Zapożyczenia z jidysz w języku polskim i niemieckim

Borrowings from Yiddish in German and Polish language

Tematem niniejszej pracy są zapożyczenia z języka jidysz w języku polskim i niemieckim. W pierwszym rozdziale zostają nakreślone zmiany zachodzące w języku a następnie historia języków żydowskich ze szczególnym uwzględnieniem historii Żydów na niemieckich i słowiańskich terenach. Jidysz jest bowiem językiem Żydów aszkenazyjskich zawierającym w sobie elementy języków hebrajskiego, romańskiego, germańskiego, i słowiańskiego powstały około 1000 lat temu na terenach dzisiejszej Nadrenii. Następnie opisany jest obszerniej ten właśnie język żydowski, geneza jego nazwy i alfabet, a także wersja standardowa ustalona przez YIVO i klasyfikacja jidysz jako języka germańskiego. Jest również wielu przeciwników przyznawania temu językowi rangi samodzielnego języka. Nie jest on jednak ani żargonem, dialektem, językiem mieszanym ani gwarą przestępców. Wszystkie te skojarzenia mają pejoratywne konotacje, za to jidysz jest uznawany za tzw. mamelošn, czyli język, który dziecko uczy się w domu od matki. Ten rozdział kończy opisanie sytuacji jidysz w dzisiejszym świecie, a także analiza fragmentu tekstu, którym jest piosenka „Oyfn pripetchik” napisana przez Marka Warshawsky’ego. W analitycznej części pracy zostają zanalizowane zapożyczenia z języka jidysz zarówno w języku niemieckim jak w polskim. Na początku zostaje opisany stan badań, następnie etapy, którymi zapożyczenia trafiały do języka polskiego i niemieckiego. Analiza słownictwa została podzielona na następujące kategorie: sacrum i profanum, kuchnia, praca i czas wolny, rzeczy cenne i bezwartościowe – pieniądze i władza, szczęście i nieszczęście, rozmowa i hałas. W każdej kategorii zostają przytoczone przykłady zapożyczeń w języku niemieckim, a także, jeśli istnieją to również polskie odpowiedniki lub wtedy, gdy etymologia zapożyczeń języku polskim jest szczególnie interesująca. W załączniku znajdują się mapki dot. historii Żydów na niemieckich i słowiańskich terenach.

The present thesis concentrates on borrowings from Yiddish in German and Polish language. In the first chapter there are presented the language changes and the history of Jewish languages taking into consideration the Jewish history on Slavic and German areas. Yiddish is the language of Ashkenazi Jews which consists of elements from German, Hebrew, Roman and Slavic languages and which comes to exist about 1000 years ago somewhere on the territory of today Rhineland. In the second chapter there is the description of this Jewish language, its genesis of its name and the alphabet and the standard version of the YIVO and the classification of the Yiddish language as the German language. There are also some opponents who do not want to admit Yiddish the rank of the language, but Yiddish is not jargon, dialect, a kind of mix language and not a criminal slang. Yiddish is a language and it is called mamelošn – the language of the mother, the first language which is learned at home. This chapter ends which the situation of Yiddish today and the analyze of the Mark Warshawsky’s lyrics. In the analytic part of the thesis there is an analyze of the borrowings from Yiddish in German and Polish language provided with examples. Firstly there is the description of the previous research and secondly the ways how Yiddish borrowings came to these languages. The vocabulary analyze is divided into categories: sacrum and profanum, kitchen, work and free time, valuable and invaluable things – money and power, luck and back luck, conversation and noise. In each category there are the examples of the borrowings in German language and the Polish one if there are the similar to German or when the etymology is interesting. At the end there are attached the maps of Jewish history in the German and Slavic areas.

x