In the name of peace: the views of Thomas Hobbes and John Locke on the relationship between state and church

Praca traktuje o stanowiskach Thomasa Hobbesa oraz Johna Locke’a wobec problemu relacji między władzą świecką a władzą religijną. Zważywszy na doniosłość tej kwestii w czasach im współczesnych, poświęcali wiele uwagi wskazaniu najlepszych, w ich przekonaniu, relacji między państwem a kościołem. Problem religii nie pojawia się w omawianych teoriach niczym deus ex machina, lecz jest konsekwencją przyjętych przez filozofów, politycznych i antropologicznych założeń, począwszy od samej koncepcji natury ludzkiej, a na uprawnieniach władców skończywszy. Celem pracy jest szczegółowa analiza tytułowej kwestii w odniesieniu do wszystkich elementów teorii politycznych obu autorów, które są z nią powiązane. Fundamentalne znaczenie dla zrozumienia ich propozycji w zakresie stosunków między państwem a kościołem ma przedstawiona w Lewiatanie oraz Drugim traktacie o rządzie koncepcja natury ludzkiej, genezy państwa, a także stanowiska względem absolutyzmu. Tezą pracy jest twierdzenie, że w omawianych koncepcjach fundamentalną wartość stanowi pokój, a jego zagwarantowanie to nadrzędna myśl, której podporządkowane są wszystkie rozwiązania podane przez filozofów, na czele z przedstawionymi przez Hobbesa i Locke’a modelami zależności między państwem a kościołem. Podane przez nich propozycje ułożenia tych relacji są zbliżone do siebie pod względem formalnym – polegają na zastosowaniu podziału między sferą publiczną a sferą prywatną i postawieniu granicy w odpowiednim miejscu. Troska o pokój jest czynnikiem, którym w pierwszym rzędzie kierują się tytułowi myśliciele w wyznaczaniu owej granicy. Sam podział na to, co publiczne i to, co prywatne ma charakter pierwotny względem obu rozwiązań, ponieważ od tego, gdzie w przeważającej części zostanie umieszczona religia, zależy świeckie bądź kościelne oblicze państwa. W rozdziale pierwszym zostaje przedstawiony aparat pojęciowy, z którego korzystają myśliciele: idea stanu natury, stanu wojny, prawa natury oraz umowy społecznej. Omówione w nim teorie genezy państwa, której początki należy dostrzegać już w koncepcji natury ludzkiej, stanowią trzon analizowanych filozofii politycznych, dlatego też ich przedstawienie jest niezbędne dla wszelkich dalszych rozważań. Rozdział drugi i czwarty dotyczą stanowisk, które autorzy zajmują względem absolutyzmu. Szczególny nacisk zostaje położony na siłę argumentacji obu stron, jako że przedstawione przez Hobbesa argumenty na rzecz absolutyzmu oraz krytyka tego systemu dokonana przez Locke’a stanowią przesłanki dla proponowanych przez filozofów rozwiązań w zakresie relacji między państwem a kościołem. Te ostatnie zostają omówione w rozdziałach trzecim i piątym. Trzeci dotyczy ujęcia religii i kościoła oraz znaczenia strachu religijnego dla funkcjonowania państwa w myśli Hobbesa. Zostaje w nim przedstawiona analiza argumentów wspierających jedność obu instytucji. Piąty rozdział omawia stanowisko Locke’a wobec problemu religii w kontekście państwa. Walka autora przeciw nietolerancji religijnej jest niezbywalnym elementem teorii rozdziału państwa i kościoła, dlatego znaczenie tej kwestii zostaje mocno wyartykułowane. Nietolerancja wpisuje się w model proponowany przez Hobbesa, zatem argumenty użyte przeciw niej, uderzają także w samą ideę jedności państwa i kościoła. W tle pracy pojawia się pytanie jak daleko sięga podobieństwo obu teorii. Rezultat analiz wskazuje, że jest ono o wiele głębsze niż przedstawiają to tradycyjne komentarze na temat autorów.

The paper deals with the positions of Thomas Hobbes and John Locke on the issue of the relationship between secular power and religious authority. Taking into account the significance of this problem in their time, they devoted much attention to the indication of the best, according to them, relations between state and church. The problem of religion does not appear in the theories discussed just like a deus ex machina, but it is a consequence of political and anthropological assumptions adopted by philosophers, beginning with the very concept of human nature and ending with the entitlements of the rulers. The main purpose of this paper is a detailed analysis of the title issue in relation to all elements of the political theories of both authors, which are associated to it. The fundamental importance for the understanding of their proposals on state-church relations have the concepts of human nature, the origin of the state, as well as the attitude toward absolutism, presented in Hobbes’ Leviathan and Locke’s Second Treatise of Civil Government.The thesis statement of this paper is that the fundamental value in these concepts is peace and its guaranteeing makes up the main idea, to which all solutions given by philosophers, spearheaded by the state-church dependency models introduced by Hobbes and Locke, are subordinated. The suggestions given by them to build these relationships are similar to each other in formal terms – they rely on the use of the division between the public and private spheres and the placement of the boundary in the right place. A concern for peace is a factor which, in the first place, the title thinkers bear in mind, in the process of setting this limit. A division between what is public and what is private is of original nature in terms of both solutions, as the secular or religious face of the state depends upon the decision where religion will for the most part be placed.The first chapter of the paper includes the introduction of a conceptual apparatus used by the two thinkers: the idea of the state of nature, the state of war, the laws of nature and the social contract. This section also comprises a discussion on the theories of genesis of the state, having its beginnings already in the concept of human nature. These theories make up the backbone of political theories analyzed in the paper, and for this reason its introduction is necessary for any further discussion. The second and fourth chapters concern the political views of both thinkers toward absolutism. A particular emphasis is put on the strength of argumentation of both authors, as both the arguments in favor of absolutism put forward by Hobbes, as well as the criticism of this system made by Locke, are the reasons for the solutions proposed by philosophers in terms of state-church relations. The latter ones are discussed in detail in the third and fifth chapters. The first of them, Chapter 3, deals with the problem of religion, church and the significance of religious fear in the functioning of the state according to Hobbes’ view. This section of the paper provides an analysis of the arguments presented in support of the unity of both institutions. In the fifth chapter Locke’s views on the issue of religion in relation to the state are analyzed. The author’s struggle against religious intolerance is an indispensable element of the theory of the state-church distinction, thus the importance of this problem is strongly expressed. Intolerance corresponds with a model proposed by Hobbes. Subsequently, the arguments used against it also hit the very idea of the unity of state and church.In the background of the paper arouses the question of how far does the similarity between these two theories reach. Analysis results show that it is much more deeper than it is usually presented by traditional comments on the authors.