Lutheran tolerant churches in Cieszyn Silesia (1782-1852) in consideration of traditional solutions of protestant architecture in the habsburg monarchy

Kościoły tolerancyjne budowane na Śląsku Cieszyńskim w latach 1782-1852 stanowią zwartą grupę domów modlitw wzniesionych po ogłoszeniu patentu tolerancyjnego cesarza Józefa II. Historia powstawania omawianych zborów została kompleksowo opracowana zarówno w literaturze lokalnej jak i naukowej, niemniej jednak zagadnienia związane z architekturą luterańską tego okresu na Śląsku Cieszyńskim nie zostały w pełni opisane. Co więcej, jak dotąd nie powstała praca traktująca kościoły tolerancyjne jako grupę domów modlitw posiadających wspólne elementy architektoniczne i tę samą ikonografię architektury.Niniejsza praca jest zatem monografią tolerancyjnych kościołów na Śląsku Cieszyńskim. Zbiera rozproszone informacje o historii zborów i architekturze protestanckiej na omawianym terenie, systematyzuje wyniki badań związane z symboliką domów modlitw, inspiracjami oraz stosunkiem wiernych do architektury. Stanowi także próbę odnalezienia podobieństw do kościołów protestanckich budowanych na innych obszarach monarchii habsburskiej przed wojną trzydziestoletnią i po walkach, kiedy sukcesywnie spisywano dokumenty tolerancyjne regulujące zasady wznoszenia protestanckich domów modlitw. Ponadto część pracy została poświęcona źródłom pisanym, takim jak kazania, w których znalazły się informacje dotyczące architektury protestanckiej na Śląsku Cieszyńskim i funkcjonowania kościołów tolerancyjnych w świadomości społecznej zborów.Informacje na temat architektury są tutaj nieodłącznie związane z faktami historycznymi, bowiem historia wojen na tle religijnym i prześladowań na Śląsku Cieszyńskim wpłynęła na architekturę kościołów luterańskich, która prezentuje jednolite formy symbolizujące dumę i niezależność mimo obostrzeń nakładanych przez katolickich władców.

Tolerant churches which was formed in Cieszyn Silesia from 1782 until 1852 are a compact group of prayer houses built after the pact of tolerant had annouced by emperor Josef II. The history of the tolerant churches formation has been comprehensively elaborated both in local and scientific literature, nevertheless, issues conected with lutheran architectur of this period in Cieszyn Silesia have not been fully described. Furthermore, so far there is no thesis that elaborates tolerant churches as a group of similar prayer houses with communal architectural elements and iconography of architecture.Therefore this thesis is a monograph of tolerant churches in Cieszyn Silesia. It collects diffuse information about the history of lutheran faithfuls and protestant architecture on discusing area, systematizes the results of researchs on symbols of protestant churches, inspirations and the attitude oft he faithful to architecture. The thesis is also an effort to find similarities between tolerant churches and protestant churches on the territory of the Habsburg monarchy. Morover, part oft he thesis is deticate to written sources, such as sermons in which are information about architecture and functioning of tolerant churches in the social consciousness of faithfuls.Information about architecture in this thesis is inextricably links with historical facts. It is because of religious wars and persecution in Cieszyn Silesia that have influenced on the architecture of Lutheran churches, which presents uniform forms symbolizes prideand independence despite restrictions imposed by Catholic rulers.