Official style of village inhabitants : based on the examples of applications to selected social service centers in southern lesser Poland

Książka prezentuje antropologiczno-kulturową analizę stylu urzędowego mieszkańców wsi. Jej bazę źródłową stanowi 869 podań redagowanych w całości przez piszących, kierowanych do ośrodków pomocy społecznej z sześciu sąsiadujących z sobą gmin leżących w południowej części województwa małopolskiego. Podania stanowią peryferyjny gatunek w obrębie stylu urzędowego, w którym dominują teksty tworzone przez stronę instytucjonalną i kierowane do obywateli (lub innych instytucji). Są jednak szczególnie reprezentatywne dla komunikacji obywatel - urząd. Materiał badawczy ograniczony do podań tworzonych przez mieszkańców małopolskich wsi Pogórza Ciężkowicko-Rożnowskiego pozwolił przyjrzeć się realizacji stylu urzędowego przez osoby, które rzadko występują w roli nadawców komunikatów pisanych. Wybór ośrodka pomocy społecznej jako adresata pism był podyktowany chęcią dotarcia do autentycznych tekstów osób, na których język w możliwie niewielkim stopniu wpłynęły wykształcenie czy praca zawodowa poza miejscem zamieszkania (zwłaszcza praca umysłowa). Interesujące było także, w jakim stopniu lokalna gwara wpływa na teksty pisane tych użytkowników języka. Większość przytaczanych w opracowaniu podań ujawnia duże problemy piszących w zakresie interpunkcji, ortografii, fleksji, dostosowania leksyki do stylu wypowiedzi, poprawności składniowej. Analizowane teksty oraz wyniki przeprowadzonego badania kwestionariuszowego ujawniają dość dobrą znajomość wzorca tekstowego podania u mieszkańców wsi. Szablonowe konstrukcje charakterystyczne dla podania, nieprzystające do języka codziennej komunikacji mieszkańców, zostały przez nich stosunkowo dobrze przyswojone. Piszący chętnie posługują się wyuczonymi formułami inicjacyjnymi oraz końcowymi, ponieważ bierne odtwarzanie schematów nie wymaga dużej sprawności językowej czy stylistycznej, w przeciwieństwie do uzasadnienia prośby, które stanowi najobszerniejszą część podania i - poza formułą otwierającą - nie zawiera przewidywalnych, gotowych szablonów językowych. Wykraczając poza konstrukcję bezpieczną, bo spetryfikowaną pod względem kompozycyjnym i językowym, mieszkańcy wsi, będący nadawcami tekstów, muszą się opierać na własnej kompetencji komunikacyjnej, która zwykle jest niska. Strona językowa tych fragmentów tekstu, których nie obejmuje schemat, zdradza podejmowanie przez piszących prób kontynuowania stylu właściwego pismom urzędowym. Mieszkańcy wsi obcują z tym stylem niemal wyłącznie w charakterze biernych odbiorców. Kontakt z tekstami obiegu administracyjno-prawnego ukształtował w nich jednak pewne wyobrażenie tego stylu, które realizują we własnych podaniach. Styl urzędowy rozumiany tutaj jako zespół wartości odzwierciedlanych w eksponentach językowych obejmuje aspekt racjonalny, intencjonalny, podmiotowy (związany z punktem widzenia) oraz związany z zasadami stylistycznymi. Analizowane teksty odzwierciedlają zbiór wartości typowych dla stylu urzędowego, a więc: akceptację istnienia świata opartego na regulacjach prawnych i instytucjonalnych, wpływanie na wolę i działania odbiorcy, regulowanie pożądanych z punktu widzenia nadawcy realizacji określonych sytuacji administracyjno-prawnych, istnienie formalnej (bezosobowej) więzi między uczestnikami sytuacji komunikacyjnej, w której funkcjonują teksty urzędowe, instrumentalność, abstrakcyjność, precyzję i jasność. Wartości te stanowią punkt odniesienia dla nadawców analizowanych tekstów, jednak ich realizacja jest różna w zależności od kompetencji językowo-komunikacyjnych autorów podań. Formalny typ kontaktu i jego bezosobowość są obce codziennym doświadczeniom komunikacyjnym autorów badanych tekstów. Obcy jest dla nich również język typowy dla administracyjnego obiegu - zarówno ze względu na jego "hłód" i odpersonalizowanie, jak i z powodu formy pisanej. Autorzy analizowanych pism wkładają więc dużo starań w nadanie własnym tekstom językowego kształtu typowego dla tekstów urzędowych. Szczególnie koncentrują się na leksykalno-składniowej płaszczyźnie tekstów. Pisma te są w dużym stopniu znominalizowane, zawierają rozmaite konstrukcje maskujące agensa, redundantne połączenia wyrazowe (w tym analityzmy, tautologie, pleonazmy), słownictwo specjalistyczne i książkowe, kancelaryzmy a także charakterystyczne dla stylu urzędowego przyimki złożone, skróty i skrótowce, odfleksyjnione antroponimy. Niskie kompetencje językowe sprawiają, że starania piszących nie zawsze przynoszą zamierzone efekty. W podaniach pojawiają się często specyficzne leksemy i połączenia wyrazowe naśladujące leksykalno-syntaktyczne właściwości wykładników stylu urzędowego. Są to jednorazowe, niepowtarzające się wyrazy i konstrukcje, ale ich tworzeniu przyświeca ogólna, wspólna zasada. Jest nią dążność do jak największego udziwnienia i skomplikowania formy, często kosztem braku przejrzystości semantycznej. Autorzy analizowanych podań starają się jak najbardziej odróżnić język tworzonych pism urzędowych od kodu, którym się na co dzień porozumiewają. To prowadzi do karykaturyzowania stylu urzędowego. Konfrontacji z chłodnym obiektywizmem stylu oficjalnego nie wytrzymuje także wrażliwa tematyka pism. Opisywana w podaniach sytuacja życiowa związana z intymnymi, często wstydliwymi kwestiami (bieda, choroba, niepełnosprawność, bezrobocie) jest bowiem trudna do ujęcia w formę językową niezdradzającą emocji. Dlatego w tekstach miejsce rzeczowego przedstawienia faktów zastępuje nierzadko argumentacja emocjonalna. Piszący posługują się różnorodnymi strategiami komunikacyjnymi, chcąc nakłonić adresatów do pożądanej reakcji: od uniżonej prośby (a nawet modlitwy) poprzez pochlebstwo - po groźbę i szantaż. Osiągnięciu celu służy także odpowiednie profilowanie treści (m.in stosowanie zabiegów eufemizacji, hiperbolizacji, ironii), używanie słownictwa i konstrukcji nacechowanych wartościująco i ekspresywnie oraz wyrażających subiektywne oceny opisywanej rzeczywistości a także obrazowych frazeologizmów (często somatycznych) i składni emocjonalnej. Odpowiedni dobór środków językowych, podporządkowany intencji i celowi komunikacji (uzyskanie pomocy finansowej lub materialnej) ma pozwolić na ukazanie opisywanej sytuacji w sposób jak najsilniej oddziałujący na wrażliwość odbiorcy a przez to pozytywnie wpłynąć na jego przychylność. Zastosowanie leksemów czy konstrukcji wyspecjalizowanych do pełnienia funkcji ekspresywnej (w tym elementów rzadko pojawiających się w polszczyźnie pisanej) jest nie tylko efektem przemyślanej strategii, ale też często rezultatem wkraczania tekstu w tematykę obcą oficjalności, zarezerwowaną dla codziennej komunikacji. W podaniach zauważalne są wpływy języka mówionego, widoczne m.in w sytuacyjnym osadzeniu komunikatów (odwołania do konkretnego tu i teraz towarzyszącego powstawaniu tekstu), dialogowości (liczne zwroty do adresata), stosowaniu w wielu tekstach wyrazistych semantycznie czasowników dynamizujących treść. Związki podań z komunikacją mówioną są jednak znacznie bardziej rozległe i odnoszą się do różnych płaszczyzn języka. Mieszkańcy wsi sięgają po środki językowe stosowane w języku mówionym, które zapewne w wielu przypadkach są jedynymi znanymi im narzędziami wyrażania myśli. Nieznajomość lub nieumiejętność zastosowania zasad ortografii powoduje, że graficzny kształt tekstów w wielu miejscach przypomina zapis strony brzmieniowej komunikatu ustnego. Grafia podań utrwala zarówno właściwości ogólnej polszczyzny mówionej, jak i gwar pasa pogórskiego. Mieszkańcy wsi dostrzegają różnicę między tworzywem własnej mowy codziennej (szczególnie gwary) a językiem oficjalnego pisma, któremu przynależy wysoki prestiż społeczny. To skutkuje eliminowaniem jaskrawych, uświadamianych cech gwarowych (mazurzenie, labializacja) oraz pojawianiem się form hiperpoprawnych. W podaniach obficie występuje również potoczna (sporadycznie gwarowa) leksyka, zarówno nacechowana emocjonalnie, jak i nienacechowana. Na płaszczyźnie składniowej, zwłaszcza w dłuższych wypowiedzeniach, zauważa się małą spójność, skłonność do stosowania parataksy nie tylko dla opisu relacji współrzędności oraz wykorzystywanie powtarzającego się zestawu wskaźników zespolenia. Silne osadzenie komunikatu w kontekście sytuacyjnym, nawiązujące do bezpośredniej komunikacji ustnej oraz niewystarczające opanowanie zasad polszczyzny ogólnej prowadzą do stosowania skrótów myślowych, konstrukcji eliptycznych oraz do powstania zdań niepełnych, wykolejonych. Wiele wypowiedzeń przypomina potoki składniowe ilustrujące nieuporządkowany, myślowy proces powstawania tekstu, ujawniany zwykle w komunikacji ustnej. Wyraźnie dostrzegalna obecność wpływów żywej mowy na język podań rywalizuje w nich z próbami nadania tekstom charakteru oficjalnego. Potoczność, mówioność i oficjalność spotykają się więc w stylu urzędowym badanych tekstów. Styl urzędowy mieszkańców wsi na płaszczyźnie eksponentów językowych jest zatem połączeniem kilku komponentów. Oficjalność przejawia się w badanym materiale przede wszystkim w nawiązywaniu do wzorca tekstowego podania, biernym odtwarzaniu konwencjonalnych szablonów oraz stosowaniu środków językowych typowych dla komunikacji administracyjno-urzędowej. "Niedostatki" leksykalne stylu urzędowego, wynikające m.in z nietypowej dla komunikacji oficjalnej tematyki pism, są przez mieszkańców wsi uzupełniane zgodnie z ich wyobrażeniem stylu urzędowego o formy sztucznie komplikowane, udziwnione, pseudospecjalistyczne, które także stanowią istotny wykładnik podań pisanych przez Pogórzan. Znaczący i dominujący jest udział stylu potocznego w podaniach, widoczny zarówno w językowo-składniowych środkach służących wyrażaniu wartościowania i ocen, jak i w emocjonalnej argumentacji oraz w silnych wpływach odmiany mówionej. Swój udział, choć niezbyt znaczny, ma również lokalna gwara. Na obecnym etapie badań nad tekstami stanowiącymi wytwory komunikacji obywatel - urząd nie sposób odpowiedzieć na pytanie, czy urzędowa odmiana stylowa różni się u mieszkańców wsi oraz osób niebędących mieszkańcami wsi oraz na ile styl urzędowy mieszkańców wsi jest specyficzny. Odpowiedź byłaby możliwa, gdybyśmy dysponowali opracowaniami na temat stylu tekstów urzędowych tworzonych przez osoby niebędące mieszkańcami wsi - a gruntownych opracowań na ten temat brakuje. Funkcję odróżniającą pełnią z pewnością pojawiające się w tekstach elementy pochodzenia gwarowego. Wpływy te jednak zasadniczo nie dotyczą dyferencyjnych właściwości lokalnych gwar, ale raczej cech wspólnych z polszczyzną potoczną bądź właściwości gwarowych o ponadlokalnym zasięgu.

The book presents an anthropological and cultural analysis of the official style of village inhabitants. Its source basis includes 869 applications written only by the authors and submitted to social service centres from six neighbouring communes located in the southern part of the Lesser Poland Voivodeship. Applications are a peripheral genre within the official style, in which most papers are created by an institution and directed to the citizens (or other institutions). However, such texts are especially representative of the communication between a citizen and the office. My research material includes applications written by the inhabitants of the Lesser Poland villages in the highlands of Ciężkowice-Rożnów, and it has made it possible for me to analyse the fulfilment of the official style by the people who rarely play the role of written information senders. The selection of a social service centre as the addressee of those papers resulted from my willingness to reach the authentic texts by people whose language was only slightly influenced by education or work (especially intellectual work) carried out outside the place of residence. Also, I found it interesting to check to what extent the local dialect influences written texts of those language users. Most applications quoted in my book reveal the applicants’ serious problems with punctuation, spelling, inflection, adjustment of lexis to the style of writing, as well as syntactic correctness. The analysed texts and the results of the carried out questionnaire survey reveal the village inhabitants’ quite good knowledge of the application text model. Template structures characteristic of an application, which do not reflect the language of the village inhabitants’ everyday communication, are quite correctly remembered by them. The applicants often use schematic initial and final formulas, because passive copying of templates does not require high linguistic or stylistic skills - contrary to justifying the request which comprises the largest part of the application and - apart from the opening formula - does not include any predictable, ready-made language templates. While going beyond the safe language structure, which the village inhabitants know very well in terms of composition and lexis, the applicants have to rely on their own communicative competence which is usually low. The linguistic aspect of those fragments, which are not included in the text model, shows that the writers try to maintain the style characteristic of the official documents. The village inhabitants use this style almost exclusively as passive recipients. However, the contact with administrative and legal texts resulted in the fact that they have a certain image of an official style, which they try to use in their own applications. The official style, which is understood as a set of values reflected in linguistic exponents, includes the following aspects: rational, intentional, subjective (related to the point of view), and related to stylistic principles. The analysed texts reflect a set of values typical of an official style, i.e.: acceptance of the existence of a world based on legal and institutional regulations, appeal to the recipient’s will and actions, involvement in specific administrative and legal situations desired by the sender, formality (impersonality) of the relation between the participants of a communicative situation to which official texts are connected, instrumentality, abstraction, precision and clarity. These values are a point of reference for the senders of the analysed texts, but their preservation is different depending on the linguistic and communicative competences of the applicants. A formal type of contact and its impersonality are unfamiliar to everyday communicative experience of the authors of the analysed texts. Also, they are not familiar with the language typical of the administrative circulation - both due to its “coolness” and impersonality, and its written form. Thus, the authors of the texts in question try hard to shape their texts in the way which is typical of official writings. They especially focus on the lexical and syntactic layer of the texts. They are highly nominalised, include various structures which hide the agent, and are full of redundant expressions (i.a. tautology or pleonasms), specialist and official vocabulary, and formal words as well as items typical of the official style: complex prepositions, abbreviations and acronyms, uninflected anthroponyms. Low linguistic competences result in the applicants’ attempts being not always effective. The applications often use specific lexemes and expressions that imitate the lexical and syntactic properties of the official style exponents. They are one-word unrepeated units and structures whose deployment follows a general and common rule: to make the style as unnatural and as complicated as possible often without paying attention to semantic clearness. The authors of the applications try to make their style as different from their everyday language as possible, which leads to an unconscious parody of the official style. Also, the sensitive content of the applications does not match the objectivism of the official style. It is because the situations described in the applications, which are often related to intimate, embarrassing issues (poverty, disease, disability, unemployment), are difficult to express in a language form that would be void of emotions. This is why emotional argumentation supplants unsentimental presentation of facts in such texts. The applicants use different communication strategies in order to make the recipients react according to their wishes - from humble requests (and even prayer) through flattery to threat and blackmail. Also, in order to achieve their aim, they profile the content in a proper manner (they use euphemisms, hyperboles, irony, etc.), use words and structures which are valuating, expressive, and assessing the described reality in a subjective way, and they reach for pictorial phrasemes (often somatic ones) and emotional syntax. The proper selection of linguistic resources, which is subject to the objective of communication (obtainment of financial or material support), is to present a given situation in a way that influences the recipient’s imagination, which is to result in the recipient’s positive response. Using the lexemes or structures with expressive functions (including the elements which hardly ever appear in written Polish) does not only result from the applicant’s careful strategy, but is also caused by the fact that the text enters upon topics reserved for everyday communication, and not popular in official papers. The influences of spoken language are noticeable in the applications. Such influences are reflected e.g. in the situational placement of announcements (references to the particular here and now accompanying the creation of the text), dialogicity (numerous forms of address), or using semantically expressive verbs that dynamise the content in many texts. However, the connections between the applications and spoken language are much more extensive and related to various linguistic aspects. Village inhabitants apply linguistic means used in spoken language which, in many cases, are the only tools for expressing themselves with which they are familiar. Lack of knowledge or inability to use the spelling rules results in the fact that in many fragments the writing system of the texts reflects a spoken utterance. It preserves both the characteristics of general spoken Polish and the local dialects found in the Polish highlands area. The inhabitants of the villages see the difference between creating a text in their own everyday spoken language (especially in the local dialect) and in the language of an official document of a high social prestige. This awareness results in eliminating clear, conscious dialectal features (mazuration, labialization) and in using hypercorrect forms. Also, the applications include numerous examples of colloquial (occasionally dialectal) lexis - both emotionally marked and unmarked. As for syntax, low consistency is noticeable especially in longer texts, as well as a tendency for parataxis – not only for describing the relation of parity, but also for the use of repeated set of junction indicators. Distinct placement of information in a situational context referring to direct oral communication, as well as insufficient knowledge of the rules of general Polish result in using mental shortcuts, elliptical structures, and incomplete, incorrect sentences. Many passages resemble syntactic streams which reflect a chaotic mental process of creating the text usually revealed in spoken communication. A noticeable presence of the influence of spoken language on the style of applications competes with the attempt to make the texts sound official. Thus, colloquial, spoken and official passages merge in the formal style of the analysed texts. The village inhabitants’ official style in the area of language exponents is a combination of several components. Its official features are mainly revealed in referring to the application text model, passive copying of conventional templates, and using linguistic resources typical of administrative and official communication. Lexical "insufficiencies" of the official style, which result from i. a. the subject of texts being untypical of official communication, are completed by the village inhabitants according to their image of an official style. They use forms that are artificially complicated, exaggerated, and pseudo-specialist, which also constitute a significant marker of applications written by the inhabitants of the Polish highlands. The colloquial style share in the applications is significant and dominant, which is reflected both in linguistic and syntactic means for expressing values and assessments, and in the style of emotional argumentation as well as strong influences of the spoken variant. Also, a local dialect is slightly noticeable in the style of the applications. At the present stage of research on the texts being the products of the communication between a citizen and the office it is difficult to determine whether the official style of village inhabitants is different from the formal style of people who do not live in villages, and whether the village inhabitants’ style is specific. The answer would be possible if we could analyse the style of official texts created by people who do not live in villages, but there are no detailed studies in this area. There is no doubt that in the analysed texts the local dialect elements are specific to the style of their authors. However, in general, such influences do not refer to differential properties of local dialects, but to the features shared with colloquial Polish or to dialectal properties of a more than local scope.