Looking at the Polish legal regulation of medical conscience clause in the view of the theory of justice by John Rawls

Przedmiotem niniejszej pracy jest odpowiedź na pytanie, czy regulacja medycznej klauzuli sumienia w polskim porządku prawnym stanowi egzemplifikację koncepcji odmowy dyktowanej sumieniem z teorii sprawiedliwości Johna Rawlsa. Powracając do kwestii, takich jak ogólne racje stojące za uwzględnieniem instytucji medycznej klauzuli sumienia w polskim porządku prawnym, poddaję ocenie tę regulację przez pryzmat filozoficznej idei koncepcji sprzeciwu opartego na indywidualnych sądach moralnych, posługując się w tym zakresie właśnie rawlsowską koncepcją odmowy sumienia.Pierwszą część pracy poświęcam w całości teorii sprawiedliwości Rawlsa, celem zwrócenia uwagi na kluczowe dla zrozumienia instytucji odmowy dyktowanej sumieniem elementy tej teorii. Mimo że, nie są one częścią bezpośredniej charakterystyki koncepcji, mają na nią znaczący wpływ. W kolejnej części zajmuje się dokładną analizą koncepcji odmowy dyktowanej sumieniem – zaczynając od ogólnej charakterystyki tej koncepcji, w tym warunków uzasadniających jej stosowanie i warunków limitujących taką możliwość, po przez rolę, jaką pełni w teorii, na właściwej definicji kończąc. W tej ostatniej kwestii bazuje nie tylko na samym tekście Rawlsa, ale również na relewantnych w tym zakresie rozważaniach innych filozofów i filozofek zajmujących się tematyką sprzeciwu opartego na sądach sumienia. Następną część poświęcam z kolei polskiej regulacji medycznej klauzuli sumienia, jedynie na wstępie przedstawiając kilka argumentów za tym, że teoria sprawiedliwości jest teorią aplikowalną do polskiego kontekstu. Omówienie klauzuli zaczynam od przybliżenia kwestii ochrony wolności sumienia i prawa do ochrony zdrowia na gruncie Konstytucji RP, a dopiero potem przechodzę do przepisów Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz Ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej, na których bazuje regulacja medycznej klauzuli sumienia. Szczegółowo analizuję poszczególne ich fragmenty, przedstawiając możliwe sposoby wykładni, w tym także omawiając problemy związane z brakiem ujednoliconej linii interpretacyjnej. Wielokrotnie w tym względzie odnoszę się do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 12 października 2015 r., sygn. K 12/14, a przedmiotem mojej refleksji są również uchylone w skutek wyroku Trybunału elementy normy.Ostatni rozdział niniejszej pracy stanowi swoiste podsumowanie dotychczasowych rozważań i odpowiedź na podstawiony problem badawczy. Zestawiając ze sobą najważniejsze kwestie związane z koncepcją odmowy dyktowanej sumieniem Rawlsa i regulacją medycznej klauzuli sumienia w polskim systemie prawa, wyciągam wniosek, iż nie stanowi ona egzemplifikacji koncepcji odmowy dyktowanej sumieniem. Do konkluzji prowadzi mnie analiza zagadnienia według następującego schematu. Na początku rozważam kwestie natury ogólnej. Zestawiam ze sobą ratio legis medycznej klauzuli sumienia w polskim porządku prawnym z założeniem Rawlsa, iż koncepcja odmowy sumieniem stanowić ma remedium na problem obowiązku stosowania się do niesprawiedliwego prawa. Biorę także pod uwagę zarówno kwestię koncepcji jako instrumentu pozwalającego jednostce na obronę swoich praw, jak również rolę, jaką koncepcja pełni dzięki temu w stabilizacji podstawowej struktury. Te elementy zestawiam z założeniami, iż medyczna klauzula sumienia jest instytucją, która jednocześnie stanowi ochronę wolności sumienia przedstawicieli zawodów medycznych i gwarancję ochrony praw pacjenta. Następnie, w kontekście zasady równości obywateli analizuję fakt występowania znaczących różnic w zakresie regulacji klauzuli sumienia lekarzy i klauzuli sumienia pielęgniarek i położnych. Ostatnią część poświęcam natomiast uchylonym w skutek wyroku TK fragmentom przepisów regulujących klauzulę sumienia lekarzy i argumentacji Trybunału w tym zakresie, tj. zakresie uchylenia obowiązku uzasadnienia oraz obowiązku wskazania innej realnej możliwości uzyskania świadczenia przez lekarza. Przeciwstawiam im występujący na gruncie teorii Rawlsa obowiązek wzajemnego szacunku.

The aim of my thesis is to answer the question whether the regulation of the medical conscience clause in the Polish legal order is an exemplification of the concept of conscientious objection from the theory of justice by John Rawls. I assess this regulation through the perspective of the philosophical idea of the objection to law based on individual moral judgments, and using in this respect precisely Rawls's concept.The first part of this paper I entirely devote to Rawls's theory of justice. I highlight the key elements of the theory in order to enable the better understanding of the conception of conscientious objection. Although elements I am pointing out may not be a part of the characterization of the conception as such, they have a significant impact on it. Then, I take a close look at the concept of conscientious objection itself - beginning with a general characterization of the conception (including the conditions both justifying and limiting the possibility of its), through the role the conception plays in the theory, and ending with a close look at the proper definition. A this point, I base also on relevant works of other philosophers dealing with the subject of conscientious refusal. The following section I devote to the legal regulation of medical conscience clause; only presenting a few arguments for the applicability of the theory of justice to the Polish context at the outset. I begen with a closer look at the constitutional protection of the freedom of conscience and the right to health care under the Polish Constitution. Then I proceed to the provisions of the legal acts of medical law on which the regulation of medical conscience clause is based. I analyze them in detail, step by step, presenting possible ways of interpretation (including the academic debate concerning problems related to the lack of a standardized statutory interpretation). In this regard I also refer to the verdict of the Constitutional Tribunal of 12 October 2015, ref. K 12/14. What is more, the subject of my reflection are also the elements of the norm canceled as a result of the Tribunal’s verdict.The last chapter of the thesis is both a summary and an answer to the research problem. My final conclusion is that the regulation of medical conscience clause in the Polish legal system cannot be considered as an exemplification of the conception of conscientious objection from Rawls’s theory of justice. I reach my conclusion by putting together the most important issues connected with Rawls's conception and the Polish regulation of medical conscience clause. I come to this result analyzing the subject according to the following scheme. First, I consider the general issues. I compare the ratio legis of the regulation of medical conscience clause in the Polish legal system to the Rawls's assumption that his conception of conscientious objection is a remedy for the problem of the obligation to obey an unjust law. I also consider both the issue of the conscientious refusal as an instrument that allows the individual to defend his or her rights, as well as the role that the conception plays in stabilizing the basic structure of the society. I compare these elements with the idea that the medical conscience clause is an institution that simultaneously protects the freedom of conscience of medical professionals and guarantees the protection of patients' rights. Then, in the view of the principle of equality, I analyze the fact of existence of significant differences between the scopes of the regulation of conscience clause of doctors an the one of nurses and midwives. Finally, the last part is devoted to the fragments of provisions of the regulation of medical conscience clause that have been revoked as a result of the verdict of the Constitutional Tribunal, including the justification of the Tribunal in this respect. I contrast them with the obligation of mutual respect.