Wybrane aspekty tłumaczenia audiowizualnego - na materiale rosyjskiego tłumaczenia filmu animowanego Shrek

Selected aspects of audiovisual translation - based on russian translation of animated movie Shrek

Problematyka przekładu audiowizualnego coraz częściej staje się zagadnieniem, po które sięga pokaźne grono specjalistów tłumaczy i językoznawców. Przekład wielokodowego tekstu, jakim jest film animowany, rządzi się odmiennymi prawami, niż tłumaczenie zwykłego, monosemiotycznego. Przeprowadzane na całym świecie badania, ułatwiają komunikację międzykulturową i wskazują na aktualność problematyki zagadnienia przekładu filmu, będącego jednym z nośników kultury masowej. Polisemiotyczna natura filmu animowanego, na który składają się elementy werbalne (tekst mówiony), a także niewerbalne (obraz, tekst pisany), sprawia, że tłumaczenie utworu audiowizualnego nie należy do najłatwiejszych. Istotna jest wzajemna korelacja wszystkich tych elementów, wśród których każdy pełni określone zadanie i jest nośnikiem konkretnej informacji. Na kompetencje tłumacza zajmującego się tekstami tego typu, składa się szeroka wiedza teoretyczną, a także wiele umiejętności typowo technicznych. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na kompetencję językową, tj. dobrą znajomość języka, zarówno oryginału, jak i tłumaczenia (fonetyka, gramatyka, składnia), a także na wiedzę, którą dysponuje tłumacz, dotyczącą kultury grupy społecznej będącej użytkownikiem danego języka. Nie istnieje żadna przyjęta metoda przekładu, każdy tłumacz sam jest strategiem i nieustannie musi dokonywać wyborów związanych z opuszczeniem, czy zmianą fragmentu tekstu, czy pozostawieniem aluzji kulturowych i tym samym z zachowaniem często zawartego w nich komizmu. Niezależnie od jego decyzji, bierze pełną odpowiedzialność za swoją pracę i musi zdawać sobie sprawę z tego, że jest nowym twórcą, nowej wersji filmu. Tekst tłumaczony, choć będzie posiadał cechy zgodne z oryginałem, nigdy nie będzie już tym samym tekstem. Tłumacząc tekst filmu, czy to za pomocą dubbingu czy napisów, nie da się dosłownie przetłumaczyć wszystkiego tak, by zupełnie nie naruszyć struktury wypowiedzi i nie zmienić ich sensu. Podstawową operacją techniczną wykonywaną na tekście jest ekwiwalencja, która oznacza równoważność i współrzędność znaczeniową, natomiast może być wyrażana przy pomocy zupełnie różnych jednostek semantycznych, przy użyciu innej budowy zdania, składni. Obraz i warstwa werbalna stale ze sobą współpracują, nieraz jednocześnie podkreślają przekaz danej informacji, niekiedy pozostawiają tę rolę sobie nawzajem. Tłumacza audiowizualnego czekają również trudniejsze wyzwania: przekład z zachowaniem cech dialektycznych lub akcentowych, synchronizacja nowej wersji tekstu mówionego z długością otwarcia ust przez postaci, zgranie tekstu z językiem ciała bohaterów i ich gestykulacją, kształtem układania ust podczas wypowiadania samogłosek. Oprócz wspomnianej ekwiwalentności, istnieją również inne możliwości przekształceń tekstu, np. dodanie i opuszczenie jakiegoś zbędnego do odczytu zawartego sensu fragmentu. Wszystkie wspomniane zabiegi mają wpływ na efekt końcowy tłumaczenia, wymagają pełnego skupienia i dogłębnej analizy i selekcji elementów, będących składowymi całości.

The issue of audiovisual translation more often becomes interesting to many experts in linguistics and translation topic. Multimodal text translation, for example animated movie, differs from mono-semiotic text. Many researches carried out all over the World facilitate intercultural communication and emphasize topicality of the movie translation’s problem. Poli-semiotic animated movie nature, consisting of verbal and nonverbal components is not the easiest type of translation. Those elements correlate with each other, every of them is a carrier of particular information and act determined role in the text. Audiovisual translator’s qualification is composed of wide theoretical knowledge and plenty of practical skills. The most important are language (original and translated), competences, familiarity not only with lexis, phonetics, grammar and syntax, but also with culture of considering society knowledge. There is no unanimously accepted method of translation, every interpreter is a strategist and he or she must unceasingly make a choice related to transformation of the text. Interpreter takes the responsibility for the job and is not only the translator, but also a new creator of new version of the movie. There is no way to avoid distortion of structure and change of a meaning of statement, when dubbing or subtitles are being made. The very basic operation on the text is equivalence, which means semantic synonymy. Visual and verbal layer constantly cooperate with each other, amplifying transfer of information. Sometimes they carry the massage separately. There are also more difficult, challenging translations preserving dialectal or accentual features, synchronization a new version of verbal text with length of a mouth being open, gesticulation and body language. Apart from aforementioned equivalency, the other opportunity of text transformation exists and also other opportunity of text transformation, for instance addition and omission of unnecessary to guess a meaning of excerpt. All of the mentioned operations affect the result of translation, require fully concentration and depth of analysis and selection of components.

Проблематика аудиовизуального перевода является вопросом всё чаще затрагиваемым специалистами в области языкознания и теории перевода. Перевод креолизованного текста отличается от перевода моно-семиотического. Переводимые во всём мире исследования облегчают межкультурную коммуникацию и показывают актуальность проблемы. Мультипликационный фильм является носителем массовой культуры, состоится из двух частей: вербальной (кинодиалог) и невербальной (изображение, надписи). Главная взаимозависимость и корреляция всех компонентов, каждый из которых исполняет определённую роль и является носителем какого-либо сообщения. Переводчик должен владеть заодно теоретическими знаниями, как и практическими умениями. Самое главное - хорошее знание языка оригинала и перевода. Звук и изображение постоянно взаимодействуют друг с другом. Переводчика ждут другие сложные вызовы: перевод с сохранением диалектальных признаков, синхронизация новой версии кинодиалога с продолжительностью открытия губ героев, совпадение текста с языком тела и жестикуляцией персонажей. Кроме раньше упомянутой й эквивалентности есть также другие технические операции над аудиовизуальным текстом, напр. опущение и добавление. Всё изменения влияют на конечный результат. Перевод креолизованного текста типа мультфильм требует многих анализов и селекции элементов, составляющих кинотекст.