Joanna Torowska PARK STRZELECKI Seria Parki Krakowa Park Strzelecki Redaktor wydania — Elżbieta Urbańska-Kłapa Recenzent — dr hab. inż. arch. Agata Zachariasz prof. PK Streszczenie obcojęzyczne — Translation Street Opracowanie redakcyjne i korekta — Marta Kołpanowicz Projekt graficzny — Marek Bieleń Skład i łamanie — Arkadiusz Zawitkowski Zdjęcia — Marian Satała (M.S.), Andrzej Torowski (A.T.), Elżbieta Urbańska-Kłapa (E.UK.) ISBN 978-83-948244-4-0 Publikacja została sfinansowana przez Gminę Miejską Kraków oraz Zarząd Zieleni Miejskiej w Krakowie. © Ośrodek Kultury im. C. K. Norwida w Krakowie Il. 1. Widok z parku w kierunku ul. Zygmunta Augusta. Fot. E.UK. Il. 2. Jedno z najwcześniejszych przedstawień strzelnicy zamieszczone w Kodeksie Baltazara Behema (1505 r.), ukazujące kuszników strzelających do celu na szczycie żerdzi (źródło: Miniatury z Kodeksu Baltazara Behema, Kraków 2000) Il. 3. Druga strzelnica Towarzystwa Strzeleckiego, ogród Zamku Królewskiego w Łobzowie, J.N. Głowacki, 1836 (źródło: J. Banach, Krakw malowniczy. O albumach z widokami miasta w XIX w., Kraków 1980, s. 72) Inna jeszcze wzmianka, z roku 1487, potwierdza także istnienie za bramą św. Mikołaja strzelnicy zwanej Celestatem5. Warto też dodać, że najstarszy widok Celestatu pochodzi z zachowanego do dzisiaj Kodeksu Baltazara Behema z roku 1505. Wspomniana miniatura, ilustrująca strzelnicę, naj-wyraźniej przedstawia w tle krajobraz podmiejski, co wskazywałoby na istnienie w owym czasie dodatkowo jeszcze jednej strzelnicy poza miastem. Wiadomo bowiem, że miniatury Mistrza Kodeksu Behema cechuje wierność przedstawiania szczegółów obyczajowych6. Stanowisko takie reprezentował m.in. Stanisław Tomkowicz, twierdząc, że „obok strzelnicy pomiędzy murami (intermurale) musiało istnieć i pole ćwiczeń za miastem, za bramą Mikołajską, na gruncie miejskim, stąd zwane »fundus iaculatorii«”7. Druga, udokumentowana lokalizacja parku strzeleckiego łączy się z królewskim ogrodem w Łobzowie, gdzie Bractwo wznowiło działalność w Wolnym Mieście Krakowie jako Towarzystwo Strzeleckie Krakowskie. Senat Rzeczpospolitej Krakowskiej wyznaczył miejsce ćwiczeń oraz strzelań w Łobzowie. Towarzystwo Strzeleckie ćwiczyło tam w latach 1832 do 1835. W pałacu dzierżawca urządził oberżę, która przyjmowała spacerujących Il. 4. Widok z parku w kierunku południowym. Fot. E.UK. krakowian, „[…] natomiast strzelnicę, na której ćwiczono w niedziele, urządzono w ogrodzie”8. Strzelnica w Łobzowie była jednak zbyt odległa od centrum miasta i z wielu względów niedogodna: „Tymczasowo urządzona strzelnica, w ogrodzie pałacu królewskiego na Łobzowie, z powodu zbytniego oddalenia od miasta nie mogła być częściej i liczniej odwiedzaną […]”9 . Wkrótce też postanowiono znaleźć bardziej dogodną lokalizację dla strzelnicy reaktywowanego Bractwa. W roku 1837 Towarzystwo Strzeleckie Krakowskie weszło w posiadanie własnego ogrodu, który odtąd aż do czasu drugiej wojny światowej związany był ściśle z losami tej organizacji. W skali zaś Krakowa było to drugie – po utworzonych w latach dwudziestych XIX wieku Plantach krakowskich – miejsce przeznaczone na spotkania towarzyskie i swoisty ośrodek kulturalny wszystkich krakowian, aż do otwarcia konkurencyjnego Parku Krakowskiego (1885) i potem Parku Jordana (1889). Ostatecznie zabudowanie ulic przyległych domami kolejowymi, zmiana ulicy w ponury podkop, świat lokomotyw i huk pociągów zagłuszających koncerty odebrały ogrodowi strzeleckiemu frekwencję tak, że w końcu Towarzystwo dopłacało zbyt wiele do ogrodu i zmuszone było myśleć o nabyciu innej siedziby i w tym celu sprzedało jego część10. Il. 5. Wzniesiony w 1837 r. neogotycki pałacyk z wieżą projektu Tomasza Majewskiego. Zdjęcie, wykonane w latach 60. XIX w. przez Walerego Maliszewskiego, przedstawia pałacyk w pierwotnej formie, przed jego przebudową w 1874 r. (źródło: W. Mossakowska, A. Zeńczak, Kraków na starej fotografii, Kraków 1984, s. 140) Il. 6. H. Walter, Ogrd Strzelecki w Krakowie, 1860, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa 1767/III Il. 7. Platan klonolistny – pomnik przyrody. Fot. E.UK. Il. 8. Aleja przy pomniku Jana III Sobieskiego. Fot. E.UK. Il. 9. Widok na pomnik Ignacego Jana Paderewskiego. Fot. E.UK. — północna część parku. Fot. E.UK. Il. 15. Srebrny kur Bractwa Kurkowego, wybitny przykład rzemiosła artystycznego. Według legendy podarowany Bractwu przez króla Zygmunta Augusta, w rzeczywistości dar Rady Miasta. Jeden z najcenniejszych zabytków Muzeum Historycznego Miasta Krakowa – – Il. 34. Popiersie Marcina Oracewicza, bohaterskiego mieszczanina, który w czasie konfederacji barskiej guzem od żupana zastrzelił dowódcę rosyjskich wojsk. Fot. A.T. - Il. 45. Drzewa w parku. Fot. E.UK. - - --- - -- - Wykaz ogólnodostępnych parków miejskich w Krakowie Stan na czerwiec 2019 roku udostępniony przez Zarząd Zieleni Miejskiej w Krakowie I Stare Miasto • Planty Krakowskie • Bulwary Wisły I Stare Miasto/VII Zwierzyniec /VIII Dębniki/XIII Podgórze II Grzegórzki III Prądnik Czerwony III Prądnik Czerwony /XIV Czyżyny IV Prądnik Biały V Krowodrza VI Bronowice VII Zwierzyniec VIII Dębniki IX Łagiewniki-Borek Fałęcki X Swoszowice • Park Strzelecki Park Dąbie Stawy Dominikańskie Park Lotników Polskich Park Kościuszki Park Krowoderski Park Wyspiańskiego Park Leśny Witkowice Park św. Wincentego a’Paulo • Park Krakowski • Park im. dra H. Jordana Park Kleparski • Park Młynówka Królewska Park „Bronowicki” • Park Decjusza • Błonia Krakowskie Park Dębnicki • Park Solvay Park Maćka i Doroty XI Podgórze Duchackie XII Bieżanów-Prokocim XIII Podgórze XIV Czyżyny XIV Czyżyny/XVIII Nowa Huta XV Mistrzejowice XVI Bieńczyce XVII Wzgórza Krzesławickie XVIII Nowa Huta Park Kurdwanów Park Duchacki • Park Lilli Wenedy Park przy Dworze Czeczów • Park im. A. E. Jerzmanowskich Park Aleksandry Park Rżąka Park Miejski Bagry Wielkie • Park im. W. Bednarskiego Planty Floriana Nowackiego Park Ogrody Płaszów Park Stacja Wisła Park im. gen. S. Skalskiego Park Kultury Planty Mistrzejowickie Park Tysiąclecia Fort Batowice Fort Mistrzejowice Planty Bieńczyckie Zalew Nowohucki Park Zielony Jar Wandy • Park Wad • Park Łuczanowice • Park Szwedzki • Park Ratuszowy • Park Wiśniowy Sad • Park przy ul. Klasztornej • Park Żeromskiego • Publikacje, które ukazały się w ramach cyklu Parki Krakowa Nakład: 3000 egz. Druk: Drukarnia Beltrani Sp. J. ul. Śliwkowa 1, 31-982 Kraków OŚRODEK KULTURY IM. C. K. NORWIDA 31-959 Krakw os. Grali 5 tel./faks: 12 644 27 65 tel.: 12 642 25 94 e-mail: sekretariat@okn.edu.pl www.okn.edu.pl ISBN 978 83-948244 4 0