawach czasowych. – ilość publikacji informacyjnych i promocyjnych na tematy historii i wartości zespołu zabytkowego Zamościa– ilość programów medialnych dotyczących zespołu zabytkowego Zamościa– ilość publikacji naukowych na temat zespołu zabytkowego Zamościa– ilość wydarzeń kulturalnych w granicach miejsca Światowego Dziedzictwa– ilość środków przeznaczanych z budżetu miasta na promocję i dokumentację historycznego centrum.– ilość świadczonych usług przewodnickich w granicach miejsca Światowego Dziedzictwa.– ilość wydarzeń związanych z dawnymi kulturami i społecznościami związanymi z Zamościem.– ilość wydarzeń związanych z wybitnymi postaciami Zamościa. – ilość publikacji informacyjnych na tematy historii miejsca pamięci – ilość programów medialnych dotyczących miejsca pamięci– ilość publikacji naukowych na temat walk i męczeństwa na Zamojszczyźnie– ilość środków przeznaczanych z budżetu miasta na ochronę i zabezpieczenie miejsca pamięci.– ilość środków przeznaczonych z budżetu województwa na opiekę nad grobami wojennymi.– ilość wydarzeń związanych z pamięcią i historią miejsca pamięci.– ilość wejść na teren Rotundy (licznik wejść) Służba konserwatorska, Organy administracji budowlanejWłaściciele obiektów Służba konserwatorska, Organy administracji budowlanejWłaściciele obiektów Służba konserwatorska, Konserwator Diecezjalny, Właściciele obiektów Służby miejskie – Urząd Miasta (optymalnie jednostka powołana do zarządu obszarem UNESCO lub parkiem kulturowym). Służby miejskie – Urząd Miasta (optymalnie jednostka powołana do zarządu obszarem UNESCO lub parkiem kulturowym) w porozumieniu z Urzędem Wjewódzkim, IPN i organizacjami kombatanckimi. Detal elewacyjny Detal wewnętrzny Wyposażenie wnętrz i zbiory muzealne „miasto idealne” Historia miasta Historia postaci z miastem związanych Wielokulturowość Kontekst forteczny Miejsce pamięci Det al ar c hitek to nic zny Z aby tki ruchome war to ści nie materialne S K A L A DE TA L U S K A L A I DE O W A – – – –– – – – – – – – – –– – – – – – – Część III Charakterystyka użytkowania dobra - - - – –– –– – -- - -- – – – – – – –– – – – – – – – –– – – – 129 -- - - --- - -- -- – – -- - – - –– –– - – --- – - 133 – – - – -- --- – -- –– – – – – – – – –– – – – – – 139 – – –– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – -- - -- – - - - -- - - – - – -- -- - --- -- - - -- - - - - - - - - - -- -- -- -- -- - -- - - --- - -- -- – - - - - – - -- = -- - -- -- – - Synteza Planu zarząDzanIa Stare Miasto w zamościu Plan zarządzania Dobrem światowego Dziedzictwa uneSCO założenia i kluczowe działania /materiał do konsultacji społecznych − 29 listopad 2018 roku/ Bogusław Szmygin Anna Fortuna-Marek Andrzej Siwek Zamość 2018 – – – 155 – – – – – – – –– – 159 – 163 – – – – - - 169 171 --