Obraz brazylijskich Indian oraz kwestia rytuałów antropofagicznych w XVI wieku: "Duas Viagens ao Brasil" Hansa Stadena

Image of the Brazilian indigenous peoples and ritual cannibalism in the 16th century: "Duas Viagens ao Brasil" by Hans Staden

Głównym celem niniejszej pracy jest analiza książki "Duas Viagens ao Brasil" autorstwa Hansa Stadena pod kątem sposobu, w jaki przedstawiona jest czytelnikowi ludność tubylcza Brazylii i jej kultura. Punktem wyjścia analizy były założenia, na których opierają się teorie relatywizmu kulturowego oraz imagologii, umożliwiające krytyczne spojrzenie na obraz rzeczywistości skonstruowany przez autora. Rozdział pierwszy rozpoczyna się od scharakteryzowania epoki oraz tendencji w których powstało dzieło, co pozwala na lepsze zrozumienie sposobu pojmowania świata na przełomie XV i XVI wieku oraz wpływu, jaki czas i miejsce mogły mieć na twórczość i poglądy autora. Omówione są główne zagadnienia imagologii, relatywizmu kulturowego oraz pojęcia „inności” funkcjonujących w literaturze. Przedstawiony jest także zarys postaci kanibala, jako jednego z najbardziej wyrazistych przykładów „Innego” oraz ewolucji, której jego obraz uległ na przestrzeni wieków. W rozdziale drugim przeanalizowane są podróże autora oraz jego pobyt wśród Indian Tupinambá. Szczególna uwaga poświęcona jest rytuałom kanibalistycznym oraz ich roli w kształtowaniu się tożsamości kulturowej członków plemienia. Ostatni rozdział skupia się na rozpatrzeniu czynników, które mogły w znaczącym stopniu uwarunkować wizję autora i wpłynąć na sposób opisywania zdarzeń. Rozważane są pokrótce konsekwencje, jakie dzieło oraz rozpowszechniony przez autora obraz Indian miały dla tworzącej się kultury Brazylii.

The aim of this study is to analyze the narrative "Duas viagens ao Brasil" by Hans Staden with the main focus being the way in which the native population of Brazil and its culture are portrayed. Basic concepts of imagology and cultural relativism were the starting point of the analysis, which led on to a critical appraisal of the image of reality constructed by the author. The first chapter consists of an outline of the period, and tendencies in which the narrative was written. This enables a better understanding of the mindset and worldview common for the late 15th and early 16th century, as well as the influence that the time and place could have had on the beliefs of the author and in turn his creation. The key aspects of imagology, cultural relativism and alterity are presented. Furthermore, the cannibal and its evolution as one of the most distinctive examples of the “other” is examined. The second chapter is dedicated to the analysis of the author’s journey and his captivity amongst the Tupinambá. Special attention is paid to the ritual cannibalism and its role in the construction of cultural identity of the tribe members. The final chapter focuses on the factors that could have significantly conditioned the author’s vision and influence how events were described. The impact that the narrative and its portrayal of the Indigenous people had on Brazilian culture is briefly explored.

O objetivo principal da dissertação é uma análise do modo em que a população indígena do Brasil e a sua cultura estão apresentadas na obra "Duas Viagens ao Brasil" de Hans Staden. Os fundamentos das teorias de imagologia e relativismo cultural constituíram o ponto de partida da análise e condicionaram um olhar crítico sobre a imagem da realidade construída pelo autor. O primeiro capítulo começa com uma caraterização da época e das tendências em que surgiu a obra, o que permite uma melhor compreensão da mundividência vigente entre fins do século XV e o início do século XVI, bem como da influência que o tempo e lugar poderiam ter na criação do autor. São comentados os mais importantes conceitos da imagologia, relativismo cultural e alteridade que funcionam na literatura. A seguir é apresentada a personagem do canibal, como um dos mais distintos exemplos do “Outro” e a evolução que a sua imagem sofreu ao longo dos séculos. No segundo capítulo são analisadas as duas viagens e o cativeiro do autor na aldeia dos Tupinambá. É prestada atenção especial aos rituais antropofágicos e ao papel deles na criação da identidade cultural dos membros da tribo. O foco do último capítulo está nos fatores que possam significantemente condicionar a visão do autor e influenciar a maneira de descrever os eventos. São brevemente discutidas as consequências que a obra e a imagem dos índios por este espalhada tiveram na formação da cultura brasileira.