Can pagans perform good deeds? : concepts of Polish intellectuals in the 15th century

Konflikt polsko-krzyżacki w pierwszej połowie XV w. zapoczątkował polemikę między uczonymi reprezentującymi interes króla polskiego a tymi, którzy wspierającymi Zakon Krzyżacki. W niej istotnym tematem stało się zagadnienie stosunku chrześcijaństwa do pogan. Stanisław ze Skarbimierza, Paweł Włodkowic i inni uczeni zabierający głos w obronie ludności niechrześcijańskiej zamieszkującej ziemie Litwy i Żmudzi podkreślali nie tylko niezbywalne jej prawa do posiadania państw, władzy i własności, ale też jej godność i możliwość postępowania w sposób szlachetny i cnotliwy. Na podstawie analizy nowych źródeł okazuje się, że pozytywny obraz poganina w twórczości polskiej elity intelektualnej pojawia się także w tekstach uniwersyteckich. W komentarzach do "Sentencji" Piotra Lombarda oraz do ksiąg biblijnych uczeni rozpatrywali m.in zagadnienie, czy możliwe jest, aby innowiercy byli zdolni spełniać dobre uczynki. Mimo że na Uniwersytecie Krakowskim w pierwszej połowie XV w. podstawą nauczania teologii były praskie komentarze, które na powyższe pytanie udzielały negatywnej odpowiedzi, polscy teolodzy nie przyjęli powyższych konkluzji. Sięgając po argumenty takich autorytetów, jak Tomasz z Akwinu, Piotr z Tarantazji, Tomasz ze Strasburga i Bonawentura, wyjaśniali bez wyjątku, choć podając różne argumenty, że sama niewiara nie stanowi przeszkody w czynieniu dobra moralnego. Jest to świadectwo, które potwierdza, że w krakowskim środowisku naukowych idea pokojowej koegzystencji i życzliwa postawa wobec pogan były powszechnie akceptowaną wartością, a nie jedynie narzędziem walki politycznej.

The conflict between Poland and Teutonic Knights in the first half of the 15th century initiated a polemic between scholars representing the interests of the Polish king and those supporting the Teutonic Order. The issue of the relationship between Christianity and pagans became an important problem in this debate. Stanisław of Skarbimierz, Paweł Włodkowic and other scholars defending the non-Christian population inhabiting the lands of Lithuania and Samogitia emphasized not only their inalienable rights to have states, power and property, but also their dignity and the possibility of behaving in a noble and virtuous manner. Based on the analysis of new sources, it turns out that a positive image of a pagan in the works of the Polish intellectual elite also appears in university texts. In commentaries to the 'Sentences' of Peter Lombard and on the books of the Bible, scholars considered, among other things, the issue of whether it is possible for non-Christians to be able to perform good deeds. Although at the University of Kraków in the first half of the 15th century the basis for teaching theology were the Prague commentaries, which gave a negative answer to the above question, Polish theologians did not accept the above conclusions. Using the arguments of such authorities as Thomas Aquinas, Peter of Tarantasia, Thomas of Strasbourg and Bonaventure, they explained without exception, although giving different arguments, that unbelief itself is not an obstacle to doing moral good. This is evidence that confirms that in the Kraków scientific community the idea of ​​peaceful coexistence and a friendly attitude towards pagans were an universally accepted value, and not just a tool of political struggle.