Raport z projektu „Akademickie Centrum Kreatywności” realizowanego w roku 2015 przez Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego dla przedmiotu przyroda w szkołach podstawowych tom 2 Karty pracy ucznia Opracowanie: Dagmara Sokołowska Mateusz Wojtaszek Kraków 2015 Projekt badawczy Akademickie Centrum Kreatywności finansowany jest przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, poddziałanie POIG.01.01.03-00-001/08, umowa grantowa MNISW/2014/DIR/614/ACK, który otrzymał wsparcie finansowe Unii Europejskiej z Europejskich Funduszy Strukturalnych. ZESPÓŁ REALIZUJĄCY PROJEKT ACK WFAIS UJ: Grupa badawcza dr Dagmara Sokołowska – kierownik projektu mgr Daniel Dziob, WFAIS UJ mgr Anna Majcher, WFAIS UJ mgr Justyna Nowak, WFAIS UJ mgr Aleksandra Wańczyk, WFAIS UJ mgr Mateusz Wojtaszek, WFAIS UJ Konsultanci merytoryczni, wykladowcy szkoleń i autorzy materiałów dydaktycznych dr Małgorzata Krzeczkowska, Zakład Dydaktyki Chemii, WCh UJ dr Wojciech Maciejowski, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, WBiNoZ, UJ dr Małgorzata Pietrzak, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, WBiNoZ, UJ dr Anna Ścisłowska-Czarnecka, AWF Kraków dr Dagmara Sokołowska, WFAIS UJ mgr Mateusz Wojtaszek, WFAIS UJ Prelegenci Panelu Edukacyjnego prof. Mojca Čepič, Faculty of Education, University of Ljubljana, Słowenia msc. Ana Gostincar-Blagotinšek, Faculty of Education, University of Ljubljana, Słowenia dr Brian Matthews, King’s College, Londyn, Wielka Brytania msc. WimPeeters, VSKO, Belgia mgr Bożena Turek, Gimnazjum im. ks. Jana Twardowskiego w Białym Kościele dr Dagmara Sokołowska, WFAIS UJ mgr Mateusz Wojtaszek, WFAIS UJ Nauczyciele – opiekunowie praktyk mgr Małgorzata Biniek mgr Anna Bochnia mgr Iwona Bodziacka mgr Tomasz Moździerz mgr Magdalena Szopa Studenci-praktykanci Anna Bekas Iwona Bogacz Urszula Górska Tomasz Kowalski Bogdan Łabędź Rysunki: Dagmara Sokołowska, Mateusz Wojtaszek, Paweł Oleński Skład, druk: Grupa Scriptor, os. J. Strusia 7/342, 31-808 Kraków, tel. 509 751 260 Nakład: 300 egzemplarzy Kraków 2015, Wydanie I SPIS TREŚCI MODUŁY LEKCYJNE DLA KLASY 4 ............................................................... 5 Moduł: Woda i jej przemiany .................................................................................................. 7 Moduł: Pogoda i jej składniki .................................................................................................. 15 Moduł: Słońce nad widnokręgiem .......................................................................................... 27 Powtórka klasa 4 ....................................................................................................................... 39 Sprawdzian z modułów: Woda i jej przemiany, pogoda i jej składniki, Słońce nad widnokręgiem ........................................................................................................ 48 MODUŁY LEKCYJNE DLA KLASY 5 ............................................................... 55 Moduł: Z czego zbudowany jest świat? ................................................................................................ 57 Moduł: Właściwości ciał stałych ............................................................................................................ 63 Moduł: Właściwości cieczy .................................................................................................................... 71 Moduł: Masa i objętość substancji ....................................................................................................... 79 Moduł: Właściwości gazów .................................................................................................................... 85 Moduł: Przekazywanie ciepła przez ciała stałe, ciecze i gazy ............................................................. 90 Powtórka klasa 5 ..................................................................................................................................... 97 Sprawdzian z modułów: Właściwości ciał stałych, cieczy i gazów ...................................................... 98 MODUŁY LEKCYJNE DLA KLASY 6 ............................................................... 105 Moduł: Mieszaniny substancji ............................................................................................................... 107 Moduł: Rozdzielanie mieszanin ............................................................................................................ 114 Moduł: Przemiany substancji .................................................................................................................125 Powtórka klasa 6 – Mieszaniny i przemiany substancji ....................................................................... 131 Sprawdzian z modułów: Mieszaniny i przemiany substancji ............................................................. 137 Moduł: Światło i cień ............................................................................................................................. 140 Moduł: Zwierciadła i soczewki ..............................................................................................................151 Powtórka z modułów: Światło i cień oraz zwierciadła i soczewki ...................................................... 162 Sprawdzian z modułów: Światło i cień oraz zwierciadła i soczewki ...................................................170 MODUŁY LEKCYJNE DLA KLASY 4 Moduł: Woda i jej przemiany 1. Napisz swoimi słowami, co oznacza, że woda paruje. 2. Napisz swoimi słowami, co oznacza, że para wodna się skrapla. 3. Na podstawie obserwacji narysuj czajnik, w którym gotuje się woda. Narysuj chmurkę mgiełki nad czajnikiem, a następnie zaznacz na rysunku, w którym miejscu znajduje się para wodna. 4. Przerysuj poniżej zaobserwowaną podczas pokazu szklankę z lodem. Zaznacz na rysunku miejsca, w których znajduje się lód, para wodna oraz woda powstała po skropleniu pary wodnej. Dokończ zdanie: Na szklance, w której znajdował się lód 5. Zastanów się, co może wpływać na szybkość parowania wody? Zapisz poniżej swoje hipotezy: 6. Powyżej zostały zapisane hipotezy, mówiące o tym, co może wpływać na szybkość parowania wody.Twoim zadaniem jest zaplanować, jak sprawdzić taką hipotezę.Wypełnij osobną kartę pracy, zgodnie z instrukcjami nauczyciela. 7. Podzielcie się z kolegami z innych grup badawczych wynikami swoich doświadczeń: Doświadczenie Grupa Czynnik Hipoteza Wnioski Doświadczenie Grupa Czynnik Hipoteza Wnioski Doświadczenie Grupa Czynnik Hipoteza Wnioski Zadania na myślenie naukowe. 1. Małgosia zrobiła pranie. Był pochmurny i wietrzny dzień, a temperatura wynosiła około 10°C. Zamiast rozwiesić pranie w mieszkaniu, rozwiesiła je na balkonie. Czy pranie miało szansęwyschnąć? A. Tak, gdyż temperatura była wyższa niż 0°C,adodatkowo wiatr pomógłwwysychaniu ubrań. B. Tak, bo ubrania schną na balkonie w każdą pogodę. C. Nie, bo było za zimno, a dodatkowo wiał chłodny wiatr. D. Nie,bo wiał zbyt silny wiatriubrania nie mogły wyschnąć. 2. Podczas wakacji Maciek i Jacek postanowili przeprowadzić eksperyment. Nalali tyle samo wody do dwóch identycznych szklanek i na dwa takie same płaskie talerze. Jedną szklankę i jeden talerzyk postawili na parapecie, gdzie świeciło Słońce. Drugi zestaw naczyń postawili w łazience bez okien. W ciągu jednego dnia najwięcej wody wyparowało (wybierz jedną odpowiedź): A. ze szklanki stojącej na parapecie, B. ze szklanki stojącej w łazience C. z talerzyka stojącego na parapecie D. z talerzyka stojącego w łazience, E. z obu szklanek, F. z obu talerzyków, G. z obu naczyń stojących na parapecie, H. z obu naczyń stojących w łazience, 3. ponieważ (możesz wybrać kilka odpowiedzi): A. im wyższa temperatura, tym szybciej woda paruje. B. im większa powierzchnia parowania, tym szybciej woda paruje. C. im mniejsza powierzchnia parowania, tym szybciej woda paruje D. kształt naczyń nie ma znaczenia, ma znaczenie tylko temperatura E. ma znaczenie kształt naczyń, a temperatura nie ma znaczenia. F. im ciemniej tym szybciej woda paruje. LEKCJA2. 1. Uzupełnij rysunki do wykonanego eksperymentu. TERMOMETR TERMOMETR PRZED OGRZEWANIEM DŁONIĄ PO OGRZEWANIU DŁONIĄ Wskazywana temperatura:_________ Wskazywana temperatura:_________ Wwyniku ogrzewania termometru ciecz w nim zawarta . 2. Napisz swoimi słowami, co oznacza słowo krzepnięcie. 3. Napisz swoimi słowami, co oznacza słowo topnienie. 4. Zastanów się, co może wpływać na szybkość topnienia lodu. Zapisz poniżej swoje hipotezy: Uważam, że: 5. W grupach wybierzcie jedną z powyższych hipotez, którą chcecie badać. Wypełnijcie osobne karty pracy, planując eksperyment w grupach. 6. Wodpowiednie miejsca wpisz na rysunku poniższe zwroty: • para wodna • woda w stanie ciekłym • skraplanie • spływ • opad atmosferyczny • parowanie 7. Uzupełnij poniższą mapę myśli dotyczącą wody, zjawisk jakie można obserwować z jej udziałem, jej zastosowań w życiu codziennym oraz innych informacji z nią związanych. 8. Zadanie domowe(A – obowiązkowe, natomiastB -nieobowiązkowe). A. Do szklankinalejwody. Zaznacz flamastrempoziomwodywszklance.Włóż szklankę do zamrażalnika. Następnego dnia wyjmij szklankę z zamrażalnika. Co się stało z wodą? Na karcie pracy narysuj swój eksperyment i wynik obserwacji oraz zapisz wnioski. B. Zapisz hipotezy, od czego może zależeć szybkość zamarzania wody. Na karcie pracy dotyczącej eksperymentówzapiszjednązwymyślonychhipotezorazstwórzdoniejplan eksperymentu wrazz rysunkiemgo opisującym. Jeślito możliwe, spróbuj wykonaćeksperyment,a następnie zapisać wnioski. Zadania na myślenie naukowe. 1. Poniżej znajduje się tabela z tygodniową prognozą pogody dla Krakowa. Ile dni pod rząd najdłużej będą zamarznięte kałuże? dzień tygodnia zachmurzenie/opady temperatura (°C) ciśnienie (hPa) PONIEDZIAŁEK -1 1000 WTOREK 5 995 ŚRODA -2 990 CZWARTEK -5 1000 PIĄTEK -3 1005 SOBOTA 2 1010 NIEDZIELA -5 1000 A. 7 B. 5 C. 3 D. nie wiem 2. Kilka uczennic zapytano, w jaki sposób można stwierdzić obecność pary wodnej. Kasia stwierdziła, że patrząc na mgiełkę nad gotującą się wodą w garnku. Zosia odpowiedziała, że para wodna jest w chmurach, zatem obserwujemy ją, patrząc na chmury. Marysia powiedziała, że pary wodnej nie da się bezpośrednio zaobserwować. Kamila powiedziała, że można to sprawdzić chuchając na lusterko. Gdy para wodna znajduje się w wydychanym powietrzu, to lusterko pokryje się kropelkami wody. Która z dziewczynek miała rację? A. ZosiaiKasia B. KasiaiMarysia C. MarysiaiKamila D. KamilaiZosia Moduł: Pogoda i jej składniki LEKCJA1. 1. Przyglądnij się mapie pogody dlaPolski,a następnie odpowiedz na pytania. 2. Wypisz poniżej, które składniki pogody zostały wymienione na mapie: 3. Napisz przy strzałkach, co oznaczają poszczególne symbole oraz który składnik pogody opisują. 4. Czy znasz inne składniki pogody, niż te wymienione na mapie? Zapisz je poniżej. 5. Zachmurzenie Wtabeli poniżej zapisano stwierdzenia opisujące różne stopnie zachmurzenia.Przyporządkujim numeryod1do5, gdzie1to najmniejsze zachmurzenie,a5największe. stopień zachmurzenia brak zachmurzenia zachmurzenie całkowite zachmurzenie duże zachmurzenie małe zachmurzenie średnie Przepisz do tabeli poniżej stopnie zachmurzenia od najmniejszego do największego. Obok każdego stopnia zachmurzenia narysowano okno, które zwrócone jest całkowicie w stronę nieba. Dorysuj w oknie odpowiednią ilość chmur, jaka się za nim znajduje przy danym zachmurzeniu. l.p. stopień zachmurzenia rysunek 1. 2. 3. 4. 5. 6. Zapisz poniżej jakie znasz rodzaje chmur. Czy potrafisz narysować albo opisać, jak te chmury wyglądają? 7. Opadyiosady atmosferyczne. Oznakowanie opadów atmosferycznych na mapie: Nazwa: Na pewno znasz przykłady osadów atmosferycznych, chociaż może nie wiesz, co się do nich zalicza. Aby lepiej zrozumieć, co to jest osad atmosferyczny uzupełnij poniższe zdania: Podczas słonecznej pogody na wiosnę lub w lecie, gdy rano wejdziemy na trawę mogą nam się zmoczyć buty, ponieważ na trawie jest _______________.Od jesieniażdo wiosny często w prognozie pogody można usłyszeć komunikat dla kierowców: „Kierujący samochodami muszą bardzo uważać. Marznący deszcz spowodował powstanie na drodze ___________________________”. Często podczas przymrozków trawaidrzewamogą zostać pokryte białym kożuszkiem, pomimo że nie padał śnieg. Mówimy, że na trawie powstaje ______________________,a na drzewach _______________. 8. Stacja meteorologiczna. Zaprojektuj stację meteorologiczną. Narysuj w niej wszystko to, co jest Ci potrzebne, by badać pogodę.Wymień także funkcje każdegoz narysowanych przyrządów oraz podpiszposzczególne elementy, z których mogą się one składać. LEKCJA2 1. Dziennik pogody. Czy potrafisz wypisać zawody, w których niezbędne jest częste sprawdzanie prognozy pogody? Abymóc lepiej przewidywać pogodę należy umieć obserwowaćibadaćją.Wyniki obserwacji pogodysą zapisywanew dziennikach pogody.Poniżej zapisz, jakie twoim zdaniem informacje o składnikach pogody powinny się znaleźć w takim dzienniku. Skorzystaj z wiadomości z poprzedniej lekcji. 2. Budowa urządzeń do stacji meteorologicznej. Żadna prognoza pogody nie obędzie się bez sprawdzania stanu pogody. DziśTyzamienisz sięw meteorologa.Twoim celem jest zaprojektowanieizbudowanie działającego wiatromie rza lub deszczomierza z dostępnych materiałów. Pamiętaj aby najpierw wykonać projekt, skonsultowaćgoz nauczycielemidopiero wtedy zacząćgo budować. Dodatkowo, po zbudowaniu odpowiedniego urządzenia napisz instrukcję obsługi, czyli zapisz należy używać przyrządu, by poprawnie mierzyć nim składnik pogody. 3. Zadanie domowe: Korzystając z informacji z ćwiczenia pierwszego („Dziennik pogody”) przygotuj tabelkę, która będzie Ci służyła jako dziennik pogody. Będziesz obserwować pogodę przez siedem kolejnych dni.Tabelka powinna zostać narysowana na kartce A4.Wpierwszej kolumnie powinny znajdować się datyigodziny obserwacji stanu pogody.Wkolejnych kolumnach tabeli wypisz składniki pogody, które zostały wymienionew ćwiczeniu 1, a które będziesz obserwować. LEKCJA3 1. Rozstawienie przyrządówdo stacji meteorologicznejirozpoczęcie wypełniania dzienni ka pogody. Zapisz poniżej jakie parametry są ważne przy pomiarach i obserwacjach pogody: 2. Zadanie domowe. Codziennie obserwuj pogodę. Swoje obserwacje zapisujw dzienniku pogody. Pamiętaj, aby przestrzegać zasad opisanych powyżej. Uzupełniaj w dzienniku wiadomości na temat temperatury, zachmurzenia itd.Wdzień, kiedy chodziszdo szkoły wykonujz kolegamiikoleżankamiz klasy pomiary szybkości wiatru oraz ilości opadów. Pamiętaj,by pomiary poszczególnych składników pogody dokonywać każdego dniaotej samej godzinie. Zawsze zapisuj godzinę obserwacji. Zadania na myślenie naukowe. 1. Przyglądnij się mapie pogody Polski z dnia 8 marca i wybierz prawidłowe stwierdzenie: WKrakowiew dniu8marca odnotowano: A. mgły B. duże zachmurzenie C. małe zachmurzenie D. całkowite zachmurzenie 2. Przyglądnij się wykresowi na kolejnej stronie. Wykres ten przedstawia zmiany temperatury w Krakowie w ciągu jednego dnia. Pomiarów dokonywano od godziny 1 w nocy do północy. Godziny pomiarów zaznaczone zostały na dole wykresu. Po lewej stronie zaznaczono temperaturę. Odpowiedz na poniższe pytania: 1. Wjakich godzinach tego dnia temperatura była najniższa? 2. Wjakich godzinach tego dnia temperatura była najwyższa? 3. Czy tego dnia o szóstej rano na trawie mogła być rosa? Odpowiedź uzasadnij jednym zdaniem. 4. Wponiższej tabeli zapisz temperaturę dla podanych godzin: GODZINA TEMPERATURA 6 14 20 24 3. Przyglądnij się dziennikowi pogody dla trzech dni zapisanemu poniżej. Jak uważasz, czy dziennik jest dobrze prowadzony? Data i godzina Tempe-ratura Zachmu-rzenie Rodzaj opadów Ilość opadów Szybkość i kierunek wiatru Inne Środa godz.: 10:00 2°C brak brak 0 10 obrotów wiatro-mierza na minutę wiatr północny brak Czwartek godz.: 15:30 7°C małe brak 0 brak wiatru brak Piątek godz.: 17:00 3°C małe brak 0 10 obrotów wiatro-mierza na minutę Wiatr zachodni brak LEKCJA4 1. Napisz swoimi słowami, co to jest wiatr: 2. Zastanów się, a następnie przedyskutuj w parach, jak można nazwać wiatr, który wieje z północy, a jak ten wiejący z zachodu? Po uzgodnieniu opinii w klasie: 3. Czy wiesz, w jakich jednostkach podaje się szybkość wiatru? 4. Po dyskusji w klasie zapisz, uzupełnij poniższe zdania:. Ciśnienie atmosferyczne to _________________________________________ . Ciśnienie mierzy sięw _____________________________________ za pomocą ____________________ _________________.Wiatrwieje zawszeod miejscao _____________________ ciśnieniudo miejsca o _____________________ ciśnieniu. 5. Już wiesz, że atmosfera naciska na Ziemię swoim ciężarem. Im grubsza jest warstwa atmosfery w danym miejscu na Ziemi, czyli im większy ciężar powietrza, tym wyższe jest w tmym miejscu ciśnienie. Jak sprawdzić, że im większy ciężar tym większe ciśnienie wywierane na podłoże? Wypełnijcie osobną kartę pracy, stawiając hipotezę, planując doświadczenieiwyciągając wnioski. 6. Narysuj poniżej mapę myśli dotyczącą składników pogody, sposobów ich pomiarów oraz wszystkiego,cokojarzyCisięzpogodą(zżycia codziennegoi zlekcji).Pamiętajopojęciach poznanych na lekcji. Mapa myśli może być bardzo kolorowa. Zamiast n. Np. zamiast pisać „śnieg”, możesz narysować płatki śniegu. Zadania na myślenie naukowe. 1. Przyglądnij się mapie pogody dla Polski i odpowiedz na poniższe pytanie: Jaki wiatr wieje w Krakowie? A. Wiatr zachodni, ponieważ wieje w kierunku zachodnim. B. Wiatr zachodni, ponieważ wieje z zachodu na wschód. C. Wiatr wschodni, ponieważ wieje w kierunku wschodnim. D. Wiatr wschodni, ponieważ wieje ze wschodu na zachód. 2. Popatrz na poniższe mapy konturowe pewnej wyspy. Zaznacz na mapie kierunek wiatru, a pod mapą napisz nazwę wiatru. 3. Popatrz na poniższe mapy konturowe pewnej wyspy. Znając kierunek wiatru zaznaczony na mapie strzałką lub nazwany pod mapą, wpisz w prostokąty, ile może wynosić w danym miejscu ciśnienie atmosferyczne. Wartości ciśnienia do wyboru: 970 hPa, 1007 hPa, 1015 hPa, 1018 hPa, 1030 hPa. WIATR ZACHODNI Moduł: Słońce nad widnokręgiem LEKCJA1 1. Zbuduj model, na którym przedstawisz pozorny ruch Słońca wokół Ziemi.Zodpowiednio przygotowanej karty pracy wytnij koło, będzie to fragment kuli Ziemskiej.Wytnij także narysowaną postać. Musisz ją przykleić na środku koła w miejscu oznaczonym krzyżykiem. Masz teraz przed sobą model ludzika stojącego na Ziemi.Latarka to Słońce.Latarką powinieneś oświetlać ludzika tak jak Słońce oświetlałoby ciebie.Poruszając latarką obserwuj jak zmienia się cień ludzika. Najpierw oświetl rysunkową postać tak, jakby było wcześnie rano. Później oświetl ludzika tak, jakby był wieczór. Na końcu oświetl go tak, jakby był środek dnia. Bawiąc się modelemipamiętając wcześniejszą dyskusjęz nauczycielem uzupełnij poniższe zdania oraz odpowiedz na pytania. Moment, gdy Słońce zaczyna się ukazywać na wschodzie tuż nad horyzontem nazywamy _______________________________ , wtedy rozpoczyna się dzień. Następnie widać jakby Słońce poruszało się do góry na niebie, ale tak naprawdę to Ziemia się obraca. W południe Słońce znajduje się najwyżej nad horyzontem.Ten moment nazywa się _____________ ___________________________ albo ___________________________ . Następnie w wyniku ruchu Ziemi Słońce znajduje się coraz niżej nad horyzontem, aż w końcu zaczyna za nim znikać. Wtedy obserwujemy ____________________________________ .Wciągu dnia najdłuższe cienie są _________________________ i _________________________ , a najkrótsze _______________________________ . Innymi słowami, najkrótszy cień jest gdy Słońce ___________________________ . Jak myślisz kiedy w ciągu dnia Słońce najmocniej ogrzewa ziemię? Po dyskusji w klasie: Wytnij postać ludzika: Tutaj zagnij Tutaj zagnij Tutaj zagnij Wytnij koło: N Północ W E Zachód Wschód S Południe 2. Ponownie użyj modelu do pokazania pozornego ruchu Słońca po niebie. Tym razem spróbuj zaobserwować różnicę w długości cienia papierowego chłopca pomiędzy latem, wiosnąijesienią oraz zimą. Następniew poniższe zadania: Napisz swoimi słowami jaka jest różnicaw „ruchu” Słońcapo niebie latemizimą. Po dyskusji w klasie: Napisz,wktórej porze rokuwpołudnie słoneczne będzie można zaobserwować swój najkrótszy cień? 3. Wytnij kolejny schemat.Postępuj według instrukcji podanej przez nauczyciela.Wodpowiednich miejscach wpisz: wschód Słońca, zachód Słońca, górowanie Słońca, początek: lata (22 czerwca), zimy (22 grudnia), jesieni (23 września), wiosny (21 marca). Dobrze wypełniony schemat przyklej do poprzedniego modelu postępując we-dług instrukcji nauczyciela. 4. Zegar słoneczny. Wdawnych czasach do określania godziny używano zegarów słonecznych. Zbuduj własny zegar słoneczny według instrukcji nauczyciela. 5. Zadanie domowe: Wsłoneczny dzień, gdy Słońce nie jest ukryte za chmurami, postaw zbudowany zegar np. na parapecie okna oświetlonego światłem słonecznym.Równoo godzinie 12:00 ustaw zegar grotem przeciwnie do Słońca. Cień grota musi dokładnie pokrywać się z linią oznaczoną na tarczy jako 12. Zegar ustaw w takim miejscu, aby mógł tam stać aż do na stępnego dnia. Najlepiej jest przykleić go do podłoża taśmą klejącą, by przez przypadek się nie posunął. Bez przesuwania zegara obserwuj położenie cienia w czasie kolejnych pełnych godzin (o 13, 14, 15 itd.). Prowadź dokładne notatki, dotyczące tego, co robisz. Zapisuj na kartce, w jakiej pozycji znajduje się cień o pełnej godzinie. Jeśli pogoda na to pozwoli następnego dnia (też będzie świeciło Słońce) obserwuj położenie cienia na zegarze. Zapisuj na kartce, w jakiej pozycji na skali zegara słonecznego znajduje się cień o pełnej godzinie wskazywanej przez tradycyjny zegar. Zegar Słoneczny – instrukcja 1. Na wydrukowanym wzorze zegara słonecznego: A. linie ciągłe z narysowanymi na nich nożyczkami oznaczają linie cięcia, B. linie przerywane oznaczają linie zgięcia, C. literyA,B,C,D orazX,Y,Zoznaczają kolejność wykonywania czynności. 2. Przetnijkartkęze wzoremzegaranapółwzdłużlinii oznaczonejA.Wtensposóbotrzymasz dwie kartki. Na jednej będzie się znajdować tarcza zegara (na rysunku powyżej linii A), a na drugiej grot zegara (na rysunku poniżej linii A). 3. Przetnij kartkę wzdłuż obu linii oznaczonych jako B. 4. Złóż kartkę na pół wzdłuż przerywanej linii oznaczonejXnadrukami na zewnątrzinie rozkładaj jej. 5. Nadal złożoną kartkę przetnij wzdłuż linii oznaczonych jako C, tak aby wycięcia powstały w obu połówkach zgiętej kartki. 6. Złóż kartkę wzdłuż liniiYwydrukiemdo wewnątrz. 7. Złóż kartkę wzdłuż liniiZwydrukiemdo wewnątrz. 8. Po odpowiednim złożeniu kartki wzdłuż liniiX,Y,Zfragmentyz narysowanymi połówkami uśmiechniętej buzi powinny się stykać tworząc podstawę grota. Grot to element wycięty wzdłuż linii C. 9. Natnij drugą połówkę kartki (tarczę zegara) wzdłuż linii D, ale tylko do małej poziomej kreski. Nie tnij dalej. 10. Otrzymany poprzednio, (w punktach 1-8), grot zegara wsuń w rozcięcie D, tak aby podstawa grota dochodziła do małej poziomej kreski. Należy najpierw pod tarczę zegara wsunąć tę krawędź podstawy grota, bliżej której narysowana jest buzia. 11. Po poprawnym wykonaniu poleceń grot powinien znajdować się nad linią oznaczoną jako 12, tak jak na rysunku obok. 12. Zwróć uwagę na to, żeby grot sterczał pro-stoi nie był pochylony aniw prawo, aniw lewo. 13. Jeżeli chcesz,byTwój zegarbył bardziejwytrzymały, możesz go skleić. Eksperyment – pomiar czasu 1. Doświadczenie można wykonać jedynie w słoneczny dzień, gdy Słońce nie jest ukryte za chmurami, np. stawiając zegar na parapecie okna, na które świeci Słońce. 2. Równo o godzinie 12:00 obróć zegar grotem przeciwnie do Słońca, tak by cień grota na tarczy pokrywał się dokładnie z linią oznaczoną jako 12. Zegar ustaw w takim miejscu, aby mógł tam staćażdo następnego dnia.Przyklejgodo podłoża taśmą klejącą. 3. Bez przesuwania zegara obserwuj położenie cienia w czasie kolejnych pełnych godzin (o 13, 14, 15 itd.). Zapisuj na kartce, w jakiej pozycji znajduje się cień o pełnej godzinie. 4. Jeśli pogoda na to pozwoli następnego dnia (też będzie świeciło Słońce), obserwuj położenie cienia na zegarze. Zapisuj na kartce, w jakiej pozycji na skali zegara słonecznego znajduje się cień o pełnej godzinie wskazywanej przez tradycyjny zegar. LEKCJA2 6. Wiesz już kiedy zaczynają się astronomiczne pory roku. Spróbuj wypisać poniżej oznaki, jakie możesz zaobserwować w przyrodzie, świadczące o rozpoczęciu danej pory roku. WIOSNA ZWIERZĘTA _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ ROŚLINY _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ POGODA ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ LATO ZWIERZĘTA _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ ROŚLINY _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ POGODA ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ LEKCJA3 7. Wpiszdo tabeli zanotowanew czasie wycieczki oznaki pory roku.Wtytule tabeli podaj nazwę obecnej kalendarzowej pory roku.Porównaj swoje spostrzeżeniazo na poprzedniej lekcji. Pora roku: ……………………………………………………. ZWIERZĘTA _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ ROŚLINY _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ POGODA ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ 8. Zbuduj mapę myśli wokół wyrażenia: Słońce nad widnokręgiem. Zadania na myślenie naukowe. 1. Ola i Michał dyskutowali na lekcji o zmianie długości cienia w różnych porach roku. Ola powiedziała, że najdłuższy cień jest zawsze w zimie, niezależnie od pory dnia. Michał natomiast stwierdził, że najkrótszy cień jest zawsze w lecie i to także nie zależy od pory dnia. Zaznacz poprawną odpowiedź i uzupełnij zdanie: A. Ola miała rację, a Michał nie miał racji. B. Michał miał rację, a Ola się myli. C. Oboje mieli rację. D. MichałiOla nie mieli racji. Zaznaczyłem/amodpowiedź _________ponieważ _____________________ ________________ 2. W tabeli przedstawiono tygodniową prognozę pogody dla Warszawy dla godzin okołopołudniowych. Przyglądnij się jej uważnie, a następnie odpowiedz na pytanie. (Uwaga – zadanie może mieć wiele odpowiedzi, wybierz tę, która według Ciebie jest poprawna i dobrze ją uzasadnij). dzień tygodnia: poniedz. wtorek środa czwartek piątek sobota niedziela temperatura 5°C 8°C 12 °C 10 °C 8°C 5°C 5°C zachmurzenie małe małe brak brak średnie całkowite całkowite opady 0mm/h 0mm/h 0mm/h 0mm/h 5mm/h 15 mm/h 10 mm/h Zakreśl kółkiem poprawną odpowiedź: Uważam, że tabela przedstawia prognozę pogody dla WIOSNY, LATA, JESIENI, ZIMY ponieważ ______________________________________________________ _______________________________________________________________ . 3. Uzupełnij brakujące informacje w tabeli: JESIEŃ 22 czerwca 23 września 22 grudnia 21 marca PRZESILENIE ZIMOWE NAJDŁUŻSZY DZIEŃ WROKU 4. Do każdej daty wypisanej w kolumnach powyższej tabelki przyporządkuj odpowiedni rysunek. Rysunki przedstawiają cień rzucany przez patyk w czasie górowania Słońca. 5. Przeczytaj dwa poniższe zdania i odpowiedz na pytanie. W czasie wiosny dzień ma zawsze tyle samo godzin co noc. Najdłuższy dzień roku przypada w środku lata. DATA: DATA: DATA: DATA: Która odpowiedź jest poprawna? A. Pierwsze zdanie jest prawdziwe, a drugie zdanie jest fałszywe. B. Pierwsze zdanie jest fałszywe, a drugie zdanie jest prawdziwe. C. Oba zdania są prawdziwe. D. Oba zdania są fałszywe. Powtórka klasa 4 1. Małgosia zrobiła pranie. Był pochmurny i wietrzny dzień, a temperatura wynosiła około 10°C. Zamiast rozwiesić pranie w mieszkaniu, rozwiesiła je na balkonie. Czy pranie miało szanse wyschnąć? A. Tak, bo temperatura była wyższa niż 0°C, a dodatkowo wiatr pomógł w wysychaniu ubrań. B. Tak, bo ubrania zawsze schną na balkonie. C. Nie, bo było za zimno, a dodatkowo wiał chłodny wiatr. D. Nie,bo wiał zbyt silny wiatriubrania nie mogły spokojnie schnąć. 2. Podczas wakacji Maciek i Jacek postanowili przeprowadzić eksperyment. Nalali tyle samo wody do dwóch identycznych szklanek i na dwa takie same płaskie talerze. Jedną szklankę i jeden talerzyk postawili na parapecie, gdzie świeciło Słońce. Drugi zestaw naczyń postawili w łazience bez okien. W ciągu jednego dnia najwięcej wody wyparowało (wybierz jedną odpowiedź): A. ze szklanki stojącej na parapecie, B. ze szklanki stojącej w łazience C. z talerzyka stojącego na parapecie D. z talerzyka stojącego w łazience, E. z obu szklanek, F. z obu talerzyków, G. z obu naczyń stojących na parapecie, H. z obu naczyń stojących w łazience. 3. ponieważ (możesz wybrać kilka odpowiedzi): A. im wyższa temperatura, tym szybciej woda paruje. B. im większa powierzchnia parowania, tym szybciej woda paruje. C. im mniejsza powierzchnia parowania, tym szybciej woda paruje D. kształt naczyń nie ma znaczenia, ma znaczenie tylko temperatura E. ma znaczenie kształt naczyń, a nieważna jest temperatura. F. im ciemniej tym szybciej woda paruje. 4. W odpowiednie miejsca wpisz na rysunku poniższe zwroty: • para wodna • woda w stanie ciekłym • skraplania • spływ • opad atmosferyczny • parowanie 5. Kilka uczennic zapytano, w jaki sposób można stwierdzić obecność pary wodnej. Kasia stwierdziła, że patrząc na mgiełkę nad gotującą się wodą w garnku. Zosia odpowiedziała, że para wodna jest w chmurach, zatem obserwujemy ją, patrząc na chmury. Marysia powiedziała, że pary wodnej nie da się bezpośrednio zaobserwować. Kamila powiedziała, że można to sprawdzić chuchając na lusterko. Gdy para wodna znajduje się w wydychanym powietrzu, to lusterko pokryje się kropelkami wody. Która z dziewczynek miała rację? A. ZosiaiKasia B. KasiaiMarysia C. MarysiaiKamila D. KamilaiZosia 6. Poniżej znajduje się tabela z tygodniową prognozą pogody dla Wrocławia. Ile dni pod rząd najdłużej będą zamarznięte kałuże? A. 7 B. 5 C. 3 D. nie wiem 7. Na mapach pogody często spotyka się oznaczenia opadów. Podpisz ich nazwy na podstawie rysunków. 8. Uzupełnij poniższe zdania. dzień tygodnia zachmurzenie/opady temperatura (°C) ciśnienie (hPa) PONIEDZIAŁEK -1 1000 WTOREK 5 995 ŚRODA -2 990 CZWARTEK -5 1000 PIĄTEK -3 1005 SOBOTA 2 1010 NIEDZIELA -5 1000 Obrazek opadów atmosferycznych na mapie: Nazwa: Podczas słonecznej pogody na wiosnę lub w lecie, gdy rano wejdziemy na trawę mogą nam się zmoczyć buty, ponieważ na trawie jest _______________.Od jesieniażdo wiosny często w prognozie pogody można usłyszeć komunikat dla kierowców: „Kierujący samochodami muszą bardzo uważać. Marznący deszcz spowodował powstanie na drodze ___________________________”. Często podczas przymrozków trawaidrzewamogą zostać pokryte białym kożuszkiem, pomimo że nie padał śnieg. Mówimy, że na trawie powstaje ______________________,a na drzewach _______________. 9. Przyglądnij się mapie pogody dla Polski z dnia 8 marca i wybierz odpowiednie stwierdzenia: WKrakowie8marca odnotowano: A. mgły B. duże zachmurzenie C. małe zachmurzenie D. całkowite zachmurzenie Jaki wiatr wiałw Krakowie8marca? A. Wiatr zachodni, ponieważ wieje w kierunku zachodnim. B. Wiatr zachodni, ponieważ wieje z zachodu na wschód. C. Wiatr wschodni, ponieważ wieje w kierunku wschodnim. D. Wiatr wschodni, ponieważ wieje ze wschodu na zachód. 10. Przyglądnij się wykresowi poniżej. Przedstawia on zmiany temperatury w Krakowie w ciągu jednego dnia. Pomiarów dokonywano od godziny 1 w nocy do północy. Godziny pomiarów zaznaczone zostały na dole wykresu. Po lewej stronie zaznaczono temperaturę. Odpowiedz na poniższe pytania: 1. Wjakich godzinach tego dnia temperatura była najniższa? 2. Wjakich godzinach tego dnia temperatura była najwyższa? 3. Czy tego dnia o szóstej rano na trawie mogła być rosa? Odpowiedź uzasadnij jednym zdaniem. 4. Wponiższej tabeli zapisz temperaturę dla podanych godzin: GODZINA TEMPERATURA 6 14 20 24 11. Przyglądnij się dziennikowi pogody dla trzech dni zapisanemu poniżej. Jak uważasz, czy dziennik jest dobrze prowadzony? Data igodzina Temperatura Zachmu-rzenie Rodzaj opadów Ilość opadów Szybkość ikierunek wiatru Inne. Środa godz.: 10:00 2°C brak. brak 0 10 obrotów wiatro-mierza na minutę wiatr północny brak Czwartek godz.: 15:30 7°C małe brak 0 brak wiatru brak Piątek godz.: 17:00 3°C małe brak 0 10 obrotów wiatro-mierza na minutę wiatr zachodni brak 12. Przypatrz się na poniższym mapom konturowym pewnej wyspy. Zaznacz na mapie kierunek wiatru, a pod mapą napisz nazwę wiatru. N W EW E 13. Przypatrz się na poniższym mapom konturowym pewnej wyspy. Znając kierunek wiatru zaznaczony na mapie strzałką lub nazwany pod mapą wpisz w kwadraty ile może wynosić w danym miejscu ciśnienie atmosferyczne. Wartość ciśnienia do wyboru: 970 hPa, 1007 hPa, 1015 hPa, 1018 hPa, 1030 hPa. Tutaj jest możliwych wiele odpowiedzi, ważne, by ciśnienie było wyższe w miejscu skąd wieje wiatr. N W EW E N W E S 14. Uzupełnij poniższe zdania: Ciśnienie atmosferyczne to _________________________________________ . Ciśnienie mierzy sięw _____________________________________ za pomocą ____________________ _________________.Wiatr wieje zawszeod miejscao _____________________ ciśnieniudo miejsca o _____________________ ciśnieniu. 15. Ola i Michał dyskutowali na lekcji o zmianie długości cienia w różnych porach roku. Ola powiedziała, że najdłuższy cień jest zawsze w zimie, niezależnie od pory dnia. Michał natomiast stwierdził, że najkrótszy cień jest zawsze w lecie i to także nie zależy od pory dnia. Zaznacz poprawną odpowiedź i uzupełnij zdanie: A. Ola miała rację, a Michał nie miał racji. B. Michał miał rację, a Ola się myli. C. Oboje mieli rację. D. MichałiOla nie mieli racji. Zaznaczyłem/am odpowiedź _______ ponieważ_____________________________________ 16. W tabeli przedstawiono tygodniową prognozę pogody dla Krakowa dla godzin okołopołudniowych. Przyglądnij się jej uważnie, a następnie zakreśl prawidłowe stwierdzenie i wpisz jego uzasadnienie. (Uwaga – zadanie może mieć wiele odpowiedzi, wybierz tę, która według Ciebie jest poprawna i dobrze ją uzasadnij). dzień tygodnia: poniedziałek wtorek środa czwartek piątek sobota niedziela temperatura 5°C 8°C 12 °C 10 °C 8°C 5°C 5°C zachmurzenie małe małe brak brak średnie całkowite całkowite opady 0mm/h 0mm/h 0mm/h 0mm/h 5mm/h 15 mm/h 10 mm/h Zakreśl kółkiem swoją odpowiedź: Uważam, że tabela przedstawia prognozę pogody dla WIOSNY, LATA, JESIENI, ZIMY ponieważ: 17. Uzupełnij brakujące informacje w tabeli: JESIEŃ 22 czerwca 23 września 22 grudnia 21 marca PRZESILENIE ZIMOWE NAJDŁUŻSZY DZIEŃ WROKU 18. Do każdej daty wypisanej w kolumnach powyższej tabelki przyporządkuj odpowiedni rysunek. Rysunki przedstawiają cień rzucany przez patyk w czasie górowania Słońca. 19. Przeczytaj poniższe dwa zdania i odpowiedz na pytanie. DATA: DATA: DATA: DATA: W czasie wiosny dzień ma zawsze tyle samo godzin co noc. Najdłuższy dzień roku przypada w środku lata. Która odpowiedź jest poprawna: A. Pierwsze zdanie jest prawdziwe, a drugie zdanie jest fałszywe. B. Pierwsze zdanie jest fałszywe, a drugie zdanie jest prawdziwe. C. Oba zdania są prawdziwe. D. Oba zdania są fałszywe. Sprawdzian z modułów: Woda i jej przemiany, pogoda i jej składniki, Słońce nad widnokręgiem Czas 45 min ………………………..………………. IMIĘ INAZWISKOUCZNIA 1. W wykropkowanych miejscach wpisz odpowiednie nazwy stanów skupienia oraz przemian dotyczące dowolnej cieczy. 2. Zaznaczipodpisz na rysunku poniżej,w którym miejscu następuje parowanie,aw którym opad atmosferyczny 3. Napisziwyjaśnij przynajmniej dwa powody, dla których pranie szybciej wyschnie rozwieszone na balkonie niż zwinięte w pralce. 4. Woda zamarza poniżej 0°C.Postaw hipotezęizaplanuj eksperyment,w którym można znaleźć choćby częściową odpowiedź na poniższe pytanie badawcze. Pytanie:od czego zależy szybkość zamarzania wody? Hipoteza Przypuszczam, że Materiały Przyrządy Plan 5. Przyglądnij się poniższej mapce, a następnie odpowiedz na pytanie. 6. Połącz odpowiedniepolapo prawej stroniez polamipo stronie lewej.Pamiętaj,że może się zdarzyć, że jakieś pole nie ma połączeń. 7. Przyglądnij się wykresowi poniżej.Wykres ten przedstawia zmiany temperaturyw ciągu pewnego dniawKrakowie.Pomiary wykonywanood godziny pierwszejwnocydo północy. Godziny pomiarów zaznaczonesą na dole wykresu.Po lewej stronie zaznaczona jest temperatura. Odpowiedz na pytania dotyczące wykresu: A. Wjakich godzinach tego dnia była najniższa temperatura? B. Wjakich godzinach tego dnia była najwyższa temperatura? C. Czytegodniaoszóstejranonatrawiemogłabyćrosa?Odpowiedźuzasadnijjednym zdaniem. 8. Popatrz na poniższe mapy konturowe pewnej wyspy. Zaznacz na mapie kierunek wiatru, a pod mapą napisz nazwę wiatru. N N W E W E 9. Znając kierunek wiatru zaznaczony na mapie strzałką lub nazwany pod mapą wpisz w kwadraty ile może wynosićw danym miejscu ciśnienie atmosferyczne.Wartość ciśnienia do wyboru: 990 hPa, 1005 hPa, 1015 hPa, 1030 hPa. W E 10. Uzupełnij poniższy fragment mapy myśli wpisując odpowiednie pory roku oraz nazwy dni ich rozpoczęcia. Jeśli pamiętasz konkretne daty możesz je dopisać, ale nie są one obowiązkowe. 11. Przeczytaj poniższe dwa zdaniaiodpowiedz na pytanie. Ruch Słońca po niebie nazywamy pozornym ponieważ to Ziemia krąży wokół Słońca, a nie Słońce wokół Ziemi. Najkrótszy dzień roku jest końcem jesieni i początkiem zimy. Która odpowiedź jest poprawna: A. Pierwsze zdanie jest prawdziwe, a drugie zdanie jest fałszywe. B. Pierwsze zdanie jest fałszywe, a drugie zdanie jest prawdziwe. C. Oba zdania są prawdziwe. D. Oba zdania są fałszywe. MODUŁY LEKCYJNE DLA KLASY 5 Moduł: Z czego zbudowany jest świat? LEKCJA 1. 1. Zgodnie z tym, co zostało ustalone w dyskusji, podpisz poniższe rysunki: Czas 3 min. 2. Wyobraź sobie, że przed tobą zgromadzono: wodę, mleko, ser biały, ser żółty, ziarna świeżej kukurydzy i popcorn (bez łupinek). Przedyskutujcie w parach, w jaki sposób można pogrupować te substancje. Należy wybrać kategorię, na przykład: „smak” oraz jej różne rodzaje, na przykład: „słodki”, „gorzki”, „słony”, „kwaśny”. Wymyślcie swoją własną kategorię i jej rodzaje, i wpiszcie je w szare pola w tabelce. Wypełnijcie tabelkę, wstawiając krzyżyki w odpowiednie miejsca. 3. Masz przed sobą różne substancje. W parach sprawdźcie za pomocą swoich zmysłów, jakie są ich cechy. Kategoria: Rodzaj 1: Rodzaj 2: Rodzaj 3: woda mleko ser biały ser żółty ziarna świeżej kukurydzy popcorn bez łupinek Cechy substancji nazywamy substancja właściwość zapach barwa 4. Wymienione substancje znajdują się w różnych stanach skupienia. Pogrupuj ze względu na stan skupienia substancje, które właśnie zbadaliście i wpisz je poniżej. Czas 3 min. Poniżej znajdują się trzy słoiki. Przedstaw za pomocą rysunków, w jaki sposób może wyglądać ułożenie cząsteczek (drobin substancji) w różnych stanach skupienia. MODEL DROBINOWY Zapisz w tabeli poniżej: • w jaki sposób i jak szybko poruszają się cząsteczki w różnych stanach skupienia (użyj wyrażeń: „bardzo szybko we wszystkie strony”, „szybko we wszystkie strony”, „tylko drgają, ale się nie przemieszczają”) • jak silnie przyciągają się cząsteczki w różnych stanach skupienia (użyj wyrażeń: „bardzo silnie się przyciągają”, „silnie się przyciągają”, „bardzo słabo się przyciągają” GAZY CIECZE CIAŁA STAŁE RUCH SIŁA 5. Czy substancja wygląda tak samo, czy w różny sposób, gdy znajduje się w różnych stanach skupienia? Podpisz w odpowiednich miejscach: para wodna, woda, lód oraz ciało stałe, ciecz, gaz Wniosek Ta sama substancja może występować Pytanie na przyszłość: Co trzeba zrobić, aby substancja zmieniła swój stan skupienia? Zadania na myślenie naukowe. 1. Połącz strzałkami substancje i stany skupienia, w których występują one w życiu codziennym. wosk z zgaszonej świecy benzyna ocet plastelina tlen wata cukrowa ryż wosk tuż pod knotem zapalonej świecy CIAŁO STAŁE CIECZ GAZ 3. Połowę słoika wypełnia woda. Wrzucono do niej kostkę do gry. Narysuj model cząsteczkowy wszystkich substancji znajdujących się wewnątrz słoika. Nie rysuj ani drobin słoika ani drobin jego pokrywki. Poeksperymentujmy więcej – czyli domowe zadanie doświadczalne Co się dzieje z lodem pod naciskiem?1 Przygotuj: • cienki, giętki drucik bez izolacji o długości ok. 35cm • jedno plastikowe, prostopadłościenne pudełko po margarynie lub serku • 2 małe siatki - jednorazówki • 4 puste butelki plastikowe lub kartony po napojach o pojemności 1 l każdy • 2 twarde krzesła kuchenne (bez materiałowego obicia) lub inne meble tej wysokości • linijkę, • nożyczki, • zegarek Zadanie: 1. Nalej do pudełka tyle wody, aby jej głębokość wynosiła około 2 cm. 2. Włóż pudełko z wodą do zamrażalnika i odczekaj 3 godziny. 3. Sprawdź, czy woda całkowicie zamarzła - naciśnij powierzchnię lodu i zaobserwuj, czy widać pod nią ciecz. Jeśli tak, to włóż pudełko do zamrażalnika na kolejną godzinę. 4. Napełnij wszystkie butelki (lub kartony) wodą z kranu. 5. Do każdej siatki jednorazówki włóż po dwie litrowe butelki lub po dwa kartony z wodą. 6. Odmierz i utnij kawałek drutu o długości około 35 cm. 7. Połącz obie siatki drutem tak, aby pomiędzy nimi pozostał kawałek drutu o długości 7-10 cm. Chwytając za drucik, delikatnie podnieś siatki i sprawdź, czy połączenie nie zrywa się. Wskazówka: Jeśli drucik się rozerwał, zastąp go innym, nieco grubszym. Eksperyment: 1. Wyciągnij bryłę lodu z pudełka i oprzyj na siedzeniach krzeseł tak, aby lód tworzył „most” pomiędzy nimi. Hipoteza Co się stanie po nałożeniu na bryłę lodu drucika ze zwisającymi ciężarami? Hipoteza 2. Ostrożnie podnieś obie połączone siatki i zawieś je na bryle lodu tak, aby drut leżał na lodzie, a siatki z ładunkiem swobodnie zwisały po obu stronach lodowego mostu, każda około 5-10 cm nad ziemią. Siatki nie powinny się o nic opierać, ani stykać ze sobą. Doświadczenie inspirowane eksperymentem przygotowanym na Ogólnopolski Konkurs Nauk Przyrodniczych „Świetlik”. Wykorzystano za zgodą Zarządu Fundacji Akademia Młodych Odkrywców 3. Przez następne 10-20 minut obserwuj, co się dzieje z drucikiem i lodem. Obserwacja: 1. Czy drucik zagłębił się w bryle lodu, czy pozostał na jej powierzchni? 2. Opisz, co się działo z drucikiem podczas całego eksperymentu 3. Narysuj rysunek lub wklej zdjęcie Twojego dokumentujące twój eksperyment. Wniosek Dlaczego lód topniał? Lód topnieje nie tylko pod wpływem podwyższenia temperatury powyżej , ale także Moduł: Właściwości ciał stałych LEKCJA 1. 1. Napisz, w jaki sposób można przeprowadzić substancję z jednego stanu skupienia w drugi. Jak mogą nazywać się procesy, podczas których gaz zamienia się w ciecz, a ciecz w ciało stałe? Nazwy wpisz nad strzałkami na rysunku poniżej. Na powyższej grubej linii dorysuj strzałkę, która będzie wskazywać wzrost temperatury. Linia ze strzałką powinny wspólnie tworzyć oś. Poniżej znajduje się oś temperatury wraz z zaznaczonymi dwoma temperaturami charakterystycznymi dla wody. Podpisz w ramkach: „woda”, „lód”, „para wodna” Zastanów się, czy inne substancje mają tę samą temperaturę skraplania i krzepnięcia, co woda. Podaj przykłady na potwierdzenie swojej odpowiedzi. 2. Weź do ręki ołówek lub kredkę. Zmierz linijką długość i szerokość przedmiotu. Pomiar 1 Długość: __________________ Szerokość: __________________ Postaraj się ścisnąć przedmiot, które przed chwilą mierzyłeś. Uważaj, żeby go nie złamać! Ponownie zmierz długość i szerokość przedmiotu. Pomiar 2 Długość: __________________ Szerokość: __________________ Wniosek 3. Co to jest objętość ciała? Objętość przedmiotu to ____________________________________________ Wniosek Jeżeli przedmiot zanurzamy w cieczy, to zajmuje on część przestrzeni, którą wcześniej zajmowała ciecz. Dlatego poziom cieczy się podwyższa. Narysuj to na przykładzie szklanki częściowo wypełnionej wodą, do której wrzucamy mały przedmiot. Jeśli chcemy zmierzyć objętość całego przedmiotu, to powinieni on ____________________ ________________________ w cieczy. 4. Zaplanuj doświadczenie, w którym sprawdzisz, czy zmiana kształtu przedmiotu powoduje zmianę jego objętości. Wypełnij kartę pracy laboratoryjnej. 5. Poniżej zapisaliśmy właściwości ciał stałych. Obok nazw napisz swoimi słowami, co może oznaczać dana właściwość. PLASTYCZNOŚĆ SPRĘŻYSTOŚĆ KRUCHOŚĆ TWARDOŚĆ WŁAŚCIWOŚCI MECHANICZNE CIAŁ STAŁYCH Ciała plastyczne to takie, Ciała sprężyste to takie, Ciała sprężyste to takie, Ciała kruche to takie, Ciała twarde to takie, Zadania na myślenie naukowe. 1. Na osi poniżej zaznaczono kropkami sześć różnych temperatur bez podawania ich wartości. Podpisz w okienkach, w jakim stanie skupienia jest woda w tych temperaturach. Napisz, czy musisz znać dokładne wartości temperatur, aby rozwiązać to zadanie. 2. Poniżej przedstawiono oś temperatury, na której zaznaczono dwie temperatury – krzepnięcia i skraplania jakiejś nie znanej nam bliżej substancji. Podpisz nazwy stanów skupienia, w których znajduje się ta substancja w temperaturach zaznaczonych na osi kropkami. Tkrzepnięcia Tskraplania T 3. Połącz strzałkami przedmioty i substancje z właściwościami mechanicznymi, które je cechują. glina tuż po wydobyciu z ziemi ciastolina szkło sprężynka śruba balon piłka gumowa nożyczki styropian KRUCHE TWARDE SPRĘŻYSTE PLASTYCZNE LEKCJA 2. 1. Zaplanuj i przeprowadź doświadczenie, w którym wybierzesz przynajmniej osiem przedmiotów znajdujących się w klasie i sprawdzisz, jaka jest ich właściwość (sprężystość, kruchość, plastyczność, twardość). Gdy wymyślisz zestaw przedmiotów, zapytaj nauczyciela, czy jest on dostępny. Propozycje przedmiotów: Plan doświadczenia: Wybrane i dostępne przedmioty wpisz do tabeli poniżej. obiekt właściwość plastyczność sprężystość kruchość twardość Zbadaj właściwości mechaniczne wybranych przez siebie substancji, a następnie wstaw krzyżyki w odpowiednich miejscach w tabeli. Na podstawie eksperymentów wykonanych przez innych uczniów, zapisz poniżej przykłady ciał stałych o różnych właściwościach mechanicznych. Ciała plastyczne: Ciała sprężyste: Ciała kruche: Ciała twarde: 2. Weźcie do rąk jeden magnes bez oznaczonych biegunów. Zbliżcie go do igły kompasu. Odwróćcie magnes i ponownie zbliżcie go do igły kompasu. Oznaczcie bieguny swojego magnesu (N) i (S). Narysujcie odpowiedni rysunek, na którym znajdzie się magnes i kompas. Praca w parach. Czas 7 min. Weźcie do rąk dwa magnesy bez oznaczeń biegunów. Zbliżcie je do siebie. Co się dzieje? Odwróćcie tylko jeden z magnesów i ponownie spróbujcie zbliżyć do siebie oba magnesy. Co się dzieje? Czy używając tylko nieoznakowanych magnesów możecie ustalić, który z ich biegunów jest północny (N), a który południowy (S)? Dlaczego? 3. Pracując w parach ustalcie, które materiały są przyciągane przez magnes, a które nie. METALE NIEMETALE oddziałują z magnesami nie oddziałują z magnesami oddziałują z magnesami nie oddziałują z magnesami Na postawie tabeli napiszcie wnioski ogólne. Magnesy oddziałują tylko z Magnesy oddziałują ze wszystkimi / z niektórymi 4. W życiu codziennym człowiek wykorzystuje różne właściwości ciał stałych. Uzupełnij poniższą tabelę przykładami z życia, ilustrującymi wykorzystanie poszczególnych właściwości. Możesz wykorzystać informacje znalezione w Internecie. WŁAŚCIWOŚĆ SUBSTANCJA PRZYKŁADY ZASTOSOWANIA? SPRĘŻYSTOŚĆ KRUCHOŚĆ TWARDOŚĆ PLASTYCZNOŚĆ WŁAŚCIWOŚCI MAGNETYCZNE Zadania na myślenie naukowe. 1. Połącz przedmioty i substancje z odpowiednimi wyrażeniami dotyczącymi ich oddziaływania z magnesami. aluminium szkło plastik stal drewno balon gumka do mazania gąbka do kąpieli mydło śruba moneta 10 gr z miedzioniklu ODDZIAŁUJE Z MAGNESAMI NIE ODDZIAŁUJE Z MAGNESEM 2. W wannie znajduje się odpływ wykonany z metalu. Pewnego dnia odpływ się zatkał i tato chciał go odetkać substancją do udrożniania rur kanalizacyjnych. Na opakowaniu znalazł ostrzeżenie, że substancji nie wolno stosować do instalacji z aluminium. Tato nie pamięta, czy odpływ wykonano ze stali, czy z aluminium. Co powinien zrobić, aby upewnić się, że odpływ w jego łazience nie jest wykonany z aluminium? A. wsypać substancję do udrożniania rur kanalizacyjnych i sprawdzić, co się stanie B. użyć magnesu do sprawdzenia, czy substancja, z której wykonano odpływ przyciąga magnes C. sprawdzić kolor materiału, z którego wykonano odpływ jest D. nalać trochę wody do odpływu i sprawdzić zmianę jej koloru Moduł: Właściwości cieczy LEKCJA 1 1. Zastanów się, czy kształt naczynia wpływa na kształt cieczy Zilustruj swoje zdanie rysunkiem. 2. W jaki sposób mierzymy objętość cieczy? Potrzebne jest nam naczynie z podziałką. Przyglądnij się strzykawce oraz cylindrowi miarowemu. Co na nich widzisz? Narysuj strzykawkę i menzurkę. Na strzykawce narysuj podziałkę od 0 do 50 ml (czytaj: mi lilitrów), a na menzurce – podziałkę od 0 do 500 ml. Zaznacz w strzykawce poziom cieczy równy 10 ml. Zaznacz w cylindrze poziom cieczy równy 200 ml. Strzykawka Menzurka Objętość naczynia potocznie nazywamy jego pojemnością. Jaka jest objętość narysowanych przez ciebie przyrządów pomiarowych? Objętość strzykawki . Objętość menzurki . 3. Jaką objętość ma zwykła szklanka? Nalej do szklanki pełno wody. Postaw na talerzyku menzurkę. Wlej do menzurki całą wodę ze szklanki. Wniosek Objętość jednej szklanki to . Czy wszystkie kubki i szklanki mają taką samą pojemność? 4. Czy objętość naczynia wpływa na objętość cieczy? Pracując w parach, postawcie hipotezę, zaplanujcie doświadczenie i wykonajcie eksperyment. Wypełnijcie kartę pracy laboratoryjnej. Na kracie pracy laboratoryjnej w miejscu na nazwę doświadczenia wpisz: Badanie zależności objętości cieczy od objętości naczynia 5. Czy ciecz jest ściśliwa? Pracując w parach, postawcie hipotezę, zaplanujcie doświadczenie i wykonajcie eksperyment. Wypełnijcie kartę pracy laboratoryjnej. Na kracie pracy laboratoryjnej w miejscu na nazwę doświadczenia wpisz: Badanie ściśliwości cieczy Wnioski na podstawie prezentacji wyników doświadczeń przez wszystkie grupy Zadania na myślenie naukowe. W obu częściach zadania 1. zaznacz tylko po jednej odpowiedzi. 1. Ania ma przed sobą strzykawkę z podziałką od 0 do 20 ml. Strzykawka jest wy-pełniona przezroczystą substancją, a początek tłoka strzykawki wskazuje na podziałce 10 ml. Po naciśnięciu na tłok, przy zatkanym wylocie strzykawki, udało się Ani ścisnąć substancję w strzykawce tak, że początek tłoka strzykawki wskazał 5 ml. Ania wywnioskowała, że w strzykawce znajduje się: A. woda B. jakaś ciecz C. na pewno powietrze D. jakiś gaz ponieważ A. substancja w strzykawce jest nieściśliwa B. substancja w strzykawce jest ściśliwa C. substancja w strzykawce jest przezroczysta D. substancja wypełnia całą strzykawkę W zadaniu 2.: w pierwszej części zaznacz tylko jedną odpowiedź, a w drugiej części – tyle odpowiedzi, ile wydaje ci się poprawnych i koniecznych do wyjaśnienia odpowiedzi z części pierwszej. 2. Karol wypełnił mlekiem dwie zwykłe cylindryczne szklanki (takie, jakich używaliście w doświadczeniu w klasie) aż po brzegi. Następnie ostrożnie przelał mleko z obu szklanek do menzurki ze skalą od 0 do 500 ml. W trakcie przelewania nieco mleka wylało się na spodeczek. Do jakiego poziomu sięga mleko w menzurce? A. powyżej 500 ml, ale trudno stwierdzić, ile dokładnie, bo wykracza poza skalę B. nieco poniżej 500 ml C. do poziomu 500 ml D. do poziomu 250 ml E. nieco poniżej 250 ml ponieważ A. mleko jest bardziej gęste od wody B. mleko zajmuje więcej miejsca niż woda C. objętość cieczy nie zależy od naczynia, w którym się znajduje D. pojemność zwykłej szklanki wynosi 250 ml E. trochę mleka wylało się ze szklanek na spodek F. po wylaniu się mleka na spodek jego objętość wzrosła LEKCJA 2 1. Masz przed sobą szklankę z zimną wodą. Wlej do niej kilka kropli atramentu. Narysuj, jak wyglądają substancje w szklance 1) natychmiast po wlaniu atramentu, 2) minutę po wlaniu atramentu 3) po zamieszaniu łyżką. Czas 7 min. • • natychmiast po wlaniu po upływie 1 minuty po po zamieszaniu atramentu wlaniu atramentu Narysuj poniżej model cząsteczkowy zjawiska zaobserwowanego podczas eksperymentu • • natychmiast po wlaniu 1 minuta po wlaniu atra-po zamieszaniu atramentu mentu 2. Napisz własnymi słowami, co to jest dyfuzja. Dyfuzja to . 3. Zastanów się i zapisz poniżej, co przyspiesza dyfuzję. 4. Co przyspiesza dyfuzję w cieczach? Pracując w parach, postawcie wspólną hipotezę, zaplanujcie doświadczenie i wykonajcie eksperyment. Wypełnij kartę pracy laboratoryjnej. Na kracie pracy laboratoryjnej w miejscu na nazwę doświadczenia wpisz: Co przyspiesza dyfuzję w cieczach? W klasie ustaliliśmy, że: Dyfuzja to Dyfuzję przyspiesza: 1) 2) 3) 5. Czy szybkość parowania zależy od rodzaju cieczy? Masz przed sobą: trzy rodzaje cieczy oraz kawałek papieru. Potnij papier na paski o takich samych wymiarach. Nasącz każdy kawałek papieru niewielką ilością jednego rodzaju cieczy. Zaplanuj eksperyment i sprawdź, czy szybkość parowania zależy od rodzaju cieczy. Narysuj, jak wyglądają papierki po nasączeniu. Ciecz: Czas parowania: Wniosek Spośród trzech dostępnych cieczy, w temperaturze pokojowej najszybciej paruje __________________________ , a najwolniej __________________________ . Czy inne grupy sformułowały podobny wniosek ? ZADANIE DOMOWE W domu wykonaj przynajmniej jedno z trzech doświadczeń, sprawdzających zależność szyb-kości parowania od innych czynników (parametrów). Pytania badawcze: Czy szybkość parowania zależy od pola powierzchni cieczy? Czy szybkość parowania zależy od temperatury cieczy? Czy szybkość parowania zależy od wiatru nad powierzchnią cieczy? Na karcie laboratoryjnej zapisz notatki z planowania i przebiegu doświadczenia. Karta pracy laboratoryjnej Doświadczenie. Wybrane pytanie badawcze Postaw hipotezę, zaplanuj doświadczenie i wykonaj eksperyment. Wypełnij poniższą kartę pracy laboratoryjnej. Hipoteza Przypuszczam, że Przyrządy i materiały Plan doświadczenia Pamiętaj, że naraz można zmieniać tylko jeden parametr. Rysunek Zaznacz na rysunku, ile dokładnie cieczy używasz w poszczególnych naczyniach. Wnioski Zadania na myślenie naukowe. 1. Na stole stoi szklanka do połowy wypełniona wodą o temperaturze 10°C. Można podjąć różne działania – niektóre z nich przyspieszą parowanie wody ze szklanki, inne – spowolnią to parowanie. Połącz przyczynę ze skutkiem. dolanie wody o temperaturze 70°C podwyższenie temperatury w pokoju przelanie całej wody na płaski talerzyk wrzucenie do wody kilku kostek lodu przelanie całej wody do wąskiej butelki dolanie do wody wrzątku wytworzenie nad powierzchnią wody wiatru PRZYSPIESZENIE PROCESU PAROWANIA SPOWOLNIENIE PROCESU PAROWANIA 2. Na osi zaznaczono temperaturę krzepnięcia i skraplania wody oraz trzy inne temperatury, w których występuje woda lub lód. Do szklanki nalano wody, której temperaturę na rysunku zaznaczono jako X. Wlano do niej tusz i stwierdzono, że jego dyfuzja w wodzie zachodzi niezbyt szybko. Aby znacznie przyspieszyć dyfuzję pozwolono nam wlać bardzo powoli do szklanki jedną łyżkę wody o innej temperaturze. Powinna to być woda/lód o temperaturze oznaczonej jako: A. A lub B B. B lub C C. Tylko A D. Tylko B E. Tylko C F. A, B lub C Moduł: Masa i objętość substancji LEKCJA 1. 1. Mierzymy masę substancji. Substancja Przyrządy Plan doświadczenia: Rysunek Wniosek Masa ____________________ o objętości połowy szklanki jest równa _______________ Wpisz do tabeli wynik swój i kolegów z tej samej grupy. Wpisz w nagówku tabeli, jaka jest pojemność połowy szklanki wyrażona w mililitrach. substancja masa połowy szklanki tej substancji (__________ ml) Wniosek Masy różnych substancji sypkich o tej samej objętości Kontynuuj doświadczenie, wyznaczając masę różnych klocków o tych samych objętościach. Nauczyciel poda ci wartość objętości pojedynczego sześcianu. opis sześcianu masa sześcianu o objętości _______ cm3 jaka to substancja? Wniosek Masy różnych substancji sypkich o tej samej objętości Napisz własnymi słowami, co to jest masa i w jakich jednostkach ją mierzymy. Masa substancji, to Masę substancji mierzymy w Po uzgodnieniu w klasie: Masa substancji, to Masę substancji mierzymy w 2. Pracując w grupach, sprawdźcie, w jaki sposób wiąże się masa substancji z jej objętością. Zaplanuj doświadczenie, w którym sprawdzisz zależność masy wybranej substancji od jej objętości. Substancja Przyrządy Plan doświadczenia: Rysunek Tabela wyników grupy objętość (……..) masa (…..….) Wniosek Im większa objętość substancji, tym Zapamiętaj: 1 ml = 1 cm3 (jeden mililitr jest równy jednemu centymetrowi sześciennemu) 1 kg = 1000 g (jeden kilogram to tysiąc gramów) Poniżej znajduje się układ współrzędnych. Czy potrafisz zaznaczyć w nim dane z poprzedniej tabelki? Czas 5 min Wniosek Masa substancji jest __________________________________ do jej objętości. Zadania na myślenie naukowe. 1. Wykres przedstawia zależność masy pewnego rodzaju drewna w gramach (g) od jego objętości w centymetrach sześciennych (cm3). Można z niego na przykład odczytać, że 1000 cm3 drewna ma masę 500 g. Przypatrz się wykresowi i odczytaj masę 600 cm3 drewna i zapisz ją pod wykresem. Masa 600 cm3 tego drewna jest równa 2. W tabelce przedstawiono masę jednakowych kostek różnych substancji wyrażoną w gramach (g). Każda kostka ma objętość 1 cm3. Napisz, ile wynosi masa 2 cm3 cukru, a ile masa 2 cm3 srebra. substancja masa (g) substancji o objętości 1 cm3 cukier 1,2 aluminium 2,8 srebro 10,5 ołów 11,3 złoto 19,3 Masa 2 cm3 cukru jest równa Masa 2 cm3 srebra jest równa 3. Przyjrzyj się tabelce w poprzednim zadaniu. Wyobraź sobie, że na stole zgromadzono w kostkach po 100 g wszystkie substancje wymienione w tabeli. Która kostka jest największa (ma największą objętość?) A. cukru B. srebra C. ołowiu D. wszystkie mają taką samą objętość ponieważ A. objętość takiej samej masy substancji jest zawsze jednakowa i nie zależy od substancji B. w 1 cm3 tej substancji zgromadzona jest największa masa C. w 1 cm3 tej substancji zgromadzona jest najmniejsza masa Moduł: Właściwości gazów LEKCJA 1 1. Pracując we parach, sprawdźcie, czy gazy są ściśliwe oraz rozprężliwe. Gaz Przyrząd Zilustruj swoje doświadczenie rysunkiem. Stan początkowy Stan po ściśnięciu Stan po rozprężeniu Odczyt z podziałki: Odczyt z podziałki: Odczyt z podziałki: ___________________ ___________________ ___________________ Wniosek Napisz swoimi słowami: Co to znaczy, że gaz jest ściśliwy? Co to znaczy, że gaz jest rozprężliwy? 2. Dyfuzja Otwórzcie zakręcone buteleczki i powąchajcie ich zawartość. Odpowiedz na pytanie: Czy gaz rozprzestrzenia się w gazie? Uzasadnij swoją odpowiedź Jak sądzisz, która dyfuzja zachodzi szybciej: gazu w gazie czy cieczy w cieczy? Rysunek początkowy Rysunek obserwacji Spróbuj wyjaśnić to zjawisko 3. Jak szybko zachodzi dyfuzja w gazie? Połączcie taśmy z podziałką milimetrową spinaczami biurowymi tak, aby utworzyć długą taśmę mierniczą. W każdym zespole wybierzcie: 1) inicjatora, który rozpocznie doświadczenie, 2) mierniczego, czyli osobę, która będzie mierzyć odległość i czas 3) sekretarza, który będzie zapisywać wyniki. Pozostałe osoby z grupy powinny się ustawić w równych odstępach w szeregu wzdłuż klasy. Osoby te będą trzymać taśmę mierniczą. Mierniczy i sekretarz powinni przejść wzdłuż szeregu i zapisać w tabeli odczyty z taśmy mierniczej w punktach przytrzymywania ich przez kolejnych uczniów. Uczniowie stojący najbliżej inicjatora mogą zamkną oczy lub założyć okulary ochronne. Próba 1. Wszystkie osoby stojące w szeregu zamykają oczy. Na umówiony znak inicjatorzy wszystkich grup, naciskają kilkakrotnie zawór odświeżacza powietrza lub perfum w sprayu, a osoby mierzące czas włączają stoper dokładnie w tej samej chwili. Zadaniem osób stojących w szeregu jest podniesienie ręki w chwili, gdy dotrze do nich zapach. Mierniczy i sekretarz współpracując ze sobą, odczytują i zapisują w trzeciej kolumnie tabeli kolejne czasy dotarcia zapachu do poszczególnych uczniów. uczeń w szeregu odległość (m) Próba 1. czas (s) Eksperyment czas (s) szybkość dyfuzji (m/s) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Średnia szybkość Eksperyment. Po zgraniu współpracy całego zespołu, należy powtórzyć pomiary, wykonując eksperyment. Zadanie domowe. Rysunek - W domu narysuj przebieg eksperymentu. W każdym wierszu w ostatniej kolumnie należy wpisać szybkość dyfuzji, obliczoną ze wzoru: odległość od inicjatora szybkość dyfuzji = czas mierzony podczas eksperymentu Aby obliczyć średnią szybkość, należy dodać wszystkie szybkości zapisane w ostatniej kolumnie, a sumę podzielić przez liczbę uczniów z danej grupy, stojących w szeregu. Średnia szybkość w mojej grupie: Obliczenia Średnia szybkość w innych grupach: Wnioski Podczas ostatniego doświadczenia najpierw obserwowaliśmy dyfuzję______________________________________ Podczas ruchu kropelek, ciecz ______________________, zatem od pewnego momentu obserwowaliśmy dyfuzję _______________________ . Średnie szybkości dyfuzji w grupach były dokładnie takie same/podobne/całkowicie różne. Jak myślisz, dlaczego? Zadania na myślenie naukowe. 1. Połącz w pary stany skupienia i ich właściwości. W niektórych przypadkach jedną właściwość trzeba powiązać z dwoma stanami skupienia. przyjmuje kształt naczynia ma swoją własną objętość w tym stanie drobiny najsłabiej ze sobą oddziałują ma swój własny kształt w tym stanie drobiny znajdują się najbliżej siebie przyjmuje objętość naczynia w tym stanie drobiny najmocniej ze sobą oddziałują w tym stanie drobiny są od siebie oddalone najbardziej jest ściśliwy jest rozprężliwy jest nieściśliwy CIAŁO STAŁE CIECZ GAZ 2. W tabeli poniżej zaznacz, które zdanie jest prawdziwe (P), a które fałszywe (F). 3. Podczas pompowania dętki rowerowej wykorzystuje się jedną z właściwości powietrza. Jest nią: 1. Dyfuzja cieczy może zachodzić tylko w cieczy. P F 2. Dyfuzja w gazach zachodzi szybciej niż w cieczach o tej samej temperaturze. P F 3. Gazy łatwo zmieniają swoją objętość. P F 4. Gazy mają właściwości magnetyczne. P F 5. Gazy mogą parować. P F A. ściśliwość B. rozprężliwość C. skraplanie D. parowanie Moduł: Przekazywanie ciepła przez ciała stałe, ciecze i gazy LEKCJA 1. 1. Czy ubranie ogrzewa człowieka? Hipoteza Przypuszczam, że Plan • Odczytuję na termometrze temperaturę początkową. • Otulam końcówkę termometru materiałem _________________ • Pozostawiam termometr w nieprzewiewnym miejscu na czas wykonywania kolejnego doświadczenia. • Włączam stoper. • Po ustalonym czasie odczytuję temperaturę końcową. Obserwacje. Temperatura początkowa Po czasie _______________ temperatura jest równa ______________________ Wniosek Wniosek na podstawie wszystkich obserwacji w klasie 2. Czy nasze dłonie są dobrymi miernikami temperatury? Przyrządy Jak sądzisz, czy puste kubki mają tę samą temperaturę? Wyjaśnij, dlaczego. Dotknij każdego kubka. Zapisz w kolejności materiały, z których wykonano kubki. Zacznij z lewej strony od tego, który wydawał się najchłodniejszy. Jeśli nie wpuszczamy powietrza z zewnątrz, ani nie grzejemy lub nie chłodzimy pomieszczenia, temperatura wszystkich obiektów, które nie mają własnego źródła cie-pła, czy chłodzenia jest taka sama. Ile wynosi średnia temperatura każdego kubka? Wniosek. Wydaje się, że temperatury różnych kubków są różne, choć tak naprawdę są one w przybliżeniu ____________________________________________________ . Nasze dłonie nie są dobrymi miernikami temperatury. To, co odczuwają, to odbieranie ciepła z dłoni przez różne przedmioty, czyli mówiąc inaczej, przekazywanie ciepła przez dłonie innym przedmiotom. Im szybciej przedmiot odbiera ciepło z naszych dłoni, tym wydaje się ______________________ ___________ . Pytanie dodatkowe. Jaką temperaturę mają uczniowie w klasie? Substancje, które łatwo ____________________________________________ , nazywamy ______________________________________________________ . Substancje, które słabo____________________________________________ , nazywamy ______________________________________________________ . 3. Pracując w grupach, sprawdźcie, które substancje stałe są dobrymi przewodnikami cie-pła. Doświadczenie powinno trwać ok. 15 minut. W trakcie oczekiwania na jego wynik, wróćcie do doświadczenia z termometrem otulonym przez materiał. Substancja: bardzo ciepła woda. Przyrządy Plan doświadczenia: Rysunek Podpisz substancje, z których wykonano pojemniki. Wpisz do kwadratów pod rysunkami pojemników cyfry od 1 do 6 wskazujące na ciepłotę odczuwalną przez twoje dłonie. Wniosek Spośród wszystkich kubków, najlepszym przewodnikiem ciepła okazał się _________________________________________________________________, a najgorszym ________________________________________________________________ . 4. Jak to jest zatem ze swetrem – ogrzewa nas, czy nie? Czas 3 min. Moim zdaniem Wniosek. Swetry i inne materiały _________________W zimne dni ubieramy się „na cebulkę” i dzięki temu pomiędzy ubraniami tworzą się ______________________ Powietrze to wymieniane jest z powietrzem wokół nas _________________,czyli jest jakby „uwięzione”. Każda warstwa takiego powietrza jest bardzo dobrym _________________ciepła wytwarzanego przez ____________________. Dlatego ubrani w wiele warstw _________________. 5. Który stan skupienia jest na ogół najlepszym, a który najgorszym przewodnikiem ciepła? Ciepło jest szybko przewodzone, jeśli cząsteczki silnie oddziałują ze sobą i często się ze sobą zderzają, dlatego na ogół najlepszymi przewodnikami ciepła są _________________ . Nieco gorszymi przewodnikami ciepła są _________________, w których zderzenia następują nieco _________________. Gdy cząsteczki bardzo słabo oddziałują ze sobą, przewodnictwo jest ogromnie utrudnione, dlatego najlepszymi izolatorami ciepła są na ogół ________________. 6. W jaki sposób ciecze i gazy przekazują ciepło? Rysunek pokazu Narysuj dzbanki w obu sytuacjach, a następnie dorysuj strzałki czerwone ruchu wody cieplejszej i niebieskie – ruchu wody chłodniejszej. Strzałki powinny tworzyć zamknięty obieg, bo woda nie jest ani ściśliwa, ani rozprężliwa. Wniosek Ciecze i gazy przekazują ciepło głównie dlatego, że Zadanie domowe. 1. Na schemacie poniżej zaznacz ruch powietrza zimnego (strzałki czerwone) i chłodniejszego (strzałki niebieskie) w pokoju ogrzewanym kaloryferem. Napisz własnymi słowami, dlaczego w domach kaloryfery umieszcza się blisko podłogi, a systemy grzewcze – czasami nawet w podłodze (ogrzewanie podłogowe). Moim zdaniem 2. Poszukaj w Internecie lub innych źródłach informacji (książki, czasopisma) dodatkowych informacji na temat wykorzystywania właściwości cieplnych różnych przewodników i izolatorów ciepła. Nie myl przewodników ciepła z przewodnikami elektryczności! materiał lub obiekt przewodnik czy izolator ciepła? wykorzystanie źródło informacji Zadania na myślenie naukowe. 1. Dlaczego zimą człowiek ubiera się „na cebulkę”. Uzupełnij zdania. W zimne dni ubieramy się „na cebulkę” i dzięki temu pomiędzy ubraniami tworzą się warstwy _________________. Jest ono jakby „uwięzione” pomiędzy warstwami ubrania. Każda warstwa tej substancji bardzo powoli przewodzi ciepło, co oznacza, że jest bardzo dobrym _________________ciepła wytwarzanego przez człowieka. Dlatego ubrani w wiele warstw nie marzniemy. Skreśl poniżej niepoprawne wyrażenie: Można stwierdzić, że swetry i inne materiały tekstylne same z siebie ogrzewają/nie ogrzewają człowieka. 2. Poniżej zapisano kilka przykładów dobrych izolatorów i dobrych przewodników powietrza. Zaznacz w tabeli miejsca, w których się pomylono (być może jednak nie ma w niej żadnej pomyłki). Napisz po tabelą, ile zrobiono w niej błędów. izolatory ciepła dobre przewodniki ciepła powietrze uwięzione pomiędzy szybami w szczelnym oknie łyżeczka aluminiowa plastik styropian drewno szkło W tabeli popełniono Powtórka klasa 5 Sprawdzian z modułów: Właściwości ciał stałych, cieczy i gazów IMIĘ I NAZWISKO UCZNIA 1. W przezroczystym pudełku znajdują się trzy substancje w różnych stanach skupienia. Strzałki wskazują drobiny tych substancji. Podpisz nad strzałkami odpowiednie stany skupienia. 2. Na rysunku zaznaczono trzy stany skupienia wody. Użyj strzałek do wskazania tych stanów skupienia i podpisz je. W każdym podpisie użyj ogólnej nazwy stanu skupienia oraz nazwy właściwej tylko dla stanów wody. 3. Poniżej zamieszczono oś temperatury, na której zaznaczono dwie temperatury – krzepnięcia i skraplania jakiejś nie znanej nam bliżej substancji. Podpisz nazwy stanów skupienia, w których znajduje się ta substancja w temperaturach zaznaczonych na osi kropkami. Tkrzepnięcia Tskraplania T 4. Na osi poniżej zaznaczono kropkami ze strzałkami trzy różne temperatury bez podawania ich wartości. Podpisz w okienkach, w jakich stanach skupienia byłaby woda w tych temperaturach. Napisz, czy, aby rozwiązać to zadanie, musisz znać dokładne wartości temperatur oznaczonych kropkami ze strzałkami. 5. Uzupełnij tabelkę 6. Zaznacz, które zdanie jest prawdziwe (P), a które fałszywe (F). 7. W ciemnym pokoju upadły na podłogę jednakowej wielkości przedmioty metalowe: 1 stara moneta groszowa zrobiona z miedzioniklu, 2 nowe monety groszowe wykonane ze stali powlekanej oraz 4 płaskie krążki z aluminium i 1 krążek z żelaza. Aby je pozbierać Franek wpadł na pomysł użycia magnesu. Ile krążków udało mu się w ten sposób zebrać z podłogi? ciała stałe gazy mają własną objętość przyjmują kształt naczynia cząsteczki drgają cząsteczki poruszają się bardzo szybko cząsteczki bardzo blisko siebie średnia siła pomiędzy cząsteczkami ściśliwe P F Parowanie cieczy zachodzi w różnych temperaturach. Woda paruje tylko w temperaturze 100°C Kropelki cieczy mogą dyfundować w gazie. Sweter sam z siebie ogrzewa człowieka. 8. Oceń, czy podane poniżej zdanie jest prawdziwe, czy fałszywe. Wszystkie ciecze parują w takim samym tempie (tzn. z taką samą szybkością). Zdanie to jest Przytocz jakiś argument popierający Twoją opinię Sądzę tak, ponieważ 9. Ania ma przed sobą strzykawkę z podziałką od 0 do 10 ml. Strzykawka jest wy-pełniona przezroczystą substancją, a początek tłoka strzykawki wskazuje na podziałce 7 ml. Po naciśnięciu na tłok przy zatkanym wylocie strzykawki, udało się Ani ścisnąć substancję w strzykawce tak, że początek tłoka strzykawki wskazał 3 ml. Ania wywnioskowała, że w strzykawce znajduje się: A. na pewno woda B. jakaś ciecz C. na pewno powietrze D. jakiś gaz E. jakaś ciecz lub gaz, ale nie można tego rozstrzygnąć na podstawie opisanego tutaj doświadczenia ponieważ A. substancja w strzykawce jest nieściśliwa B. substancja w strzykawce jest ściśliwa C. substancja w strzykawce jest przezroczysta D. substancja wypełnia całe wnętrze strzykawki 10. Ciała stałe charakteryzują się różnymi właściwościami mechanicznymi, takimi jak: twardość, sprężystość, plastyczność i kruchość. Do każdej substancji podanej w poniższej tabeli dopisz charakteryzującą ją właściwość mechaniczną. drewno gumka recepturka stal mokra glina w rękach rzeźbiącego artysty herbatnik porcelana 11. Na stole stoi szklanka do połowy wypełniona wodą o temperaturze 10°C. Można podjąć różne działania – niektóre z nich przyspieszą parowanie wody ze szklanki, inne – spowolnią to parowanie. Połącz przyczynę ze skutkiem. dolanie wody o temperaturze 70°C przelanie całej wody na płaski talerzyk wrzucenie do wody kilku kostek lodu przelanie całej wody do wąskiej butelki dolanie do wody wrzątku wytworzenie wiatru nad powierzchnią wody SPOWOLNIENIE PROCESU PAROWANIA PRZYSPIESZENIE PROCESU PAROWANIA 12. Pomijając wodę i lód, można powiedzieć, że podczas podwyższania temperatury rozszerzają się: A. tylko ciała stałe B. tylko ciecze C. tylko gazy D. ciała stałe i ciecze E. ciecze i gazy F. substancje we wszystkich stanach skupienia 13. Poniżej zapisano kilka przykładów dobrych izolatorów i dobrych przewodników ciepła. Zaznacz w tabeli miejsca, w których się pomylono (być może jednak nie ma w niej żadnej pomyłki). Napisz po tabelą, ile zrobiono w niej błędów. izolatory ciepła dobre przewodniki ciepła powietrze uwięzione pomiędzy szybami w szczelnym oknie łyżeczka aluminiowa plastik styropian drewno szkło metalowa część żelazka gruby ręcznik W tabeli popełniono 14. Poniżej przedstawiono rysunki tej samej linii wysokiego napięcia. Rys. 1 Rys. 2 Prawdą jest, że: A. rys. 1 przedstawia linie w zimie, a rys. 2 – w lecie. B. rys. 1 przedstawia linie w lecie, a rys. 2– w zimie. C. rys. 1 został źle narysowany, a rys. 2 przedstawia linie o dowolnej porze roku. D. rys. 2 został źle narysowany, a rys. 1 przedstawia linie o dowolnej porze roku. Uzasadnij swoją odpowiedź 15. Zaplanuj doświadczenie, w którym wyznaczysz objętość krasnoludka wykonanego z plastiku tonącego w wodzie. Materiały i przyrządy: cylinder miarowy z podziałką, woda, krasnoludek Plan Rysunek z przebiegu doświadczenia 16. * W tabelce przedstawiono masę jednakowych kostek różnych substancji w gramach (g). Każda kostka ma objętość 1 cm3. Napisz, ile wynosi masa 2 cm3 cukru, a ile masa 2 cm3 srebra. substancja masa (g) substancji o objętości 1 cm3 cukier 1,2 aluminium 3 srebro 10 ołów 11 złoto 19 Masa 2 cm3 cukru jest równa Masa 2 cm3 srebra jest równa 17. * Przyjrzyj się tabelce w poprzednim zadaniu. Wyobraź sobie, że na stole zgromadzono w kostkach po 100 g wszystkie substancje wymienione w tabeli. Która kostka jest największa (ma największą objętość?) A. cukru B. srebra C. ołowiu D. wszystkie mają taką samą objętość ponieważ A. objętość takiej samej masy substancji jest zawsze jednakowa i nie zależy od substancji. B. w 1 cm3 tej substancji zgromadzona jest największa masa. C. w 1 cm3 tej substancji zgromadzona jest najmniejsza masa. MODUŁY LEKCYJNE DLA KLASY 6 Moduł: Mieszaniny substancji LEKCJA 1. 1. Mieszaniny. W tabelę poniżej wpisz przykłady rodzajów mieszanin wypisanych w pierwszej kolumnie. Czas: 7 min. mieszanina przykład 1 przykład 2 dwóch substancji stałych dwóch cieczy dwóch gazów cieczy z substancją stałą cieczy a gazem gazu z substancją stałą Napisz własnymi słowami: Mieszanina to Po uzgodnieniu opinii w klasie: Mieszanina to 2. Zaplanuj doświadczenie, w którym w klasie zbadasz powstawanie przynajmniej czterech różnych mieszanin: jednorodnych i niejednorodnych. Pamiętaj, aby być jak najbardziej kreatywnym w wyborze substancji o różnych rodzajach stanów skupienia. Poniżej wypisz wybrane materiały oraz plan doświadczenia. Pamiętaj, by w jednej mieszaninie znalazły się tylko DWIE substancje. Praca w parach lub grupach czteroosobowych (Ocenianie: Aneks punkt 21, strona 227). Czas 20 min. Wybrane materiały Plan doświadczenia Obserwacje Wpisz składniki twoich mieszanin do szarych komórek tabeli. Na podstawie obserwacji sklasyfikuj mieszaniny wykonane przez grupę podczas eksperymentu – jako jednorodne lub niejednorodne Składnik 1 Składnik 2 Napisz własnymi słowami: Mieszanina jednorodna to Mieszanina niejednorodna to Po uzgodnieniu opinii w klasie Mieszanina jednorodna to Mieszaniny jednorodne to inaczej roztwory. Mieszanina niejednorodna to Zadania na myślenie naukowe. 1. Połącz strzałkami substancje i rodzaje mieszanin. woda z piaskiem woda z olejem powietrze zupa z ryżem piasek z olejem mgiełka perfum w powietrzu woda mineralna woda z niewielką ilością soli MIESZANINA JEDNORODNA MIESZANINA NIEJEDNORODNA 2. Uczniowie mieli do dyspozycji: • olej • piasek • esencję czarnej herbaty • sól Połączyli wodę z każdą z tych substancji z osobna, dobrze wymieszali i otrzymali różne mieszaniny. Podpisz rysunki i narysuj wynik ich obserwacji, czyli jak wygląda mieszanina każda z mieszanin. woda z _________________; woda z _________________; woda z _________________; woda z _________________; LEKCJA 2. 1. Macie przed sobą trzy szklanki z wodą i jedną szklankę z octem oraz monetę 10 gr. • Do szklanki z octem wsypcie łyżeczkę cukru i wymieszajcie. • Do jednej szklanki z wodą wsypcie łyżeczkę soli i wymieszajcie. • Do drugiej szklanki z wodą wkropcie atrament i wymieszajcie. • Do trzeciej szklanki z wodą wsypcie drobną kaszę i wymieszajcie. Dodatkowo na biurku nauczyciela stoją perfumy. Przedyskutujcie w grupie, które z pięciu mieszanin są roztworami, a następnie wpiszcie je do pierwszej kolumny tabelki poniżej. mieszanina składniki rozpuszczalnik substancja rozpuszczona roztwór wodny? Przedyskutujcie w grupie: • Jak sądzicie, co w powyższych mieszaninach jest substancją rozpuszczoną? • Co jest rozpuszczalnikiem? Na podstawie swojej dyskusji uzupełnijcie dwie kolejne kolumny tabelki: „rozpuszczalnik” i „substancja rozpuszczona”. Zastanówcie się w grupie, co to jest roztwór wodny. Roztwór wodny to Uzupełnijcie ostatnią kolumnę tabelki powyżej. Po dyskusji w klasie możemy zapisać: Roztwory to Rozpuszczalnikiem nazywamy Substancją rozpuszczoną nazywamy Roztworem wodnym nazwiemy roztwór 2. Co wpływa na przyspieszenie rozpuszczania substancji? HIPOTEZA 1 HIPOTEZA 2 HIPOTEZA 3 3. Macie do dyspozycji 6 szklanek. Zaplanujcie doświadczenie, w którym sprawdzicie wszystkie trzy hipotezy. Pamiętajcie by każdą hipotezę sprawdzać osobno. Hipoteza 1 Plan doświadczenia Hipoteza 2 Plan doświadczenia Hipoteza 3 Plan doświadczenia Podzielcie się rolami i przeprowadźcie eksperyment. Rysunki do eksperymentu: DO HIPOTEZY 1 DO HIPOTEZY 2 DO HIPOTEZY 3 Wnioski z eksperymentu wpiszcie do tabeli. W tabeli znajdują się trzy sekcje, dotyczące trzech różnych hipotez. Każdą z sekcji oznaczono innym kolorem. W ostatnim wierszu tabeli w każdej sekcji wstawcie jeden krzyżyk - przy warunku, który przyspiesza rozpuszczanie substancji. Część doświadczenia Hipoteza 1 Hipoteza 2 Hipoteza 3 Mieszanina rozpuszczalnik Woda ciepła Woda zimna substancja rozpuszczona Kiedy szybciej się rozpuszcza? Zadania na myślenie naukowe. 1. Franek wykonał eksperyment. Chciał sprawdzić, czy szybkość rozpuszczania soli kąpielowej w wodzie zależy od temperatury wody. W tym celu: • Ustawił na stole dwie szklanki. • Jedną wypełnił w połowie gorącą wodą z kranu. Wsypał do niej łyżeczkę soli kąpielowej i wymieszał. • Drugą szklankę wypełnił do połowy zimną wodą i wsypał do niej łyżeczkę soli kąpielowej. • Po minucie stwierdził, że sól rozpuściła się już w wodzie ciepłej, a nie rozpuściła w wodzie zimnej. • Franek sformułował wniosek: im wyższa temperatura, tym szybciej sól kąpie lowa rozpuszcza się w wodzie Czy Franek dobrze przeprowadził eksperyment? A. Tak, bo Franek precyzyjnie odmierzył ilość wody w obu szklankach i ilość soli wsypanej do obu szklanek oraz wlał do każdej szklanki wodę o innej temperaturze. B. Tak, bo Franek sformułował dobry wniosek. C. Nie, bo podczas doświadczenia Franek zmienił więcej niż jeden parametr na raz. D. Nie, bo Franek sformułował zły wniosek. 2. Hania wykonała eksperyment, w którym badała roztwory. Zapisz w odpowiednich miejscach w tabelce, co jest substancją rozpuszczoną, a co rozpuszczalnikiem w każdym z tych roztworów. MIESZANINA ROZPUSZCZALNIK SUBSTANCJA ROZPUSZCZONA woda z kilkoma kroplami soku z cytryny perfumy herbata gotowa do wypicia przygotowana do kąpieli w wannie gorąca woda z solą kąpielową powietrze moneta z miedzioniklu, w której 25% to nikiel, a 75% to miedź Moduł: Rozdzielanie mieszanin LEKCJA 1. 1. Rozdzielanie mieszanin. Pracując w parach wymyślcie różne rodzaje mieszanin, których składniki można rozdzielić na różne sposoby. Wpisz mieszaniny do szarej kolumny i zaznacz w tabeli odpowiednią kratkę, informującą o sposobie rozdzielania składników tej mieszaniny. 2. Dobierzcie się w grupy czteroosobowe. Zaplanujcie doświadczenie, możliwe do przeprowadzenia w klasie, w którym wykażecie pięć różnych sposobów rozdzielania substancji. Konsultujcie swoje plany z nauczycielem, w celu sprawdzenia dostępności substancji. mieszanina przesiewanie sączenie siła magnetyczna zlewanie znad osadu różna rozpuszczalność składników w wodzie PRZESIEWANIE Wybrane materiały i przyrządy Plan doświadczenia SĄCZENIE Wybrane materiały i przyrządy Plan doświadczenia SIŁA MAGNETYCZNA Wybrane materiały i przyrządy Plan doświadczenia ZLEWANIE ZNAD OSADU Wybrane materiały i przyrządy Plan doświadczenia RÓŻNA ROZPUSZCZALNOŚĆ SKŁADNIKÓW W WODZIE Wybrane materiały i przyrządy Plan doświadczenia 3. Przeprowadźcie doświadczenia zgodnie z przygotowanymi planami. Niech każda osoba w grupie wykona jedno doświadczenie samodzielnie. Zapiszcie swoje wzajemne obserwacje. PRZESIEWANIE Obserwacje SĄCZENIE Obserwacje SIŁA MAGNETYCZNA Obserwacje ZLEWANIE ZNAD OSADU Obserwacje RÓŻNA ROZPUSZCZALNOŚĆ SKŁADNIKÓW W WODZIE Obserwacje Zadania na myślenie naukowe. 1. W tabeli zaznaczono różne mieszaniny niejednorodne i sposoby ich rozdzielania. Wstaw krzyżyki w odpowiednich miejscach tabeli, łącząc w ten sposób mieszaniny i sposoby ich rozdzielania. Niektóre mieszaniny można rozdzielić na kilka sposobów. mieszanina SPOSOBY ROZDZIELANIA przesiewanie sączenie użycie magnesu zlewanie znad osadu wykorzystanie różnic w rozpuszczalności poszczególnych składników w jakimś rozpuszczalniku pyłek węglowy z wodą ryż z cukrem wykałaczki z solą opiłki żelaza z mąką ocet z piaskiem 2. Co należy zrobić, aby rozdzielić każdą z dwóch poniższych mieszanin na trzy składniki? Wypełnij białe pola oraz uzupełnij szare. LEKCJA 2. 1. Rozdzielanie mieszanin jednorodnych. Czy mieszaniny jednorodne można rozdzielić poprzez przesiewanie, odsączanie, zlewanie znad osadu, wykorzystanie siły magnetycznej lub różnej rozpuszczalności składników w rozpuszczalniku? Dlaczego? Wniosek W mieszaninach jednorodnych cząsteczki jednej substancji _________________ pomiędzy cząsteczki drugiej substancji i oba rodzaje drobin mieszają się ze sobą tak dobrze, że _______ ____________________________________________________________________________ . 2. Pracując w grupach czteroosobowych, zaplanujcie doświadczenie, możliwe do przeprowadzenia w klasie, w którym rozdzielicie mieszaninę jednorodną na dwa składniki. W swoim planie zwróćcie uwagę na zachowanie środków ostrożności w celu zapewnienia bezpieczeństwa podczas wykonywania eksperymentu. Zaplanujcie eksperyment tak, aby można było sprawdzić również, jak długo trwa rozdzielanie mieszaniny. Rozpiszcie także swoje role podczas pracy grupowej. Mieszanina Plan doświadczenia Środki ostrożności Role poszczególnych członków grupy Uczeń 1 __________________________ Rola __________________________ Uczeń 2 __________________________ Rola __________________________ Uczeń 3 __________________________ Rola __________________________ Uczeń 4 __________________________ Rola __________________________ 3. Przeprowadźcie doświadczenie zgodnie z przygotowanym planem. Przebieg doświadczenia (w formie tekstowej lub rysunkowej) Wniosek Mieszaniny jednorodne można rozdzielać Innym sposobem rozdzielania mieszanin jednorodnych jest wykorzystanie różnicy temperatur krzepnięcia składników mieszaniny. Czy można porównać wyniki pomiędzy grupami? Grupa 1 Mieszanina (dokładne szczegóły co do ilości wykorzystanych składników) Sposób rozdzielenia Czas Grupa 2 Mieszanina (dokładne szczegóły co do ilości wykorzystanych składników) Sposób rozdzielenia Czas Grupa 3 Mieszanina (dokładne szczegóły co do ilości wykorzystanych składników) Sposób rozdzielenia Czas Grupa 4 Mieszanina (dokładne szczegóły co do ilości wykorzystanych składników) Sposób rozdzielenia Czas Grupa 5 Mieszanina (dokładne szczegóły co do ilości wykorzystanych składników) Sposób rozdzielenia Czas Grupa 6 Mieszanina (dokładne szczegóły co do ilości wykorzystanych składników) Sposób rozdzielenia Czas Grupa 7 Mieszanina (dokładne szczegóły co do ilości wykorzystanych składników) Sposób rozdzielenia Czas Wnioski wynikające z porównania 4. W życiu codziennym człowiek wykorzystuje różne sposoby rozdzielania mieszanin. Uzupełnij poniższą tabelę przykładami z życia, ilustrującymi wykorzystanie poszczególnych sposobów. Możesz skorzystać z informacji w Internecie lub innych źródeł. Jeśli korzystasz z Internetu, w ostatniej kolumnie wpisz adres strony internetowej, na której znalazłeś podawaną informację. Jeśli korzystasz z innego źródła, wpisz jego tytuł, rok wydania, autora i numer strony. SPOSÓB ROZDZIELANIA MIESZANINA PRZYKŁAD ŹRÓDŁO INFORMACJI PRZESIEWANIE SĄCZENIE SIŁA MAGNETYCZNA ZLEWANIE ZNAD OSADU RÓŻNA ROZPUSZCZALNOŚĆ SKŁADNIKÓW W ROZPUSZCZALNIKU RÓŻNA TEMPERATURZA WRZENIA LUB KRZEPNIĘCIA SKŁADNIKÓW *Poeksperymentujmy więcej– czyli domowe zadanie doświadczalne1 Rozdzielanie kolorów Przygotuj: • 2 przezroczyste szklanki, • 1 arkusz ręcznika papierowego, • 2 kredki lub 2 ołówki, • nożyczki, • linijkę, • 2 czarne mazaki różnych producentów w dwóch różnych kolorach (nie mogą być to mazaki wodoodporne), • taśmę klejącą. Zadanie: 1. Z ręcznika papierowego wytnij 3 paski o szerokości ok. 3 cm i długości równej wysokości szklanki 2. Do każdej kredki przylep na środku jeden pasek taśmą klejącą. Eksperyment: 1. Na każdym z pasków, w połowie jego wysokości, narysuj poziomą kreskę innym mazakiem. 2. Napełnij szklanki wodą na wysokość ok. 2 cm. Każdą kredkę połóż na innej szklance w ten sposób, aby dolne brzegi pasków ręcznika papierowego zostały zanurzone w wodzie. Obserwacja: 1. Czy woda ze szklanki wspięła się po pasku do góry? 3. Co dzieje się z kreskami, gdy dotrze do nich woda? 4. Czy dla obu mazaków uzyskałeś taki sam wzór? 5. Na trzecim pasku narysuj dwoma pisakami dwie poziome kreski (jedną na drugiej) Obserwacja: 1. Czy kolory rozdzieliły się? Doświadczenie inspirowane eksperymentem przygotowanym na Ogólnopolski Konkurs Nauk Przyrodniczych „Świetlik” dla klasy 4 w roku 2011. Wykorzystano za zgodą Zarządu Fundacji Akademia Młodych Odkrywców Moduł: Przemiany substancji LEKCJA 1. 1. Czy substancja wygląda tak samo, czy w różny sposób, gdy znajduje się w różnych stanach skupienia? Czas 7 min. Pokaz – obserwowanie pary wodnej nad dzióbkiem czajnika oraz mgiełki (kropli wody zawieszonych w powietrzu), a także wody oraz kostek lodu. Podpisz w odpowiednich miejscach: para wodna, woda, lód oraz ciało stałe, ciecz, gaz Narysuj doświadczenie, w którym na skutek chuchania na lusterko powstaje na nim mgiełka. Rysunek Wniosek Ta sama substancja może występować 2. Napisz, w jaki sposób można przeprowadzić substancję z jednego stanu skupienia w drugi. Jak mogą nazywać się procesy, podczas których gaz zamienia się w ciecz, a ciecz w ciało stałe? Na powyższej grubej linii dorysuj strzałkę, która będzie wskazywać wzrost temperatury. Linia ze strzałką powinny tworzyć oś. Zastanów się, czy temperatura skraplania substancji jest dokładnie taka sama, jak temperatura jej wrzenia? Zastanów się, czy temperatura krzepnięcia substancji jest dokładnie taka sama, jak temperatura jej topnienia? Poniżej znajduje się oś temperatury wraz z zaznaczonymi dwoma temperaturami przejść dla wody. Podpisz w ramkach: „woda”, „lód”, „para wodna” 00C 1000C T Zastanów się, czy inne substancje mają tę samą temperaturę skraplania i krzepnięcia, co woda. Czy znasz przykłady temperatur skraplania lub krzepnięcia jakichś innych substancji poza wodą? Kto jako pierwszy skroplił tlen i azot, i kiedy to się stało? Znajdź na ten temat informację w Internecie i zapisz ją poniżej w formie 1-2 zdaniowej notatki. Poszukaj informacji w kilku niezależnych źródłach (treść powinna wyglądać na nie kopiowaną z jednego źródła do drugiego) Pamiętaj o podaniu dokładnych źródeł Twojej informacji. Źródła: 3. Przemiany substancji dzielimy na odwracalne i nieodwracalnie. Zapisz w tabeli poniżej kilka przykładów na każdy typ przemian. 4. Co to jest korozja? PRZEMIANY ODWRACALNE PRZEMIANY NIEODWRACALNE Co to jest rdza? W jaki sposób chronimy metale żelazne przed powstawaniem rdzy? 5. W jaki sposób przygotowujemy jajecznicę lub jajko na miękko? Co szybciej się ścina podczas podgrzewania – białko, czy żółtko? W jakiej temperaturze ścina się jajko? Znajdź na ten temat informację w Internecie i zapisz ją poniżej w formie 1-2 zdaniowej notatki. Poszukaj informacji w kilku niezależnych źródłach (treść powinna wyglądać na nie kopiowaną z jednego źródła do drugiego) Pamiętaj o podaniu dokładnych źródeł Twojej informacji. Źródła: Łączenie się substancji z tlenem nazywamy 6. Co jest niezbędne do spalania? Masz przed sobą dwie świeczki, słoik i zapałki. Zademonstruj doświadczenie, w którym wykażesz, że tlen jest niezbędny do spalania Rysunek Wniosek Spalanie, to gwałtowne Zadania na myślenie naukowe. 1. Na osi poniżej zaznaczono kropkami sześć różnych temperatur bez podawania ich wartości. Podpisz w okienkach, w jakim stanie skupienia byłaby woda w tych temperaturach. WYRAZY MOGĄ SIĘ POWTARZAĆ! Napisz, czy musisz znać dokładne wartości temperatur, aby rozwiązać to zadanie. 2. Poniżej przedstawiono oś temperatury, na której zaznaczono dwie temperatury – krzepnięcia i skraplania jakiejś nie znanej nam bliżej substancji. Podpisz nazwy stanów skupienia, w których znajduje się ta substancja w temperaturach zaznaczonych na osi kropkami. 3. Grupa uczniów wypełniła tabelkę przykładami odwracalnych i nieodwracalnych przemian substancji. Otocz w tabeli wszystkie błędy. Pod tabelą napisz, ile błędów popełniła grupa PRZEMIANY ODWRACALNE PRZEMIANY NIEODWRACALNE parowanie wody korozja miedzianych dachów powstawanie rosy ugotowanie jajka na miękko spalanie węgla topnienie gór lodowych powstawanie chmur utlenianie żelaza Liczba błędów w tabeli: Powtórka klasa 6 – Mieszaniny i przemiany substancji 1. Połącz strzałkami substancje i rodzaje mieszanin. woda z piaskiem woda z olejem powietrze zupa z ryżem piasek z olejem mgiełka perfum w powietrzu woda mineralna woda z niewielką ilością soli MIESZANINA JEDNORODNA MIESZANINA NIEJEDNORODNA 2. Uczniowie mieli do dyspozycji: • olej • piasek • esencję czarnej herbaty • sól Połączyli wodę z każdą z tych substancji z osobna, dobrze wymieszali i otrzymali różne mie szaniny. Podpisz rysunki i narysuj wynik ich obserwacji, czyli jak wygląda mieszanina każda z mieszanin. woda z _________________; woda z _________________; woda z _________________; woda z _________________; 3. Hania wykonała eksperyment, w którym badała roztwory. Zapisz w odpowiednich miejscach w tabelce, co jest substancją rozpuszczoną, a co rozpuszczalnikiem w każdym z tych roztworów. 4. Wnioski z eksperymentu: Co przyspiesza powstanie roztworu? Wnioski zaznaczcie w tabeli. W tabeli znajdują się trzy sekcje, dotyczące trzech różnych hi MIESZANINA ROZPUSZCZALNIK SUBSTANCJA ROZPUSZCZONA woda z kilkoma kroplami soku z cytryny perfumy herbata gotowa do wypicia przygotowana do kąpieli w wannie gorąca woda z solą kąpielową powietrze moneta z miedzioniklu, w której 25% to nikiel, a 75% to miedź potez. Każdą z sekcji oznaczono innym kolorem. W ostatnim wierszu tabeli w każdej sekcji wstawcie jeden krzyżyk - przy warunku, który przyspiesza rozpuszczanie substancji. Część doświadczenia Hipoteza 1 Hipoteza 2 Hipoteza 3 Mieszanina rozpuszczalnik Woda ciepła Woda zimna zimna woda zimna woda substancja rozpuszczona cukier kryształ cukier kryształ cukier rozdrobniony cukier kryształ mieszany łyżeczką cukier kryształ nie mieszany Kiedy szybciej się rozpuszcza? 5. W tabeli zaznaczono różne mieszaniny niejednorodne i sposoby ich rozdzielania. Wstaw krzyżyki w odpowiednich miejscach tabeli, łącząc w ten sposób mieszaniny i sposoby ich rozdzielania. Niektóre mieszaniny można rozdzielić na kilka sposobów. mieszanina SPOSOBY ROZDZIELANIA przesiewanie sączenie użycie magnesu zlewanie znad osadu wykorzystanie różnic w rozpuszczalności poszczególnych składników w jakimś rozpuszczalniku pyłek węglowy z wodą ryż z cukrem wykałaczki z solą opiłki żelaza z mąką ocet z piaskiem sól z wodą 6. Grupa uczniów wypełniła tabelkę przykładami odwracalnych i nieodwracalnych przemian substancji. Otocz w tabeli wszystkie błędy. Pod tabelą napisz, ile błędów popełniła grupa PRZEMIANY ODWRACALNE PRZEMIANY NIEODWRACALNE parowanie wody korozja miedzianych dachów powstawanie rosy ugotowanie jajka na miękko spalanie węgla topnienie gór lodowych powstawanie chmur utlenianie żelaza Grupa popełniła 7. Poniżej przedstawiono oś temperatury, na której zaznaczono dwie temperatury – krzepnięcia i skraplania jakiejś nie znanej nam bliżej substancji. Podpisz nazwy stanów skupienia, w których znajduje się ta substancja w temperaturach zaznaczonych na osi kropkami. 8. Franek wykonał eksperyment. Chciał sprawdzić, czy szybkość rozpuszczania soli kąpielowej w wodzie zależy od temperatury wody. W tym celu: • Ustawił na stole dwie szklanki. • Jedną wypełnił w połowie gorącą wodą z kranu. Wsypał do niej łyżeczkę soli kąpielowej i wymieszał. • Drugą szklankę wypełnił do połowy zimną wodą i wsypał do niej łyżeczkę soli kąpielowej. • Po minucie stwierdził, że sól rozpuściła się już w wodzie ciepłej, a nie rozpuściła w wodzie zimnej. • Franek sformułował wniosek: im wyższa temperatura, tym szybciej sól kąpie lowa rozpuszcza się w wodzie Czy Franek dobrze przeprowadził eksperyment? A. Tak, bo Franek precyzyjnie odmierzył ilość wody w obu szklankach i ilość soli wsypanej do obu szklanek oraz wlał do każdej szklanki wodę o innej temperaturze. B. Tak, bo Franek sformułował dobry wniosek. C. Nie, bo podczas doświadczenia Franek zmienił więcej niż jeden parametr na raz. D. Nie, bo Franek sformułował zły wniosek. 9. Napisz własnymi słowami: Mieszanina to 10. Napisz własnymi słowami: Mieszanina jednorodna to 11. Napisz własnymi słowami: Mieszanina jednorodna to Mieszaniny jednorodne to inaczej Mieszanina niejednorodna to 12. Napisz własnymi słowami: Rozpuszczalnikiem nazywamy Substancją rozpuszczoną nazywamy Sprawdzian z modułów: Mieszaniny i przemiany substancji Czas 45 min IMIĘ I NAZWISKO UCZNIA 1. Spośród wymienionych poniżej mieszanin, które można, a których nie można rozdzielić metodą zlewania znad osadu? Wpisz w dolnym wierszu w odpowiednie pola „TAK” lub „NIE” w zależności od Twojej odpowiedzi na to pytanie. mieszanina woda z olejem woda z piaskiem ocet z kamykami woda, w której całkowicie rozpuszczono niewielką ilość soli można rozdzielić? Poniżej, przy każdej mieszaninie wyjaśnij swoje odpowiedzi. Woda z olejem – ponieważ Woda z piaskiem – ponieważ Ocet z kamykami – ponieważ Woda, w której całkowicie rozpuszczono niewielką ilość soli – ponieważ 2. Arek przygotował trzy szklanki. Każdą z nich do połowy wypełnił wodą, a następnie do każdej dodał po jednej łyżeczce cukru. Szklanki oznaczył literami alfabetu. szklanka szczegóły mieszaniny A Woda w temperaturze 10oC, duże kryształki cukru B Woda w temperaturze 70oC, duże kryształki cukru C Woda w temperaturze 70oC, rozdrobnione kryształki cukru Natychmiast po przygotowaniu mieszanin Arek włączył stoper. W każdej ze szklanek cukier całkowicie się rozpuścił w innej chwili czasu. Wpisz w prostokąty zaznaczone na osi czasu odpowiednie litery mieszanin, zaznaczając moment rozpuszczenia cukru w każdej z nich. 3. Poniżej narysowano fragment mapy myśli. Uzupełnij wewnątrz owalu napis dotyczący rodzaju mieszanin, które opisuje ten fragment mapy myśli. Podaj nazwę ogólną (a nie przykłady) 4. Połącz strzałkami mieszaniny i ich rodzaje woda z olejem powietrze piasek z napojem niegazownym mgiełka perfum w powietrzu woda mineralna woda wymieszana z niewielką ilością soli mąka z ryżem MIESZANINA JEDNORODNA MIESZANINA NIEJEDNORODNA 5. Zaznacz, jakiej metody lub metod należy użyć, aby rozdzielić wodę od wsypanej do niej sproszkowanej kredy. A. przesiewanie B. zlewanie cieczy znad osadu C. sączenie D. wykorzystanie właściwości magnetycznych i użycie magnesu E. wykorzystanie różnej rozpuszczalności składników F. wykorzystanie różnicy temperatur wrzenia składników mieszaniny 6. Grupa uczniów wypełniła tabelkę przykładami odwracalnych i nieodwracalnych przemian substancji. Otocz w tabeli wszystkie błędy. Pod tabelą napisz, ile błędów popełniła grupa. PRZEMIANY ODWRACALNE PRZEMIANY NIEODWRACALNE parowanie alkoholu korozja miedzianych dachów powstawanie szronu zrobienie jajecznicy spalanie drewna powstawanie rdzy powstawanie mgły utlenianie żelaza Grupa popełniła 7. Na bezludnej wyspie Ola chciała poprawić smak potraw, ale brakowało jej soli. Co powinna zrobić? A. Nabrać na łyżeczkę wody pitnej i poczekać aż woda odparuje. B. Nabrać na łyżeczkę wody z morza i przesączyć ją przez ręcznik papierowy. C. Nabrać na łyżeczkę wody z morza i poczekać aż woda wyparuje. D. Nabrać na łyżeczkę piasku z dna morskiego i przesiać go przez sito. 8. W temperaturze pokojowej w wodzie z kranu można rozpuścić około 24 g soli kuchennej w 100 g wody. Postaw hipotezę i zaplanuj eksperyment, w którym można znaleźć choćby częściową odpowiedź na poniższe pytanie badawcze. Pytanie: od czego zależy rozpuszczalność soli w cieczach? Hipoteza Przypuszczam, że Materiały i przyrządy Plan Moduł: Światło i cień LEKCJA 1. Czy odcinki zakończone grotami są tej samej długości, czy innej? Czy szare pionowe linie są rownoległe (równoodległe w każdym punkcie) do siebie, czy nie? 1. Narysuj lub napisz, co jest potrzebne do tego by widzieć? 2. Narysuj pudełko, do którego wcześniej zaglądałeś/aś. Uzupełnij zdanie tak aby wyjaśnić, dlaczego nic nie było widać w środku zamkniętego pudełka, gdy patrzyło się przez otwór? Gdy patrzyłam/em przez otwór do zamkniętego pudełka to nic nie widziałam/em ponieważ: 3. Narysuj własną iluzję optyczną. Postępuj według instrukcji nauczyciela. Następnie pod rysunkiem wyjaśnij swoimi słowami na czym polega to złudzenie. Na czym polega ta iluzja? 4. Oczy często mogą nas oszukiwać. Np. oko nie potrafi oddzielać od siebie szybko zmieniających się obrazów. Aby się o tym przekonać wykonaj polecenia z osobnej, dodatkowej kartki. Po dyskusji w klasie i z nauczycielem uzupełnij poniższe zdania. Gdy patrzysz na jakiś obraz, twój mózg zatrzymuje go przez ułamek sekundy po tym jak obrazek zniknie z pola widzenia. Cecha ta nazywana jest ________________________________ ______ . Cecha ta pozwala na oglądanie _______________________________ , bo dzięki niej nie widzimy pojedynczych obrazków, ale płynne przejścia pomiędzy nimi. 5. Czy zastanawiałaś/eś się kiedyś, dlaczego ludzie mają dwoje oczu? Zapisz poniżej swoją odpowiedź na to pytanie. 6. Narysuj jeden z wykonywanych eksperymentów, a poniżej zapisz, dlaczego człowiek potrzebuje dwojga oczu. Rysunek Dokończ zdanie: Dzięki temu, że człowiek ma dwoje oczu, 7. W czasie dyskusji na początku lekcji padło stwierdzenie, że światło rozchodzi się po liniach prostych. Zaplanuj doświadczenie, w którym spróbujesz przekonać innych, że tak naprawdę jest. Wykonaj odpowiedni rysunek układu pokazowego. Przeprowadź to doświadczenie, zapisz obserwacje oraz wnioski. Do dyspozycji masz wszystkie materiały udostępnione przez nauczyciela. Doświadczenie Rysunek Wnioski 8. Opisz doświadczenia zaproponowane i wykonane przezs inne grupy. Czy wnioski innych były takie same, jak wnioski wyciągnięte w twojej grupie?. Czas: 10 min. To zadanie może być zadaniem domowym. Doświadczenie Grupa Wnioski Doświadczenie Grupa Wnioski Doświadczenie Grupa Wnioski 9. Jak zmienia się wielkość cienia w zależności od odległości źródła światła od obiektu rzucającego cień? Dokończ poniższe dwa rysunki i odpowiedz na powyższe pytanie. 10. Dwaj studenci spotkali się i zaczęli dyskutować na temat światła i cienia. W końcu jeden zadał pytanie: jak myślisz, czy oświetlony latarką płomień świecy rzuci na ścianę cień? Przyjrzyj się zapalonemu płomieniowi świecy i spróbuj odpowiedzieć na to pytanie. Uzasadnij w maksymalnie trzech zdaniach swoją odpowiedź. Moim zdaniem 11. Wykonaj eksperyment „Czy płomień rzuci cień?”, narysuj jego przebieg i zapisz obserwacje. Rysunek Obserwacje 1. W lewym kółku w wykropkowanym prostokącie narysuj wazon na kwiaty. 2. W prawym kółku w wykropkowanym prostokącie narysuj kwiaty, które mają być w wazonie. 3. Wytnij prostokątną ramkę z dwoma kółkami w środku. 4. Zegnij wyciętą ramkę wzdłuż szarej przerywanej linii. Kółka z rysunkami powinny zna leźć się na zewnątrz. 5. Sklej tak złożoną kartkę w środku za pomocą kleju. 6. Gdy klej nieco wyschnie wytnij kółko. 7. Tak wycięte kółko przyklej taśmą klejącą do słomki do napojów. Miejsce przyklejenia słomki zaznaczono szarym prostokątem. 8. Włóż słomkę pionowo między swoje dwie otwarte dłonie. Pocieraj szybko jedną dłonią odrugą tak, aby słomka obracała się tam i z powrotem w prawo i lewo. 9. Jaki obrazek widzisz na kole? 10. W lewym kółku w wykropkowanym prostokącie narysuj wazon na kwiaty. 11. W prawym kółku w wykropkowanym prostokącie narysuj kwiaty, które mają być w wazonie. 12. Wytnij prostokątną ramkę z dwoma kółkami w środku. 13. Zegnij wyciętą ramkę wzdłuż szarej przerywanej linii. Kółka z rysunkami powinny znaleźć się na zewnątrz. 14. Sklej tak złożoną kartkę w środku za pomocą kleju. 15. Gdy klej nieco wyschnie wytnij kółko. 16. Tak wycięte kółko przyklej taśmą klejącą do słomki do napojów. Miejsce przyklejenia słomki zaznaczono szarym prostokątem. 17. Włóż słomkę pionowo między swoje dwie otwarte dłonie. Pocieraj szybko jedną dłonią o drugą tak, aby słomka obracała się tam i z powrotem w prawo i lewo. 18. Jaki obrazek widzisz na kole? Zadania na myślenie naukowe. 1. Na rysunku poniżej przedstawiono źródło światła oraz cień jaki powstał na ekranie. Dorysuj przedmiot odpowiedniej wielkości w miejscu, w którym mógłby się on znajdować, aby rysunek był poprawny z punktu widzenia optyki. Użyj linijki. 2. Połącz odpowiednie pola po prawej stronie z polami po stronie lewej. Pamiętaj, że może się zdarzyć, że jakieś pole ma wiele połączeń, albo nie ma ich w ogóle. 3. Poniżej narysowano patyk wbity w Ziemię. Słońce znajduje się w miejscu górowania. Jaki będzie cień tuż przed zachodem Słońca? Wybierz poprawną odpowiedź. Tuż przed zachodem Słońca cień będzie: A. krótszy B. dłuższy C. taki sam jak na rysunku D. niewidoczny Moduł: Zwierciadła i soczewki. LEKCJA 1 1. W parach zastanówcie się, jak sprawdzić, że biała kartka papieru lepiej odbija światło niż czarna? Do dyspozycji macie białą kartkę papieru, czarny karton oraz latarkę. Zapisz plan pracy poniżej, narysuj układ doświadczalny oraz napisz wnioski. HIPOTEZA Białe powierzchnie lepiej odbijają światło niż czarne. PLAN RYSUNEK WNIOSKI 2. Obejrzyj się w płaskim lusterku. Czy jesteś w nim powiększony/a lub pomniejszony/a? _____________ Czy potrafisz za pomocą lusterka i bez obracania się zobaczyć, co jest za Tobą?____________________ 3. Zastanów się jak odbijają się pojedyncze promienie światła od lustra, a jak od powierzchni chropowatej. Po dyskusji w klasie z nauczycielem spróbuj ołówkiem narysować dalszy bieg promieni świetlnych. Odbicie od luster nazywamy Odbicie od chropowatych powierzchni to 4. Wiedząc już w jaki sposób promienie świetlne odbijają się od płaskich zwierciadeł, wykonaj poniższe zadanie. Na rysunku znajduje się prosty labirynt. Gdzie i jak należy ustawić lusterka, aby światło pochodzące ze świeczki oświetliło cel? Czy wiesz jak nazywa się przyrząde, zbudowany na tej samej zasadzie? Służy on do oglądania przedmiotów zza przeszkód. Jeśli nie wiesz, o czym mowa, zapytaj kogoś lub poszukaj w Internecie. 5. Zapisz poniżej, w jakich sytuacjach używa się lusterek odblaskowych. Jak myślisz dlaczego są one ważne? Dlaczego lusterka odblaskowe są zawsze widoczne dla kierującego samochodem? Narysuj poniżej bieg promieni świetlnych w lusterku odblaskowym. Pojedyńcze promienie światła 6. Przypatrz się dokładnie swojemu odbiciu w lusterku płaskim i w wypukłej części łyżki. Wypukła część łyżki tworzy zwierciadło wypukłe. Czym różnią się od siebie odbicie w lustrze płaskim i odbicie w zwierciadle wypukłym? W którym lusterku (płaskim czy wypukłym) powstały obraz obejmuje szerszą przestrzeń ? Gdzie używa się zwierciadeł wypukłych? 7. Przypatrz się dokładnie swojemu odbiciu w lusterku płaskim i we wklęsłej części łyżki. Wklęsła część łyżki tworzy zwierciadło wklęsłe. Czym różnią się od siebie odbicie w lustrze płaskim i w zwierciadle wklęsłym? W którym lusterku (płaskim czy wypukłym) powstały obraz obejmuje szerszą przestrzeń ? Gdzie używa się zwierciadeł wklęsłych? LEKCJA 2 1. Przyjrzyj się różnym obiektom przez lupę i wykonaj poniższe polecenia. W wolne polawpisz jedno z poniższych wyrażeń: POMNIEJSZONY, POWIĘKSZONY, ODWRÓCONY, PROSTY (nie odwrócony). Gdy moje oko jest blisko od lupy, a przedmiot na który patrzę znajduje się blisko za lupą, to widzę ten przedmiot ________________________________________ oraz ____________________ . Gdy moje oko jest blisko od lupy, a przedmiot na który patrzę znajduje się daleko za lupą, to widzę ten przedmiot ____________________________________ oraz __________________ . Gdy moje oko jest daleko od lupy, a przedmiot na który patrzę znajduje się blisko za lupą, to widzę ten przedmiot ____________________________________ oraz ____________________ .Gdy moje oko jest daleko od lupy, a przedmiot na który patrzę znajduje się blisko za lupą, to widzę ten przedmiot ____________________________________ oraz __________________ . 2. Ustaw tak lupę pomiędzy latarką, a kartką papieru, by na kartce widać było wyraźny obraz latarki. Spróbuj zrobić to z innymi świecącymi przedmiotami w klasie. Oddalaj i przybliżaj lupę do kartki papieru. Poniżej zapisz swoje obserwacje. 3. Poniżej narysowano schemat promieni świetlnych przechodzących przez soczewkę skupiającą. Wpisz w odpowiednie miejsca słowa: SOCZEWKA, PROMIENIE ŚWIETLNE, OGNISKO, OGNISKOWA. 4. Przyjrzyj się budowie soczewki w lupie. Czy masz pomysł, jak za pomocą spinacza i wody samodzielnie zbudować małe szkło powiększające? Spróbuj opisać poniżej swój pomysł. Po uzgodnieniu w klasie: 5. Wykonaj swoją lupę ze spinacza i z wody. Aby wykonać lupę ze spinacza, należy spinacz tak zagiąć, aby uformował pętelkę. Następnie trzeba w tej pętelce umieścić kroplę wody. Uformuje ona wtedy małą kropelkę. Taka kropelka będzie działać jak lupa i będzie powiększać tekst. Lupy można wykonać nie tylko ze szkła, ale także z innych materiałów, na przykład z wody. 6. Przeczytaj powyższy tekst również za pomocą zwykłej lupy. Czy obraz oglądany przez zwykłe szkło powiększające i szkło powiększające zrobione z kropli wody jest taki sam? Zapisz poniżej, jakie zauważasz różnice. 7. Jak myślisz, czy w okularach są takie same soczewki jak w szkłach powiększających? Czym różnią się między sobą te trzy rodzaje soczewek, a które cechy mają wspólne? 8. Po pokazach okularów i dyskusji z nauczycielem odpowiedz na pytania. Czy soczewki we wszystkich okularach skupiają światło w podobny sposób, jak soczewki w lupach? Jak się nazywają soczewki, które nie skupiają światła? 9. Wiesz już, po dyskusji w klasie, że w każdym oku znajduje się soczewka. Poniżej umieszczono schematyczny rysunek zdrowego oka. Jak myślisz, jaka soczewka znajduje się w oku, skupiająca, czy rozpraszająca? Czy potrafisz nazwać poszczególne części oka, zaznaczone strzałkami? Jeśli nie jesteś w stanie wykonać tego zadania samodzielnie, poszukaj informacji w książkach, Internecie lub spytaj kolegę/koleżankę. Zapisz poniżej z jakiego źródła korzystałeś/aś. ŹRÓDŁO: ___________________ Spróbuj narysować bieg promieni świetlnych od świeczki, do soczewki w oku, a następnie od soczewki do obrazu w tylniej części oka. Jaki obraz powstaje na tylniej części oka? 10. Ludzie noszą okulary ponieważ mają pewne wady wzroku. Podstawowe wady wzroku polegają na tym, że człowiek widzi nieostry obraz na siatkówce. Na każdym schemacie zaznaczono, gdzie w oku powstawałby ostry obraz w przypadku dwóch różnych wad wzroku. Jak myślisz jakich okularów należałoby użyć (skupiających, czy rozpraszających), aby ostry obraz powstawał dokładnie na tylniej części oka, czyli tak jak w oku zdrowym? Należy użyć soczewki: Ponieważ: Należy użyć soczewki: Ponieważ: Czy wiesz jakich soczewek używają osoby z dalekowzrocznością i krótkowzrocznością? Czy potrafisz podpisać powyższe schematy odpowiednimi wadami wzorku: DALEKOWZROCZNOŚĆ oraz KRÓTKOWZROCZNOŚĆ 11. Uzupełnij poniższą tabelkę. Widzenie normalne / Wada wzroku Schemat Potrzebne soczewki korekcyjne Zadania na myślenie naukowe. 1. Zaznacz odpowiednie pola w tabelce, wskazujące, czy przedmiot odbija światło zwierciadlanie, czy odbija z rozproszeniem. 2. Wypełnij poniższą tabelkę informacjami dotyczącymi tego, w jaki sposób widziany jest przedmiot oglądany przez lupę. 3. Który z poniższych schematycznych rysunków jest poprawny w przypadku zdrowego oka? (uwaga: rysunek nie zachowuje skali) odbicie zwierciadlane odbicie z rozproszeniem lustro łazienkowe gładka, lśniąca łyżka drewno gładka tafla wody pusta szklanka PRZEDMIOT BLISKO LUPY PRZEDMIOT DALEKO OD LUPY OKO BLISKO LUPY OKO DALEKO OD LUPY A) B) C) D) 4. U człowieka, którego wzrok funkcjonuje prawidłowo, soczewka skupia światło na siatkówce oka. Krótkowzroczność i dalekowzroczność to wady wzroku. Gdy soczewka skupia światło przed siatkówką oka, mamy do czynienia z krótkowzrocznością, a gdy za siatkówką oka – z dalekowzrocznością. W celu poprawy wzroku stosuje się okulary korekcyjne, tzw. „plusy”, czyli soczewki skupiające, oraz „minusy”, czyli soczewki rozpraszające. Analizując tabelkę, wskaż, komu lekarz zalecił nieodpowiednie okulary. Imię dziecka Wada wzroku Okulary Marysia dalekowzroczność plusy Kuba krótkowzroczność minusy Jaś krótkowzroczność plusy Zosia dalekowzroczność minusy A. Jasiowi i Zosi B. Kubie i Marysi C. Jasiowi i Marysi D. Kubie i Zosi Powtórka z modułów: Światło i cień oraz zwierciadła i soczewki 1. Jak zmienia się wielkość cienia w zależności od odległości źródła światła od obiektu rzucającego cień? Dokończ poniższe dwa rysunki i odpowiedz na powyższe pytanie. Odpowiedź 2. Na rysunku poniżej przedstawiono źródło światła oraz cień jaki powstał na ekranie. Dorysuj przedmiot odpowiedniej wielkości w miejscu, w którym mógłby się on znajdować, aby rysunek był poprawny z punktu widzenia optyki. Użyj linijki. 3. Połącz odpowiednie pola po prawej stronie z polami po stronie lewej. Pamiętaj, że może się zdarzyć, iż jakieś pole ma wiele połączeń, albo nie ma ich w ogóle. 4. Poniżej narysowano patyk wbity w Ziemię. Słońce znajduje się w miejscu górowania. Jaki będzie cień tuż przed zachodem Słońca? Wybierz poprawną odpowiedź. Tuż przed zachodem Słońca cień będzie: A. krótszy B. dłuższy C. taki sam jak na rysunku D. niewidoczny 5. Narysuj przedłużenie promieni świetlnych odbitych od lustra i od powierzchni chropowatej. 6. Narysuj lusterka w odpowiednich miejscach, aby promień światła od latarki dotarł do celu. 7. Narysuj bieg promieni świetlnych odbitych od lusterka odblaskowego. 8. Przypomnij sobie doświadczenia z lupą. W wolne pola wpisz jedno z poniższych wyrażeń:POMNIEJSZONY, POWIĘKSZONY, ODWRÓCONY, PROSTY (nie odwrócony). Gdy moje oko jest blisko od lupy, a przedmiot na który patrzę znajduje się blisko za lupą, to widzę ten przedmiot ________________________________________ oraz ______________ Gdy moje oko jest blisko od lupy, a przedmiot na który patrzę znajduje się daleko za lupą, to widzę ten przedmiot ____________________________________ oraz ____________________ Gdy moje oko jest daleko od lupy, a przedmiot na który patrzę znajduje się blisko za lupą, to widzę ten przedmiot ____________________________________ oraz ____________________ Gdy moje oko jest daleko od lupy, a przedmiot na który patrzę znajduje się blisko za lupą, to widzę ten przedmiot ____________________________________ oraz ____________________ 9. Poniżej narysowano schemat promieni świetlnych przechodzących przez soczewkę skupiającą. Wpisz w odpowiednie miejsca słowa: SOCZEWKA, PROMIENIE ŚWIETLNE, OGNISKO, OGNISKOWA. 10. Nazwij poszczególne części oka. Narysuj bieg promieni świetlnych od świeczki, do soczewki w oku, a następnie od soczewki do obrazu w tylniej części oka. 11. Zaznacz odpowiednie pola w tabelce, wskazujące, czy przedmiot odbija światło zwierciadlanie, czy odbija z rozproszeniem. 12. Uzupełnij poniższą tabelkę. odbicie zwierciadlane odbicie z rozproszeniem lustro łazienkowe gładka, lśniąca łyżka drewno gładka tafla wody pusta szklanka Widzenie normalne / Wada wzroku Schemat Potrzebne soczewki korekcyjne 13. Wypełnij poniższą tabelkę dotyczącą tego, w jaki sposób widziany jest przedmiot oglądany przez lupę. 14. Który z poniższych schematycznych rysunków jest poprawny w przypadku zdrowego oka? (uwaga: rysunek nie zachowuje skali) PRZEDMIOT BLISKO LUPY PRZEDMIOT DALEKO OD LUPY OKO BLISKO LUPY OKO DALEKO OD LUPY 15. U człowieka, którego wzrok funkcjonuje prawidłowo, soczewka skupia światło na siatkówce oka. Krótkowzroczność i dalekowzroczność to wady wzroku. Gdy soczewka skupia światło przed siatkówką oka, mamy do czynienia z krótkowzrocznością, a gdy za siatkówką oka – z dalekowzrocznością. W celu poprawy wzroku stosuje się okulary korekcyjne, tzw. „plusy”, czyli soczewki skupiające lub „minusy”, czyli soczewki rozpraszające. Analizując tabelkę, wskaż, komu lekarz zalecił nieodpowiednie okulary. Imię dziecka Wada wzroku Okulary Marysia dalekowzroczność plusy Kuba krótkowzroczność minusy Jaś krótkowzroczność plusy Zosia dalekowzroczność minusy A. Jasiowi i Zosi B. Kubie i Marysi C. Jasiowi i Marysi D. Kubie i Zosi Sprawdzian z modułów: Światło i cień oraz zwierciadła i soczewki IMIĘ I NAZWISKO UCZNIA 1. Połącz odpowiednie pola po prawej stronie z polami po stronie lewej. Pamiętaj, że może się zdarzyć, że jakieś pole ma wiele połączeń, albo nie ma ich w ogóle. 2. Poniżej narysowano żarówkę i pionowy pręt. Narysuj pionowy ekran w jednym z miejsc oznaczonym cyframi 1 – 5 tak, by cień na ekranie był najmniejszy. Narysuj ten cień. 3. Masz narysowany prosty labirynt. Narysuj odpowiednio ustawione lusterka, aby światło od świeczki oświetliło cel? 4. W jakiej kolejności mija elementy oka światło wpadające do niego? A. rogówka, źrenica, soczewka, siatkówka B. rogówka, soczewka, źrenica, siatkówka C. siatkówka, soczewka, źrenica, rogówka D. siatkówka, rogówka, soczewka, źrenica E. źrenica, rogówka, soczewka, siatkówka F. źrenica, soczewka, rogówka, siatkówka 5. Uzupełnij poniższe zdania wyrażeniami: krótkowzroczność; dalekowzroczność; plusy – czyli soczewki skupiające; minusy – czyli soczewki rozpraszające; przed siatkówką; za siatkówką. Adrianowi w okresie dorastania pogorszył się wzrok. Dobrze widział bliskie przedmioty, a źle dalekie. Gdy poszedł do okulisty ten powiedział, że Adrian ma ___________________________ . Żeby lepiej widzieć okulista przepisał mu okulary ____________________________________. Są one niezbędne, żeby dobrze widział, ponieważ przy tej wadzie obraz w oku powstaje _______________________________________ . 6. Wyobraź sobie, że patrzysz z daleka na zwierciadła. Jaki obraz (powiększony, pomniejszony, odwrócony, prosty) widoczny jest odbity w: a) Zwierciadle wypukłym? b) Zwierciadle płaskim? c) Zwierciadle wklęsłym? 7. Jak (daleko, czy blisko) musi być lupa od Twojego oka i przedmiotu, żeby obraz przez nią widziany był pomniejszony i odwrócony? 8. Wyjaśnij w maksymalnie trzech zdaniach dlaczego człowiek ma dwóje oczu? 9. 10. Identyczni bracia stoją na tafli lustra i patrzą na siebie (tak jak narysowano na rysunku obok). Które odbicie brata, widziane przez chłopca stojącego do ciebie tyłem jest poprawne? Otocz je owalem. 11. Narysuj schemat lusterka odblaskowego, tak aby rysunek miał sens. 12. Bardzo wiele materiałów przepuszcza światło. Postaw hipotezę i zaplanuj eksperyment, w którym można znaleźć choćby częściową odpowiedź na poniższe pytanie badawcze. Pytanie: Od czego zależy ilość przepuszczonego przez materiał światła? Hipoteza Przypuszczam, że Materiały Przyrządy Plan 13. W południe najdłuższy cień rzucany przez to samo drzewo będzie: A. latem, B. jesienią, C. zimą, D. wiosną, E. o każdej porze roku taki sam, ponieważ: A. Słońce będzie najwyżej nad horyzontem. B. Słońce będzie najniżej nad horyzontem. C. Słońce będzie na tej samej wysokości w ciągu całego roku. D. Słońce będzie najdłużej nad horyzontem. E. Słońce będzie najkrócej nad horyzontem. F. Słońce tak samo długo nad horyzontem przez cały rok. 14. Czy w księżycową noc, daleko od sztucznych źródeł światła można zaobserwować cień? Odpowiedź uzasadnij. ponieważ 15. W wykropkowanych miejscach wpisz odpowiednie wyrażenia.