The transcultural history of literary genres

Tekst powstał w efekcie badań prowadzonych w ramach projektu "Uświatawianie lokalnego imaginarium: transkulturowa historia eposu w literaturze polskiej XX wieku", finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki

Tekst rekonstruuje rozwój polskiej refleksji genologicznej w perspektywie funkcjonalistycznej, odnosząc się do teorii Michaiła Bachtina i Franco Morettiego, według których gatunki literackie pełnią rolę narzędzi rozwiązywania problemów komunikacyjnych i kulturowych. Autorka wskazuje, że projekt transkulturowej historii gatunków pozwala przełamać narodowe ograniczenia badań literackich, wpisuje polską humanistykę w globalne tendencje oraz umożliwia porównywanie literatur poprzez analizę przepływów i funkcjonalnych odpowiedniości między kulturami; przykładem epos, pełniący podobne role społeczne w różnych tradycjach. Rozważane są także implikacje antropologiczne i ewolucjonistyczne, w tym koncepcje gatunku jako formy adaptacyjnej oraz modele ekologii literackich Alexandra Beecrofta, pozwalające wiązać cechy formalne tekstów z typami systemów kulturowych. Tekst akcentuje konieczność krytycznego użycia narzędzi ewolucjonistycznych z uwzględnieniem historyczności i lokalnego usytuowania badań oraz postuluje łączenie analiz makrohistorycznych z filologiczną uważnością na jednostkowość tekstu. Wskazuje, że tak rozumiana genologia i ewokrytyka mogą wzmocnić analityczny potencjał badań i wspierać rozwój rzetelnej polonistyki transkulturowej w kontekście globalnych wyzwań.

The text reconstructs the development of Polish genre theory from a functionalist perspective, referring to the theories of Mikhail Bakhtin and Franco Moretti, according to whom literary genres serve as tools for solving communication and cultural problems. The author points out that the project of a transcultural history of genres allows us to overcome the national limitations of literary research, inscribes Polish humanities in global trends, and enables the comparison of literatures through the analysis of flows and functional correspondences between cultures; an example is the epic, which plays similar social roles in different traditions. Anthropological and evolutionary implications are also considered, including concepts of genre as an adaptive form and Alexander Beecroft's models of literary ecology, which allow formal features of texts to be linked to types of cultural systems. The text emphasises the need for critical use of evolutionary tools, taking into account the historicity and local context of research, and postulates combining macrohistorical analyses with philological attention to the individuality of the text. It indicates that genology and evocriticism understood in this way can strengthen the analytical potential of research and support the development of reliable transcultural Polish studies in the context of global challenges.