Koło Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego 130 lat tradycji (1873-2003) Student Naturalist Society at the Jagiellonian University 130 years of tradition (1873-2003) Piotr Köhler Koło Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego 130 lat tradycji (1873-2003) Student Naturalist Society at the Jagiellonian University 130 years of tradition (1873-2003) Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Książka dofinansowana przez Biuro Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Wydział Biologii i Nauk o Ziemi UJ RECENZENT Dr hab. Urszula Perkowska PROJEKT OKŁADKI Marcin Bruchnalski Na okładce wykorzystano ilustrację z Brockaus ’ Konversation-Lexikon. 14. Aufl. Fotografie 1, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27 pochodzą ze zbiorów Archiwum UJ, 3 - ze zbiorów Koła Przyrodników Studentów UJ, 10 - prof. Kazimierza Szczepanka, 17, 30, 31 - dr. hab. Piotra Kohlera, 28, 29 - prof. Władysławy Niemczykowej, 32 -prof. Anny Marchlewskiej-Koj, 33 - mgr Kariny Wilk REDAKTOR Dorota Węgierska KOREKTOR Grzegorz Korczyński SKŁAD I ŁAMANIE Wojciech Wojewoda © Copyright by Piotr Köhler & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2006 All rights reserved Książka, ani żaden jej fragment, nie może być przedrukowywana bez pisemnej zgody Wydawcy. W sprawie zezwoleń na przedruk należy zwracać się do Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego ISBN 83-233-2048-9 www. wuj. pl Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. 012-631 -18-81, 012-631 -18-82, fax 012-631 -18-83 Dystrybucja: ul. Wrocławska 53, 30-011 Kraków tel. 012-631 -01 -97, tel. /fax 012-631 -01 -98 tel. kom. 0506-006-674, e-mail: wydaw@if. uj. edu. pl łZ x-. I'inTITMIlZC'* nr /Z~\ IZ 1-2 1 nzn AA'1/' ClO In On/A Spis treści Podziękowania ................................................................ 7 Wstęp......................................................................... 9 1. Podstawy prawne działalności Koła Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego......................................................... 11 2. Kalendarium Koła Przyrodników............................................ 19 Pierwsze próby utworzenia Koła Przyrodników ........................... 19 Ponowne utworzenie Koła Przyrodników................................... 27 Okres pionierski ...................................................... 28 Okres międzywojenny.................................................... 32 II wojna światowa ..................................................... 46 Pierwsze lata powojenne................................................ 47 Lata 1951-1957 ........................................................ 64 Lata 1957-1981 ........................................................ 69 Dzieje najnowsze ...................................................... 90 3. Działalność wydawnicza Koła Przyrodników.............................. 115 4. Wspomnienia, relacje z wypraw........................................... 129 A. Wspomnienia....................................................... 129 B. Relacje z wypraw ................................................. 142 5. Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników............................. 159 6. Zakończenie ............................................................ 167 Aneks 1. Statuty Koła Przyrodników.......................................... 169 Aneks 2. Władze Koła Przyrodników........................................... 187 Summary..................................................................... 197 Indeks osób................................................................. 201 Podziękowania Pragnę bardzo podziękować wszystkim, którzy zechcieli podzielić się ze mną wspomnieniami z okresu swej działalności w Kole Przyrodników Studentów UJ. Byli wśród nich: mgr Paweł Bochenek, mgr Andrzej Chojnacki, prof, dr hab. Andrzej Fal-niowski, mgr Adam Gawełczyk, dr Kazimiera (Janas-)Tyszkiewicz, dr Michał Jasieński, Marek Jędra, dr Wojciech Kania, mgr Joanna Kluż, dr hab. Adolf Fryderyk Korczyk, dr Urszula Korzeniak, mgr Arnold Kotra, prof, dr hab. Kazimierz Kowalski, mgr Ewa Kozela, prof, dr hab. Jan Kozłowski, dr Ewa Krzemińska, prof, dr hab. Wiesław Krzemiński, dr Ryszard Kujat, prof, dr hab. Paweł Janusz Migula, mgr Wojciech Mróz, mgr Aleksandra Mucha-Walczyńska, prof, dr hab. Władysława Niemczykowa, dr Paweł Olejniczak, prof, dr hab. Bogusław Petryszak, dr Tomasz Postawa, mgr Łukasz Przybyłowicz, dr Krzysztof Smagowicz, dr Jerzy Smykla, mgr Tomasz Stachowicz, mgr Jerzy Staliński, prof, dr hab. Włodzimierz Starzecki, prof, dr hab. Stanisława Sto-kłosowa, prof, dr hab. Kazimierz Szczepanek, prof, dr hab. January Weiner, prof, dr hab. Jadwiga Wilkoń-Michalska, prof, dr hab. Janusz Wojtusiak, mgr Danuta Wolicz-ko, Andrzej Zbrożek, prof, dr hab. Bogdan Zemanek. Dziękuję również opiekunowi koła w latach 1988-2004, prof, dr hab. Annie Mar-chlewskiej-Koj, za udostępnienie materiałów związanych z działalnością Koła Przyrodników w ostatnim piętnastoleciu. Wdzięczny jestem JM Rektorowi Uniwersytetu Jagiellońskiego, prof. dr. hab. Franciszkowi Ziejce i Panu Dziekanowi Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi, prof. dr. hab. Szczepanowi Bilińskiemu, za sfinansowanie niniejszej publikacji. Wstęp Koło Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego należy do najstarszych tego typu organizacji studenckich działających na naszej uczelni. Korzeniami swymi sięga bowiem kółka przyrodniczego powstałego w 1873 r. w obrębie Czytelni Akademickiej. Po kilkuletniej przerwie (lub po okresie, z którego brak materiałów archiwalnych) wznowiło w 1896 r. działalność (lepiej lub gorzej udokumentowaną materiałami archiwalnymi) trwającą do dnia dzisiejszego. Jedynie w czasie II wojny światowej nie funkcjonowało, a w okresie stalinowskim była to raczej kadłubowa aktywność zmieniona przez uwarunkowania zewnętrzne. Celem niniejszej publikacji jest opracowanie dziejów Koła Przyrodników w latach 1873-2003. Dlatego zasadniczą jej częścią jest kalendarium wydarzeń. Zawiera ono w układzie chronologicznym fakty, które zdołałem ustalić na podstawie materiałów archiwalnych lub których opis otrzymałem od uczestników ówczesnych wydarzeń. Kalendarium dopełnione jest rozdziałami poświęconymi działalności wydawniczej koła oraz wspomnieniom i relacjom z wypraw zorganizowanych przez koło. Bazą źródłową opracowania są archiwalia Koła Przyrodników zachowane w Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz w Dziale Nauczania (w Collegium Novum). Niewielka część dokumentacji, szczególnie z ostatniego piętnastolecia, została mi udostępniona przez opiekuna koła w latach 1988-2004, panią prof, dr hab. Annę Marchlew-ską-Koj. Spośród zbiorów Archiwum UJ kwerendą objąłem protokoły posiedzeń Senatu Akademickiego UJ, począwszy od roku 1873, a także inne akta senackie dotyczące stowarzyszeń studenckich i ich organizacji (z lat 1857-1911 i 1922-1953), w tym Koła Przyrodników (1895-1939 i 1945-1953), Czytelni Akademickiej im. Adama Mickiewicza (1866-1923), likwidacji kół naukowych (1950-1951), organizacji ideowo--politycznych funkcjonujących na Uniwersytecie Jagiellońskim, a mających wpływ na działalność Koła Przyrodników, np. Federacji Polskich Organizacji Studenckich (1948— -1950), Zrzeszenia Studentów Polskich (1950-1953) czy Związku Akademickiej Młodzieży Polskiej (1948-1949). Kwerendą objąłem również protokoły posiedzeń Rady Wydziału Filozoficznego (1873-1945 - problematyka związana z Kołem Przyrodników poruszana była sporadycznie) oraz wydziałowe akta związane ze stowarzyszeniami studenckimi, w tym z Towarzystwem Biblioteki Uczniów Nauk Matematycznych (1875— -1882) i Kołem Przyrodników (1928-1930, 1951-1973). Następną grupą akt była dokumentacja własna Koła Przyrodników (1945-1950), Stowarzyszenia Kół Naukowych Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego oraz Związku Młodzieży Polskiej i Zrzeszenia Studentów Polskich (1950-1970). Ostatnią grupą akt objętych kwerendą były nieuporządkowane jeszcze materiały Koła Przyrodników Studentów UJ z lat 1981-2003 (bez sygnatury). Uzupełniające informacje pisemne i ustne otrzymałem od byłych członków koła. 10 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Innym źródłem informacji o działalności koła są krótkie zarysy jego historii przygotowywane, a następnie publikowane (jako druki powielane) z okazji obchodów jego osiemdziesięciolecia^ dziewięćdziesięciolecia* ² i stulecia³. Zawierają cenne dane dotyczące szczególnie okresu bezpośrednio poprzedzającego opublikowanie. Jako druki ulotne są obecnie już dość rzadkie. Brak dotychczas profesjonalnej publikacji, która obejmowałaby całość dziejów Koła Przyrodników. Dotychczasowe zawierały jedynie krótkie informacje o działalności Koła Przyrodników⁴. Lukę tę niniejsza praca ma wypełnić. Różne przyczyny sprawiły, że podstawową cechą źródeł archiwalnych dotyczących dziejów Koła Przyrodników jest ich niekompletność. Z niektórych okresów zachowało się bardzo dużo różnorodnych materiałów, z innych natomiast - brak ich zupełnie. Okresy lepiej udokumentowane to - moim zdaniem - przede wszystkim lata, w których nacisk biurokracji był znaczący, ale nie przesadny. Nacisk ten powodował, że zarząd rnusiał dostarczać szczegółowe, roczne sprawozdania z działalności koła, protokoły z walnych zebrań oraz listy członków koła wraz ze składem każdorazowo wybranego nowego zarządu, a także inne wymagane dokumenty. Dzięki temu dziś obraz działalności koła w takim okresie jest pełny i klarowny. Wyjątkiem są czasy stalinowskie. Materiały pochodzące z tamtych lat zawierają często przekłamania. Jednakże aparat naukowy, jakim posługuje się historyk nauki, a szczególnie krytyka źródeł i ich konfrontacja, umożliwia uzyskanie obrazu tamtych lat cechującego się bardzo dużym prawdopodobieństwem. Paradoksalnie, w czasach większej swobody i mniejszego nacisku biurokratycznego wytwarzanie interesujących dla późniejszych badaczy dokumentów prawie zamierało. W takich przypadkach nawet najbardziej wysublimowane metody historyczne zawodzą. Opisane powyżej dwie skrajne sytuacje wielokrotnie przeplatały się w dziejach Koła Przyrodników. Dlatego, ze zrozumiałych względów, więcej miejsca poświęciłem czasom lepiej udokumentowanym. Należy jednakże pamiętać, że w pozostałych okresach działalność koła nie zamierała, ustawała tylko produkcja dokumentów świadczących o tej działalności. Niniejsze opracowanie z całą pewnością nie jest doskonałe. Byłbym bardzo wdzięczny za wszelkie nadesłane uzupełnienia oraz uwagi krytyczne. [Z. Sołtys, 1976]: Naukowe Koło Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Biuletyn Informacyjny - Kolo Przyrodników Studentów UJ [1]: 1-6. ² J. Wajda, 1987: Zarys historii Kola Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków, ss. 16. ³ [W. Mróz, 1997]: Zarys historii Kola Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. [Kraków], ss. 33. ⁴ [anonim], 1881: Towarzystwo biblioteki uczniów nauk matematyczno-przyrodniczych przy c.k. Uniwersytecie Jagiellońskim [...]. Przegląd Akademicki 1: 357-358; [anonim], 1913: Sekcya Krajoznawcza Kółka Przyrodników U. U. J. w Krakowie. Ziemia 4(4): 62-63; J. Dybiec, 2000: Uniwersytet Jagielloński 1918-1939. Nakładem Pol. Akad. Umiejętn., Kraków, ss. 759, cyt. s. 333-334; Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego od r. 1864 do r. 1887 i obraz jego stanu dzisiejszego wraz z rzeczą o rektorach od czasów najdawniejszych. Nakładem Senatu Akademickiego, Kraków 1887, ss. 251+LXXV; cyt. s. 247; K. Ożóg, K. Bąkowski, 1882: [Słowo wstępne]. Sprawozdanie z czynności Wydziału Czytelni Akademickiej w Krakowie za rok 1882: 5; U. Perkowska, 2001: Studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1945--1948/1949. Wydawnictwo UJ, Kraków, ss. 242, cyt. s. 159-172; L.W. [Leon Węgliński], 1882: Towarzystwo biblioteki uczniów nauk matematyczno-przyrodniczych przy Uniw. Jagiell. za czas od 4-go grudnia 1881 do 14-go maja 1882. Przegląd Akademicki 2: 97-100; L. Węgliński, 1882: Kółko matematyczno--przyrodnicze. Sprawozdanie z czynności Wydziału Czytelni Akademickiej w Krakowie za rok 1882: 25-26; Y, 1881: Z Krakowa. Przegląd Akademicki 1: 266-273, cyt. s. 270. Rozdział / PODSTAWY PRAWNE DZIAŁALNOŚCI KOŁA PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO Uzyskanie autonomii przez Galicję, wprowadzenie języka polskiego jako języka urzędowego oraz repolonizacja uniwersytetów w Krakowie i Lwowie wskazywane są jako jedne z głównych przyczyn narodzenia się samorządności studenckiej na tych uczelniach. Organizowanie się studentów było możliwe dzięki wprowadzeniu przez rząd w Wiedniu liberalniejszej w stosunku do poprzedniej Ustawy o stowarzyszeniach z 15 XI 1867 r. oraz wydaniu Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z 10 IV 1868 r.¹. Te akty prawne były podstawą do legalnego zorganizowania stowarzyszeń pod nazwą Czytelni Akademickiej¹ ². Szczegółowe daty i wydarzenia z dziejów Koła Przyrodników oraz jego poprzednika - Towarzystwa Biblioteki Uczniów Nauk Matematyczno-Przyrodniczych przy Uniwersytecie Jagiellońskim - zostały ujęte w następnym rozdziale. Poniżej podaję podstawy prawne funkcjonowania tych stowarzyszeń. Najwcześniejszy ze statutów, którymi kierowało się Towarzystwo Biblioteki, zatwierdzony został przez Namiestnictwo we Lwowie 25 III 1876 r.³. Składał się z 21 punktów⁴. Za cel towarzystwa uznawał dostarczanie swym członkom literatury przy ¹ Przepisy dotyczące uniwersytetów i studentów wydane do 1900 r. przez władze austriackie - patrz: Zbiór ustaw uniwersyteckich, które uczniowie c.k. Uniwersytetów w moc §17 Rozporządzenia Ministerstwa Wyznań i Oświaty z 1 Października 1850 roku L. 8214 D.P.P., otrzymują przy imatrykulacyi z dodaniem niektórych innych ustaw i przepisów dla młodzieży uniwersyteckiej potrzebnych. Drukarnia c.k. Uniw. Jagiell., Kraków 1900, ss. 564. ² J. Myśliński, 1964: Czytelnia Akademicka i Ognisko [w:] C. Bobińska. Studia z dziejów młodzieży Uniwersytetu Krakowskiego od oświecenia do połowy XX wieku. T. 1. Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Wydawnictwa Jubileuszowe, T. XX, s. 165-191; J. Reizes-Dzieduszycki, 2001: Początki działalności Czytelni Akademickiej we Lwowie (1867-1877). Roczniki Biblioteczne 45: 199-214; I. Tyniecki, [1991]: Czytelnia Akademicka, Stowarzyszenie Cz. A. [w:] [praca zbiorowa] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny. PWN, Warszawa, T. 1, s. 171-172. Bibliografia dotycząca Czytelni Akademickiej - patrz: H. Lipska, K. Tatarowicz, 1967: Bibliografia piśmiennictwa do dziejów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nakł. Uniw. Jagiell., Kraków, ss. 297, cyt. s. 200—201. ³ Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego [dalej będę używał skrótu: Arch. UJ]: S II 767 - Biblioteka Studentów Nauk Matem.-Przyrod. UJ, 1874-1879 (Statut Towarzystwa Biblioteki Uczniów Nauk Matematyczno-Przyrodniczych przy Uniwersytecie Jagiellońskim zatwierdzony przez Namiestnictwo 25 III 1876). ⁴ Patrz Aneks 1. 12 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... rodniczej i matematycznej. Członków dzielił na trzy grupy: zwyczajnych (mogli nimi być zwyczajni i nadzwyczajni studenci Wydziału Filozoficznego UJ), nadzwyczajnych (którymi mogli zostać profesorowie i nauczyciele szkół wyższych i średnich oraz kandydaci stanu nauczycielskiego po ukończeniu studiów) i honorowych (mianowanych przez walne zebranie ze względu na zasługi dla Towarzystwa Biblioteki). Obowiązkiem członków było wpłacanie składek półrocznych (po 50 centów), z których kupowano następnie książki. Pracami towarzystwa kierował zarząd wybierany co pół roku i składający się z bibliotekarza i jego zastępcy oraz sekretarza. W stosunku do projektu z 1874 r. statut ten wprowadził podział członków na trzy kategorie, precyzował ich obowiązki i prawa, kodyfikował obowiązki zarządu oraz walnych zebrań, ustalał również instytucję pięcioosobowego sądu polubownego. Następny statut zatwierdzony został przez Namiestnictwo we Lwowie w 1896 r.⁵. Składał się również z 21 punktów⁶. Ustalał nazwę stowarzyszenia na: „Kółko przyrodnicze”. Celem kółka było uzupełnianie i pogłębianie kształcenia swoich członków w naukach przyrodniczych, ułatwienie im studiowania oraz „rozbudzanie towarzyskiego pożycia i bliższych koleżeńskich stosunków” między swymi członkami. Służyć temu miały referaty i prelekcje, prowadzenie własnej biblioteki oraz wycieczki naukowe. Statut dzielił członków na honorowych (profesorowie, docenci i asystenci uniwersyteccy mianowani przez walne zgromadzenie) i zwyczajnych, którymi mogli być „wszyscy bez wyjątku słuchacze Uniwersytetu Jagiellońskiego poświęcający się studiom przyrodniczym bądź z zawodu, bądź zamiłowania”. Pracami kółka kierował pięcioosobowy zarząd składający się z przewodniczącego, jego zastępcy, sekretarza i dwóch członków zarządu, wybieranych przez walne zgromadzenie na początku każdego roku akademickiego. Pierwsze zmiany do statutu wprowadzono 3 XII 1910 r. ¡201 1912 r. Zmodyfikowano wtedy nazwę stowarzyszenia na: „Kółko Przyrodników”, rozszerzono środki umożliwiające realizację zadań kółka, a w tym m.in. stworzono możliwość organizowania specjalistycznych sekcji oraz udzielania pomocy materialnej członkom, wprowadzono nową ich kategorię - członków wspierających (profesorowie lub docenci przyjęci przez zarząd, którzy złożą na cele kółka, jako roczną składkę, przynajmniej 20 koron), wśród członków zwyczajnych przewidziano również studentki, a w związku z nowymi zadaniami kółka utworzono fundusze: żelazny, obrotowy i pożyczkowy, sprecyzowano zadania komisji rewizyjnej oraz rozszerzono skład zarządu do 9 osób (przewodniczący i jego zastępca, sekretarz, skarbnik, bibliotekarz i czterech członków zarządu wybieranych przez doroczne zwyczajne walne zgromadzenie). W okresie międzywojennym podstawy prawne działania Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także pozostałych wyższych uczelni w Polsce, normowała ustawa z roku 1920⁷, zastąpiona następnie przez ustawę z roku 1933⁸ wraz z nowelizacją tej ostatniej ⁵ Arch. UJ: S II 767 - Kolo Przyrodników Studentów UJ, 1895-1939 (Statut Kółka Przyrodników Uniwersytetu Jagiellońskiego z 1896). ⁶ Patrz Aneks 1. Statut Kółka Przyrodniczego Uczniów Uniwersytetu Jagiellońskiego zatwierdzony reskryptem c.k. Namiestnictwa z 15 maja 1896 r. L. 38960 [w:] Zbiór ustaw uniwersyteckich..., op.cit., s. 494-A97. ⁷ Ustawa z 13 lipca 1920 r. o szkołach akademickich. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, Nr 72 (10 VIII 1920), poz. 494. ’ Ustawa z 15 marca 1933 r. o szkołach akademickich. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, Nr 29 (29 IV 1933), poz. 247. Podstawy prawne działalności Koła Przyrodników... 13 z 1937 r.⁹. Ustawy te, tło polityczne ich wprowadzenia oraz skutki dla wyższych uczelni omówił J. Dybiec¹⁰ ¹¹. Funkcjonowanie Koła Przyrodników oraz innych stowarzyszeń akademickich unormowane było, oprócz wspomnianych powyżej ustaw, wydawanymi sukcesywnie przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego przepisami szczegółowymi i okólnikami z 1 IV 1922, 30 IV 1933¹², 30 V 1933¹³, 5 X 1933¹⁴ ¹⁵, 16 I 1934* , 1 III 1934¹⁶ oraz 3 I 1935 r.¹⁷. Przepisy te stopniowo ograniczały swobody stowarzyszeń akademickich, wprowadzały ich izolację oraz coraz ściślejszą kontrolę. Na przykład okólnik nr 140 z 5 X 1933 r. nakazywał wszystkim stowarzyszeniom m.in. wystąpić z wszelkich związków centralnych, ogólnopolskich i środowiskowych, zabraniał udziału w jakichkolwiek działaniach nielegalnych (których katalog zmieniane prawo zawierało coraz więcej) oraz uczestniczenia bez zezwolenia władz akademickich w zjazdach i konferencjach obejmujących słuchaczy więcej niż jednej szkoły¹⁸. Oprócz powyższych ustaw i okólników ministerialnych, Koło Przyrodników obowiązywały również przepisy wewnątrzuniwersyteckie: kolejne Statuty Uniwersytetu Jagiellońskiego, a także szczegółowe przepisy normujące funkcjonowanie stowarzyszeń studenckich na terenie Uniwersytetu Jagiellońskiego uchwalane przez Senat UJ na posiedzeniach 18 VI 1927 i 7 II 1928 r.¹⁹ oraz 6 111 1934 r.²⁰, ponadto szczegółowe przepisy kodyfikujące prawa i obowiązki kuratorów stowarzyszeń uchwalane przez Senat UJ na tych samych posiedzeniach 18 VI 1927 i 7 II 1928 r.²¹ oraz 6 III 1934 r.²². Wszystkie te unormowania prawne spowodowały stopniową utratę niezależ ⁹ Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z 14 października 1937 r. o stowarzyszeniach akademickich. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, Nr 78 (17 XI 1937), poz. 572. ¹⁰ J. Dybiec, 2000: Uniwersytet Jagielloński 1918-1939. Nakładem Pol. Akad. Umiejętn., Kraków, ss. 759, cyt. s. 61-65. ¹¹ Arch. UJ: S 11 736 - Organizacja stowarzyszeń studenckich. Normy ogólne i sprawy porządkowo--administracyjne (pismo nr 2642-lV/22 z 1 IV 1922 Ministerstwa WR i OP do rektorów). ¹² Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z 30 kwietnia 1933 r. o stowarzyszeniach akademickich. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, Nr 30 (1 V 1933), poz. 259. ¹³ Arch. UJ: S II 736 - (Okólnik nr 83 z 30 V 1933 Ministra WR i OP w sprawie wykonania rozporządzenia z 30 IV 1933 r. o stowarzyszeniach akademickich). ¹⁴ Arch. UJ: S II 736 - (Okólnik nr 140 z 5 X 1933 Ministra WR i OP w sprawie wykonania rozporządzenia z 30 IV 1933 r. o stowarzyszeniach akademickich). ¹⁵ Rozporządzenie Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z 16 stycznia 1934 r. w sprawie zmiany niektórych postanowień rozporządzenia Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z 30 kwietnia 1933 r. o stowarzyszeniach akademickich. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, Nr 6 (24 I 1934), poz. 46. ¹⁶ Arch. UJ: S II 736 - (Okólnik nr 26 z 1 III 1934 Ministerstwa WR i OP w sprawie stosowania postanowień rozporządzenia Ministra WR i OP z 30 IV 1933 r. o stowarzyszeniach akademickich). ¹⁷ Arch. UJ: S II 736 - (Okólnik nr 1 z 3 I 1935 Ministerstwa WR i OP w sprawie uprawnień absolwentów). ¹⁸ Arch. UJ: S II 736 - (Okólnik nr 140 z 5 X 1933 Ministra WR i OP w sprawie wykonania rozporządzenia z 30 IV 1933 r. o stowarzyszeniach akademickich). ¹⁹ Arch. UJ: S II 736 - (Przepisy normujące stosunek władz akademickich do działalności stowarzyszeń akademickich. Uchwała Senatu Akademickiego Uniw. Jagiell. z 18 VI 1927 i 7 II 1928). ²⁰ Arch. UJ: S II 736 - (Przepisy normujące stosunek władz akademickich do działalności stowarzyszeń akademickich uchwalone na posiedzeniu Senatu Akademickiego UJ 6 III 1934). ²¹ Arch. UJ: S II 736 - (Przepisy normujące obowiązki kuratorów stowarzyszeń akademickich. Uchwala Senatu Akademickiego UJ z 18 VI 1927 i 7 II 1928). ²² Arch. UJ: S II 736 - (Przepisy normujące prawa i obowiązki kuratorów stowarzyszeń akademickich uchwalone na posiedzeniu Senatu Akademickiego UJ 6 III 1934). 14 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... ności i samorządności przez Koło Przyrodników i inne stowarzyszenia akademickie²³. Przemiany te znalazły odzwierciedlenie w kolejnych statutach koła, zmienianych i dostosowywanych do aktualnych, obowiązujących w danym okresie przepisów. W pierwszych latach po I wojnie światowej obowiązywał jeszcze statut z 1896 r. wraz z uzupełnieniami uchwalonymi przez walne zgromadzenia 3 XII 1910 i 20 I 1912 r. Pierwsze po wojnie zmiany w statucie wprowadzono 28 V 1924 r. Polegały na umożliwieniu wybierania asystentów na członków wspierających, Wydział Filozoficzny UJ otrzymał prawo niezatwierdzenia kandydata na członka i to nawet bez podania przyczyny, członkom wspierającym odebrano prawa członków honorowych, dokładniej sprecyzowano rolę walnego zgromadzenia, wprowadzono funkcję prezesa w miejsce dotychczasowego przewodniczącego, ponownie ustalono skład zarządu (prezes i jego zastępca, sekretarz i jego zastępca, skarbnik i jego zastępca, bibliotekarz i jego dwóch zastępców), ściślej określono zadania zarządu i komisji rewizyjnej oraz wprowadzono instytucję trójosobowego sądu do rozpatrywania „wykroczeń członków kółka przeciwko ogólnej opinii”²⁴. Następna modyfikacja statutu (ryc. 1) miała miejsce 3 VI 1925 r. Wprowadzono wtedy nowy rodzaj członków - nadzwyczajnych, którymi mogli zostać asystenci i absolwenci Uniwersytetu Jagiellońskiego (mieli oni prawo do udziału w walnych zgromadzeniach z głosem doradczym, korzystania z biblioteki, czasopism i wszystkich urządzeń kółka oraz udziału we wszystkich jego posiedzeniach), zarządowi przekazano prawo ustalania wysokości wpisowego i składek, a wybór przewodniczącego komisji rewizyjnej przekazano walnemu zgromadzeniu²⁵. Kolejne modyfikacje w statucie wprowadzono 25 V 1927 r. Zmieniono wtedy nazwę stowarzyszenia na: Koło Przyrodników Uczniów Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz dodano, już jesienią 1927 r.²⁶, ostatni punkt do statutu: „32. Koło Przyrodników podporządkowuje się rozporządzeniom regulaminu normującego stosunek Najwyższej Władzy Akademickiej do działalności Stowarzyszeń Akademickich z dnia 18 VI 1927 r.”²⁷. Następne zmiany w statucie wprowadzono 29 V 1929 r. Możliwość wyboru absolwenta na członka nadzwyczajnego ograniczono do dwóch lat po ukończeniu studiów, członkostwo zwyczajne ograniczono tylko do studentów i studentek, a zarząd poszerzono o trzeciego zastępcę bibliotekarza²⁸. ²³ Więcej na temat ówczesnej sytuacji - patrz: A. Pilch, 1972: Studencki ruch polityczny w Polsce w latach 1932-1939. PWN, Warszawa (Zesz. Nauk. UJ 299, Prace Historyczne 37), ss. 209. ²⁴ Arch. UJ: S II 767 - Koło Przyrodników Studentów UJ, 1895-1939 (Statut Kółka Przyrodników Uczniów Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie w formie zmienionej na podstawie uchwały Walnego Zgromadzenia z 3 XII 1910, 20 I 1912 i 28 V 1924). ²⁵ Arch. UJ: S II 767 - (Statut Kółka Przyrodników Uczniów Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie w formie zmienionej na podstawie uchwały Walnego Zgromadzenia z 3 XII 1910, z 20 1 1912, z 28 V 1924 i z 3 VI 1925). ²⁶ Arch. UJ: S II 767 - (Pismo Koła Przyrodników z 27 XI 1927, L.dz. 106/27, do Senatu Akademickiego UJ). ²⁷ Arch. UJ: S II 767 - (Statut Koła Przyrodników Uczniów Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie w formie zmienionej na podstawie uchwały Walnego Zgromadzenia z 3 XII 1910, z 20 I 1912, z 28 V 1924 z3 VI 1925 i z 25 V 1927). ²⁸ Arch. UJ: S II 767 - (Statut Kola Przyrodników Uczniów Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie w formie zmienionej na podstawie uchwały Walnego Zgromadzenia z 3 XII 1910, z 20 I 1912, z 28 V 1924 z 3 VI 1925, z 25 V 1927 i z 29 V 1929). Podstawy prawne działalności Koła Przyrodników... 15 Ryc. 1. Statut Kółka Przyrodników Uczniów Uniwersytetu Jagiellońskiego - okładka (Arch. UJ, sygn. S II 767) W związku z wejściem w życie ustawy z 15 marca 1933 r. o szkołach akademickich Rektor UJ nakazał 22 XI 1933 r. wszystkim stowarzyszeniom działającym na terenie uniwersytetu, by do 1 XII dostosowały swe statuty do wymogów tego nowego prawa pod sankcją rozwiązania²⁹. W przypadku Koła Przyrodników dostosowanie to polegało na napisaniu prawie całego statutu od nowa, który w tej wersji był bardzo rozbudowany i liczył aż 92 paragrafy³⁰. Wtedy m.in. do zarządu weszli przewodniczący poszczególnych sekcji. Na posiedzeniu 12 XII Senat Akademicki UJ zatwierdził łącznie statuty wszystkich kół naukowych, w tym Koła Przyrodników³¹. Treść nowego statutu zamieściłem w aneksie³². Trudne położenie absolwentów i doktorantów, szczególnie podczas zdawania końcowych egzaminów, sprawiło, że już 1 V 1934 r. Senat Akademicki UJ ²⁹ Arch. UJ: S II 736 - (ogłoszenie rektora UJ z 22 XI 1933). ³⁰ Arch. UJ: S II 767 - (Statut Koła Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie z 1933 r.). ³¹ Arch. UJ: S II 89 - Protokoły posiedzeń Senatu Akademickiego UJ, 1932/1933-1934/1935, k. 214. ³² Patrz Aneks 1. 16 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... uchwalił, by absolwentom umożliwić jednak korzystanie z urządzeń stowarzyszeń, a w statutach tych organizacji mógł być zawarty przepis następujący: „Absolwenci (doktoranci) mogą przez rok od ukończenia studiów korzystać z urządzeń stowarzyszenia, jeżeli byli jego członkami przynajmniej od lat dwóch”³³. Kolejnej zmiany dokonano 7 III 1936 r.³ . Ostatnia zmiana w statucie przed wybuchem II wojny światowej miała miejsce 19 II 1938 r. Zlikwidowano wtedy wprowadzone w 1933 r. kategorie członków rzeczywistych i nierzeczywistych oraz wymóg rocznego kandydowania przed uzyskaniem pełnego członkostwa koła, wprowadzono tytuł protektora nadawany uchwałą walnego zgromadzenia na wniosek zarządu osobie wchodzącej w skład Uniwersytetu Jagiellońskiego, zasłużonej dla rozwoju nauk przyrodniczych w Polsce i określono prawa przysługujące protektorowi, pozbawiono zarząd prawa odmowy przyjęcia do Koła Przyrodników, określono termin zwyczajnego walnego zgromadzenia (pierwszy kwartał roku kalendarzowego), a Senat Akademicki UJ otrzymał prawo ingerencji w statut. Zmiany te były częściowo spowodowane przymusem dostosowania statutu koła do rozporządzenia ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego z 14 X 1937 r.³⁵. Statut w nowej wersji został zatwierdzony przez Senat UJ 8 III 1938 r.³⁶. Statut ten obowiązywał również po II wojnie światowej od 13 VII 1945 r., kiedy to został zatwierdzony przez Senat UJ³⁷. Podstawy prawne działalności kół naukowych po II wojnie światowej określały dokumenty Ministerstwa Oświaty i kolejnych jego mutacji³⁸ ³⁹ oraz Statut UJ. Statuty kół naukowych w czasach stalinowskich zupełnie odmiennie powstawały niż powyżej opisałem. To Ministerstwo Oświaty je układało w postaci tzw. „statutu ramowego”. Był to pełny tekst statutu z wolnym miejscem na nazwę koła. W to wolne miejsce wystarczyło następnie wpisać nazwę, np. „Przyrodników” i statut był gotowy. W czerwcu 1949 r. odbyło się pierwsze walne zebranie Stowarzyszenia Studenckich Kół Naukowych Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego UJ. Przyjęto wtedy, oczywiście zatwierdzony wcześniej przez Ministerstwo Oświaty, Statut Ramowy Wydziałowego Stowarzyszenia Studenckich Kół Naukowych oraz nową strukturę kół nauko ³³ Arch. UJ: S II 89, k. 248. ³⁴ Arch. UJ: S II 767 - (sprawozdanie z Walnego Zebrania Wyborczego Koła Przyrodników St. UJ z 7 III 1936). ³⁵ Arch. UJ: S II 737 - Nadzór nad działalnością stowarzyszeń studenckich i ich ewidencja; S II 742 -Rejestr stowarzyszeń studenckich wedle stanu z r. 1939 [wraz z późniejszymi wpisami], k. 6; S II 767 -(pismo Zarządu Koła Przyrodników St. UJ do Senatu UJ z 1 III 1938). ³⁶ Arch. UJ: S II 90 - Protokoły posiedzeń Senatu Akademickiego UJ, 1935/1936-1938/1939, k. 257. ³⁷ Arch. UJ: S III 11 - Protokoły posiedzeń Senatu Akademickiego UJ, 1945-1946/1947, k. 29. ³¹ Pismo Min. Ośw. z 19 II 1949 r. w sprawie działalności i reorganizacji kół naukowych; Pismo Min. Ośw. z 19 V 1949 w sprawie poddania kół naukowych patronatowi Federacji Polskich Organizacji Studenckich; Pisma Min. Szkół Wyż. i Nauki z 11 V i 30 V 1950 r. w sprawie reorganizacji kół naukowych; Ustawa z 5 XI 1958 r. o szkolnictwie wyższym; Rozporządzenie Min. Szkoln. Wyższego z 17 111 1960 r. w sprawie organizacji studenckich; Zarządzenie nr 63 Min. Nauki, Szkoln. Wyż. i Techn. z 14 XII 1974 r. w sprawie studenckiego ruchu naukowego. ³⁹ J. Zieliński, 1971: Rejestr aktów ustawodawczych za lata 1945-1956 [w:] L. Hajdukiewicz (red.). Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego za lata akademickie 1945/1946-1955/1956. Uniwersytet Jagielloński, Kraków, s. 192-206; K. Kotarski, J. Słoniński, 1978: Nauka i szkolnictwo wyższe w Polsce. Zbiór ważniejszych przepisów prawnych wg stanu na dzień 31 grudnia 1978. Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań, ss. 935; Nauka i szkolnictwo wyższe. Zbiór przepisów prawnych. Według stanu prawnego na dzień 31 grudnia 1992 r. Polska Fundacja Upowszechniania Nauki, Warszawa 1993, ss. 1047. Podstawy prawne działalności Koła Przyrodników... 17 wych. Wszystkie koła, niezależnie od odmiennych tradycji, zostały podzielone na referaty: referat pracy społecznej, referat pracy naukowej, referat samopomocy w nauce i pracy zawodowo-społecznej⁴⁰. Reaktywacja działalności Koła Przyrodników nastąpiła od rejestracji jego statutu przez Senat UJ 28 VI 1957 r.⁴¹. Nie natrafiłem na tekst tego statutu. Statut ten obowiązywał nieprzerwanie do wprowadzenia stanu wojennego 13 XII 1981 r. Koło wznowiło swą działalność od ponownej rejestracji statutu w styczniu 1983 r. W 1986 r. wprowadzono nowy statut⁴². Ostatni, obecnie obowiązujący statut uchwalono 28 XI 1991 r. (patrz: Aneks 1). ⁴⁰ Arch. UJ: O 177/1 - Stowarzyszenie Kół Naukowych Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego (Protokół z Walnego Zebrania Stowarzyszenia Studenckich Kół Naukowych Wydziału Mat.-Przyr. UJ, 8 VI 1949). ⁴¹ Arch. UJ: S IV SOg 2 - Protokoły posiedzeń Senatu UJ, 1953/54—1958/59, Protokół posiedzenia Senatu UJ z 28 VI 1957 r.,s. 12. ⁴² Podczas kwerend archiwalnych nie natrafiłem na tekst tego statutu. Rozdział 2 KALENDARIUM KOŁA PRZYRODNIKÓW Pierwsze próby utworzenia Koła Przyrodników 1867 - Jedną z pierwszych organizacji studenckich działających na Uniwersytecie Jagiellońskim była Czytelnia Akademicka Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zalegalizowana została w 1867 r. (działała tajnie już od 1857). W późniejszych czasach nosiła imię Adama Mickiewicza¹. Czytelnia skupiała aktywniejszą młodzież, a celem jej członków było pogłębienie otrzymywanego na uniwersytecie wykształcenia. Służyć temu miała prenumerata czasopism naukowych i zorganizowanie biblioteki zawierającej specjalistyczną literaturę¹ ². Zarówno prenumerata, jak i zakupy książek miały być finansowane ze składek członkowskich uczestników stowarzyszenia. 1873 - W obrębie Czytelni Akademickiej powstały pierwsze koła gruęujące młodzież o podobnych zainteresowaniach: koło przyrodnicze i koło filozoficzne³. Ich powstanie było rezultatem szybkiego rozwoju aktywności studentów skupionych w czytelni. Tak po kilku latach wspominano początkowe cele i formy działania pierwszego z tych kół: „Kilku kolegów przyrodników postanowiło zawiązać w czytelni »Koło przyrodników«, które by w wykładach przystępnych, ogólnych, przez urządzanie wycieczek i innymi celowi odpowiadającymi środkami rozbudziło zamiłowanie do nauk przyrodniczych, oznajmiło [zaznajomiło -P.K.] członków czytelni z obecnem ich stanem i wykazało ważność tych nauk dla życia. [...] członkowie czytelni zaczęli przystępować do Koła”⁴. ¹ J. Myśliński, 1964: Czytelnia Akademicka i Ognisko [w:] C. Bobińska. Studia z dziejów młodzieży Uniwersytetu Krakowskiego od oświecenia do połowy XX wieku. T. 1. Uniwersytet Jagielloński, Kraków, Wydawnictwa Jubileuszowe, t. XX, s. 165-191. ² Statut Czytelni Akademickiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. W Drukami Uniw. Jagiell., Kraków 1867, ss. 4. § 1. Celem Czytelni akademickiej jest: ułatwić, ile można, uczniom Uniwersytetu Jagiellońskiego wyższe i gruntowne wykształcenie we wszystkich gałęziach nauk. § 2. Środkami bezpośrednimi do osiągnięcia tego celu są: a) utrzymywanie w odpowiednim lokalu czasopism umiejętnych, b) założenie biblioteki z uwzględnieniem potrzeby pojedynczych wydziałów, a szczególniej: historyi i literatury ojczystej. ³ Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego od r. 1864 do r. 1887 i obraz jego stanu dzisiejszego wraz z rzeczą o rektorach od czasów najdawniejszych. Nakładem Senatu Akademickiego, Kraków 1887, ss. 251+LXXV, cyt. s. 247. ⁴ Y, 1881: Z Krakowa. Przegląd Akademicki 1: 266-273, cyt. s. 270. 20 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Rok 1873 powinien być zatem uznany za początek dziejów Koła Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. 1874 - 1 III - Kółko przyrodnicze, działające dotychczas w obrębie Czytelni Akademickiej, przygotowało Statut Towarzystwa Biblioteki [Uczniów] Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego przy Uniwersytecie Jagiellońskim⁵. Przygotowując projekt, wzorowano się na podobnych bibliotekach studentów Wydziału Prawa i Wydziału Lekarskiego. Według projektu celem towarzystwa miało być dostarczenie dzieł do pogłębiania wiedzy przyrodniczej. Przypuszczać należy, że była to pierwsza próba usamodzielnienia się kółka przyrodniczego od Czytelni Akademickiej. 20 V - Przesłano Senatowi UJ przygotowany wcześniej Statut Towarzystwa Biblioteki⁶, a 30 V - Senat go zatwierdził⁷. Jednak, by towarzystwo mogło legalnie działać, potrzebne było jeszcze zezwolenie Namiestnictwa we Lwowie. Zachował się tekst statutu⁸. Ze względu na duże podobieństwa do późniejszego o ponad 20 lat pierwszego statutu Koła Przyrodników UJ z 1896 r. można przypuszczać, że posłużył jako wzorzec. 1875 - 24 XI - C.k. Namiestnictwo we Lwowie nie zezwoliło na działalność Towarzystwa Biblioteki na podstawie przesłanego statutu. Poleciło go dostosować do obowiązujących przepisów, co też niezwłocznie uczyniono, a nową wersję przesłano władzom⁹. 1876 - 25 III - Namiestnictwo we Lwowie wydało rozporządzenie zezwalające na działalność Towarzystwa Biblioteki Uczniów Nauk Matematyczno-Przyrodniczych przy UJ na podstawie dostarczonego statutu¹⁰ ¹¹. Nad działalnością stowarzyszenia czuwał kurator (wyznaczony przez Wydział Filozoficzny UJ). Warto odnotować nazwiska założycieli towarzystwa. Byli nimi: Michał Augustynek, Józef Balon, Jan Grzybczyk, Andrzej Jaglarz, Stanisław Korek, Ignacy Kranc, Józef Lasko, Leon Sapieha, Jakób Szczyrbuła, Karol Trachanowski i Maciej Zwoliński. Towarzystwo powstało, jak wynika z jego nazwy, staraniem studentów matematyków i przyrodników. Powstanie towarzystwa wspierali swą radą i darami profesorowie: Franciszek Karliński (1830— -1906) - astronom i meteorolog¹¹, Stefan Kuczyński (1811-1887) - fizyk i meteo ⁵ Arch. UJ: S II 767 - Biblioteka studentów nauk matem, przyrodniczych UJ, 1874—1879. W różnych dokumentach towarzystwo jest różnie nazywane. Najczęściej, oprócz powyższej nazwy, spotykana jest: Towarzystwo Biblioteki Uczniów Nauk Matematyczno-Przyrodniczych przy UJ. ⁶ Arch. UJ: S II 767 - (pismo F. Mertensa z 20 V 1874). ⁷ Arch. UJ: S II 81 - Protokoły posiedzeń Senatu Akademickiego UJ, 1870-1880, k. 168. ⁸ Arch. UJ: S II 767 - (Statut towarzystwa „bibljoteki” wydziału matematyczno-przyrodniczego przy Uniwersytecie Jagiellońskim). ⁹ Arch. UJ: S II 767 - (pismo c.k. Namiestnictwa we Lwowie do Senatu UJ z 24 XI 1875). ¹⁰ Arch. UJ: S II 767 - (pismo c.k. Namiestnictwa we Lwowie do Senatu UJ z 25 III 1876). ¹¹ [anonim], 1881: Towarzystwo biblioteki uczniów nauk matematyczno-przyrodniczych przy c.k. Uniwersytecie Jagiellońskim [...]. Przegląd Akademicki 1: 357-358; S. Brzozowski, E. Rybka, 1966: Karliński Michał Franciszek Ignacy (1830-1906). Polski Słownik Biograficzny 12: 46-47; J. Mietelski, 2000: Michał Franciszek Ignacy Karliński (1830-1906) [w:] B. Szafirski (red.). Zioła Księga Wydziału Matematyki i Fizyki. Uniwersytet Jagielloński, Kraków, s. 125-137. Kalendarium Koła Przyrodników 21 rolog¹² i Emilian Czymiański (1824-1888) - chemik¹³ oraz doc. Edward Skiba (1843— -1911) - fizyk¹⁴, a także hr. Jan Działyński (1829-1880)¹⁵ z Komika. Jako dar ofiarowali bibliotece znaczną liczbę dzieł (prawie 33% księgozbioru towarzystwa pochodziło z ich donacji). Także instytucje zasilały publikacjami bibliotekę. Wśród nich była przede wszystkim Akademia Umiejętności w Krakowie i Towarzystwo Czeskich Matematyków w Pradze¹⁶. 12 V - Rada Wydziału Filozoficznego UJ mianowała prof. Franciszka Karlińskiego kuratorem Towarzystwa Biblioteki¹⁷. Niestety, jeszcze tego samego 1876 r. nadeszło rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych nakazujące wszystkim organizacjom i stowarzyszeniom studenckim działającym na terenie Austro-Węgier zastosowanie się do nowych przepisów szczegółowych wydanych do ustawy z 1867 r.¹⁸. Tak więc towarzystwo, po krótkim okresie legalnej działalności, znów nie mogło oficjalnie funkcjonować. Brak materiałów archiwalnych dotyczących starań o ponowne zatwierdzenie statutu dostosowanego do nowych przepisów. Z zachowanych materiałów z następnych lat wynika jednak, że takie zatwierdzenie uzyskano (w lipcu 1879 r.). 1878 - W tym roku otrzymano od innej organizacji studentów UJ, Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Uczniów Uniwersytetu Jagiellońskiego, pomoc finansową w postaci części dochodu z corocznego balu akademickiego¹⁹. 27 XII - Towarzystwo Biblioteki zwróciło się do Ministerstwa Nauki i Wyznań w Wiedniu za pośrednictwem Senatu UJ z prośbą by absolwenci uniwersytetu jeszcze przez dwa lata po ukończeniu studiów mogli być jego członkami. Motywowano to tym, że w ciągu tych dwóch lata przygotowują się do bardzo trudnego egzaminu nauczycielskiego, który umożliwia dopiero rozpoczęcie pracy w szkołach średnich²⁰. ¹² T. Piech, B. Średniawa, 1971: Kuczyński Stefan Ludwik (1811-1887). Polski Słownik Biograficzny 16: 91-92; B. Średniawa, 2000: Stefan Ludwik Kuczyński (1811-1887) [w:] B. Szafirski (red.). Złota Księga Wydziału Matematyki i Fizyki, op.cit., s. 421—428. ¹³ K. Łopata, 2000: Emilian Czymiański (1824-1888) [w:] E. Szczepaniec-Cięciak (red.). Złota Księga Wydziału Chemii. Uniwersytet Jagielloński, Kraków, s. 137-140; T. Estreicher, 1938: Czymiański Emilian (1824—1888). Polski Słownik Biograficzny 4: 378-379. ¹⁴ B. Średniawa, 1997: Skiba Edward Władysław (1843-1911). Polski Słownik Biograficzny 38: 124--125. ¹⁵ M.A. Baraniecki, 1880: Jan hrabia Działyński. Ateneum 19(3): 137-143; B. Engestróm, 1901: Jan Działyński. 1829-1880 [w:] Album biograficznie zasłużonych Polaków i Polek wieku XIX. Druk. P. Laskauera i W. Babickiego, Warszawa, T. 1, s. 319-322. ¹⁶ [anonim], 1881: Towarzystwo biblioteki uczniów nauk matematyczno-przyrodniczych przy c.k. Uniwersytecie Jagiellońskim [...]. Przegląd Akademicki 1: 357-358. ¹⁷ Arch. UJ: WF II 43 - Protokoły posiedzeń Rady Wydziału Filozoficznego z lat akad. 1875/1876— -1884/1885, k. 20. ¹⁸ Arch. UJ: S II 736 - Organizacja stowarzyszeń studenckich. Normy ogólne i sprawy porządkowo--administracyjne (odpis rozporządzenia min. spraw wewn. z 1876). ¹⁹ [anonim], 1881: Towarzystwo biblioteki uczniów nauk matematyczno-przyrodniczych przy c.k. Uniwersytecie Jagiellońskim [...]. Przegląd Akademicki 1: 357-358. ²⁰ Arch. UJ: S 11 767 - (pismo do c.k. Namiestnictwa we Lwowie z 27 XII 1878). 22 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 1879 - 15 II - Namiestnictwo nie zezwoliło na zmianę statutu towarzystwa i nie zgodziło się, by jego członkami były osoby spoza uniwersytetu²¹. 24 VII - Namiestnictwo we Lwowie zatwierdziło poprawiony tekst Statutu Towarzystwa Biblioteki Uczniów Nauk Matematyczno-Przyrodniczych Uniwersytetu Jagiellońskiego²². W czasie trwania próby ponownej rejestracji Towarzystwa Biblioteki Uczniów Nauk Matematyczno-Przyrodniczych UJ przyrodnicy tworzący swe kółko musieli działać w obrębie sekcji literacko-muzycznej Czytelni Akademickiej. Sekcja organizowała wieczorki składające się z części naukowej i instrumentalno-wokalnej. W ramach naukowej działalności odbyły się m.in. dwa odczyty, o których zachowały się informacje: Maciej Kwieciński (student nadzwyczajny na Wydziale Lekarskim) 13 XI 1878 r. wygłosił referat „Komórka i jej znaczenie w budowie i rozwoju. Cz. I”. Wystąpienie ilustrowane było prezentacją rycin za pomocą skioptikonu²³. Druga część referatu odbyła się 13 II 1879 r.²⁴. Na początku roku akademickiego 1880/1881 biblioteka liczyła już 113 dzieł, a w ciągu roku przybyło 31 tytułów (czyli pod koniec roku liczyła 144 dzieła)²⁵. 1881/1882 - Najstarsze zachowane informacje o składzie zarządu Towarzystwa Biblioteki²⁶: bibliotekarzem był Leon Węgliński, jego zastępcą - Zygmunt Ehrenberg, a sekretarzem - Roman Gutwiński (1860-1932), późniejszy wybitny fykolog²⁷. 1881 - 15 V - Pierwsze walne zebranie koła, o jakim zachowały się informacje. W okresie poprzedzającym to zebranie studenci medycyny chcieli zawiązać własne kółko przyrodnicze. Przyrodnicy postanowili, że w przypadku zorganizowania takiego kółka przez medyków, zjednoczą się z nim, a dotychczasową swą bibliotekę otworzą dla wszystkich członków. Wybrano komisję mieszaną (po dwóch przyrodników i medyków) mającą przygotować odpowiednie propozycje zmian statutu. Komisja uznała jednak utworzenie wspólnego kółka za niemożliwe (ponieważ należałoby rozwiązać dotychczasowe Towarzystwo Biblioteki)²⁸. 4 XII - Walne zebranie Towarzystwa Biblioteki. Uchwalono pozostać przy starych zasadach i nie łączyć się ze studentami medycyny. Rozszerzono równocześnie członkostwo towarzystwa: mogli do niego wstępować również studenci innych wydziałów uniwersytetu. Na członków honorowych wybrano wtedy kilkunastu profesorów i docentów Uniwersytetu Jagiellońskiego, m.in.: Alojzego Altha (1819-1886) - geologa²⁹, ²¹ Arch. UJ: S II 767 - (pismo c.k. Namiestnictwa we Lwowie do Senatu UJ z 15 II 1879). ²² Arch. UJ: S II 767 - (pismo c.k. Namiestnictwa we Lwowie do Senatu UJ z 24 VII 1879). ²³ Odpowiednika dzisiejszego rzutnika czy epidiaskopu. ²⁴ J. Antoniewicz i T. Józefczyk, 1879: II. Sprawozdanie sekcyi literacko-muzycznej. Sprawozdanie z czynności Wydziału Czytelni Akademickiej w Krakowie za rok 1879: 11. ²⁵ [anonim], 1881: Towarzystwo biblioteki uczniów nauk matematyczno-przyrodniczych przy c.k. Uniwersytecie Jagiellońskim [...]. Przegląd Akademicki 1: 357-358. ²⁶ Ibidem. ²⁷ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ²⁸ L.W. [L. Węgliński] 1882: Towarzystwo biblioteki uczniów nauk matematyczno-przyrodniczych przy Uniw. Jagiell. za czas od 4-go grudnia 1881 do 14-go maja 1882. Przegląd Akademicki 2: 97-100. ²⁹ S. Kreutz, 1935: Alth Alojzy (1819-1886). Polski Słownik Biograficzny 1: 82-83. Kalendarium Koła Przyrodników 23 Franciszka Czernego-Schwarzenberga (1847-1917) - geografa³⁰, Emila Czymiańskie-go³¹, Edwarda Janczewskiego (1846-1918) - botanika³², Franciszka Karlińskiego³³, Izydora Kopemickiego (1825-1891) - antropologa³⁴, Stefana Kuczyńskiego³⁵, Józefa Majera (1808-1899) - lekarza, przyrodnika i antropologa, byłego rektora UJ i urzędującego prezesa Akademii Umiejętności³⁶, Franciszka Mertensa (1840-1927) - matematyka³⁷, Maksymiliana Siłę Nowickiego (1826-1890) - zoologa³⁸, Antoniego Reh-mana (1840-1917) - botanika i podróżnika³⁹, Józefa Rostafińskiego (1850-1928) -botanika, późniejszego historyka biologii⁴⁰ i Antoniego Wierzejskiego (1843-1916) -zoologa⁴¹. Wyróżnione osoby wkrótce przekazały duplikaty swych dzieł do zbiorów Towarzystwa Biblioteki, a profesorowie M. Siła Nowicki i A. Wierzejski przyrzekli wygłaszać publiczne wykłady z własnych dziedzin nauk przyrodniczych dla zasilenia kasy towarzystwa. Oznacza to, że wejście na wykłady miało być dla słuchaczy płatne. Dotychczasowym celem towarzystwa było wyłącznie dostarczanie jego członkom dzieł z zakresu nauk matematyczno-przyrodniczych. Podczas owego zebrania 4 XII 1881 r. uchwalono również rozszerzyć zakres działania towarzystwa. Odtąd członkowie mieli zbierać się co niedzielę (lub według innych źródeł co dwa tygodnie) w Collegium Physicum na dyskusje naukowe oraz w celu wysłuchania wzajemnych odczytów lub wykładów z zakresu nauk matematyczno-przyrodniczych. Planowano też referowanie nowych dzieł i rozpraw zamieszczonych w specjalistycznych czasopismach⁴². Sądzono również, że uzyskanie zatwierdzenia nowego statutu będzie impulsem do zwiększenia aktywności członków oraz podniesienia atrakcyjności prac towarzystwa. Miało to przyczynić się do zachęcenia studentów innych wydziałów uniwersytetu do ⁵⁰ A. Krawczyk, 2000: Franciszek Czemy-Schwarzenberg (1947-1917) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi. Część 7: biografie uczonych. Uniwersytet Jagielloński, Kraków, s. 333-339. ³¹ Patrz przypis 13. ³² T. Majewski, 2000: Edward Franciszek Glinka Janczewski (1846-1918) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wydziału Biologii..., op.cit., s. 75-82. ³³ Patrz przypis 11. ³³ P. Sikora, 2000: Izydor Kopemicki (1825-1891) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wydziału Biologii..., op.cit., s. 45-49. ³⁵ Patrz przypis 12. ³⁶ J. Hulewicz, 1974. Majer Józef (1808-1899). Polski Słownik Biograficzny 19: 161-164; S.B. [S. Brzozowski], 1987. Majer Józef (1808-1899) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich. PWN, Warszawa, s. 346-347. ³⁷ K. Ciesielski, A. Pelczar, Z. Pogoda, 2000: Franciszek Mertens (1840-1927) [w.] B. Szafirski (red.). Złota Księga Wydziału Matematyki i Fizyki, op.cit., s. 301-311; J. Dianni, 1975: Mertens Franciszek Karol Józef (1840-1927). Polski Słownik Biograficzny 20: 448-449. ³⁸ C. Jura, 2000: Maksymilian Siła Nowicki (1826-1890) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wydziału Biologii..., op.cit., s. 51-58. ³⁹ A. Zemanek, 2000: Antoni Rehman (1840-1917) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wydziału Biologii..., op.cit., s. 59-68. ⁴⁰ A. Zemanek, 2000: Józef Rostafiński (1850-1928) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wydziału Biologii..., op.cit., s. 89-100; A. Zemanek (red.), 2000: Józef Rostafiński botanik i humanista. Polska Akademia Umiejętności. Komisja Historii Nauki. Monografie 1: 1-341. ⁴¹ C. Jura, 2000: Antoni Wierzejski (1843-1916) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wydziału Biologii..., op.cit., s. 69-74. ⁴² L.W. [L. Węgliński], 1882: Towarzystwo biblioteki uczniów nauk matematyczno-przyrodniczych przy Uniw. Jagiell. za czas od 4-go grudnia 1881 do 14-go maja 1882. Przegląd Akademicki 2: 97-100. 24 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... wstępowania do niego. Z zachowanego sprawozdania wynika, że dotychczasowa działalność towarzystwa nie cieszyła się dużym zainteresowaniem wśród studentów, skutkiem czego liczyło ono niewielu członków⁴³. 1882 - 6 III - Namiestnictwo nie zatwierdziło zmian w statucie Towarzystwa Biblioteki uchwalonych na walnym posiedzeniu 4 XII 1881 r.⁴⁴. Stan ten anonimowy autor opisuje następująco z typową dziewiętnastowieczną emfazą, patosem i egzaltacją: „Tymczasem jakiś nieznany, zimny wiatr zawiał i ostudził i zniweczył dobre chęci kolegów i cele piękne utworzyć się mającego koła. [...] Powstały na chwilę myśli o kółku przyrodniczym -upadły. Młodzież Uniwersytetu Jagiellońskiego nie zdobyła się na stowarzyszenie przyrodników”⁴⁵. Po otrzymaniu odmowy ze strony Namiestnictwa towarzystwo wprowadziło natychmiast wymagane poprawki i ponownie 19 III przesłało prośbę o zatwierdzenie⁴⁶. 17 IV - Zmieniony statut Towarzystwa Biblioteki Namiestnictwo we Lwowie zatwierdziło, a Senat UJ 1 V przesłał go zarządowi towarzystwa⁴⁷. 13 V - Dzięki licznym darom biblioteka towarzystwa powiększała się i 13 V 1882 r. liczyła 224 dzieła i broszury⁴⁸. Reforma przyniosła ożywienie działalności towarzystwa. W okresie między 4 XII 1881 a 14 V 1882 r. zorganizowano kilkanaście zebrań naukowych. Spośród wygłoszonych referatów aż 12 dotyczyło przyrody. Oto najbardziej interesujące z nich: Roman Gutwiński „O pnących się roślinach według Darwina, Sachsa, de Vriesa i Wiesne-ra” i „O dzieworództwie (Parthenogenesis) w królestwie roślinnem”, Justyn Karliński „Sprawozdanie z dzieła Darwina Die Bildung der Ackererde durch die Thaetigkeit der Wuermer”, „Przyczynek do znajomości statystycznego rozmieszczenia ptaków krajowych”, „Kilka sądów o teorii Kanta, Herschla i Laplace’a o powstawaniu światów”, „Sprawozdanie z pracy prof. W. Knopfa Szczególniejsza przemiana kukurudzy pod wpływem sztucznej hodowli", „Sprawozdanie z pracy Dra Geddesa Powietrzem żyjące zwierzęta” i „Treść rozprawy Dra A. Wierzejskiego O budowie i geograficznem roz ⁴³ „Celem Towarzystwa było wyłącznie dostarczanie sobie dzieł treści matematyczno-przyrodniczej, z rokiem 1881/2 postanowiono rozszerzyć cel Towarzystwa: przez zbieranie się co dwa tygodnie w jednej z sal wykładowych Uniwersytetu Jagiellońskiego dla odczytów lub wykładów z dziedziny nauk matematyczno-przyrodniczych oraz dla udzielania sobie wiadomości o nowych dziełach i rozprawach zamieszczonych w specjalnych czasopismach. Skoro też uzyskamy zatwierdzenie zmienionego statutu, Towarzystwo nasze rozbudzi w sobie inne, bo więcej czynne życie, a wobec tego mamy nadzieję, że i koledzy innych Wydziałów, dla których nauki matematyczno-przyrodnicze nie są obojętnymi, powiększą nieliczny nasz zastęp”, [anonim], 1881: Towarzystwo biblioteki uczniów nauk matematyczno-przyrodniczych przy c.k. Uniwersytecie Jagiellońskim [...]. Przegląd Akademicki 1: 357-358. ⁴⁴ Arch. UJ: S II 767 - (pismo c.k. Namiestnictwa we Lwowie do Senatu UJ z 6 III 1882). ⁴⁵ [anonim], 1881: Czytelnia akademicka. Przegląd Akademicki 1: 348-355, cyt. s. 349; Y, 1881: Z Krakowa. Przegląd Akademicki 1: 266-273, cyt. s. 270. ⁴⁶ Arch. UJ: S II 767 - (pismo K. Zakrzewskiego do Senatu UJ z 29 III 1882). ⁴⁷ Arch. UJ: S II 767 - (pismo c.k. Namiestnictwa we Lwowie do Senatu UJ z 17 IV 1882); WF II 495 - III. Stowarzyszenia studentów Wydziału Filozoficznego, 1867-1938; Towarzystwo Biblioteki Uczniów Nauk Matematycznych - 1875-1882 (rozporządzenie c.k. Namiestnictwa we Lwowie z 1 V 1882). L.W. [L. Węgliński], 1882: Towarzystwo biblioteki uczniów..., op.cit. ⁴⁸ L.W. [L. Węgliński], 1882: Towarzystwo biblioteki uczniów..., op.cit. Kalendarium Koła Przyrodników 25 siedleniu skorupiaka (Branchinecta paludosa) O.F. Mueller", Marian Raciborski (1863-1917): „Prawo Malthusa w zastosowaniu do roślin”⁴⁹. W roku 1882 zaznaczyła się tendencja w pracach nie tylko kółka przyrodników, ale i innych kół w Czytelni Akademickiej, by swymi działaniami obejmować nie tylko studentów należących do czytelni. Powodowało to naturalne ciążenie poszczególnych kół do odpowiednich katedr. Proces ten tak został opisany w sprawozdaniu z działalności czytelni: „Kółka naukowe filologiczne, geograficzne, przyrodnicze, prawnicze, zawiązane pierwotnie w Czytelni, rozciągnęły swój zakres i na nieczłonków Czytelni. [...] Na przeniesienie się kółek z Czytelni do Kollegiów nie kładziemy nacisku, [...] nie jest bowiem zadaniem Czytelni stworzenie u siebie szkoły specjalnych nauk”⁵⁰. 1883 - Zatwierdzenie własnego statutu Towarzystwa Biblioteki Uczniów Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego pogłębiło proces uzyskiwania niezależności towarzystwa od czytelni. Jej ówczesne władze tak to przedstawiały: „Już w zeszłorocznym sprawozdaniu zaznaczono, że nic nie zależy na tym, czy kółka stanowią część składową Czytelni lub nie. Te, które niemając własnego zatwierdzonego statutu, należą do niej, trzymały się też zresztą zawsze tej zasady, że przyjmowały w swój skład i niebędących członkami Czytelni akademików. Czytelnia nawzajem poleconym przez kółka chętniej udzielała uwolnień. Jeśli jednak kółko jakieś istnieje przy innem stowarzyszeniu akademickiem, uważając to za korzystniejsze dla siebie, trudno o to Czytelnię ganić, albo widzieć w tym znamiona upadku. Tak się ma rzecz z kółkiem matematyczno-przyrodniczym, które jako takie nie istnieje, ale stanowi część »[Towarzystwa] Biblioteki [Uczniów Wydziału] matem[atyczno]-przyrodn[iczego]«, stowarzyszenia posiadającego własny statut”⁵¹. Tak więc usamodzielnienie się Towarzystwa Biblioteki od czytelni było w 1883 r. faktem. Nie przeszkadzało to, by członkiem honorowym czytelni został Józef Rostafiński⁵², a członkiem jej zarządu - Ignacy Szyszyłowicz (1857-1910), przyszły botanik⁵³. 1884 - Odpływ z czytelni jej członków wraz z usamodzielnianiem się poszczególnych kół wywołał dyskusję w samej czytelni. Jeden z anonimowych głosów proponował, czy nie „należałoby się zastanowić nad tern, czy w urządzeniu Czytelni nie położyć nacisku na tworzenie mniejszych kół, któreby ułatwiały ściślejsze koleżeńskie zespolenie się, a odczytom i dyskusyom dawały więcej naukową i ściślejszą podstawę”⁵⁴. ⁴⁹ L. Węgliński, 1882: Kółko matematyczno-przyrodnicze. Sprawozdanie z czynności Wydziału Czytelni Akademickiej w Krakowie za rok 1882: 25-26; L.W. [L. Węgliński], 1882: Towarzystwo biblioteki uczniów..., op.cit. ⁵⁰ K. Ożóg, K. Bąkowski, 1882: [Słowo wstępne]. Sprawozdanie z czynności Wydziału Czytelni Akademickiej w Krakowie za rok 1882: 5. ⁵¹ J. Pawlikowski, I. Rosner, 1883: [Sprawozdanie z działalności Czytelni Akademickiej], Sprawozdanie z czynności Wydziału Czytelni Akademickiej w Krakowie za rok 1883: 3-11, cyt. s. 5-6. ⁵² Sprawozdanie z czynności Wydziału Czytelni Akademickiej w Krakowie za rok 1883, s. 36-37. ⁵³ Ibidem, s. 43. ⁵⁴ Do JPP. Wacława Damskiego, Fr. M. Głuchowskiego i Jana Pawlikowskiego (na ręce pierwszego). Drukarnia Uniwersytecka, Kraków 1884, ss. 2, cyt. s. 2. 26 KOLO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Przyjęty przez czytelnię w 1884 r. statut wyraźnie stwierdzał, że kółka naukowe są ogniskami jej życia umysłowego⁵⁵. Pomimo takich zmian chyba nie zdołano zatrzymać niektórych kół w czytelni. Wśród tych, które się usamodzielniły, było kółko przyrodników, co znalazło następujące odzwierciedlenie w notatce w Kronice Uniwersytetu Jagiellońskiego: „w 1884 r. koło przyrodników już nie istniało”⁵⁶ [w Czytelni Akademickiej - P.K.]. Ten zapis kronikarski można również odmiennie interpretować: w 1884 r. koło przyrodników mogło już z nieznanych powodów nie funkcjonować. Faktem jest, że z dekady lat 1884-1894 brak zupełnie śladów jakiejkolwiek działalności koła. W świetle materiałów archiwalnych nie można jednoznacznie stwierdzić, czy Towarzystwo Biblioteki Uczniów Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego przy Uniwersytecie Jagiellońskim było od samego początku odrębną strukturą od koła przyrodników Czytelni Akademickiej, czy też była to tylko inna nazwa koła. Na odrębną strukturę wskazywałby własny statut. Natomiast za drugą z powyższych możliwości przemawia fakt kontynuowania działalności w ramach Czytelni Akademickiej nawet po odmowie zatwierdzenia statutu Towarzystwa Biblioteki. Nieznany jest dziś powód zakładania odrębnego od Czytelni Akademickiej stowarzyszenia. Być może, aktywniejsi naturaliści skupieni w kole przyrodników uznali dotychczasowe ramy swej działalności za niewystarczające lub, być może, niektóre przepisy statutu czytelni im nie odpowiadały albo członkowie koła chcieli mieć wpływ na zakupywane za ich składki tytuły książek i czasopism przyrodniczych. Dziś trudno to stwierdzić. Faktem jest, że podjęto udaną próbę utworzenia towarzystwa staraniem studentów matematyków i przyrodników, a dziekan Wydziału Filozoficznego, prof. Franciszek Mertens, pośredniczył w tej sprawie⁵⁷ ⁵⁸. Dalsza ewolucja Towarzystwa Biblioteki polegała na usamodzielnieniu się od Czytelni Akademickiej. Zerwanie łączności z czytelnią, w której górę wzięły tendencje polityczne, było rozsądnym posunięciem. Już 26 II 1884 r. Senat UJ odmówił opieki nad czytelnią, ponieważ, jak ocenił, „stała się ona siedliskiem żywiołów obałamuconych”⁵ . Walne zgromadzenie czytelni chciało wnieść poprawkę do statutu znoszącą obligatoryjną opiekę senatu, ale Namiestnictwo odmówiło zatwierdzenia poprawki, przez co czytelnia straciła prawne podstawy funkcjonowania. Odwołano się wprawdzie do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, ale sprawa utknęła tam na 5 lat. Tymczasem powstała nowa Czytelnia Akademicka (o wyraźnie konserwatywnym, lojalistycznym charakterze). Ta nowa czytelnia cieszyła się wprawdzie dużym poparciem władz uniwersyteckich, jednakże nikłym zainteresowaniem studentów. W latach 1884-1888 nie przejawiała ona zbyt dużej aktywności. Sytuacja skomplikowała się, gdy 9 V 1889 r. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych stwierdziło, że Senat UJ nie może zrzec się opieki nad stowarzyszeniami akademickimi (w myśl przepisów z 1849 r.). Dalsza historia czytelni nie jest już związana z dziejami koła przyrodników. ⁵⁵ Statut Stowarzyszenia „Czytelnia Akademicka" w Krakowie. Kraków 1884, cyt. punkt § 28. ⁵⁶ Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego od r. 1864 do r. 1887..., op.cit., s. 248. ⁵⁷ [anonim], 1881: Towarzystwo biblioteki uczniów nauk matematyczno-przyrodniczych przy c.k. Uniwersytecie Jagiellońskim [...]. Przegląd Akademicki 1: 357-358. ⁵⁸Arch. UJ: S II 82 - Protokoły posiedzeń Senatu Akademickiego UJ, 1880-1890, k. 83-85. Kalendarium Koła Przyrodników 27 Ponowne utworzenie Koła Przyrodników 1894 - 11 IV - Trzej młodzi asystenci z Wydziału Filozoficznego UJ⁵⁹: Michał Siedlecki (1873-1940) z Katedry Anatomii Porównawczej, późniejszy zoolog i podróżnik, profesor UJ i organizator reaktywowanego Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie⁶⁰, Jarosław Łomnicki (1873-1931) z Katedry Zoologii, późniejszy entomolog i zoolog, dyrektor Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie⁶¹ i Józef Grzybowski (1869-1922) z Katedry Geologii, późniejszy geolog i mikropaleontolog, profesor UJ⁶², przesłali do Senatu UJ projekt statutu Kółka Przyrodników Uniwersytetu Jagiellońskiego⁶³. 19 V - Senat nie przyjął projektu statutu, ponieważ m.in. dopuszczał on do udziału w pracach kółka w charakterze członków osoby spoza Uniwersytetu Jagiellońskiego (mianowicie jego absolwentów jeszcze przez 2 lata po zakończeniu studiów) i nie zawierał kilku innych uregulowań wymaganych przez ówczesną ustawę o stowarzyszeniach z 1867 r.⁶⁴. 1895 - 9 II - Asystenci i studenci: wspomniani powyżej Jarosław Łomnicki i Michał Siedlecki oraz Jan Śnieżek i Ignacy Zieliński przesłali poprawiony projekt statutu⁶⁵. 14 II - Nowy projekt został zaaprobowany przez Senat UJ⁶⁶. 6 III - Namiestnictwo we Lwowie nie zatwierdziło nowego statutu, ponieważ dopatrzyło się niezgodności z ustawą o stowarzyszeniach z 1867 r.⁶⁷. 1896 - 3 III - Przekazano Prześwietnemu Senatowi Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, z prośbą o przesłanie Wysokiemu c.k. Namiestnictwu do zatwierdzenia, statut Kółka Przyrodniczego (w 5 egzemplarzach, z których jeden się zachował)⁶⁸. Ostateczną wersję statutu opracowali Grzegorz Bobiak (1874-1918?)⁶⁹ i Jan Szurek. Była ona prawie równobrzmiąca z zatwierdzonym już przez Namiestnictwo statutem Kółka Matematyczno-Fizycznego UJ. Miało to ułatwić zatwierdzenie. 1 V - Senat UJ zatwierdził statut Kółka Przyrodniczego⁷⁰ i przesłał Namiestnictwu we Lwowie. ” Arch. UJ: WF II 44 - Protokoły posiedzeń Rady Wydziału Filozoficznego z lat akad. 1885/1886— -1894/1895, k. 200. ⁶⁰ C. Jura, 2000: Michał Siedlecki (1873-1940) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wydziału Biologii..., op.cit., s. 165-174. ⁶¹ G. Brzęk, 1973: Łomnicki Jarosław Ludomir Marian (1873-1931). Polski Słownik Biograficzny 18: 389-390; K. Kowalska, 1983: Zoologia [w:] K. Maślankiewicz (red.). Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce. Wiedza Powszechna, Warszawa, s. 331-412, cyt. s. 364, 389. ⁶² S. Czarniecki, S. Geroch, 2000: Józef Bolesław Grzybowski (1869-1922) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wydziału Biologii..., op.cit., s. 455-464. ⁶³ Arch. UJ: S II 767 - (pismo M. Siedleckiego, J. Łomnickiego i J. Grzybowskiego do Senatu UJ z 11 IV 1894). ⁶⁴ Arch. UJ: S II 83 - Protokoły posiedzeń Senatu UJ, 1890/1891-1899/1900, k. 187. ⁶⁵ Arch. UJ: S II 767 - (pismo do Senatu UJ z 9 II 1895). “Arch. UJ: S II 83, k. 225. ⁶⁷ Arch. UJ: S II 767 - (pismo do dyrektora policji w Krakowie z 6 III 1895). ⁶⁸ Patrz Aneks 1. ⁶⁹ J.O. [J. Oleszakowa], 1987: Bobiak Grzegorz (1874-1918?) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 78. ⁷⁰ Arch. UJ: S II 767 - (notatka S. Smolki na podaniu J. Szurka). 28 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 15 V - Namiestnictwo we Lwowie, po przeanalizowaniu przesłanego statutu, nie zakazało działalności stowarzyszenia pod nazwą Kółko Przyrodnicze Uczniów Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Pismo tej treści (Nam. z. dn. 15/5 1896, L. 38900) wraz z dwoma egzemplarzami statutu Namiestnictwo przesłało do dyrekcji policji w Krakowie z prośbą, by jeden z egzemplarzy przekazać studentowi Wydziału Filozoficznego, Janowi Szurkowi'¹. Egzemplarz ten dnia 28 V Senat UJ przesłał zainteresowanemu. 31 V [niedziela, 10.00 rano!] - W sali Gabinetu Mineralogicznego UJ w Collegium Minus (ul. Gołębia 11) odbyło się nadzwyczajne konstytuujące walne zgromadzenie członków Kółka Przyrodniczego. Przybyło 15 studentów. W charakterze przedstawiciela Senatu UJ obecny był prof. Feliks Kreutz (1844-1910), kierownik Gabinetu Mineralogicznego⁷¹ ⁷². Zaproponowano podział kółka na dwie sekcje: chemiczną i biologiczną. Pracami nad ich powstaniem miał zająć się zarząd kółka. Zgodnie ze statutem uchwalono wysokość wpisowego (50 centów) i składek miesięcznych (30 centów). Wybrano zarząd kółka⁷³, a na członka honorowego - dr. Stanisława Wróblewskiego, asystenta w pracowni chemicznej⁷⁴. 14 X - Senat UJ kuratorem kółka mianował⁷⁵ geologa prof. Władysława Szajnochę (1857-1928)⁷⁶. W 1896 r. dzięki dwuletnim staraniom młodych asystentów Kółko Przyrodników wznowiło działalność: uzyskano zatwierdzenie statutu (już po raz czwarty w historii⁷⁷ ⁷⁸), a następnie wybrano władze. Tym razem porzucono poprzednią nazwę stowarzyszenia na rzecz powszechniej stosowanej w owym czasie na Uniwersytecie Jagiellońskim dla tego typu organizacji studenckich. Kółko, oprócz biologów, skupiało również studentów innych specjalności przyrodniczych, jak geologów i chemików. Okres pionierski 1899 - 26 X - Rektor UJ Stanisław Tarnowski wezwał Kółko Przyrodników do przesłania statutu, protokołów walnych zebrań oraz składu zarządu. Statut miał być zamieszczony w nowym wydaniu Zbioru ustaw uniwersyteckich¹*. 12 XI - Wybory zarządu kółka, pierwsze, o jakich zachowały się informacje⁷⁹. Przewodniczącym wybrano Konstantego Zakrzewskiego (1876-1948)⁸⁰. ⁷¹ Arch. UJ: S II 767 - (pismo Namiestnictwa, L. 38900. do dyrektora policji w Krakowie. Lwów, 15 V 1896). ⁷² K. Maślankiewicz, 1970: Kreutz Feliks (Szczęsny) (1844-1910). Polski Słownik Biograficzny 15: 288-292. ⁷³ Patrz Aneks 2. ⁷⁴ Arch. UJ: S II 767 - (protokół pierwszego walnego zgromadzenia członków Kółka Przyrodniczego z 31 V 1896). ⁷⁵ Arch. UJ: S II 767 - (pismo Senatu UJ z 14 X 1896). ⁷⁶ S. Czarniecki, 2000: Władysław Szajnocha (1857-1928) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wydziału Biologii..., op.cit., s. 443-453. ⁷⁷ Poprzednio statut był zatwierdzony 25 111 1876, 24 VII 1879 i 17 IV 1882 r. ⁷⁸ Arch. UJ: S II 767 - (pismo rektora UJ do kuratora Kółka Przyrodników z 26 X 1899). ⁷⁹ Arch. UJ: S II 767 - (protokół Walnego Zgromadzenia z 12 XI 1899). ⁸⁰ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. Kalendarium Kota Przyrodników 29 18 XI - Na wybór ten zareagował rektor UJ Stanisław Tarnowski pismem do kuratora kółka, Władysława Szajnochy. Wybór na przewodniczącego nie studenta, ale absolwenta, czyli osoby spoza uniwersytetu, rnusiał być zgłoszony policji. Ponieważ władze UJ nie życzyły sobie jakichkolwiek kontaktów z policją, rektor UJ polecił ponowić wybory⁸¹. 1902 - 19 IV (sobota, 18.00) - Odbył się odczyt inż. Stanisława Libelta (inżyniera z Semarang na Jawie) pt. „Wspomnienia z Jawy”. Dochód w połowie przeznaczono na biblioteczkę kółka, drugą połowę przeznaczano na sanatorium dla młodzieży akademickiej w Zakopanem⁸². 22 VII - Kółko Przyrodników zwróciło się do Senatu UJ o pozwolenie zorganizowania kilku wykładów w auli UJ. Senat UJ na posiedzeniu 22 VII zezwolił na przeprowadzenie w auli wykładów, które mieć będą profesorowie UJ⁸³. 1908 - 6 VII - Kółko Przyrodników wraz z Kółkami Rolników, Chemików i Matematyczno-Fizycznym zorganizowało wiec w sprawie rozszerzenia studiów przyrodniczych⁸⁴. 16 XI - Ponowny wiec Kółka Przyrodników i pozostałych kółek przyrodniczych (nie biologów) w sprawie studiów⁸⁵. Domagano się powiększenia niektórych zakładów naukowych, kreowania nowych katedr lub docentur oraz zasadniczej reformy niektórych kierunków studiów⁸⁶. 1909 - 16 II - Kółko Przyrodnicze wzięło udział razem z innymi kółkami i organizacjami studenckimi w wiecu poświęconemu uczczeniu pamięci Juliusza Słowackiego (z okazji sprowadzenia jego zwłok na Wawel)⁸⁷. 16 III - Kolejny wiec Kółka Przyrodników i pozostałych kółek w sprawie rozszerzenia studiów przyrodniczych. Domagano się m.in. utworzenia funduszu wycieczkowego przy Katedrze Geologii, unormowania i rozszerzenia wykładów paleontologii oraz utworzenia pracowni zoologicznej i histologicznej wyłącznie dla przyrodników, a także kreowania drugiej asystentury dla tych ćwiczeń⁸⁸. 1910 - 28 II - Kolejny wiec ogólnoprzyrodniczy. Domagano się m.in. utworzenia docentury w zakresie biogeografii, wprowadzenia ćwiczeń histologicznych dla przyrodników oraz przekształcenia ćwiczeń z anatomii zwierząt domowych na kurs praktyczny anatomii porównawczej⁸⁹. ⁸¹ Arch. UJ: S II 767 - (pismo rektora UJ do kuratora Kółka Przyrodników W. Szajnochy z 24 XI 1899). ⁸² Arch. UJ: S II 767 - (pismo E. Niezabitowskiego do Senatu UJ z 17 IV 1902). ⁸³ Arch. UJ: S II 84 - Protokoły posiedzeń Senatu Akademickiego, 1900/1901-1909/1910, k. 77. M Arch. UJ: S II 738 - Wiece ogólnoakademickie (pismo do rektora UJ z 2 VII 1908). ⁸⁵ Arch. UJ: S II 738 - (pismo do rektora UJ z 10 XI 1908). ⁸⁶ Arch. UJ: S II 738 - (pismo Komisji Przyrodniczej Wydziału Filozoficznego UJ do rektora UJ z 18 II 1909). ⁸⁷ Arch. UJ: S II 738 - (protokół wiecu ogólnoakademickiego z 16 II 1909). ⁸⁸ Arch. UJ: S II 738 - (rezolucja uchwalona na wiecu z 16 III 1909). ⁸⁹ Arch. UJ: S II 738 - (rezolucja uchwalona na wiecu z 28 II 1910). 30 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 6 III - Dotychczasowy kurator kółka, prof. Władysław Szajnocha, zrezygnował z pełnienia tej funkcji⁹⁰. 12 III - Senat UJ mianował kuratorem kółka⁹¹ prof. Henryka Hoyera (1864-1947), zoologa, anatoma porównawczego i lekarza⁹². 3 XII - Uchwalono pierwsze zmiany w statucie kółka. W 1910 r. utworzona została sekcja krajoznawcza. Zadaniem jej członków było zaznajamianie się z metodyką pracy fizjograficznej, tworzenie zbiorów, odbywanie wycieczek i organizowanie posiedzeń z referatami⁹³. W tym samym roku ukazał się nakładem Kółka Przyrodników Klucz do oznaczania zwierząt kręgowych ziem polskich w czterech zeszytach⁹⁴ ⁹⁵. W latach 1910/1911 i 1911/1912 kółko liczyło 78 członków, a przewodniczącym był Bronisław Rydzewski (1884-1945)⁹⁵, ⁹⁶. 1911 - 17 XI-Następny wiec w sprawie studiów przyrodniczych⁹⁷. 1912 - 21 I - Uchwalono kolejne zmiany w statucie. 12 II - Z inicjatywy studentów - członków kółka: Tadeusza Wolskiego (1890— -1959)⁹⁸, Januarego Kołodziejczyka (1889-1949) - późniejszego profesora botaniki Wolnej Wszechnicy Polskiej i Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie⁹⁹ oraz Jerzego Leśkiewicza, Antoniego Szarskiego i Władysława Zajdle-ra, kółko samodzielnie zorganizowało wiec w sali im. Kopernika w Collegium Novum¹⁰⁰. Studenci postanowili zwrócić się do Ministerstwa Wyznań i Oświaty (k.k. Ministerium fur Kultus und Unterricht) w Wiedniu, by zatwierdziło Mariana Raciborskiego (1863-1917) na stanowisko profesora w Katedrze Botaniki UJ. M. Raciborski był ówcześnie największym polskim botanikiem, słynnym podróżnikiem i charyzmatycznym uczonym¹⁰¹. Na Katedrę Botaniki na Uniwersytecie Jagiellońskim powołany został jeszcze w 1910 r., gdy był profesorem Uniwersytetu Lwowskiego. W celu poparcia swych żądań zaplanowano na 13 i 14 lutego strajk demonstracyjny obejmujący ⁹⁰ Arch. UJ: S II 767 - (pismo W. Szajnochy do rektora UJ z 6 III 1910). ⁹¹ Arch. UJ: S II 84, k. 291; S II 767 - (pismo rektora UJ do H. Hoyera z 19 III 1910). ⁹² Z.F. [Z. Fedorowicz], 1987: Hoyer Henryk Ferdynand (jun.) (1864—1947) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 211-212; H. Szarski, 2000: Henryk Ferdynand Hoyer (1864-1947) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wydziału Biologii..., op.cit., s. 137-142. ⁹³ [anonim], 1913: Sekcya Krajoznawcza Kółka Przyrodników U. U. J. w Krakowie. Ziemia 4(4): 62--63; cyt. s. 62. ⁹⁹ Patrz rozdział „Działalność wydawnicza Kola Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ⁹⁵ Arch. UJ: S II 739 - Rejestr stowarzyszeń studenckich, stan w 1925 r. [i nie tylko] (wykaz stowarzyszeń akademickich w UJ za rok 1910/1911). ⁹⁶ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Kola Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ⁹⁷ Arch. UJ: S II 738 - (pismo do Senatu UJ z 14 XI 1911). ⁹⁸ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ⁹⁹ S.B., S.F. [S. Brzozowski, S. Feliksiak], 1987: Kołodziejczyk January (1889-1949) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 268-269. ¹⁰⁰ Arch. UJ: S II 767 - (pismo do Senatu UJ z 9 II 1912). ¹⁰¹ J. Kornaś (red.), 1986: Marian Raciborski. Studia nad życiem i działalnością naukową. Uniwersytet Jagielloński - Varia 210, ss. 160; A. Zemanek, 2000: Marian Raciborski (1863-1917) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wydziału Biologii..., op.cit., s. 115-127. Kalendarium Koła Przyrodników 31 wykłady przyrodnicze. Kurator kółka, prof. Henryk Hoyer, nie chcąc dopuścić do demonstracji, rozwiązał wiec¹⁰². 13-14 II - Pomimo rozwiązania wiecu, odbył się strajk studentów obejmujący wykłady przyrodnicze. Podczas posiedzenia Senatu Akademickiego UJ 22 II sprawę tę referował zarówno rektor UJ (i poprzedni kurator kółka), prof. Władysław Szajnocha, jak i obecny kurator kółka, prof. Henryk Hoyer. Senat uchwalił, by ewentualne ukaranie członków prezydium wiecu i organizatorów strajku odstąpić dziekanowi Wydziału Filozoficznego¹⁰³. Dziekan udzielił tylko napomnienia dziekańskiego. 25 VI - Senat UJ poparł zmiany w statucie kółka i przesłał egzemplarz Namiestnictwu we Lwowie¹⁰⁴. 24 VII - Zmiany w statucie zatwierdzone zostały przez Namiestnictwo we Lwowie¹⁰⁵. W 1912 r. Sekcja krajoznawcza odbyła trzy posiedzenia: 26 października January Kołodziejczyk przedstawił dotychczasowe wyniki swych prac nad florą jeziora Świteź (referat opublikował następnie na łamach Ziemi), 21 listopada - dr Kazimierz Rouppert (botanik, asystent w Instytucie Botanicznym UJ¹⁰⁶) wygłosił referat „Obrazy flory Tatr”, a 30 grudnia - dr Władysław Poliński (zoolog¹⁰ ) - „Fauna Pienin” i Antoni Józef Żmuda (botanik, asystent w Instytucie Botanicznym UJ¹⁰⁸) - „Flora Pienin”¹⁰⁹ * ¹¹¹ ¹¹². 1913 - 15 II - Kółko zorganizowało w jednej z sal Collegium Witkowskiego odczyt Aleksandra Janowskiego pt. „Pamiątki polskie w Padwie”¹¹ . W roku 1913/1914 kółko liczyło 78 członków, a przewodniczącym był Józef Fuda-kowski (1893-1969)¹¹¹',¹². Okres pionierski w działalności Kółka Przyrodniczego, obejmujący lata 1896-1918, nie jest w pełni udokumentowany materiałami archiwalnymi. Brak danych z lat 1897, 1898, 1900, 1901, 1903-1909 oraz 1914-1918. Natomiast informacje z lat 1907-1909 są bardzo fragmentaryczne. W tamtym okresie nastąpiły zmiany organizacyjne w samym kółku: studenci innych specjalności utworzyli własne stowarzyszenia, a w kółku pozostali, poza biologami, tylko geologowie. Z zachowanych materiałów wynika, że kółko brało bardzo aktywny udział w ówczesnym życiu studenckim. Starało się m.in. wpłynąć na organizację toku studiów, a nawet obsadę katedr, czy kreowanie nowych ¹⁰² Arch. UJ: S II 767 - (Protokuł [sic!] Wiecu Przyrodników odbytego w sali im. Kopernika w dniu 12 lutego 1912 roku). ¹⁰³ Arch. UJ: S II 85 - Protokoły posiedzeń Senatu Akademickiego UJ, 1910/1911-1919/1920, k. 53. ¹⁰⁴ Arch. UJ: Sil 85, k. 61. ¹⁰⁵ Arch. UJ: S II 767 - (egzemplarz statutu). ¹⁰⁶ K.G. [K. Giintherowa], 1987: Rouppert Kazimierz Stefan (1885-1963) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 475. ¹⁰⁷ S.F. [S. Feliksiak], 1987: Poliński Władysław Karol Aleksander (1885-1930) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 428-429. ¹⁰⁸ W.H.P., A.S. [W.H. Paryski, A. Skirgiełlo], 1987: Żmuda Antoni Józef (1889-1916) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 615-161. ¹⁰⁹ [anonim], 1913: Sekcya Krajoznawcza Kółka Przyrodników U. UJ w Krakowie. Ziemia 4(4): 62-63. Arch. UJ: S 11 767 - (pismo S. Wolskiego do Senatu UJ z 12 II 1913). ¹¹¹ Arch. UJ: S II 739, k. 21. ¹¹² Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. 32 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... etatów. Część z tych działań przyniosła pożądane wyniki. Natomiast w przypadku, gdy starania nie skutkowały pozytywnymi rezultatami, kółko rozszerzało własną działalność tak, by zaspokoić oczekiwania swych członków. Przykładem może być utworzenie sekcji krajoznawczej organizującej wycieczki, a ściślej^— zajęcia terenowe, których ówcześnie w programie studiów biologicznych nie było . Do tego nurtu aktywności kółka można też zaliczyć jego działalność wydawniczą. Okres międzywojenny 1919 - 5 VII - Odbyły się pierwsze w wolnej Polsce wybory zarządu kółka. Przewodniczącym ponownie wybrano Józefa Fudakowskiego¹¹³ ¹¹⁴. 1920 - 28 IV - Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego przyznało Kółku Przyrodników 7000 marek polskich na zakup podręczników przyrodniczych dla biblioteki kółka¹¹⁵. 1921 - Na początku roku powstała sekcja pomocy szkolnej. Jej celem była pomoc szkołom powszechnym i średnim poprzez dostarczanie pomocy naukowych, głównie tablic, okazów przyrodniczych i preparatów. Pomoce naukowe chciano sprowadzać z zagranicy i odsprzedawać szkołom po cenach niewiele większych od kosztów. Na przeszkodzie działalności sekcji stanął brak funduszów. O pieniądze zwrócono się do władz uniwersyteckich, które 13 IV przyznały 5000 marek polskich na zakup pomocy naukowych¹¹⁶. 13 VII - Senat Akademicki UJ dokonał rozdziału subwencji dla poszczególnych stowarzyszeń akademickich. Kółko Przyrodników, podobnie jak inne, otrzymało 12 000 marek polskich¹¹⁷. W roku akademickim 1921/1922 kółko liczyło 144 członków, a przewodniczącym był Teodor Marchlewski (1899-1962)¹¹⁸ * ¹²⁰ ²’ *¹⁹. 1922 - 12 V - Wybory zarządu kółka. Przewodniczącym został wybrany Stanisław ¹¹³ Zajęcia terenowe pod nazwą „Wycieczki botaniczne” wprowadził dopiero w roku akademickim 1911/1912 Marian Raciborski, patrz: A. Zemanek, 1991. Dzieje nauczania botaniki w Uniwersytecie Jagiellońskim. History of teaching the botany at the Jagiellonian University (1783-1917). Uniwersytet Jagielloński - Varia 290, ss. 88 + ryc. 10, cyt. s. 39. '"Arch. UJ: S II 767 - (pismo z 19 I 1920). "⁵Arch. UJ: S II 767 - (pismo Ministerstwa W.R. i O.P. do rektora UJ z 28 IV 1920). "⁶Arch. UJ: S II 688 - Organizacja pomocy młodzieży akademickiej UJ, 1919-1932 (pismo zarządu Kółka Przyrodn. z 9 IV 1921, odp. Rektoratu UJ z 13 IV 1921). "’Arch. UJ: S II 688 - (pismo L. 2352). '"Arch. UJ: S II 739, k. 21. "’Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ¹²⁰Arch. UJ: S II 767 - (pismo z 6 VI 1922). l²lPalrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. Kalendarium Koła Przyrodników 33 16 X - Senat Akademicki UJ dokonał rozdziału subwencji dla poszczególnych stowarzyszeń akademickich. Kółko Przyrodników otrzymało nieco więcej niż inne -25 000 marek polskich¹²². W roku akademickim 1923/1924 kółko liczyło 90 członków, przewodniczącym był ponownie Teodor Marchlewski, siedziba znajdowała się przy ulicy św. Anny 6 ² . 1924 - 4 VI - Podczas walnego zebrania uchwalono mianować honorowym członkiem Kółka Przyrodników prof. Emila Godlewskiego [jiin.] (1875-1944)¹²⁴, biologa i embriologa, senatora RP (1924—1928) i niedoszłego ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego (w roku 1922)¹²⁵. W roku akademickim 1924/1925 kółko liczyło 115 członków, a prezesem był Tadeusz Kloska¹²⁶. 1925 - 24 II - Dokonano rozdziału subwencji dla stowarzyszeń akademickich. Dotacja dla Kółka Przyrodniczego na 1 i II trymestr 1924/1925 wyniosła tylko 2% (1123 zł 20 gr) ogólnej puli przeznaczonej na subwencje¹²⁷. 3 VI - Walne zebranie uchwaliło zmiany w statucie, m.in. zmieniono nazwę kółka na: Koło Przyrodników U[czniów] U[niwersytetu] Jagiellońskiego] w Krakowie¹²⁸. 30 VI - Senat Akademicki UJ zatwierdził zmiany w statucie Koła Przyrodników¹²⁹. 19 IX - Senat Akademicki dokonał rozdziału funduszy dla stowarzyszeń. Koło Przyrodników otrzymało na rok akademicki 1925/1926 subwencję w dwóch ratach: I -837 zł 74 gr, II - 347 zł 09 gr¹³⁰, co stanowiło 1,5% całości kwoty przeznaczonej do rozdziału¹³¹. 2 XII - Wybory władz koła: prezesem został Stanisław Janicki¹³². 1926 - 29 V - Wybory władz koła. Na prezesa ponownie wybrano Stanisława Janickiego¹³³ ¹³⁴. Dotacja dla Koła Przyrodników na rok akademicki 1926/1927 wyniosła 1854,38 ¹²² Arch. UJ: S II 688 - (L. 5544). ¹²³ Arch. UJ: S II 737 - Nadzór nad działalnością stowarzyszeń studenckich i ich ewidencja. ¹²⁴ Arch. UJ: O 71/11 - Koło Przyrodników Studentów UJ. ¹²⁵ U. Perkowska, 2002: Działalność społeczna profesora Emila Godlewskiego juniora. Archiwum Historii i Filozofii Medycyny 65(1): 1-22; A. Śródka, 1994: Uczeni polscy XIX-XXstulecia. T. l.A-G. Agencja Wydawnicza Aries, Warszawa, ss. 621, cyt. s. 534-536. ¹²⁶ Arch. UJ: S II 739, k. 21. ¹²⁷ Arch. UJ: S II 688 - (Senat Akademicki UJ, L. 983). I²> Arch. UJ: S II 767 - (pismo do Senatu UJ z 23 VI 1925). ¹²⁹ Arch. UJ: S II 87 - Protokoły posiedzeń Senatu Akademickiego UJ, 1924/1925-1927/1928, k. 93. ¹³⁰ Arch. UJ: S II 688 - (Senat Akademicki UJ, L. 6661/25 z 3 XII 1925 i L. 855 z 9 II 1926). ¹³¹ Arch. UJ: S II 87, k. 105, 107, 109. ¹³² Arch. UJ: S II 740 - Rejestr stowarzyszeń studenckich wedle stanu z r. 1933, k. 43; S II 767 - (pismo zarządu Kółka Przyrodników U. UJ do Senatu UJ z 2 XII 1925). ¹³³ Arch. UJ: S 11 767 - (pismo zarządu Kółka Przyrodników U. UJ do Senatu UJ z 21 VI 1926). Patrz: Aneks 1. ¹³⁴ Arch. UJ: S II 688 - (tabela rozdziału zasiłków na rok 1926/1927). 34 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 1927 - 29 IV - Koło Przyrodników zwróciło się z prośbą do Rady Wydziału Filozoficznego UJ w sprawie wprowadzenia drugiej grupy ćwiczeń z chemii ogólnej. Rada Wydziału uchwaliła utworzenie takiej grupy, a wynagrodzenie asystenta miało pochodzić z tzw. funduszów oszczędnościowych’³⁵. 25 V - Walne zebranie uchwaliło kolejne zmiany w statucie¹³⁵ ¹³⁶. Odbyły się również wybory władz koła (fot. 1). Prezesem został Stefan Macko (1899-1967) ³ ’l³⁸. 18 VI - Senat Akademicki UJ zatwierdził regulamin umożliwiający nadzór nad stowarzyszeniami akademickimi¹³⁹. 6 XII - Senat Akademicki UJ zatwierdził zmiany w statucie Koła Przyrodników¹⁴⁰. W 1927 r. Koło Przyrodników opublikowało drugą część skryptu z botaniki pt. Systematyka filogenetyczna roślin⁴'. Część pierwszą- prawdopodobnie rok wcześniej, a trzecią - w 1928 r. Dotacja dla Koła Przyrodników na rok akademicki 1927/1928 wyniosła 580 zł 71 gr¹⁴². 1928 - 7 II - Senat Akademicki UJ wprowadził i zatwierdził zmiany zgłoszone przez niektóre stowarzyszenia do uchwalonego 18 VI 1927 r. regulaminu dla stowarzyszeń akademickich¹⁴³. 2 V - Wybory władz Koła. Prezesem został Józef Mikulski (1907-1990)¹⁴⁴’¹⁴⁵. Dotacja dla Koła Przyrodników na rok akademicki 1928/1929 wyniosła 1380 zł, co stanowiło 1,5% całej kwoty przeznaczonej na koła naukowe UJ¹⁴⁶. 1929 - Na początku roku w obrębie Koła Przyrodników powstała sekcja ochrony przyrody, pierwsza taka sekcja wśród kół naukowych działających w Polsce. Jej przewodniczącą została Natalia Natanson (-Grodzińska). 10-18 III - Sekcja ochrony przyrody Koła Przyrodników zorganizowała „Tydzień ochrony przyrody”. Była to pierwsza tego typu impreza urządzona w Polsce na tak wielką skalę. Na „Tydzień” złożył się głównie cykl odczytów znanych przyrodników (Władysław Szafer „Idea i organizacja ochrony przyrody”, Walery Goetel „Idea i realizacja parków narodowych u nas i za granicą”, Michał Siedlecki „Jak się chroni florę i faunę oceanów?”, Jerzy Smoleński „Ochrona krajobrazu”, Stefan Kreutz „Ochrona zabytków przyrody nieożywionej”, Stanisław Sokołowski „Ochrona drzew i lasów”). ¹³⁵ Arch. UJ: WF II 49 - Protokoły posiedzeń Rady Wydziału Filozoficznego z lat akad. 1925/1926— -1938/1939, k. 51. ¹³⁶ Arch. UJ: S II 767 - (pismo do Senatu UJ z 25 XI 1927). ¹³⁷ Arch. UJ: S II 740, k. 43; S II 767 - (pisma zarządu Kółka Przyrodników U. UJ do Senatu UJ z 10 VI 1927 i 25 X 1927). Patrz: Aneks 1. ¹³⁸ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ¹³⁹ Arch. UJ: S II 87, k. 290. ¹⁴⁰ Arch. UJ: S II 87, k. 320. ¹⁴¹ Patrz rozdział „Działalność wydawnicza Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ¹⁴² Arch. UJ: S II 688 - (tabela rozdziału zasiłków na rok 1927/1928). ¹⁴³ Arch. UJ: S II 87, k. 354. ¹⁴⁴ Arch. UJ: S II 740, k. 43; S II 767 - (pismo zarządu Kółka Przyrodników U. UJ do Senatu UJ z 8 V 1928). ¹⁴⁵ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ¹⁴⁶ Arch. UJ: S II 688 - (tabela rozdziału zasiłków na rok 1928/1929); WF II 495 - III. Stowarzyszenia studentów Wydziału Filozoficznego, 1867-1938; Koło Przyrodników - 1928-1930 (rozdział sum z opłat studenckich na rok akad. 1928/1929, pismo z 24 X 1928 do Rektoratu UJ). Kalendarium Koła Przyrodników 35 Odczyty gromadziły tłumy słuchaczy, przeważnie młodzieży akademickiej i ze szkół średnich oraz nauczycieli. Ogółem około 800 osób wysłuchało odczytów. Drugim ważnym elementem „Tygodnia” była wystawa, która cieszyła się ogromnym zainteresowaniem. Urządzona została w największej sali Instytutu Geograficznego UJ (przy ul. Grodzkiej 64). Podzielona była na kilka działów. Parki narodowe przedstawiono za pomocą fotografii i map (Tatry, Pieniny, Czarnohora, Góry Świętokrzyskie, Babia Góra), podobnie - prawie wszystkie polskie rezerwaty, osobny ekran poświęcono Puszczy Białowieskiej. Na stołach prezentowana była literatura dotycząca poszczególnych parków i rezerwatów oraz eksponaty przyrody nieożywionej (kryształy soli z Groty Kryształowej w kopalni soli w Wieliczce, gipsy znad Nidy itp.). Osobny stolik poświęcono polskiemu morzu. Dział literatury przedstawiał się również bardzo interesująco. Wystawiono wszystkie wydawnictwa Państwowej Rady Ochrony Przyrody, Ligi Ochrony Przyrody, Towarzystwa Tatrzańskiego, Towarzystwa Krajoznawczego i prawie wszystkie inne publikacje łączące się tematycznie z ochroną przyrody. W dziale ochrony gatunkowej wystawiono wiele okazów wypchanych zwierząt należących do gatunków w Polsce ginących i wymagających ochrony. Kilkadziesiąt okazów mniejszych ssaków i ptaków dopełniało reszty. Ochrona ptaków reprezentowana była przez komplet typów gniazd sztucznych oraz kilka karmników. Największym zainteresowaniem cieszyły się zwierzęta, a przed okazami dużych ssaków (łoś i niedźwiedź) gromadziły się tłumy młodzieży. Dział ochrony roślin reprezentowany był przez okazy zielnikowe i fotografie rzadkich oraz chronionych gatunków. Osobny stelaż poświęcono drzewom i lasom polskim. Dział ochrony przyrody za granicą reprezentowany był przez grupę ginących zwierząt z Australii oraz przez okazy rajskich ptaków. Na stołach rozłożono literaturę opublikowaną w ponad dwudziestu państwach odnoszącą się do ochrony przyrody. Kolejny stelaż poświęcono parkom narodowym Ameryki Północnej. Wystawa obejmowała łącznie przeszło 700 eksponatów pochodzących ze zbiorów Państwowej Rady Ochrony Przyrody, Instytutu Botanicznego UJ, Instytutu Zoologicznego UJ, Zarządu Lasów Państwowych i zbiorów prywatnych. Urządzona została pod kierunkiem Władysława Szafera przez członków Koła Przyrodników. Wzbudziła niebywałe zainteresowanie, a wysoka frekwencja utrzymywała się do końca jej trwania: zwiedziło ją ponad 10 000 osób. Znaczną część dochodu uzyskanego z wystawy przeznaczono na powiększenie funduszu na cel wykupienia resztek stepu Makutra pod Brodami¹⁴⁷. 29 V - Walne zebranie uchwaliło zmiany w statucie¹⁴⁸. Odbyły się również wybory władz koła. Prezesem został Zbigniew Kawecki (1908-1981)¹⁴⁹ ¹⁵⁰’¹ °. 31 V - Koło Przyrodników zwróciło się do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego o dotację na zorganizowanie i przeprowadzenie studenckiego Morskiego Kursu Naukowego na Helu. Prośbę tę poparła Rada Wydziału Filozoficznego UJ¹⁵¹. ¹⁴⁷ Arch. UJ: WF II 495 - (Sprawozdanie z „Tygodnia ochrony przyrody” w Krakowie, br. daty). ¹⁴⁸ Arch. UJ: S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyrodników U. UJ do sekretariatu UJ z 1 V 1930). ¹⁴⁹ Arch. UJ: S II 740, k. 43; S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyrodników U. UJ do Senatu UJ z 15 X 1929). Patrz: Aneks 1. ¹⁵⁰ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ¹⁵¹ Arch. UJ: WF II 49, k. 111. 36 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 9 VII - Ministerstwo przyznało kołu 1500 zł na zorganizowanie powyższego kursu¹⁵². Kurs odbył się w lecie tego roku¹⁵³. Pod koniec 1929 r. z inicjatywy Koła Przyrodników powstał Związek Kół Przyrodniczych Uniwersytetów Polskich. W następnym - 1930 - roku przedstawiciele związku wzięli udział w Kongresie Kół Naukowych Uniwersytetów Polskich w Warszawie. Koło krakowskie zajęło wtedy negatywne stanowisko wobec usiłowań przeforsowania wniosku o numerus clausus dla mniejszości narodowych w Polsce¹⁵⁴. Dotacja dla Koła Przyrodników na rok akademicki 1929/1930 wyniosła 426,16 zł¹⁵⁵. 1930 - 6 V - Senat Akademicki UJ zatwierdził zmiany w statucie Koła Przyrodników¹⁵⁶. 17 X - Wybory władz koła. Nowym prezesem został Władysław Gościński (1906-_1977)¹⁵⁷, ¹⁵⁸_ Dotacja dla Koła Przyrodników na rok akademicki 1930/1931 była równie wysoka, jak w roku poprzednim. Koło Przyrodników otrzymało łącznie 2337,12 zł czyli 11,3% dotacji na koła naukowe Wydziału Filozoficznego UJ (najwięcej na całym wydziale)¹⁵⁹. 1931 - 22 V - Wybory władz koła. Nowym prezesem został Stanisław Zajączek¹⁶⁰. Dotacja dla Koła Przyrodników na rok akademicki 1931/1932 wyniosła tylko 404,14 zł, była jednak i tak większa niż dla pozostałych kół¹⁶¹. 1932 - 26 IV - Senat uchwalił, że członkiem jakichkolwiek władz w stowarzyszeniach studenckich może być tylko student UJ¹⁶². 31 V - Wybory władz koła. Prezesem został Andrzej Dunajewski (1908— -1944)¹⁶³’¹⁶⁴. ¹⁵² Arch. UJ: S II 767 - (pismo Ministerstwa W.R. i O.P. do Rektoratu UJ z 9 VII 1929). ¹⁵³ Arch. UJ: WF II 495 - (pismo zarządu Koła Przyrodników U. UJ do Rady Wydz. Filozoficznego UJ z 10 V 1929). ¹⁵⁴ Ze wspomnień prof. J. Mikulskiego nadesłanych na zjazd z okazji 90-Iecia Koła Przyrodników Studentów UJ (3 IV 1987). ¹⁵⁵ Arch. UJ: S II 688 - (tabela rozdziału zasiłków w roku 1929/1930), WF II 495 - (rozdział subwencji dla kół naukowych Wydziału Filozoficznego UJ na rok 1929/1930). ¹⁵⁶ Arch. UJ: S II 88 - Protokoły posiedzeń Senatu Akademickiego UJ, 1928/1929-1931/1932, k. 207. ¹⁵⁷ Arch. UJ: S II 740, k. 43; S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyrodników U. UJ do Senatu UJ z 17 X 1930) . Patrz: Aneks I. ¹⁵¹ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ¹⁵⁵ Arch. UJ: S II 688 - (tabela rozdziału zasiłków na rok 1930/1931); WF II 495 - (rozdział subwencji dla kół naukowych Wydziału Filozoficznego UJ na rok 1930/1931). ¹⁶⁰ Arch. UJ: S II 740, k. 43; S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyrodników U. UJ do Senatu UJ z 2 VI 1931) . Patrz: Aneks 1. ¹⁶¹ Arch. UJ: S II 688 - (tabela rozdziału zasiłków na rok 1931/1932). ¹⁶² Arch. UJ: S II 89 - Protokoły posiedzeń Senatu Akademickiego UJ, 1932/1933-1934/1935, k. 76. ¹⁶³ Arch. UJ: S II 740, k. 43; S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyrodników U. UJ do Senatu UJ z 3 VI 1932) . ¹⁶⁴ J.B. Szczepski, 1964: Pamięci Andrzeja Dunajewskiego (1908-1944). In remembrance of Andrzej Dunajewski (1908-1944). Przegląd Zoologiczny 8(1): 9-16; J.B.Sz. [J.B. Szczepski], 1987: Dunajewski Kalendarium Koła Przyrodników 37 14 VI - Senat Akademicki UJ zatwierdził projekt statutu Związku Kół Przyrodniczych Wyższych Uczelni Polskich¹⁶⁵. Dotacja dla Koła Przyrodników na rok akademicki 1932/1933 wyniosła 734,5 zł (wszystkie koła razem otrzymały 6500 zł)¹⁶⁶, działały sekcje: botaniczna, zoologiczna i ochrony przyrody, które odbyły 8 zebrań i 4 wycieczki naukowe. Niezależnie od zebrań sekcji, koło urządziło 7 ogólnych zebrań. Opublikowano II wydanie Klucza do oznaczania zwierząt ssących Polski Edwarda Lubicz-Niezabitowskiego¹⁶⁷. Dalsze, już opracowane części Klucza nie zostały wydane z powodu ciężkich warunków finansowych koła. Biblioteka zawierała 1530 tomów dzieł przyrodniczych i podręczników oraz 8 czasopism. Koło posiadało własny sklepik, w którym sprzedawano przybory do ćwiczeń z botaniki i zoologii. Koło mieściło się w Zakładzie Fizycznym im. A. Witkowskiego UJ, ul. Gołębia 13¹⁶⁸. Nie jest znany powód, ani termin przeniesienia siedziby koła z ul. św. Anny. Przez najbliższe dwa lata akademickie jako adres koła będzie podawany wspomniany powyżej zakład przy ul. Gołębiej 13. 1933 - 14 III - Dotychczasowy prezes koła, Andrzej Dunajewski, objął asystenturę w Dziale Kręgowców Państwowego Muzeum Zoologicznego w Warszawie i wyjechał z Krakowa. Obowiązki prezesa do nowych wyborów pełnił Fryderyk Pautsch (1911--1992)¹⁶⁹’ ¹⁷°. 31 V - Wybory władz koła. Prezesem został Stanisław Gryglowski¹⁷¹ (fot. 2). 5 X - Władze ministerialne wydały okólnik nr 140 w sprawie wykonania rozporządzenia z 30 IV 1933 r. Według tego okólnika wszystkie stowarzyszenia studenckie musiały wystąpić z wszelkich związków centralnych, ogólnopolskich i środowiskowych, nie mogły również brać udziału w jakichkolwiek działaniach nielegalnych. W imieniu Koła Przyrodników stosowną deklarację w dniu 19 X złożył jego prezes, Stanisław Gryglowski¹⁷². 30 X - Walne zgromadzenie koła uchwaliło zmiany w statucie. Wprowadzono wtedy obecną nazwę koła: Koło Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie¹⁷³ ¹⁷⁴. 18/19 XI - Odbyła się tradycyjna zabawa członków koła w sali Zakładu Anatomii Porównawczej UJ¹⁷ . Andrzej Stanisław Julian (Sas-) (1908-1944) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 140-141. ¹⁶⁵ Arch. UJ: S II 88, k. 552. ¹⁶⁶ Arch. UJ: WF II 495 - (rozdział subwencji dla kół naukowych Wydziału Filozoficznego UJ na rok 1932/1933). ¹⁶⁷ Patrz rozdział „Działalność wydawnicza Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ¹⁶⁸ Arch. UJ: S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyrodników U. UJ do Senatu UJ z 31 X 1932). ¹⁶⁹ Arch. UJ: S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyrodników U. UJ do Senatu UJ z 14 III 1933). ¹⁷⁰ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ¹⁷¹ Arch. UJ: S 11 740, k. 43, S II 767 - (pisma zarządu Koła Przyrodników U. UJ do Senatu UJ z 7 VII i 31 X 1933). W latach 1934—1936 pomagał w pracowni zielnikowej przy porządkowaniu Zielnika Instytutu Botanicznego UJ. Pracę magisterską obronił 5 V 1939 r. ¹⁷² Arch. UJ: S II 736 - (deklaracja prezesa Koła Przyrodników z 19 X 1933). ¹⁷³ Arch. UJ: S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyrodników U. UJ do Senatu UJ z 30 X 1933). ¹⁷⁴ Arch. UJ: S II 767 - (pismo do zarządu Koła Przyrodników U. UJ z 22 XI 1933). 38 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 22 XI - Rektor UJ wydał rozporządzenie nakazujące do 1 XII wszystkim kołom naukowym dostosowanie swych statutów do nowych przepisów pod sankcją rozwiązania¹⁷⁵. Koło Przyrodników uzgodniło nowy tekst swego statutu w wyznaczonym terminie. 12 XII - Senat Akademicki UJ zatwierdził zmienione statuty kół naukowych, w tym Koła Przyrodników¹⁷⁶. W 1933 r. prezes wchodził z ramienia Koła Przyrodników w skład Zarządu Koła Przyjaciół Kasy im. Mianowskiego i brał w pracach tego zarządu czynny udział, szczególnie przy układaniu statutu. Był ponadto członkiem Zarządu Ligi Ochrony Przyrody. Koło prowadziło sklepik sprzedający niezbędne przyrządy laboratoryjne i entomologiczne. Sklepik pośredniczył w zakupie skryptów. Biblioteka koła liczyła 1530 tomów książek naukowych i 1900 broszur. Przeprowadzono reorganizację księgozbioru, część książek sprzedano lub przekazano do Biblioteki Jagiellońskiej lub do Biblioteki Polskiej Akademii Umiejętności. W kole działały trzy sekcje: zoologiczna (odbyła 5 zebrań), botaniczna (3 zebrania, w tym jedno wyborcze) i ochrony przyrody (współpracowała z Ligą Ochrony Przyrody, urządziła pogadanki dla kolonii letnich i 18 referatów w szkołach średnich Krakowa). Zorganizowano pięć wycieczek jednodniowych pod opieką botanika, prof. Kazimierza Piecha (1893-1944)¹⁷⁷: do Doliny Będkowskiej, Czernej, Wiśnicza i Okocimia, Lipowiec oraz na Pustynię Błędowską, a także trzydniową - do Cieszyna i w Beskid Śląski. W tej ostatniej wycieczce wzięło udział 40 osób. Na początku roku akademickiego urządzono „herbatkę zapoznawczą”. W zimie zorganizowano kurs narciarski (uczestniczyło w nim 15 osób) w Porębie Wielkiej oraz narciarską wycieczkę na Turbacz¹⁷⁸. Przez dwa lata (1932/1933 i 1933/1934) siedziba koła mieściła się w Zakładzie Fizycznym im. A. Witkowskiego UJ. Dotacja dla Koła Przyrodników na rok akademicki 1933/1934 wyniosła 600 zł. Z pisma rektora UJ wynika, że koło prowadziło również akcję samopomocową. Tego typu działalnością zajmowały się również specjalnie to tego celu powołane organizacje. Z tego powodu ministerstwo zmniejszało subwencje dla stowarzyszeń naukowych¹⁷⁹ ¹⁸⁰. By uniknąć uszczuplenia dotacji, zlikwidowano dział pożyczek, jako jedną z form samopomocy studenckiej koła. W związku z tym zarząd zajął się ściągnięciem udzielonych pożyczek, a zalegających dłużników przekazano adwokatowi¹ . Pomoc materialną swym członkom koło świadczyło od 1912 r. Wtedy wprowadzono ją do statutu jako jeden z celów działalności. W roku akademickim 1933/1934 Koło Przyrodników liczyło 87 członków¹⁸¹. 1934 - 22 II - Odbyło się zebranie dyskusyjne w sali im. Kopernika w Collegium Novum. Referaty wygłosili: Fryderyk Pautsch „Idea Tatrzańskiego Parku Narodowego”, dr Franciszek Śnieżko „Park Narodowy Yellowstone”, dr Stanisław Leszczycki ¹⁷⁵ Arch. UJ: S II 736 - (ogłoszenie rektora UJ z 22 XI 1933). ¹⁷⁶ Arch. UJ: S II 89, k.214. ¹⁷⁷ M.Ł.-Ś. [M. Łańcucka-Środoniowa], 1987: Piech Kazimierz Antoni (1893-1944) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 421. ¹⁷⁸ Arch. UJ: S 11 767 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyrodników St. UJ w 1933). ¹⁷⁹ Arch. UJ: S II 689 - Organizacja pomocy młodzieży akademickiej UJ, 1933/1934 (pismo rektora UJ do zarządu Koła Przyrodników z 27 VI 1934). ¹⁸⁰ Arch. UJ: S II 767 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyrodników St. UJ w 1933). ¹⁸¹ Arch. UJ: S II 767 - (spis członków Koła Przyrodników St. UJ w 1933/1934). Kalendarium Koła Przyrodników 39 „Tatry a zagadnienie turystyki”. Przyjęto rezolucję, w której m.in. podziękowano prof. Władysławowi Szaferowi za niezłomną walkę o utworzenie parku narodowego w Tatrach, domagano się jak najszybszej realizacji idei Tatrzańskiego Parku Narodowego oraz wprowadzenia ustawy o ochronie przyrody¹⁸². 3 III - Zwyczajne walne zebranie wyborcze. Nowym prezesem został Zygmunt Gołąbek¹⁸³. Było to „przymusowe” zebranie. W dniu 16 I częściowo zostało zmienione poprzednie rozporządzenie ministra, w związku z czym wszystkie stowarzyszenia akademickie musiały w dniach 15 11-15 III 1934 r. odbyć walne zebrania wyborcze. 1 V - Senat Akademicki UJ uchwalił, by absolwentom umożliwić jednak korzystanie z urządzeń stowarzyszeń studenckich, w tym z pokoi w domach studenckich przez czas zdawania egzaminów, oraz by w statutach stowarzyszeń mógł być zawarty przepis następujący: „Absolwenci (doktoranci) mogą przez rok od ukończenia studiów korzystać z urządzeń stowarzyszenia, jeżeli byli jego członkami przynajmniej od lat dwóch”¹⁸⁴ ¹⁸⁵. 5 V - Przeniesiono po dwóch latach siedzibę koła z Zakładu Fizycznego UJ przy ul. Gołębiej 13 do poprzedniej - na ulicę św. Anny 6 do sali Zakładu Anatomii Porów- «185 nawczej 4 VI - Koło Przyrodników wystosowało prośbę do Senatu UJ o udzielenie dotacji w zeszłorocznej wysokości. Sytuacja finansowa koła przedstawiała się krytycznie ze względu na koszty związane z drukiem Klucza do oznaczania kręgowców oraz w związku z wydatkami na adaptację nowego lokalu na siedzibę koła¹⁸⁶. 15 X - Otwarto czytelnię koła. Dostępne w niej były czasopisma naukowe¹⁸⁷. 6 XI - Senat UJ mianował prof. Michała Siedleckiego nowym kuratorem koła¹⁸⁸. Dotychczasowy kurator, prof. Henryk Ferdynand Hoyer, przeszedł z końcem września na emeryturę. 1 XII - Koło zorganizowało ogólne zebranie informacyjne dla przyrodników poświęcone reorganizacji studiów przyrodniczych¹⁸⁹. W 1934 r. otrzymano 600 zł dotacji. Koło prowadziło sklepik. Jednakże ze względu na małe zainteresowanie (przynoszony dochód) zamierzano w przyszłości go zlikwidować. Biblioteka koła liczyła 1563 tytuły książek. Działały trzy sekcje: zoologiczna, botaniczna (odbyła 3 zebrania) i ochrony przyrody (która, podobnie jak w poprzednim roku, współpracowała z Ligą Ochrony Przyrody, urządzała pogadanki dla kolonii letnich i referaty w szkołach średnich Krakowa). Zorganizowano 6 wycieczek pod opieką prof. Kazimierza Piecha (brak informacji o miejscach)¹⁹⁰. Koło liczyło 86 członków¹⁹¹. ¹⁸² Arch. UJ: S II 767 - (sprawozdanie z wieczoru dyskusyjnego z 23 II 1934, pismo zarządu Kola Przyrodników St. UJ do Senatu UJ z 25 II 1934). ¹⁸³ Arch. UJ: S II 741 - Rejestr stowarzyszeń studenckich wedle stanu po 1933 r., k. 6; S II 767 - (pisma zarządu Koła Przyrodników St. UJ do Senatu UJ z 6 II i 17 III 1934). ¹⁸⁸ Arch. UJ: S II 89, k. 248. ¹⁸⁵ Arch. UJ: S II 740, k. 43; S II 741, k. 6; S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyrodników St. UJ do Senatu UJ z 5 V 1934). ¹⁸⁶ Arch. UJ: S II 767 - (pismo do Senatu UJ z 4 VI 1934). ¹⁸⁷ Arch. UJ: S II 767 - (sprawozdanie zarządu Koła Przyrodników St. UJ I 1-31 XII 1934). ¹⁸⁸ Arch. UJ: S II 89, k. 288; S II 767 - (pismo rektora UJ do prof. M. Siedleckiego z 7 XI 1934). ¹⁸⁹ Arch. UJ: S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyrodników St. UJ do rektoratu UJ z 19 XI 1934). ¹⁹⁰ Arch. UJ: S II 690 - Organizacja pomocy młodzieży akademickiej UJ, 1934/1935-1935/1936 (Koło Przyrodników); S II 767 - (sprawozdanie zarządu Koła Przyrodników St. UJ 1 1-31 XII 1934). ¹⁹¹ Arch. UJ: S II 741, k. 6. 40 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 1935 - 23 II - Wybory władz koła. Prezesem został Tadeusz Kosiek (1911-2000), późniejszy długoletni adiunkt w Instytucie Zoologii UJ¹⁹². Koło liczyło 75 osób¹⁹³. 30 X - Kolejny wieczór dyskusyjny w sali im. Kopernika w Collegium Novum na temat „Piękno Tatr a budowa kolejki”¹⁹⁴. W programie przewidziano wystąpienia: Tadeusza Kosieka - prezesa Koła Przyrodników, doc. Bogumiła Pawłowskiego (1898--1971) - botanika, wybitnego znawcy flory gór, adiunkta w Instytucie Botanicznym UJ¹⁹⁵, dr. Jana Walasa (1903-1991) - botanika, asystenta w Instytucie Botanicznym UJ¹⁹⁶, dr. Adama Sokołowskiego (1898-1984) - lekarza reumatologa i taternika¹⁹⁷ oraz dr. Tadeusza Seweryna (1894-1975) - wybitnego etnografa, późniejszego wieloletniego dyrektora Muzeum Etnograficznego w Krakowie¹⁹⁸. W 1935 r. zlikwidowano sklepik - nie przynosił zysku. Podobnie jak w poprzednim roku, w kole działały trzy sekcje: zoologiczna, botaniczna i ochrony przyrody. Powołano komisję towarzysko-imprezową, co było novum w strukturze organizacyjnej koła. Zrezygnowano natomiast, by nie powtarzać referatów, ze spotkań referatowych, ponieważ studenci chodzili na zebrania Polskiego Towarzystwa Botanicznego (czyli tradycyjne, odbywane od czasów M. Raciborskiego, cotygodniowe „czwartki botaniczne”) ⁹⁹ i Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika²⁰⁰. W ciągu roku koło rozwinęło innego typu działalność: zorganizowano kursy zakładania akwariów, terrariów, wypychania ptaków itd. Odbyły się również wycieczki: 5-dniowa do Białowieży dzięki subwencji Ligi Ochrony Przyrody, a także do Melsztyna pod opieką prof. Kazimierza Piecha, do Tych (gdzie zwiedzono miejscowy browar) i Pszczyny (gdzie oglądnięto tamtejsze lasy), do Zakopanego oraz Skomielnej Czarnej koło Jordanowa. Zorganizowano kurs instruktorów Ligi Ochrony Przyrody i - dla przewodników harcerskich - kurs na sprawność przyjaciela przyrody. Uczestniczono również w różnych akcjach przeciw budowie kolejki linowej na Kasprowy Wierch. Koło wystąpiło w sprawie reorganizacji studiów przyrodniczych. Zaproponowano, by studia umożliwiały absolwentom zajmowanie nie tylko stanowisk nauczycielskich (zorganizowano konkurs na ¹,² Informacja ustna uzyskana od prof. A. Marchlewskiej-Koj. ¹⁹³ Arch. UJ: S II 741, k. 6; S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyrodników St. UJ do Rektoratu UJ z 11 III 1935). ¹⁹⁴ Arch. UJ: S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyrodników St. UJ do Senatu UJ z 28 X 1935). ¹⁹⁵ J. Kornaś, 2000: Bogumił Pawłowski (1898-1971) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wydziału Biologii..., op.cit., s. 231-241. ¹⁹⁶ A. Zemanek, 1992: Leksykon Botaników Polskich. Dictionary of Polish Botanists. 4. Jan Walas. Wiadomości Botaniczne 36(3/4): 90-91. ¹⁹⁷ S. Zwolski, 2000: Sokołowski Adam Gwido (1898-1984). Polski Słownik Biograficzny 40: 110--111. ¹⁹¹ B. Łopuszański, 1976: Tadeusz Seweryn (1894-1975). Etnografia Polska 20(1): 17-24. ¹⁹⁹ P. Köhler, 1995: Krakowskie Towarzystwo Botaniczne - nieznane początki PTB. Cracow Botanical Society - unknown beginings of the Polish Botanical Society. Wiadomości Botaniczne 39(3/4): 102-104; P. Köhler, 1995: Z dziejów Polskiego Towarzystwa Botanicznego (Krakowskie Towarzystwo Botaniczne, 1922). (The history of the Polish Botanical Society [Botanical Society of Kraków, 1922]). Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 40(3): 145-163; Z. Mirek, 1984: Posiedzenia czwartkowe Krakowskiego Oddziału PTB - historia i dzień dzisiejszy (w 70. rocznicę istnienia). Wiadomości Botaniczne 28(4): 271-282. Więcej na temat historii Polskiego Towarzystwa Botanicznego patrz: 50 lat Polskiego Towarzystwa Botanicznego (praca zbiorowa). Warszawa 1972. Monografie z dziejów nauki i techniki, T. 77, ss. 156. ²⁰⁰ Więcej na temat historii Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika patrz: K. Maślankie-wicz (red.), 1981: Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika 1875-1975. PWN, Warszawa, ss. 336. Kalendarium Koła Przyrodników 41 referat „Praca magistra botaniki, zoologii i biologii w przemyśle i zawodach praktycznych”). W tym roku nie urządzono tradycyjnej „herbatki zapoznawczej” - ze względu na brak funduszy, ale komisja towarzysko-imprezowa zorganizowała bal w karnawale²⁰¹. Trudno podać rzeczywistą liczbę członków koła: według jednych źródeł było ich tylko 5 8²⁰², według innych - aż 74²⁰ . Na rok akademicki 1935/1936 preliminowano 1010 zł, w tym na zakup książek - 600 zł, na prenumeratę czasopism - 80 zł, na zakup podręczników naukowych - 80 zł, na administrację i utrzymanie lokalu koła - 150 zł, a na lyycieczki - 100 zł²⁰⁴. Z zaplanowanej kwoty koło otrzymało tylko 500 zł²⁰⁵ lub 600 zł²⁰⁶ dotacji. Uzyskane fundusze wydano głównie na organizowanie zabaw (ciastka, wino, piwo, serpentyny, stearyna itp.) oraz na wycieczkę do Zakopanego. Kwestura UJ nie przyjęła sprawozdania finansowego koła, ponieważ dotacja miała być przeznaczona tylko na działalność naukową a nie towarzyską. Wydatki niemające nic wspólnego z działalnością naukową stowarzyszenia, jak wyjaśniono, należało pokrywać z własnych dochodów²⁰⁷. 1936 - II - Zorganizowano wycieczkę w Beskidy do Skomielnej. Trwała 3 dni, uczestniczyło w niej 11 osób²⁰⁸. 2 III - Odbył się kolejny, tradycyjny już wieczór dyskusyjny w sali im. Kopernika w Collegium Novum na temat kolejki linowej w Tatrach²⁰⁹. 7 III - Doroczne zebranie sprawozdawczo-wyborcze. Prezesem został wybrany Paweł Wolny (1914-1973)²¹⁰, ²¹¹ ²¹² ²¹ (fot. 3). Zmieniono statut koła: do zarządu weszli przewodniczący poszczególnych sekcji. W minionym roku koło prowadziło sprzedaż własnych skryptów oraz kolejnych zeszytów Podręcznika do zbierania i konserwowania zwierząt należących do fauny polskiej, wydawanego w Warszawie przez Państwowe Muzeum Zoologiczne²¹ . 18-20 V - wycieczka w Góry Świętokrzyskie. Wycieczką kierował zoolog doc. Roman Józef Wojtusiak (1906-1987) z Zakładu Psychogenetycznego UJ²¹³ ²¹⁴. Uczestniczyło w niej 16 osób. Uczestnicy dotarli koleją do Kielc, furmanką z Kielc do Leszczyn, przenocowali w Nowej Słupi, kolejny nocleg był w schronisku na św. Katarzynie. Następnego dnia furmanką z Bodzentyna dotarli do Kielc i powrócili pociągiem do Krakowa ⁴. ²⁰¹ Arch. UJ: S II 767 - (sprawozdanie z ogólnej działalności Koła Przyrodników w 1935). ²⁰² ¿Arch. UJ: S II 691 - Organizacja pomocy młodzieży akademickiej UJ, 1935/1936 (Koło Przyrodników). ²⁰³ Arch. UJ: S II 741, k. 6. ²⁰⁴ Arch. UJ: S 11 767 - (Preliminarz budżetowy Koła Przyrodników St. UJ na rok 1935/1936). ²⁰⁵ Arch. UJ: S II 691 - (Koło Przyrodników). ²⁰⁶ Arch. UJ: S II 690 - (Kolo Przyrodników). ²⁰⁷ Ibidem. ²⁰¹ Arch. UJ: S II 691 - (Koło Przyrodników). ²⁰⁹ Arch. UJ: S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyrodników St. UJ do Senatu UJ z 12 II 1936). ²¹⁰ Arch. UJ: S II 741, k. 6; S II 767 - (lista władz Koła Przyrodników St. UJ, 21 III 1936). ²¹¹ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ²¹² Arch. UJ: S II 767 - (sprawozdanie z walnego zebrania wyborczego Koła Przyrodników St. UJ z 7 III 1936). ²¹³ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ²¹⁴ Arch. UJ: S II 691 - (Koło Przyrodników). 42 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... W 1936 r. w kole działały trzy sekcje: botaniczna (zorganizowała trzy zebrania z referatami), zoologiczna (cztery zebrania z referatami) i ochrony przyrody (urządziła dwie wycieczki do ogrodu zoologicznego w Lasku Wolskim, jeden referat o Tatrzańskim Parku Narodowym, zorganizowała kurs dla instruktorów ochrony przyrody). Koło zorganizowało trzydniową wycieczkę w Góry Świętokrzyskie pod kierunkiem doc. Romana Józefa Wojtusiaka, wycieczkę do Ojcowa i narciarską - do Myślenic. Na początku roku akademickiego reaktywowała się tradycyjna komisja informacyjna dla nowych studentów przyrody²¹⁵. Na rok akademicki 1936/1937 koło otrzymało 500 zł dotacji, liczyło 70 członków²¹⁶. 1937 - 5 II - Po przeprowadzce do nowego lokalu w 1934 r. szybko okazało się, że jest on za mały na potrzeby koła. Zwrócono się więc z prośbą o przydzielenie większego pomieszczenia. Motywowano to również tym, że lokal użytkowany przez koło ma być zwrócony Zakładowi Zoologii UJ²¹⁷. 20 II - Doroczne zebranie sprawozdawczo-wyborcze. Prezesem został wybrany Antoni Jagielski²¹⁸. W kole działały cztery sekcje: botaniczna, ochrony przyrody, zoologiczna oraz sekcja towarzysko-imprezowa. Członkami koła było 70 osób² . 24 IV - Koło uczestniczyło w „Dniu lasu”. Był to głównie wieczór odczytowy w Instytucie Geograficznym UJ²²⁰. Przygotowało również druk zaproszeń i afiszy na ten „Dzień”²²¹. V - Zorganizowano wycieczkę do salin i kopalni soli w Wieliczce²²². 4-7 VII - Delegacja koła wzięła udział w XV Zjeździe Lekarzy i Przyrodników Polskich we Lwowie. Wyjazd dotował Rektorat UJ (100 zł²²³ ²²⁴), dzięki czemu na zjazd wyjechało 20 osób, była to najliczniejsza delegacja studencka. 22 VII-3 VIII - Odbył się zorganizowany przez koło kurs wyższego stopnia dla instruktorów ochrony przyrody w Tatrach²²⁵. Zajęcia w górach prowadzili: doc. Bogumił Pawłowski, dr Józef Mikulski, prof. Stanisław Sokołowski (1865-1942), emerytowany profesor leśnictwa na UJ²²⁶ oraz inż. Jan Marchlewski. Kurs poprzedzony był częścią teoretyczną- wykładami doc. Bogumiła Pawłowskiego i doc. Józefa Fudakowskiego. ²¹⁵ Arch. UJ: S II 767 - (sprawozdanie zarządu Koła Przyrodników St. UJ 7 III 1936-20 II 1937). ²¹⁶ Arch. UJ: S II 692 - Organizacja pomocy młodzieży akademickiej UJ, 1936/1937-1938/1939 (Kolo Przyrodników); S II 741, k. 6. ²¹⁷ Arch. UJ: S II 767 - (pismo zarządu Kola Przyrodników St. UJ do Rektoratu UJ z 5 II 1937). ²l,Arch. UJ: S II 741, k. 6; S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyrodników do Rektoratu UJ z 27 II 1937). ²¹⁹ Arch. UJ: S II 767 - (sprawozdanie zarządu Kola Przyrodników St. UJ 7 III 1936-20 II 1937). ²²⁰ Arch. UJ: S II 767 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyrodników St. UJ w 1937). ²²¹ Arch. UJ: S II 692 - (Kolo Przyrodników). ²²² Arch. UJ: S II 767 - (sprawozdanie z działalności Kota Przyrodników St. UJ w 1937). ²²³ Arch. UJ: S II 692 - (Kolo Przyrodników). ²²⁴ Arch. UJ: S II 767 - (podziękowanie zarządu Koła Przyrodników St. UJ dla rektora UJ W. Szafera z 12 VII 1937). ²²⁵ Arch. UJ: S II 767 - (sprawozdanie z działalności Kola Przyrodników St. UJ w 1937). ²²⁶ W.H.P. [W.H. Paryski], 1987: Sokołowski Stanisław (1865-1942) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 498-499. Kalendarium Koła Przyrodników 43 15 XI - Zorganizowano wiec protestacyjny w sali im. Kopernika w Collegium Novum przeciwko niszczeniu Tatr i rezygnacji prof. Władysława Szafera ze stanowiska delegata ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego do spraw ochrony przyrody²²⁷. W roku 1937 koło współpracowało z Państwową Radą Ochrony Przyrody, w Komitecie Ochrony Przyrody w Krakowie²²⁸ i Ligą Ochrony Przyrody, organizując odczyty i pogadanki przyrodnicze w szkołach różnych szczebli i na koloniach letnich. Nadal działały trzy sekcje, z których sekcja ochrony przyrody zorganizowała kurs dla instruktorów ochrony przyrody i kurs rozpoznawania owadów. Koło podjęło starania poprzez Radę Wydziału Filozoficznego UJ o wprowadzenie do programu nauczania obowiązkowych ćwiczeń z oznaczania zwierząt bezkręgowych, szczególnie owadów. Opublikowano i zaczęto sprzedawać II część planowanego klucza do oznaczania zwierząt kręgowych Polski pt. Klucz do oznaczania płazów i gadów²²⁹ opracowanego przez dr. Jana A. Baygera. Planowano wydać III część klucza do oznaczania zwierząt (przeznaczono na ten cel 200 zł). Sekcja imprezowa zorganizowała tradycyjną „herbatkę zapoznawczą” oraz wycieczki do Pałacu Sztuk Pięknych na wystawy malarstwa i do rozgłośni Polskiego Radia w Krakowie²³⁰. Koło liczyło 70 członków²³¹. W roku akademickim 1937/1938 koło otrzymało 360 zł dotacji na działalność naukową²³². 1938 -1 - Odbyła się zabawa karnawałowa w Salach Saskich²³³. 19 II - Doroczne zebranie sprawozdawczo-wyborcze (koło liczyło 73 osoby). W programie było m.in. sprawozdanie komisji uczczenia 40-lecia istnienia koła, ale nie zachowały się żadne na ten temat informacje. Prezesem został Andrzej Miętus. Uchwalono kolejne zmiany w statucie. Były one częściowo spowodowane przymusem dostosowania statutu koła do rozporządzenia ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego z 14 X 1937 r.²³⁴. 8 III - Zatwierdzenie zmian w statucie koła przez Senat UJ²³⁵. 15-25 VI - Koło razem z Krakowskim Oddziałem LOP i Komitetem Ochrony Przyrody urządziło podczas dni Krakowa wystawę ochrony przyrody w Szkole Powszechnej im. A. Mickiewicza²³⁶. 20-29 VII - Zorganizowano kurs ochrony przyrody w Parku Narodowym w Pieninach²³⁷. Koło opłaciło (50 zł) jednej osobie udział w kursie²³⁸. ²²⁷ Arch. UJ: S II 767 - (pismo zarządu Kola Przyrodników St. UJ do Rektoratu UJ z 5 XI 1937, sprawozdanie z działalności Koła Przyrodników St. UJ w 1937). ²²S Utworzony rozporządzeniem Ministra W.R. i O.P. z 25 II 1937 r. ²²⁹ Patrz rozdział „Działalność wydawnicza Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ²³⁰ Arch. UJ: S II 767 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyrodników St. UJ w 1937). ²³¹ Arch. UJ: S II 741, k. 6. ²³² Arch. UJ: S II 692 - (Koło Przyrodników). ²³³ Arch. UJ: S II 767 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyrodników St. UJ za rok 1938/1939). ²³⁹ Arch. UJ: S II 737; S II 742 - Rejestr stowarzyszeń studenckich wedle stanu z r. 1939 [wraz z późniejszymi wpisami], k. 6; S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyrodników St. UJ do Senatu UJ z 1 III 1938). ²³⁵ Arch. UJ: S II 90 - Protokoły posiedzeń Senatu Akademickiego UJ, 1935/1936-1938/1939, k. 257. ²³⁶ Arch. UJ: S II 767 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyrodników St. UJ za rok 1938/1939). ²³⁷ Ibidem. ²³! Arch. UJ: S II 692 - (Koło Przyrodników). 44 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... W 1938 r. opublikowano i zaczęto sprzedawać III część planowanego klucza do oznaczania zwierząt kręgowych Polski pt. Klucz do oznaczania ptaków Polski™, opracowaną przez Andrzeja Dunajewskiego i Jana Marchlewskiego przy konsultacji dr. Janusza Domaniewskiego²³⁹ ²⁴⁰. 1939 -1 1 - Koło liczyło 62 członków²⁴¹. W roku akademickim 1938/1939 koło otrzymało 250 zł dotacji na działalność naukową²⁴². Biblioteka koła obejmowała 1700 tytułów książek. Działały cztery sekcje. Sekcja botaniczna przygotowywała zielnik, sekcja zoologiczna pracowała przy porządkowaniu zbiorów Muzeum Przyrodniczego PAU, a sekcja ochrony przyrody współpracowała z Krakowskim Oddziałem Ligi Ochrony Przyrody przy urządzaniu referatów oraz innych imprez. Kontynuowano również akcję zmierzającą do utworzenia parku narodowego w Tatrach: zorganizowano razem z Krakowskim Oddziałem LOP wieczór dyskusyjny „Ratujmy Tatry i Góralszczyznę”, razem z innymi organizacjami studenckimi podpisano memoriał do premiera rządu polskiego Felicjana Składkowskiego Sławoja (1885-1962)²⁴³ w sprawie utworzenia parku narodowego w Tatrach²⁴⁴. Z innymi kołami przyrodników z uniwersytetów polskich koło prowadziło korespondencję oraz wymianę skryptów i podręczników²⁴⁵. 4 III - Doroczne zebranie sprawozdawczo-wyborcze. Prezesem został Marian Bielewicz (1915-1988)²⁴⁶' ²⁴⁷. 16 III - Koło ponowiło prośbę o przydzielenie nowego lokalu²⁴⁸. Na swą działalność otrzymało 250 zł²⁴⁹. Materiały archiwalne dotyczące działalności Koła (do 1925 r. Kółka) Przyrodników w dwudziestoleciu międzywojennym są, w przeciwieństwie do poprzednich dwóch okresów, obfite i różnorodne. Dzięki temu na ich podstawie można odtworzyć historię tego stowarzyszenia prawie rok po roku. W okresie międzywojennym podstawy finansowe swej działalności koło opierało głównie na dotacjach otrzymywanych początkowo bezpośrednio z Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, a następnie z tegoż ministerstwa za pośrednictwem Senatu UJ. Składki członkowskie stanowiły tylko uzupełnienie budżetu. ²³⁹ Patrz rozdział „Działalność wydawnicza Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ²⁴⁰ B. Ferens, 1954: Janusz Witold Domaniewski. Chrońmy przyrodę ojczystą 10(6): 44-45; J.B.Sz. [J.B. Szczepski], 1987: Domaniewski Janusz Witold (1891-1954) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 133-134. ²⁴¹ Arch. UJ: S II 737; S II 767 - (alfabetyczny spis członków Koła Przyrodników St. UJ z 1 I 1939 r.). ²⁴² Arch. UJ: S II 692 - (Koło Przyrodników). ²⁴³ Z. Landau, 1998: Składkowski (błędnie Sławoj-Składkowski) Sławoj Felicjan (1885-1962). Polski Słownik Biograficzny 38: 193-197. ²⁴⁴ Patrz wspomnienia mgr D. Woliczko w rozdziale „Wspomnienia, relacje z wypraw” w niniejszym opracowaniu. ²⁴⁵ Arch. UJ: S II 767 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyrodników St. UJ za rok 1938/1939). ²⁴⁶ Arch. UJ: S II 742, k. 6; S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyrodników St. UJ do Rektoratu UJ z 4 III 1939). ²⁴² Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ²⁴S Arch. UJ: S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyrodników St. UJ do rektora UJ z 16 III 1939). ²⁴⁹ Arch. UJ: S II 737. Kalendarium Koła Przyrodników 45 W celu jego zwiększenia zorganizowano w 1932 r. sklepik. Przedsięwzięcie to okazało się jednak chybione. Sklepik nie przynosił spodziewanego dochodu i został w 1935 r. zlikwidowany. W omawianym okresie ewoluowała struktura koła. Po zakończeniu I wojny światowej, na początku 1921 r., została utworzona sekcja pomocy szkolnej. Miała zajmować się dostarczaniem pomocy naukowych do szkół. W dalszych latach brak o niej informacji. Być może, szybko zaprzestała swej działalności. Kolejna sekcja - ochrony przyrody - powstała na początku 1929 r. jako pierwsza poświęcona temu zagadnieniu wśród studenckich kół naukowych działających w Polsce. Już w kilka miesięcy później zorganizowała „Tydzień ochrony przyrody”. Była to pierwsza tego typu i na tak wielką skalę impreza urządzona w Polsce. W następnych latach nie tylko sama sekcja ochrony przyrody, ale i całe koło brało bardzo aktywny udział w propagowaniu idei ochrony przyrody. Przejawiało się to organizowaniem m.in. wystaw, kursów ochrony przyrody, wieców protestacyjnych i zbieraniem podpisów pod petycjami do rządu²⁵ . Najwcześniejsze informacje o kolejnych dwóch sekcjach, botanicznej i zoologicznej, działających w obrębie koła pochodzą z roku akademickiego 1932/1933. Następna zmiana w strukturze koła miała miejsce w 1935 r. Powołano wtedy komisję towarzysko--imprezową, która w 1937 r. przekształciła się w samodzielną sekcję. Te cztery sekcje funkcjonowały do wybuchu II wojny światowej. Własną bibliotekę koło posiadało od początku swego istnienia. W październiku 1934 r. otwarto czytelnię umożliwiającą korzystanie z księgozbioru w lokalu koła. Koło przejawiało aktywną działalność też na szerszym forum. W macierzystej uczelni wiosną 1927 r. zwróciło się z prośbą do Rady Wydziału Filozoficznego UJ o wprowadzenie drugiej grupy ćwiczeń z chemii ogólnej. Rada Wydziału uchwaliła utworzenie takiej grupy. Na forum ogólnopolskim koło wystąpiło z propozycją współpracy między studenckimi kołami przyrodniczymi. Dzięki tej inicjatywie pod koniec 1929 r. został zorganizowany Związek Kół Przyrodniczych Uniwersytetów Polskich. W następnym roku przedstawiciele związku wzięli udział w Kongresie Kół Naukowych Uniwersytetów Polskich w Warszawie. Zgodnie z wymogami ówczesnego prawa statut organizacji międzyuczelnianej rnusiał być zatwierdzony przez jedną z uczelni akademickich. W 1932 r. Senat UJ zatwierdził projekt statutu Związku Kół Przyrodniczych Wyższych Uczelni Polskich, dzięki czemu związek ten mógł legalnie działać. Niestety, już jesienią 1933 r. minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego wydał okólnik nakazujący wszystkim stowarzyszeniom studenckim wystąpić z wszelkich organizacji centralnych, ogólnopolskich i środowiskowych. Związek Kół Przyrodniczych przestał tym samym istnieć. Głównym nurtem działalności kola było rozwijanie zainteresowań swych członków. Już w lecie 1929 r. zorganizowano studencki Jvlorski Kurs Naukowy na Helu. Od 1932 r. odbywały się regularnie wycieczki naukowe w różne rejony południowej Polski. Sekcje działające w kole spotykały się w celu wysłuchania referatów naukowych. Członkowie koła uczestniczyli w posiedzeniach Oddziału Krakowskiego Polskiego Towarzystwa Botanicznego i Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika. ²⁵⁰ Patrz rozdział „Wspomnienia, relacje z wypraw” w niniejszym opracowaniu. 46 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... II wojna światowa 1939 - W pierwszych dniach września 1939 r. Marian Bielewicz, ostatni prezes koła przed wybuchem wojny, polecił kolegom i koleżankom zabrać część książek z biblioteki koła do swych prywatnych mieszkań. Sam zabrał maszynę do pisania. Przepadła wraz z całym skonfiskowanym mieszkaniem w Oświęcimiu w 1941 r. Natomiast patefon, wykradziony w 1941 r. przez woźnego Leona z zapieczętowanej siedziby koła, szczęśliwie przetrwał wojnę w nowym mieszkaniu M. Bielewicza w Krakowie²⁵¹. 6 XI - Podczas Sonderaktion Krakau został aresztowany przez gestapo razem z innymi krakowskimi uczonymi kurator koła, prof. Michał Siedlecki. Zmarł w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen 11 stycznia 1940 r. W czasie wojny funkcjonował wprawdzie tajny Uniwersytet Jagielloński, jednakże działalność koła była niemożliwa. Spośród organizacji studenckich od 1942 r. istniała tajna Bratnia Pomoc Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego (Bratniak)²⁵², w której aktywnie uczestniczył m.in. Jan Kornaś (1923-1994), botanik, późniejszy profesor i dyrektor Instytutu Botaniki UJ²⁵³. W tajnych kompletach biologii, zorganizowanych 15 VI 1943 r., uczestniczyło 13 osób²⁵⁴. Początkowo była to jedna grupa, a od jesieni 1944 r. - druga²⁵⁵. Jak wspomina uczestniczka tych kompletów, prof. Jadwiga Siemińska, „tajne wykłady przebiegały nadzwyczaj regularnie. Wypełniały nam prawie wszystkie popołudnia dni powszednich. Przygotowywane były przez wykładowców równie skrupulatnie, jak potem w normalnym toku studiów. Materiały pomocnicze ograniczały się głównie do nielicznych dostępnych podręczników pożyczonych z prywatnych bibliotek. Notatki były naszą niemal wyłączną podstawą do przygotowywania się do egzaminów. Wiele jednak zyskiwaliśmy na bezpośrednim kontakcie z wykładowcami w tak małym gronie słuchaczy. Miłym uzupełnieniem były wycieczki niedzielne, pieszo lub na rowerach, w okolice podkrakowskie, zawsze z myślą o zobaczeniu w terenie ciekawych gatunków flory i fauny. Kilka z nich prowadził doc. [Bogumił] Pawłowski. Pamiętam też wesołą imprezę mikołajową, bogatą we wcześniej przygotowane niespodzianki. Przyjaźnie wtedy zawarte przetrwały do dziś [...]”²S⁶. ²⁵¹ Arch. UJ: O 70/1 - Koło Przyrodników Studentów (list M. Bielewicza do zarządu Koła Przyrodników z 14 VI 1945). ²⁵² J.S. Trojanowski, 1975: Sprawozdanie prezesa Bratniej Pomocy Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego za okres od r. 1939 do stycznia 1945 r. [w:] M. i A. Zarębowie (red.). Ne cedat Academia. Kartki z dziejów tajnego nauczania w Uniwersytecie Jagiellońskim 1939-1945. Wydawnictwo Literackie, Kraków, s. 534-549; W. Szafer, 1946: Uniwersytet Jagielloński w latach wojny 1939-1945 [w:] [H. Barycz (red.)]. Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego za okres wojny 1939-1945 oraz za rok akademicki 1945. Kraków, s. 13-26, cyt. s. 21. ²⁵³ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ²⁵⁴ J.S. Trojanowski, 1975: Sprawozdanie prezesa Bratniej Pomocy..., op.cit., s. 544-545. ²⁵⁵ J. Siemińska-Slupska, 1975: Moje uniwersyteckie studia biologiczne w czasie okupacji [w:] M. i A. Zarębowie (red.). Ne cedat Academia..., op.cit., s. 295-300, cyt. s. 299. ²⁵⁶ J. Siemińska-Slupska, 1975: Moje uniwersyteckie studia biologiczne..., op.cit., s. 298. Patrz również: A. Krzanowski, 1975: Urywki wspomnień studenta tajnych kompletów biologicznych [w:] M. i A. Zarębowie (red.). Ne cedat Academia..., op.cit., s. 301-303. Kalendarium Koła Przyrodników 47 Tak więc w tak bardzo szczupłym gronie tworzenie dodatkowego ciała w postaci podziemnego Koła Przyrodników nie miało sensu. Po prostu tajne komplety działały jak przedwojenne koło. Pierwsze lata powojenne 1945 - Zakończenie okupacji hitlerowskiej i wznowienie działalności przez Uniwersytet Jagielloński umożliwiło reaktywowanie organizacji studenckich. O stanowisku nowych władz państwowych w sprawie stowarzyszeń akademickich informował rektor na posiedzeniu Senatu UJ już 29 I w sprawozdaniu z konferencji z ministrem oświaty: „[...] co do kół naukowych Pan Minister nie ma żadnych zastrzeżeń”. Na jednym z następnych posiedzeń (4 V) Senat UJ ustalił, że „na terenie uniwersytetu mogą powstać lub wznowić swą działalność stowarzyszenia akademickie o charakterze kół naukowych po dopełnieniu wymogów § 6 Rozporządzenia Ministerstwa WRiOP z 14 X 1937 r. [...] o stowarzyszeniach akademickich: Grupa studentów licząca co najmniej 20 osób może wnieść do Senatu UJ podanie o zatwierdzenie statutu, który winien być załączony do podania w czterech egzemplarzach”²⁵⁷. 12 VI - Biologowie, jako jedni z pierwszych, założyli komitet pod kierownictwem Stanisława Milerowicza-Podolskiego. Komitet ten zwrócił się do Senatu UJ o pozwolenie na wznowienie działalności Koła Przyrodników Studentów, a wcześniej opracował na nowo statut²⁵⁸. Za główne zadanie uznano „wychowanie prawdziwych przyrodników, wspólne samokształcenie i wspólną walkę z przeciwnościami akademickiego życia”. 13 VII - Senat UJ zatwierdził pierwszy powojenny statut koła i kuratorem mianował prof. Władysława Szafera²⁵⁹. Pod koniec lipca odbyły się pierwsze powojenne wybory zarządu koła. Prezesem został Stanisław Milerowicz-Podolski²⁶⁰. 22 XII - Zarząd Koła Przyrodników rozesłał do kół przyrodników uniwersytetów w Lublinie, Łodzi, Poznaniu, Toruniu, Warszawie i Wrocławiu pismo zapraszające do współpracy i oferujące do sprzedaży przedwojenne klucze do oznaczania ssaków, płazów i gadów oraz ptaków wydane przez Koło Przyrodników Studentów UJ²⁶¹. W odpowiedzi Koło Przyrodników uniwersytetu we Wrocławiu poprosiło o przysłanie statutu Koła Przyrodników UJ jako wzoru do napisania własnego statutu²⁶². ²⁵⁷ Arch. UJ: S III 11 - Protokoły posiedzeń Senatu Akademickiego UJ, 1945-1946/1947, k. 7 i 23; SIU 503 - Organizacje studenckie i kola naukowe. Sprawy organizacyjne, 1945-1949 (ogłoszenie w sprawie zakładania i rejestracji stowarzyszeń akademickich z 7 V 1945). ²⁵⁸ Arch. UJ: S III 517 - Koła Naukowe Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego, 1945-1952 (Koło Przyrodników Studentów, pismo z 12 VI 1945). ²⁵⁹ Arch. UJ: O 70/1 - (pismo rektora UJ do Koła Przyrodników Studentów UJ z 20 VII 1945); S III 11, k. 29; S III 517 - (Koło Przyrodników Studentów, pismo z 13 VII 1945). ²⁶⁰ Arch. UJ: S II 742, k. 6; S III 517 - (Koło Przyrodników Studentów, pismo z 3 VIII 1945). ²⁶¹ Arch. UJ: O 71/11 - (kopia pisma zarządu Koła Przyrodników St. UJ z 22 XII 1945). ²⁶² Arch. UJ: O 71/11 - (pismo Koła Przyrodników Studentów uniwersytetu we Wrocławiu do Koła Przyrodników St. UJ z 16 I 1946). 48 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... W 1945 r. koło liczyło 29 członków²⁶³. Pierwsze miesiące po wznowieniu działalności poświęcono głównie na prace porządkowe (otrzymano 4000 zł dotacji, za którą wyremontowano lokal koła). W czasie wojny biblioteka koła została rozdzielona między różne instytucje i osoby prywatne, a część książek okupant wyrzucił. Teraz należało księgozbiór odszukać. Po kilku miesiącach wytężonej pracy odzyskano tylko 50% stanu przedwojennego. Wielkie zasługi w odzyskaniu książek miała Stanisława Chora-bik (obecnie prof. Stanisława Stokłosowa), która ofiarnie prowadziła bibliotekę koła w latach 1945-1948. Porządkowano również siedzibę koła zamienioną przez okupanta na skład ksiąg żydowskich²⁶⁴. Jesienią zorganizowano (wspólnie z Kołem Geografów) pierwszą po wojnie herbatkę zapoznawczą²⁶⁵. 1946 - 1 1 - Koło liczyło już 79 członków²⁶⁶. 8 II - Walne zebranie koła. Wybrano nowy zarząd, prezesem został Kazimierz Kowalski²⁶⁷’²⁶⁸. 28 V - Koło Przyrodników otrzymało 6000 zł. Kwotę tę wydało na wycieczkę w Pieniny (fot. 4) (3040 zł), na honorarium mgr. J. Marchlewskiego (1500 zł), na kupno czasopism do biblioteki koła (1410 zł) oraz na sprawy administracyjne (50 zł)²⁶⁹. 1-5 VII - Zorganizowano pięciodniową wycieczkę w Pieniny pod kierunkiem prof. Bogumiła Pawłowskiego. Wzięło w niej udział około 25 osób²⁷⁰ ²⁷¹. 26 XI - W sali Instytutu Geograficznego UJ odbyła się zabawa andrzejkowa Koła Przyrodników Studentów UJ zorganizowana przy współpracy Koła Geografów UJ (fot. 5). Uczestniczyło w niej około 100 osób. W 1946 r. wydrukowano i wydano pierwsze po wojnie legitymacje członkom koła, koło wstąpiło do Ligi Ochrony Przyrody, Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika, Polskiego Towarzystwa Geografów. Przedstawiciele koła wzięli udział w zjeździe Państwowej Rady Ochrony Przyrody poświęconym zagadnieniom plejstocenu, obradującym w siedzibie PAU w dniach 1-3 marca 1946 r. ¹ oraz walnym zebraniu PTP im. Kopernika²⁷². Koło zorganizowało 8 zebrań z referatami (A. Krzanowski - „Koncert głosów ptasich z płyt”, K. Kowalski - „Sprawozdanie ze zjazdu do spraw plejstocenu”, J. Kornaś - „Ochrona przyrody w okolicach Krakowa” i „Doświadczalna biologia kwiatów”, J. Zurzycki - „Na granicy martwej i żywej mate ²⁶³ Arch. UJ: S II 742, k. 6. ²⁶⁴ Patrz wspomnienia prof. W. Niemczykowej, prof. S. Stokłosowej i prof. K. Kowalskiego w rozdziale „Wspomnienia, relacje z wypraw” w niniejszym opracowaniu. ²⁶⁵ Arch. UJ: O 70/1 - (sprawozdanie z działalności koła w 1945). Informacja ustana uzyskana od prof. S. Stokłosowej. ²⁶⁶ Arch. UJ: O 71 /II - (lista członków wg stanu z 1 1 1946); S II 742, k. 6; S III 517 - (lista członków). ²⁶⁷ Arch. UJ: O 70/1 - (protokół walnego zebrania Koła Przyrodników Studentów UJ z 8 II 1946); S II 742, k. 6. ²⁶⁸ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Kola Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ²⁶⁹ Arch. UJ: S III 503 - (zestawienie subwencji na stowarzyszenia akademickie w r. 1945/1946). ²⁷⁰ Arch. UJ: O 71/11 - (kopia pisma zarządu Koła Przyrodników St. UJ do Dyrekcji Okręgowej PKP w Krakowie z 24 VI 1946). Informacja pisemna uzyskana od prof. J. Wilkoń-Michalskiej. ²⁷¹ P. Köhler, 2002: Botanika w Towarzystwie Naukowym Krakowskim, Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności. Botany at the Académie Society of Cracow, Academy of Sciences and Leiters and the Polish Academy of Sciences and Leiters (1815-1952). Studia i materiały do dziejów Polskiej Akademii Umiejętności, T. 2, ss. 373, cyt. s. 132. ²⁷² Arch. UJ: O 70/1 - (sprawozdanie sekretarza Koła Przyrodników za rok 1946). Kalendarium Koła Przyrodników 49 rii” i „Submikroskopowa budowa błony komórkowej”, A. Pigoń - „Mikrofotografia”, A. Kłaputówna - „Substancje wzrostowe u roślin”). Zorganizowano wycieczki do Ogrodu Botanicznego UJ, Muzeum Przyrodniczego PAU, Muzeum Archeologicznego PAU, na „Koło Tynieckie”, na Pustynię Błędowską, do Ojcowa i do kopalni soli w Wieliczce. Biblioteka była nadal porządkowana, a jej zasób powiększył się o dary m.in. prof. Władysława Szafera, prof. Marii Skalińskiej i wdowy po prof. Emilu Godlewskim jun. Uruchomiono ponownie czytelnię, nie cieszyła się jednakże dużą frekwencją. Wydano skrypt z zoologii ogólnej na podstawie notatek ks. Nosala. Próbowano nawiązać współpracę z kołami przyrodniczymi innych uczelni²⁷³. 1947 - 1 1 - Koło liczyło 203 członków²⁷⁴. 24 I - W gmachu Gimnazjum im. Królowej Wandy przy ul. Oleandry odbyła się tradycyjna herbatka koła połączona z zabawą. Uczestniczyło w niej około 200 osób²⁷⁵. 6 II - Odbyło się walne zebranie koła. Wybrano nowy zarząd, prezesem został ponownie Kazimierz Kowalski. Uchwalono podniesienie wysokości miesięcznych składek członkowskich z 5 na 20 zł i mianowano prof. Bogumiła Pawłowskiego honorowym członkiem koła. W kole istniała sekcja naukowa, która jednak chyba nie cieszyła się dużym zainteresowaniem, skoro Jan Zurzycki (1925-1984)²⁷⁶ zaapelował o czynny udział w jej pracach. Koło liczyło 255 członków²⁷⁷. VII - Koło zorganizowało pod kierunkiem Kazimierza Kowalskiego dziesięciodniową wycieczkę nad morze, zwiedzono m.in. Szczecin, Świnoujście i Międzyzdroje. Uczestniczyło w niej 10 osób²⁷⁸. Na rok akademicki 1947/1948 koło otrzymało 30 000 zł z Uniwersytetu Jagiellońskiego na swą działalność²⁷⁹. 14 X - Dotychczasowy prezes koła, Kazimierz Kowalski, zrezygnował z pełnionej funkcji. Jego obowiązki przejął Stefan Strawiński (1921-1995)²⁸⁰’ ⁸ . W 1947 r. Koło Przyrodników uporządkowało bibliotekę (liczyła 938 tytułów). Opublikowano drugie wydanie skryptu zoologii ogólnej według wykładów prof. Stanisława Smreczyńskiego (1899-1975), kierownika Zakładu Zoologii UJ²⁸² i skrypt geologii dynamicznej Mariana Książkiewicza (1906-1981), profesora Katedry Geologii UJ²⁸³. Urządzono jesienią wycieczkę do Puszczy Niepołomickiej pod kierunkiem prof. B. Pawłowskiego (fot. 6). Uczestniczono w zwalczaniu nielegalnego handlu roślinami chronionymi. Koło występowało o utworzenie katedry mikrobiologii dla przyrodni ²⁷³ Ibidem. ²⁷⁴ Arch. UJ: O 71/11 - (lista członków); S 111 517 - (spis członków Kola Przyrodników St. UJ). ²⁷⁵ Arch. UJ: O 70/1 - (sprawozdanie z działalności ogólnej za rok 1947). ²⁷⁶ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ²⁷⁷ Arch. UJ: O 70/1 - (protokół z walnego zebrania Koła Przyrodników Studentów UJ 6 II 1947); O 71 /11 - (lista członków); S II 742, k. 6. ²⁷⁸ Arch. UJ: O 71/11 - (ogłoszenie zarządu Kola Przyrodników St. UJ z 6 VI 1947). ²⁷⁹ Arch. UJ: O 70/1 - (pismo rektora UJ z 27 XI 1947). ²⁸⁰ Arch. UJ: O 70/1 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyrodników za rok 1947). ²⁸¹ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ²⁸² Ibidem. ²⁸³ S. Dżułyński, 2000: Marian Książkiewicz (1906-1981) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wydziału Biologii..., op.cit., s. 479-487. 50 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... ków. Zorganizowano 11 zebrań z odczytami (nie cieszyły się jednakże dużym zainteresowaniem)²⁸⁴. 1948 - 20 I - Zebranie zarządu koła. Omawiano sprawę przygotowania dyplomu honorowego członka koła dla prof. Bogumiła Pawłowskiego oraz zorganizowania tradycyjnej herbatki i zabawy koła²⁸⁵. 13 II - Odbyło się walne zebranie koła. Wybrano nowy zarząd, prezesem została Jadwiga Wilkoń(-Michalska) - pierwsza kobieta prezes w historii koła, botanik²⁸⁶ (po jej wyjeździe obowiązki prezesa pełnił Andrzej Chodyniecki [1922-1989]²⁸⁷). W dyskusji podczas zebrania zarzucono ustępującemu zarządowi złą gospodarkę funduszami oraz nierówny dostęp członków koła do niektórych imprez. Poprzedni prezes, Kazimierz Kowalski, odpierając zarzut, że koło wydało za dużo pieniędzy na wycieczki, stwierdził, iż wycieczki są ideałem połączenia działalności naukowej z towarzyską. Odnośnie do wycieczki nad morze wyjaśnił, że koło nikogo ze zgłaszających się nie odrzuciło, więc nie jest winą koła, że pojechało tak mało osób. Po prostu, tylko tyle się zgłosiło. Nowo wybrana prezes, Jadwiga Wilkoń, zaproponowała zorganizowanie w obrębie koła rozmaitych sekcji członków według ich zainteresowań. Obecny na zebraniu kurator koła, prof. Władysław Szafer, poddał myśl utworzenia nie tylko sekcji ochrony przyrody, która przed wojną miała ogromne osiągnięcia, lecz także - nieco ironicznie - sekcji kolekcjonerów, a nawet sekcji czcicieli ewolucji [sic!]. W ówczesnych realiach wypowiedzi takie mogły spowodować duże kłopoty²⁸⁸. Zaproponowano również zorganizowanie studenckiej konferencji przyrodników w Warszawie. Wprawdzie już przed dwoma laty Koło Przyrodników próbowało nawiązać współpracę z innymi tego typu kołami, jednakże na wysłane listy nie przyszła żadna odpowiedź. Po walnym zebraniu odbyło się wspólne posiedzenie Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika i Koła Przyrodników Studentów UJ. Podczas tego posiedzenia kurator koła, prof. Władysław Szafer, wygłosił referat o tzw. „zielniku” Wyspiańskiego²⁸⁹. Wystąpienie wywołało bardzo żywe zainteresowanie i dyskusję²⁹⁰. ²⁸⁴ Arch. UJ: O 70/1 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyrodników za 1947). ²⁸⁵ Arch. UJ: O 70/1 - (protokół zebrania zarządu Koła Przyrodników St. UJ z 20 I 1948). ²⁸⁶ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ²⁸⁷ Ibidem. ²⁸⁸ Więcej informacji na temat ówczesnej sytuacji nauki i uczonych w Polsce zawierają odpowiednie opracowania, np. P. Hubner, 1994: Siła przeciw rozumowi... Losy Polskiej Akademii Umiejętności w latach 1939-1989. PAU, Wydawnictwo „Secesja”, Kraków, ss. 454. ²⁸⁹ „Zielnik” zawiera studia roślin polskich z natury, które Stanisław Wyspiański wykonał w latach 1896-1897 przeważnie w okolicach Krakowa (również w Ogrodzie Botanicznym UJ) i Kalwarii Zebrzydowskiej. Z tego zbioru artysta czerpał motywy do kompozycji dekoracyjnych zarówno w swych polichromiach, witrażach i obrazach, jak i grafice książkowej. Pierwotnie całość obejmowała ponad 60 kartek. Większość z nich w 1936 r. zakupił Fundusz Kultury Narodowej. Obecnie znajdują się w Muzeum Narodowym w Warszawie. Więcej na ten temat - patrz m.in.: G. Puchalski (oprać.), 1959: St. Wyspiański. Twórczość plastyczna. 1. Zielnik. Wyd. Literackie, Kraków, 25 kart; W. Szafer, 1938: Dwa zielniki: Hans Weiditz r. 1529 i S. Wyspiański r. 1896 [w:] Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego za lata akad. 1934/5 i 1935/6. Kraków, s. 136-143. ²⁹⁰ Arch. UJ: O 70/1 - (protokół walnego zebrania Koła Przyrodników Studentów UJ z 13 II 1948); O 71/11 - (ogłoszenie zarządu Koła Przyrodników St. UJ z dn. 6 II 1948); S II 742, k. 6. Informacja pisemna uzyskana od prof. J. Wilkoń-Michalskiej. Kalendarium Koła Przyrodników 51 Opublikowane podczas kadencji poprzedniego zarządu drugie wydanie skryptu zoologii ogólnej według wykładów prof. Stanisława Smreczyńskiego sprzedawano również studentom uniwersytetów w Warszawie, Łodzi i Poznaniu. Członkowie koła, zaopatrzeni w specjalne zaświadczenia podpisane przez prof. W. Szafera²⁹¹, brali udział w zwalczaniu nielegalnego handlu roślinami chronionymi²⁹². W dniu święta lasu pięciu członków wygłosiło pogadanki w szkołach i gimnazjach krakowskich, a nawet przedszkolach. Szczególną pomocą służyła dr (późniejszy docent i profesor UJ) Jadwiga Dyakowska (1905-1992). W końcu maja 1947 r. koło liczyło 172 osoby²⁹³. 12 VI - Odbyła się jednodniowa wycieczka do Lanckorony pod kierunkiem prof. Bogumiła Pawłowskiego. W wycieczce wzięło udział około 75 osób²⁹⁴. 2-7 VII - Odbyła się wycieczka do Zakopanego pod kierunkiem prof. Bogumiła Pawłowskiego. Uczestniczyło w niej 26 osób²⁹ . VII - Ówczesne władze polityczne utworzyły na wszystkich wyższych uczelniach Związek Akademickiej Młodzieży Polskiej (w skrócie - ZAMP). Był całkowicie podporządkowany Polskiej Partii Robotniczej, a później Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Odegrał istotną rolę w indoktrynacji ideologicznej młodzieży akademickiej i młodych pracowników naukowych. Do statutowych zadań ZAMP należało prowadzenie pracy ideowo-wychowawczej i podnoszenie poziomu wiedzy studentów przez organizowanie zespołów i kursów naukowych oraz prowadzenie pracy propagandowej. ZAMP posiadał wpływ na ustalanie składu społecznego ogółu osób przyjmowanych na studia, przyznawanie stypendiów i miejsc w domach akademickich, a nawet na obsadę stanowisk młodszych pracowników naukowych, nadzorował także działalność Federacji Polskich Organizacji Studenckich, powstałej w dniach 19-21 III 1948 r.²⁹⁶. VII - Powstał Związek Młodzieży Polskiej (w skrócie - ZMP), do którego włączono na zasadach autonomii powstały kilka dni wcześniej Związek Akademickiej Młodzieży Polskiej. 6 X - Koło ratyfikowało statut Federacji Polskich Organizacji Studenckich i przystąpiło do niej. Był to, choć nie można się tego było jeszcze wtedy spodziewać, początek końca koła. Utworzono autonomiczną sekcję geologiczną²⁹⁷. 20 XI - Koło zorganizowało tradycyjną „herbatkę zapoznawczą”²⁹⁸. Podczas takich wieczorków niektórzy studenci prezentowali swoje umiejętności artystyczne: śpiewali solo lub deklamowali własne wiersze. Prof. Władysława Niemczykowa zapamiętała następujący obrazek: po odśpiewaniu kołysanki „Syneczku mały” przez studentkę, wyszedł na podium mgr Stanisław Siedlecki (nazywany przez studentów Siaś) (1912— ²,¹ Informacja pisemna uzyskana od prof. J. Wilkoń-Michalskiej. ²⁹² Arch. UJ: O 71/11 - (pismo delegata ministra oświaty do spraw ochrony przyrody W. Szafera do komendy Milicji Obywatelskiej m. Krakowa z 27 II 1948). ²⁹³ Informacja pisemna uzyskana od prof. J. Wilkoń-Michalskiej. Dane biograficzne o J. Dyakowskiej -patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ²⁹⁹ Arch. UJ: O 71/11 - (kopia pisma zarządu Koła Przyrodników St. UJ do Dyrekcji Okręgowej PKP w Krakowie, Wydział Handlowo-Taryfowy z 11 VI 1948). ²⁹⁵ Arch. UJ: O 71/11 - (zaświadczenie nr 1565 Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Krakowie). ²⁹⁶ Statut Federacji Polskich Organizacji Studenckich. Warszawa 1949 [druk powielany], ss. 12. ²⁹⁷ Arch. UJ: O 70/1 - (pismo do Federacji Polskich Organizacji Studenckich w Krakowie z 18 XI 1948). ²⁹⁸ Arch. UJ: O 70/1 - (sprawozdanie z działalności zarządu Koła Przyrodników St. UJ za 1948, sprawozdanie Koła Przyrodników Studentów UJ za listopad 1948). 52 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... -2002) i wzruszony przypomniał, że kołysanka ta śpiewana była przez niego przed wojną na podobnym wieczorku Koła Przyrodników. Cieszył się, że studenci przekazują ją następnym, młodszym członkom koła. Przy tej okazji snuł różne wspomnienia z czasów swych studiów oraz z późniejszych licznych wycieczek i wypraw naukowych. Stanisław Siedlecki (syn przedwojennego kuratora koła, prof. Michała Siedleckiego) był świetnym gawędziarzem²⁹⁹ ³⁰⁰. 27 XI - Odbyły się „andrzejki” w formie zabawy tanecznej w sali Towarzystwa Przyjaciół Opery przy ul. 18 Stycznia 1 (obecnie ul. Królewska). Zabawa trwała od godziny 8 wieczorem do 5 rano³⁹⁰. 6 XII - Federacja Polskich Organizacji Studenckich zawiadomiła, że Koło Przyrodników Studentów UJ na podstawie nadesłanej ratyfikacji statutu zostało uznane za jednego z jej członków założycieli³⁰¹. Pod koniec 1948 r. w kole było 164 członków ³⁰². W okresie kadencji tego zarządu (luty 1948-maj 1949) działały sekcje: naukowa, wydawnicza, ochrony przyrody, imprezo wo-wycieczkowa i informacyjna oraz autonomiczna sekcja geologów. Zorganizowano wycieczki do Lanckorony (fot. 7, 8) (1-dniowa), w Tatry (7-dniowa) i w Góry Świętokrzyskie (2-tygodniowa). Jednodniowe wycieczki w okolice Krakowa (fot. 9) cieszyły się ogromnym powodzeniem. Ich uczestnicy, rozśpiewani i roześmiani, jeździli samochodami ciężarowymi, stojąc „na pace”. Prym w intonowaniu piosenek wiodła Jaga Wilkoń³⁰³. Sekcja naukowa wyświetlała filmy przyrodnicze; odbyło się 16 projekcji. Koło na swą działalność nie otrzymało żadnych subwencji. Czyniono wprawdzie o nie starania, jednakże bezskuteczne. Zasób biblioteki wzrósł do 1000 tomów. Wydano trzy skrypty. Zainteresowanie wydawnictwami koła było bardzo duże, wysyłano je m.in. do Gdańska, Lublina, Łodzi, Poznania, Torunia, Warszawy i Wrocławia. Z okazji „Dnia Ochrony Przyrody” koło zorganizowało w szkołach 15 referatów. Uczestniczono w XXIII Zjeździe Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Zorganizowano w czasie wakacji specjalne dyżury informacyjne dla kandydatów na studia przyrodnicze. Koło liczyło 225 osób³⁰⁴. 1949 - 19 II - Ministerstwo Oświaty wydało zarządzenie określające „właściwe cele” działalności kół naukowych (m.in.: „[...] powiązanie pracy naukowej i samokształceniowej z poznaniem kierunku rozwoju Polski Ludowej, organizowanie pogłębiającej i uzupełniającej studia akcji samokształceniowej, organizowanie pomocy w studiach członkom koła. Działalność kół naukowych winna w terminie do dnia 1 kwietnia 1949 r. ulec zmianom wynikającym z tego zarządzenia. W szczególności w tym terminie koła zaniechają działalności niezgodnej z ich zadaniami, jak np. akcji samopomocy materialnej [...]”)³⁰⁵. ²,⁹ Informacja pisemna uzyskana od prof. W. Niemczykowej. ³⁰⁰ Arch. UJ: O 70/1 - (pismo do Starostwa Grodzkiego w Krakowie z 23 XI 1948, pismo do Towarzystwa Przyjaciół Opery w Krakowie z 23 XI 1948, sprawozdanie Koła Przyrodników Studentów UJ za listopad 1948). ³⁰¹ Arch. UJ: O 70/1 - (pismo Federacji Polskich Organizacji Studenckich z 6 XII 1948). ³⁰² Arch. UJ: S II 742, k. 6. ³⁰³ Informacja pisemna uzyskana od prof. W. Niemczykowej. ³⁰⁴ Arch. UJ: O 70/1 - (sprawozdanie z działalności zarządu Kola Przyrodników St. UJ za 1948). ³⁰⁵ Arch. UJ: S III 503 - (powielane zarządzenie Ministerstwa Oświaty nr IV N-2438/49 z 19 II 1949). Kalendarium Koła Przyrodników 53 W ślad za tym okólnikiem zorganizowano w Łodzi ogólnopolską konferencję³⁰⁶ prezesów wszystkich kół naukowych. Jak wspomina prof. Jadwiga Wilkoń-Michalska: „[...] z Krakowa jechało nas coś 2 przedziały kolejowe. Podczas konferencji przedstawiono nam głównie referaty dotyczące zarówno ewolucji w świetle darwinizmu, jak i zasad filozoficznych materializmu dialektycznego. Była też dyskusja, ale nie dotyczyła dalszej działalności kół naukowych”³⁰⁷. 2 V - Dotychczasowy kurator koła, prof. Władysław Szafer, zrezygnował z tej funkcji. Nowym kuratorem wyznaczony został prof. Stanisław Smreczyński³⁰⁸, zoolog, faunista, entomolog i embriolog. Dziś trudno dociec, co spowodowało podjęcie takiej decyzji przez W. Szafera. Może przewidywał dalszy rozwój sytuacji i nie Chciał w tym uczestniczyć? Faktem jest, że pod koniec lat czterdziestych XX w. atmosfera polityczna wokół kół naukowych gęstniała. Były przecież nadal poza kontrolą ówczesnej władzy. Kuratorzy nie mogli praktycznie takiej kontroli sprawować. Z tego też m.in. powodu Związek Akademickiej Młodzieży Polskiej utworzył „ZAMP-owskie Zespoły Naukowe”, które miały działać wewnątrz kół naukowych i sterować ich działalnością³⁰⁹. To się jednak, przynajmniej w przypadku Koła Przyrodników Studentów, nie powiodło. Dlatego należało dokonać odpowiedniej, odgórnej „reformy” kół naukowych. Działania takie w stosunku do Koła Przyrodników Studentów zostały podjęte już na najbliższym walnym zebraniu. 25 V - Walne zebranie koła, jedno z przełomowych w jego dziejach. Ustępujący zarząd przedstawił zebranym tylko jedną (jedynie słuszną) listę kandydatów do nowego zarządu. Okazało się, że wcześniej zgłoszoną do komisji wyborczej koła drugą listę rektor UJ, prof. Teodor Marchlewski (nb. były przewodniczący koła), unieważnił pismem z 23 V 1949 r. (L. 6615/49) na skutek protestu złożonego przez 13 studentów na skład proponowanych władz koła³¹⁰. Tak więc wyboru nie było, pozostało głosowanie. Przewodniczącym (już nie - prezesem) został Włodzimierz Starzecki³¹¹’ ³I². Walne zebranie miało również podjąć bardzo ważną uchwałę. 19 V 1949 r. Ministerstwo Oświaty wydało okólnik dotyczący m.in. nowej struktury kół naukowych. Według okólnika: „[...] na wydziałach mają powstać stowarzyszenia kól naukowych, kolo naukowe ma zająć się wyłącznie pracą naukową oraz konkretną pracą społeczną. Student musi połączyć się z masami. ³⁰⁶ Była to konferencja zorganizowana przez Kolo Przyrodników-Marksistów przy redakcji organu KC PPR Nowe Drogi. Zadaniem konferencji było zaznajomienie kierownictwa studenckich kół naukowych z biologią miczurinowską. Więcej na ten temat patrz: Z. Kępa, 1999: Marksizm i ewolucja. „Twórczy dar-winizm" jako narzędzie propagandy antyreligijnej w latach 1948-1956. OBI Kraków i Biblios Tarnów, ss. 199. ³⁰⁷ Informacja pisemna uzyskana od prof. J. Wilkoń-Michalskiej. ³⁰⁸ Arch. UJ: S III 517 - (kopie pism z 2 V 1949). ³⁰⁹ Arch. UJ: O 186/IV - Związek Młodzieży Polskiej: Sprawozdania z działalności Kól Naukowych i Zespołów Naukowych, 1951 (pismo ZO w Krakowie ZAMP do ZU ZAMP UJ z 20 XII 1949). ³¹⁰ „Wymieniona lista nie zawiera w swym składzie (wbrew instrukcjom FPOS) ani jednego członka ZAMPu. Z tego powodu nie stanowi prawdziwej reprezentacji członków sekcji biologicznej [Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego UJ], a ukonstytuowany z tej liczby zarząd nie spełni z wym. powodów ciążących na nim zobowiązań”. Arch. UJ: S III 517 - (pismo do rektora UJ z 23 V 1949). ³¹¹ Arch. UJ: S III 517 - (protokół walnego zebrania Kola Przyrodników St. UJ z 25 V 1949, pismo kuratora Koła Przyrodników St. UJ do Rektoratu UJ z 17 VI 1949). ³¹² Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. 54 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Kolo naukowe musi wszystkich wciągnąć do tej pracy, której w ramach planu 6-letniego mamy dużo. Centralizacja pomoże odpowiednio zaplanować pracę, ułatwi zarówno starania o subwencje, jak i rozdział uzyskanych subwencji oraz przydzielonych praktyk”³¹³ itp. Podczas głosowania walne zebranie nie zastosowało się do przygotowanego scenariusza i nie przyjęło wcześniej przysłanego wniosku o „przystąpieniu do Stowarzyszenia Kół Naukowych Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego UJ w myśl okólnika Ministerstwa Oświaty z 19 V 1949 r. i dyrektyw Federacji Polskich Organizacji Studenckich” oraz nie uchwaliło „zgody na zatwierdzony przez Ministerstwo Oświaty statut wydziałowych stowarzyszeń”. Po zażartej dyskusji, kilkakrotnym głosowaniu i kilkakrotnym unieważnianiu jego wyników, oraz po postraszeniu obecnych przez delegata Federacji Polskich Organizacji Studenckich („Koło Przyrodników będzie jedynym, które stoi poza nurtem obecnego życia akademickiego i on, delegat, nie wyobraża sobie skutków, jakie tego rodzaju stanowisko może za sobą pociągnąć!”) w końcu walne zebranie zrezygnowało z oporu i uchwaliło pożądany wniosek: „W związku z reorganizacją kół naukowych na nowych słuszniejszych podstawach, wytyczonych przez Radę Naczelną Federacji Polskich Organizacji Studenckich w porozumieniu z Ministerstwem Oświaty, uchwalamy przystąpienie do Wydziałowego Zrzeszenia Kół Naukowych Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego”³¹'’. Ta pozornie niewinnie brzmiąca uchwała pociągała za sobą brzemienne w skutkach następstwa. Przede wszystkim koło traciło niezależność. Stawało się trybikiem w machinie systemu, pasem transmisyjnym dyrektyw władzy komunistycznej wśród biologów. Odtąd organizowało studentom naukę oraz polityczne masówki przed wykładami i akademie „ku czci”. A na skutek ograniczenia jego funkcji do czysto dydaktyczno--naukowych, traciło również walor atrakcyjności dla studentów. Sprawą drugorzędną była zmiana nazwy na: Koło Naukowe Przyrodników Studentów UJ czy wyodrębnienie sekcji geologów i przekształcenie jej w samodzielne Koło Naukowe Geologów UJ³¹⁵. 8 VI - Pierwsze walne zebranie Stowarzyszenia Kół Naukowych Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego UJ. Przyjęto, zatwierdzony wcześniej przez Ministerstwo Oświaty, Statut Ramowy Wydziałowego Stowarzyszenia Kół Naukowych oraz nową strukturę kół naukowych (wszystkie koła, niezależnie od odmiennych tradycji, zostały podzielone na referaty: pracy społecznej, pracy naukowej, samopomocy w nauce i pracy zawodowo-społecznej)³¹⁶. Tak więc powstał nowy twór organizacyjny z Kołem Naukowym Przyrodników jako jednym z jego elementów, zobowiązanym w dodatku do płacenia ze swych dochodów dziesięciny (10% od składek członkowskich należało ³¹³ Koło we własnym zakresie organizowało miesięczne praktyki zawodowe w czasie wakacji. Praktyki te nie były obowiązkowe. Pozwalały studentom zapoznać się z praktycznymi zastosowaniami biologii [informacja ustna uzyskana od prof. K. Szczepanka], ³¹⁴ Arch. UJ: O 70/1 - (protokół walnego zebrania Koła Przyrodników St. UJ 25 V 1949). ³¹⁵ Ibidem. ³¹⁶ Arch. UJ: O 177/1 - Stowarzyszenie Kół Naukowych Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego (protokół z walnego zebrania Stowarzyszenia Studenckich Kół Naukowych Wydziału Mat.-Przyr. UJ, 8 VI 1949). Kalendarium Koła Przyrodników 55 odprowadzić do Stowarzyszenia Kół Naukowych Wydziału Matematyczno--Przyrodniczego UJ)³¹⁷. 5-11 VII - Wycieczka Koła Przyrodników do Białowieży³¹⁸. 11-18 VII - Wycieczka Koła Przyrodników na Pojezierze Mazurskie pod kierunkiem dr. Jerzego Kreinera³¹⁹. 12 X - Odbyło się pierwsze po przymusowej reorganizacji koła zebranie dla I roku studentów biologii. Tak w „zachęcający” sposób przedstawiono nową rolę i nowe zadania zreformowanego Koła Naukowego Przyrodników: „Celem Koła jest głównie i jedynie praca naukowo-samokszatłceniowa. Od czerwca br. Koło Przyrodników przekształciło swój charakter w kierunku czysto naukowym. Dawne organizowanie imprez rozrywkowych, balów itp. jako niezgodne z założeniami kola zostało wykluczone z jego działalności. Również udzielanie długoterminowych pożyczek zastąpione zostało przez powiększenie ilości wypłacanych stypendiów i uzdrowienie procedury ich otrzymywania. Obecnie koło posiada charakter wyłącznie naukowy i kładzie główny nacisk na zagadnienie zbiorowej nauki oraz organizowanie wszelkiej pomocy dokształceniowej, np. w formie organizowania repetytoriów z poszczególnych przedmiotów, czy też nauki zbiorowej. Bibliotece koła nadaje się obecnie charakter podręcznikowo-skryptowy, by mogła dostarczać jak największej ilości [chyba: liczbie -przyp. P.K.] studentom potrzebnych podręczników. Prace monograficzne stopniowo przekaże się odpowiednim zakładom naukowym. Koło organizować będzie również wszelkiego rodzaju wycieczki naukowe, ściśle związane z naszym kierunkiem studiów”. Kolega przewodniczący zachęcił ponadto zebranych do ścisłego notowania wykładów z zoologii i botaniki w celu wydania w przyszłości skryptów³²⁰. 8 XI - Podczas posiedzenia Senatu Akademickiego UJ prof. Konstanty Grzybowski przedstawił przebieg i wyniki dokonanej na zarządzenie Ministerstwa Oświaty z 19 II 1949 (nr IV M-2438/49) reorganizacji kół naukowych oraz przedstawił listę stowarzyszeń zorganizowanych na zasadach ramowych statutów i regulaminów Federacji Polskich Stowarzyszeń Studenckich. Było wśród nich Koło Przyrodników. Senat uchwalił przyjąć do wiadomości fakt powstania Stowarzyszenia Wydziałowych Kół Naukowych (wyszczególnionych w piśmie Federacji Polskich Organizacji Studenckich z 7 XI 1949 r.) i zatwierdzić statuty ramowe i regulaminy tych stowarzyszeń i kół, w tym Stowarzyszenia Kół Naukowych Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego UJ³²¹. 11 XI - Dotychczasowy przewodniczący koła, Włodzimierz Starzecki, w związku z rozpoczęciem doświadczeń do pracy magisterskiej zawiesił swą funkcję do końca roku. Obowiązki przewodniczącego przejął Zygmunt Boryczko. 26 XI - Herbatka zapoznawcza zorganizowana w Instytucie Geograficznym (ul. Grodzka 64). Obecni profesorowie (kurator koła prof. Stanisław Smreczyński, prof. Roman Józef Wojtusiak z żoną, prof. Franciszek Górski z żoną, dr Janina Jen-tys-Szaferowa, prof. Bogumił Pawłowski, dr Jerzy Kreiner, dr Stanisław Siedlecki, ³¹⁷ Arch. UJ: O 177/1 - (pismo Koła Naukowego Przyrodników do Stowarzyszenia Kół Naukowych Wydz. Mat.-Przyr. UJ z 9 XII 1949). ³¹⁸ Arch. UJ: O 70/1 - (sprawozdanie z działalności zarządu Koła Naukowego Przyrodników St. UJ za okres od 25 V 1949 do 23 I 1950). ³¹⁹ Ibidem. ³²⁰ Arch. UJ: O 70/1 - (protokół z zebrania informacyjnego dla I roku biologii Wydz. Mat.-Przyr. UJ z 12 X 1949). ³²¹ Arch. UJ: S III 12 - Protokoły posiedzeń Senatu Akademickiego UJ, 1947/1948-1950/1951, k. 54. 56 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... dr Kazimierz Kowalski) i około 100 studentów. Wieczór, według stosownego sprawozdania, miał następujący przebieg: „Herbatkę zagaił kol. Starzecki, witając w serdecznych słowach wszystkich obecnych w imieniu zarządu. Następnie zwróci! się do kolegów z I roku, podkreślając doniosłość reformy studiów w związku z planową gospodarką Państwa. Praca nasza - zakończył kol. Starzecki - musi być wydajna, musimy osiągnąć jak najlepsze wyniki, a przestępstwem jest opóźnianie się i przedłużanie studiów. Polska Ludowa stworzyła nam warunki do kształcenia się, ale nie możemy zapomnieć, że zaciągamy dług moralny, który winniśmy spłacić. W zakończeniu swego przemówienia podkreślił kol. Starzecki rolę herbatki zapoznawczej, która polega na wzajemnym zbliżeniu się, by potem stanąć do wspólnej pracy, o której powinniśmy przede wszystkim pamiętać. Z grona profesorskiego zabrał głos prof, dr B. Pawłowski, zwracając się w serdecznych słowach do młodzieży uczącej się. Atmosfera panowała b. koleżeńska, humor podsyciły wybitnie złośliwe wierszyki (kolegi Starzeckiego). Do spotęgowania miłego nastroju przyczyniła się również kol. Matyjewicz Danuta, która śpiewała swym drżącym, miłym głosem. Część oficjalna zakończyła się o godz. 17.30 i zaczęła się zabawa taneczna”³²². 7 XII - Odprawa kierowników sekcji samopomocy w nauce Stowarzyszenia Kół Naukowych Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego UJ. Jak się okazało, Koło Przyrodników jeszcze nie posiadało zaleconych odgórnie ZSN-ów³²³, a to z powodu braku odpowiednich instrukcji [sic!]³²⁴. 12 XII - Kolejna odprawa. Tym razem kierowników sekcji społecznych Stowarzyszenia Kół Naukowych Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego UJ. Kierownicy sekcji otrzymali wskazówki co do następujących spraw: uroczystości związanych z urodzinami Józefa Stalina, współpracy z ZSN-ami, odczytów dla robotników, odczytu o ZSRR oraz odczytów o Stowarzyszeniu Kół Naukowych Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego UJ³²⁵. 14 XII - W semestrze zimowym referat samopomocy w nauce zorganizował repetytorium z zoologii ogólnej w związku z kolokwium wstępnym na ćwiczenia zoologiczne. Repetytorium prowadzili asystenci Zakładu Zoologii. Do współpracy w akcji samokształceniowej zgłosił się Zakład Anatomii Porównawczej Kręgowców. W zakładzie tym odbywały się codziennie dyżury wszystkich asystentów, by umożliwić studentom korzystanie z mikroskopów lub preparatów anatomicznych i embriologicznych oraz biblioteki zakładowej. Z akcją samokształceniową współpracowały również: Instytut Botaniczny i Zakład Psychologii Zwierząt. Zakłady te wyznaczyły godziny, w których studenci mogli oglądać preparaty poza godzinami ćwiczeń. Ponadto kierownicy zakładów wyznaczyli godziny, w których sami asystenci udzielali wyjaśnień i wskazówek. Dodatkowo Instytut Botaniczny w okresie 15 V-1 VIII urządzał zbiorowe oprowadzania po Ogrodzie Botanicznym. Koło Przyrodników organizowało kurs języka rosyjskiego. Jednakże brak subwencji Ministerstwa Oświaty oraz nieuiszczenie opłat przez zapisanych na kurs spowodowało, że się nie odbył³²⁶. ³²² Arch. UJ: O 70/1 - (protokół zebrania zarządu koła z 14 XII 1949). ³²³ Zespół Samopomocy w Nauce. ³²⁴ Arch. UJ: O 177/1 - (protokół z zebrania kierowników sekcji samopomocy w nauce Kół Naukowych Wydz. Mat.-Przyr. z 7 XII 1949). ³²⁵ Arch. UJ: O 177/1 - (sprawozdanie z odprawy kierowników sekcji społecznych Kół Naukowych Wydz. Mat.-Przyr. UJ z 12 XII 1949). ³²⁶ Arch. UJ: O 177/1 - (sprawozdanie z dotychczasowej pracy sekcji samopomocy w nauce przy Kole Przyrodników St. UJ z 14 XII 1949). Kalendarium Koła Przyrodników 57 W grudniu 1949 r. tematyka naukowa przedstawionych referatów była następująca i symptomatyczna: „Ewolucja instynktów u zwierząt” - Danuta Matyjewicz, „Życie i prace J. Stalina” - Irena Komhauser, „Metody badań chorób ryb” - Andrzej Chody-niecki. Koło liczyło 145 członków³²⁷. 20 XII - Koło Naukowe Przyrodników zorganizowało w sali Zakładu Anatomii Porównawczej (ul. św. Anny 6) dla studentów biologii akademię „ku czci Generalissimusa Stalina w 70. rocznicę Urodzin” [ortografia oryginalna]. Szczególny koloryt ówczesnej epoki oddaje sprawozdanie z tej akademii, przytoczone poniżej z niewielkimi skrótami. „Akademię zagaił kol. Boryczko Zygmunt, który podziękował przybyłym za obecność i podkreślił doniosłość tej uroczystości, a szczególnie znaczenie przyjaźni polsko-radzieckiej. Następnie odczytano uchwaloną przez zarząd koła rezolucję: »Lud pracujący całej Polski, robotnicy, chłopi, inteligencja pracująca i młodzież przygotowuje się do obchodu 70. rocznicy urodzin Wielkiego Wodza mas pracujących, Wodza postępu i Realizatora dzieł Marksa, Engelsa i Lenina, nieugiętego Bojownika o pokój - Józefa Stalina. Prasa codzienna przynosi niezliczoną ilość zobowiązań świata pracy, jako dowód wdzięczności i głębokiego przywiązania do naszego Wyzwoliciela spod jarzma faszyzmu. My studenci Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego sekcji biologicznej nie chcemy zostać w tyle. Niech nasza praca i wyniki będą zrozumieniem wielkości dnia. Wzywamy wszystkich członków naszego koła do zdania najmniej 1-go egzaminu w najbliższej sesji egzaminacyjnej, do pilnego uczęszczania na zajęcia i osiągnięcia jak najlepszych wyników. Praca nasza niech będzie życzeniami dla Wielkiego Przywódcy ludu pracującego. Zarząd Koła Naukowego Przyrodników S. U.J.«³²⁸ Następnie kol. Boryczko udzielił głosu kol. Komhauser Irenie, która podała nie tylko życiorys Wielkiego Wodza i Stratega, ale podkreśliła jego wkład w rozwój wszelkiego rodzaju postępowej nauki. W szczególności nadzwyczajną opieką Stalina cieszy się wiedza przyrodnicza, co umożliwiło tak epokowe wyniki badań, jakie osiągnęli uczeni Radzieccy np. Miczurin³²⁹ i Łysenko³³⁰. My, studenci przyrody, przyrzekamy naszym nauczycielom, Polsce Ludowej, stać się godnymi szermierzami współczesnej nauki. Na zakończenie obecni odśpiewali hymn młodzieżowy i Międzynarodówkę. Na akademii było obecnych 25% członków Koła [ortografia i interpunkcja oryginału]”³³¹. 1950 - Nowy rok rozpoczął się nowymi dyrektywami i nowymi zadaniami do realizacji. Wydział Naukowy Komitetu Uczelnianego Federacji Polskich Organizacji Studenckich UJ zwrócił uwagę kołom naukowym na „następujące odcinki pracy, które należy w miesiącu styczniu rozwinąć: należy opracować 2 referaty, z tego 1 z cyklu referatów ideologiczno-naukowych (materializm dialektyczny i historyczny, klasowy charakter nauki, kosmopolityzm w nauce), uporządkować biblioteki przez skatalogowa ³²⁷ Arch. UJ: O 70/1 - (sprawozdanie Koła Naukowego Przyrodników St. UJ za okres 16 XII 1949-2 I 1950). ³²⁸ Arch. UJ: O 70/1 - (sprawozdanie z zebrania zarządu koła z 14 XII 1949). ³²⁹ Iwan Miczurin (1855-1935), biolog i sadownik radziecki, twórca miczurinizmu: teorii i kierunku w biologii opartych na wysuniętej przez niego tezie o dziedziczeniu przez organizmy cech nabytych przez zaszczepienie lub wpływ określonych warunków środowiska. ³³⁰ Trofim Łysenko (1898-1976), agrobiolog ukraiński, twórca teorii stadialnego rozwoju roślin i metody zastosowania jej w praktyce rolniczej. Jego teorie genetyczne odrzucały prawa dziedziczności, przypisywały natomiast nieograniczone możliwości przekształcania organizmów za pomocą zmian środowiskowych. Metodami przymusu administracyjnego jego teorie zostały narzucone nauce radzieckiej oraz w innych krajach tzw. demokracji ludowej. ³³¹ Arch. UJ: O 70/1 - („Sprawozdanie z akademii ku czci Generalissimusa Stalina w 70-tą rocznicę Urodzin”). 58 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... nie i przeglądnięcie treści książek, przez udostępnienie podręczników radzieckich, otoczyć opieką zorganizowany już kurs j. rosyjskiego, ajeśli jeszcze nie ma takiego kursu - natychmiast zorganizować”³³². Początek roku był również okazją do sporządzenia odpowiednich planów pracy na cały rok. 1 tak „[...] sekcja naukowa - zorganizuje wygłoszenie 12 referatów naukowych na cotygodniowych zebraniach członków Koła. Na tychże zebraniach zostanie wyświetlonych 30 krótkometrażowych filmów społeczno-politycznych. Zostanie wygłoszonych minimum 7 referatów społeczno-politycznych. Sekcja pracy społecznej - nawiąże kontakt z przyszłymi zakładami pracy, organizować będzie masówki przed wykładami oraz urządzać akademie. Sekcja społeczna - organizować odczyty popularne w Garbami nr 3 w Krakowie”³³³. Koło otrzymało również przykładową tematykę referatów do opracowania: 1. O życiu i naukowej twórczości I. Pawłowa. 2. Luther Burbank -1. Miczurin - zasady twórczego darwinizmu. 3. Teoria Łysenki - „Agrobiologia” - rozdział o jarowizacji i typy dziedziczenia. Prace zootechniczne Szuminą, Grabienia, Judina. Sadownictwo - Inajew, Jakowlew, Klesiecki, Zorin, Totorow. 4. Krytyka cytologiczna podstaw genetyki formalnej. 5. Radziecka agrobiologia jako synteza teorii biologicznej i praktyki rolniczej³³⁴. 23 I - Wybory nowych władz koła³³⁵. Przewodniczącą została narzucona przez czynniki partyjno-polityczne Irena Komhauser (fot. 10), studencka aktywistka polityczna, znana z organizowania m.in. odczytów propagandowych z łysenkizmu i nowej biologii miczurinowskiej³³⁶. Ustępujący zarząd w swym sprawozdaniu zapewnił, że „działalność rozwijał zgodnie z instrukcją Ministerstwa Oświaty (nr lV-2438/49 z 19 II 49) oraz wytycznymi KU FPOS-u”³³⁷. Liczba członków koła wynosiła 144 osoby³³⁸. Nowo wybrany zarząd koła został zapoznany ze swymi zadaniami: 1. Kierownik sekcji wydawniczej zajmuje się sprawami związanymi z wydawnictwami koła, ich rozprzedażą, wysyłką na zamówienia zamiejscowe, ewentualnie opracowaniem i wydaniem dalszych skryptów. Również w porozumieniu z kierownikiem sekcji naukowej - zakupywaniem skryptów i podręczników do biblioteki koła. 2. Kierownik sekcji społecznej winien czuwać nad życiem społecznym członków koła, przeprowadzać referaty o zabarwieniu ideologicznym, współpracować ze starostami poszczególnych lat, pomagać kierownikowi sekcji naukowej w organizowaniu referatów naukowych na ³³² Arch. UJ: O 70/1 - (pismo KU FPOS przy UJ do Koła Naukowego Przyrodników z 13 I 1950). ³³³ Arch. UJ: O 70/1 - (plan pracy na rok 1950). ³³⁴ Arch. UJ: O 186/IV - (tematyka naukowych zespołów biologii [brak daty]). ³³⁵ Arch. UJ: O 71/11 - (wyniki wyborów z 23 I 1950); S II 767 - (pismo KU FPOS UJ do kuratora Koła Naukowego Przyrodników Studentów UJ prof. S. Smreczyńskiego z 11 1 1950). ³³⁶ Ur. 3 XII 1928 w Krakowie. Przed wojną ukończyła 5 klas szkoły powszechnej. W czasie wojny przebywała w ZSRR, gdzie uczyła się i pracowała. W ramach repatriacji wróciła do Polski z domem dziecka, w którym mieszkała po śmierci rodziców. W 1947 r. zdała eksternistycznie maturę. W tymże roku zapisała się na biologię na Wydz, Mat.-Przyr. UJ. Wiosną 1950 r. wyjechała z Polski. Zm. 15 Ul 1989 r. w Tel Avivie w Izraelu [informacja uzyskana od prof. K. Szczepanka]. ³³⁷ Arch. UJ: O 70/1 - (sprawozdanie z działalności zarządu koła za okres 25 V 1949-23 I 1950). ³³¹ Arch. UJ: O 71/11 - (lista członków). Kalendarium Koła Przyrodników 59 terenie koła oraz fabryk i Uniwersytetu Niedzielnego. 3. Obowiązkiem kierownika sekcji przysposobienia społeczno-zawodowego jest utrzymywanie kontaktu z placówkami stanowiącymi teren przyszłej pracy członków koła oraz załatwianie i rozdzielanie praktyk wakacyjnych. 4. Przewodniczący koła, jako władza zwierzchnia, jest łącznikiem pomiędzy instytucjami nadrzędnymi, jak Stowarzyszenie Kół Naukowych Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego, KU FPOS, ZAMP - Zarząd Wydziałowy i Uczelniany, a pozostałymi członkami zarządu³³⁹. 18 II - Zebranie zarządu koła. Wiceprzewodniczący koła, Stanisław Wanat, „zwrócił uwagę, że praca dawnego koła była bez zarzutu, ale tylko pod względem pracy wewnętrznej. Ujemną stroną dawnego zarządu była za słaba współpraca z FPOS-em, ZAMP-em itp. My musimy ten błąd naprawić, musimy utrzymywać stały kontakt z organizacjami studenckimi i ściśle z nimi współpracować. Kierownik sekcji pracy społecznej, kol. Zdzisław Kurdziel, swoje sprawozdanie zaczął od zarzutów na dotychczasową pracę społeczną Koła Naukowego Przyrodników. W krótkich słowach przedstawił, jak ta praca ma wyglądać: ścisła współpraca z ZSN-ami³⁴⁰, wygłaszanie odczytów popularnonaukowych na terenie fabryk, uniwersytetów niedzielnych, szkół średnich i naszego koła, koło ma urządzać na terenie UJ odczyty polityczne, których temat zostanie ustalony z góry, mamy urządzać akademie z okazji uroczystości państwowych, na które należy przygotowywać część artystyczną i referat i starać się o jak najliczniejszą frekwencję, do 10 III ma być wygłoszony referat »Materializm dialektyczny i historyczny«. Kol. Kazimierz Szczepanek złożył sprawozdanie z odprawy kierowników sekcji naukowych, na której zlecono zorganizowanie w poszczególnych kołach naukowych konkursu na pracę naukową. »Należy ustalić trzy tematy związane z kierunkiem studiów. Za ewentualne wyróżnione prace trzeba przygotować 5 nagród, z których dwie może ufunduje dziekanat, resztę - musi Koło Naukowe«”³⁴¹. Termin konkursu upływał 15 IV 1950 r. ZSP wezwało kierownika referatu pracy naukowej koła, odpowiedzialnego za przeprowadzenie konkursu, i nakazało umieścić wśród tematów jeden - z zakresu łysenkizmu³⁴². Na konkurs nadesłano tylko jedną pracę i to już po terminie. W porozumieniu z FPOS-em zarząd koła postanowił dać autorowi pierwszą nagrodę za „pracę bezkonkurencyjną” - bon w PDT³⁴³ na trzy tysiące złotych³⁴⁴. 11 III - Zebranie zarządu koła. Nowa przewodnicząca zarządziła m.in. przeprowadzenie porządków („należy wyrzucić wrony, usunąć butelki, obić stoły papierem, wymyć okna i wyszorować podłogę, zawiesić w lokalu koła Godło Państwowe i portrety przedstawicieli Rządu”³⁴⁵), by - jak można się domyśleć - rozpocząć pracę „po nowemu”. ³³⁹ Arch. UJ: O 70/1 - (protokół posiedzenia zarządu Koła Naukowego Przyrodników St. UJ z 21 I 1950). ³⁴⁰ Zespoły Samopomocy w Nauce. ³⁴¹ Arch. UJ: O 70/1 - (sprawozdanie z zebrania zarządu Koła Naukowego Przyrodników St. UJ z 18 II 1950). ³⁴² Informacja ustna uzyskana od prof. K. Szczepanka. ³⁴³ Państwowy Dom Towarowy. ³⁴⁴ Arch. UJ: О 70Л - (sprawozdanie z zebrania zarządu Koła Naukowego Przyrodników St. UJ z 22 IV 1950). ³⁴⁵ Arch. UJ: O 70/1 - (sprawozdanie z zebrania zarządu Koła Naukowego Przyrodników St. UJ z 11 111 1950). 60 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 17 IV - Ważnym faktem dla późniejszej historii kół naukowych było założenie nowej organizacji studenckiej, Zrzeszenia Studentów Polskich (w skrócie - ZSP), po uprzedniej likwidacji Federacji Polskich Organizacji Studenckich. ZSP ideologicznie i politycznie podporządkowany był Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Zależny był też od Związku Młodzieży Polskiej. Wśród zadań wyznaczono mu organizację działalności kulturalno-oświatowej, nadzorowanie studenckich placówek socjalnych i zdrowotnych oraz akademickich organizacji sportowych i naukowych, a także mobilizowanie młodzieży do czynów społecznych na rzecz uczelni i akcji ogólnokrajowych inicjowanych przez partyjne kierownictwo państwowe. ZSP przejął większość dotychczasowych zadań kół naukowych, których los tym samym został przesądzony. O rozwiązaniu kół naukowych zaczęto coraz głośniej mówić. Była to tylko kwestia niedługiego czasu. 20 IV - Komitet Uczelniany ZSP przysłał tezy 1-majowe, które koła naukowe powinny były wykorzystać w „akcji propagandowej i mobilizacyjnej studentów na pochód 1-szo majowy”³⁴⁶. A następnego dnia, 21 IV, KU ZSP zwrócił się do przewodniczących kół naukowych „aby z okazji święta 1-majowego udekorowali lokale kół naukowych w odpowiednie hasła 1-majowe”³ ¹. 22 IV - Kolejne zebranie zarządu koła. Koło miało zorganizować bezpłatny kurs języka rosyjskiego, a koszty pokryć z własnych funduszy. Uchwalono utworzenie sekcji entomologicznej³⁴⁸. Utworzenie nowej sekcji w Kole Przyrodników było widomą oznaką żywotności idei koła naukowego, jako organizacji grupującej studentów na podstawie ich zainteresowań. W tym czasie Koło Przyrodników liczyło 165 osób (na 480 studentów biologii)³⁴⁹ ³⁵⁰. 28 IV - KU ZSP UJ przesłał kolejną dyrektywę: „Komitet Uczelniany poleca w okresie trwania Tygodnia Książki zorganizowanie przez koło naukowe otwartych odczytów dla ogółu studentów na temat zadań oświaty, kultury, techniki, literatury [...] na następujące tematy: oświata orężem w walce o pokój, oświata w planie 6-letnim, rola pracy i książki w Polsce Ludowej [...]”³⁵t⁾. 11 V - Nadszedł okólnik z Ministerstwa Oświaty, z Podsekretariatu Stanu do spraw Nauki i Szkolnictwa Wyższego, informujący zarówno o powstaniu ZSP, jak i o zamiarze rozwiązania central kół naukowych. Z pisma wynikało również, że dotychczasowe koła naukowe poddane zostaną gruntownej reorganizacji, której zadaniem będzie sprowadzenie działalność tych kół do pracy naukowo-badawczej³⁵¹. 21 V - Odbyła się wycieczka do Ojcowa. Uczestniczyło w niej 80 osób³⁵². 26 V - Zebranie zarządu koła. Zgodnie z odgórnymi wytycznymi, majątek koła miał przejść na własność ZSP, a lokal miał zostać zwrócony uczelni. Po zlikwidowaniu koła część książek z biblioteki zostanie przekazana dla Wydziału Matematyczno- ³⁴⁶ Arch. UJ: O 70/1 - (pismo KU ZSP z 20 IV 1950). ³⁴⁷ Arch. UJ: O 177/1 - (pismo KU ZSP z 21 IV 1950). ³⁴⁸ Arch. UJ: O 70/1 - (protokół zebrania zarządu Koła Przyr. St. UJ z 22 IV 1950). ³⁴⁹ Arch. UJ: ZSP 22 - Sprawozdania z działalności Wydziału Nauki KU ZSP, 20 III 1950-22 I 1951 (sprawozdanie Wydziału Nauki KU ZSP za okres 20 III-20 IV 1950). ³⁵⁰ Arch. UJ: O 70/1 - (pismo KU ZSP UJ z 28 IV 1950). ³⁵¹ Arch. UJ: S 111 508 - Zrzeszenie Studentów Polskich, 1950-1953 (W. Michajłow: Okólnik Ministerstwa Oświaty, Podsekretariat Stanu ds. Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 11 V 1950). ³⁵² Arch. UJ: O 71/11 - (pismo zarządu Kola Przyr. St. UJ do dyrekcji PKS w Krakowie z 19 V 1950). Kalendarium Koła Przyrodników 61 -Przyrodniczego, część do biblioteki ZSP, a część do mających w przyszłości powstać Kół Miłośników Katedr. Planowano jeszcze odbycie w czasie wakacji wycieczki w Tatry, kursu biocenozy lasów w Białowieży oraz obozu terenowo-badawczego na Pojezierzu Mazurskim³⁵³. 30 V - Ministerstwo Szkół Wyższych i Nauki zawiadomiło, że „w związku z przemianami, jakie zachodzą na terenie wyższego szkolnictwa oraz na odcinku studenckim, nastąpi reorganizacja kół naukowych. Działalność kół zostanie skierowana na pracę wyłącznie naukową, związaną z zadaniami i problematyką naukową Uczelni. Reorganizację istniejących kół przeprowadzą w oparciu o uchwały I Zjazdu Krajowego Z[rzeszenia] S[tudentów] P[olskich] Komitety Uczelniane Z.S.P. w porozumieniu z Ob. Ob. Rektorami i Zarządami Uczelnianymi Z.A.M.P. Do końca bieżącego roku akademickiego koła naukowe winny uporządkować wszystkie sprawy finansowe i majątkowe [...]. Majątek kół naukowych winien być przekazany K.U.Z.S.P. na początku roku akademickiego 1950/1951”³⁵⁴. Zapowiadana przez ministerstwo reorganizacja dotychczasowych kół naukowych oznaczała ich faktyczną likwidację. 3 VI - Komitet Uczelniany Zrzeszenia Studentów Polskich zawiadomił rektora UJ, że reorganizacja kół naukowych będzie przebiegać w trzech etapach, z których pierwszy (do końca roku akademickiego 1949/1950) będzie polegać na likwidacji wydziału pracy społecznej i wydziału społeczno-zawodowego poszczególnych kół, a ich działalność przekazana zostanie Komitetowi Uczelnianemu ZSP³⁵⁵. 9 VI - Zebranie zarządu koła. Przeprowadzono pryncypialną samokrytykę zarządu koła³⁵⁶. 10-16 VII - Wycieczka w Tatry. Uczestniczyło w niej 25 osób³⁵⁷. 20 VII - W ciągu ostatnich dwóch miesięcy koło, jakby na pożegnanie, zorganizowało kilka wycieczek naukowych, których celem była obserwacja flory i fauny skałek wapiennych: do Ojcowa (uczestniczyło 80 osób), do Zabierzowa (15 osób), w Pieniny (16 osób), oraz ogólnoprzyrodnicza wycieczka do Mnikowa. Członkowie koła wygłosili 6 referatów na tematy naukowe w Garbami nr 3 (Kraków, ul. Swobody 4): „Świat drobnoustrojów”, „Powstanie życia na ziemi”, „Teoria ewolucji”, „Powstanie człowieka”, „Teoria dziedziczności” oraz „Współczesna genetyka”, ten ostatni w wykonaniu Ireny Komhauser. Koło liczyło 192 osoby³⁵⁸. Zorganizowano również tygodniowy obóz w Tatrach, opiekę naukową sprawowali profesorowie Bogumił Pawłowski i Józef Fudakowski. Uczestnicy mieszkali w Staszyczkówce przy Krupówkach. Odbyły się m.in. wycieczki na Kasprowy Wierch i do Czarnego Stawu Gąsienicowego³⁵⁹. ³⁵³ Arch. UJ: O 70/1 - (sprawozdanie z zebrania zarządu Koła Naukowego Przyrodników St. UJ z 26 V 1950). ³⁵⁴ Arch. UJ: S 111 506 - Likwidacja Bratniej Pomocy i Kót Naukowych, 1950-1951 (pismo mgr. K. Strzałkowskiego, Dyrektora Departamentu w Ministerstwie Szkół Wyższych i Nauki, z 30 V 1950). ³⁵⁵ Arch. UJ: S III 508 - (pismo Komitetu Uczelnianego Zrzeszenia Studentów Polskich UJ do Rektoratu UJ z 3 VI 1950). ³⁵⁶ Arch. UJ: O 70/1 - (sprawozdanie z zebrania zarządu Koła Naukowego Przyrodników St. UJ z 9 VI 1950). ³⁵⁷ Arch. UJ: O 71/11 - (pisma zarządu Koła Przyr. St. UJ do hotelu turystycznego P.T.T. „Staszycz-kówka” w Zakopanem i schroniska nad Morskim Okiem z 3 VII 1950). ³⁵¹ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z działalności Kola Naukowego Przyrodników, 20 V-20 VII 1950). ³⁵⁹ Informacja ustna uzyskana od prof. K. Szczepanka. 62 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 1 VIII - Wydział Kadr Zarządu Uczelnianego Związku Akademickiej Młodzieży Polskiej dokonał analizy swej pracy w ciągu ostatniego roku. W świetle tej analizy staje się rzeczą jasną powód, dla którego musiały zostać rozwiązane koła naukowe. Oto fragmenty z powyższej analizy. „Wydział Matematyczno-Przyrodniczy [UJ] to typowy przykład, gdzie kadry pracowały tak, jak nie należy. Winę pośrednio za to ponosi Z[arząd] U[czelniany], a bezpośrednio - kadrowy Zfarządu] Wfydziałowego], który nie potrafił przez cały rok nadać pracy odpowiedniego tonu politycznego. Przez dłuższy czas nie były na tym wydziale obsadzone niektóre punkty, jak np. szkolenia i kadry, aktywiści nasi spełniali tylko polecenia, a nie żyli pracą organizacyjną. Zmiana kierownika Wydziału Kadr nie przyczyniła się do usprawnienia pracy, nowy kierownik Wydziału Kadr jest nieuchwytny i bardzo mało oddaje się sprawom organizacyjnym. Nie potrafiono kierować politycznie całym wydziałem i tak samo kołem naukowym. [...] Na wydziale tym istnieje kompletny brak ewidencji [!?], politycznie wydział najsłabszy”³⁶⁰. 1-12 VIII - W Instytucie Badawczym Leśnictwa, filii w Białowieży odbył się kurs mający na celu przeszkolenie z zakresu ekologii biocenozy lasu. Wzięło w nim udział 10 studentów³⁶¹. 13-28 VIII - Pierwszy obóz naukowy Koła Przyrodników odbył się w Piszu na Mazurach (fot. 11). Uczestniczyło w nim 10 osób. Obóz rozbito na terenie spalonej leśniczówki Jagodzin³⁶². Opiekunem był dr Jerzy Kreiner. Program dnia obejmował następujące, charakterystyczne dla tamtej epoki punkty: 7.00 - pobudka, mycie, podniesienie sztandaru, 7.45 - śniadanie, wydanie suchego prowiantu, 8.00 - zajęcia naukowe lub ideowo-wychowawcze, 16.10 - obiad, 17.00 - zajęcia indywidualne, sport, 19.30 - kolacja, 20.15 - ognisko, 22.00 - cisza nocna. Uczestnicy podzieleni byli na pięć grup: dwie zoologiczne (bezkręgowce i kręgowce), hydrobiologiczna, lichenolo-giczna i florystyczna. W czasie trwania obozu, oprócz kilkudziesięciu krótszych, odbyły się również dłuższe wycieczki: nad jezioro Jagodne Wielkie, Zgniłka i do Szerokiego Boru, do dawnej kwatery H. Góringa, statkiem z Piszu do Mikołajek i Rucianego oraz wzdłuż brzegów jezior Wiartel i Nidzkiego. Na zakończenie obozu przejechano koleją do Ostródy, gdzie zapoznano się z przyrodą okolicznych jezior i rzeki, następnie przepłynięto statkiem Kanałem Ostródzko-Elbląskim do Elbląga. Na końcowym zebraniu przed rozwiązaniem obozu zarówno studenci, jak i asystenci „przeprowadzili krytykę i samokrytykę, która pozwoliła ocenić dorobek obozu, a zarazem wskazała na braki możliwe do usunięcia w przyszłości”. Na obozie wygłoszone zostały również cztery referaty ideologiczne: „Kobieta polska w walce o trwały pokój”, „Walka Socjalizmu z Kapitalizmem”, „Historia powstania Rządu i Wojska Polskiego”, „Socjalizm, a jednostka”³⁶³ [ortografia oryginału]. 6 X - Ostatnie zebranie zarządu koła. Omawiano tylko sprawy bieżące³⁶⁴. W tym samym dniu Komitet Uczelniany ZSP UJ, powołując się na instrukcję Prezydium Rady Naczelnej ZSP z 5 V 1950 r., zwrócił się z prośbą do rektora UJ o przejęcie bibliotek ³⁶⁰ Arch. UJ: O 186/IV- (analiza pracy Wydz. KadrZU ZAMP za okres I VIII 1949-1 VIII 1950). ³⁶¹ Arch. UJ: O 71/11 - (zaświadczenie zarządu Koła Przyr. St. UJ z 27 VI 1950). ³⁶² Arch. UJ: O71/II — (pismo zarządu Koła Przyr. St. UJ do Milicji Obywatelskiej w Piszu). ³⁶³ Arch. UJ: O 70/1 - (sprawozdanie z obozu naukowego Koła Przyr. St. UJ, sprawozdanie z pracy naukowo-dydaktycznej obozu naukowego Koła Przyr. St. UJ na Pojezierzu Mazurskim w sierpniu 1950, sprawozdanie z pracy społeczno-politycznej na terenie obozu naukowego na Pojezierzu Mazurskim). ³⁶⁴ Arch. UJ: O 70/1 - (sprawozdanie z zebrania zarządu Koła Naukowego Przyr. St. UJ z 6 X 1950). Kalendarium Koła Przyrodników 63 kół naukowych, w tym liczącej 834 pozycje biblioteki Koła Naukowego Przyrodników³⁶⁵. 5 XII - Sprawą kół naukowych zajął się Senat UJ, ponieważ okazało się, że zarządzenie Ministerstwa Szkół Wyższych i Nauki z 30 V 1950 w sprawie reorganizacji stowarzyszeń naukowych nie daje podstaw do rozwiązania działających dotychczas na Uniwersytecie Jagiellońskim kół naukowych. Czyli dotychczasowe prace likwidacyjne były pozbawione podstawy prawnej. By całej imprezie odebrać charakter nielegalny, dziekan Wydziału Prawa, prof. Konstanty Grzybowski, postawił wniosek, aby „przychylając się do prośby Rady Naczelnej Zrzeszenia Studentów Polskich z 5 V 1950 r., rozwiązać kola naukowe, wyznaczyć likwidatorów, przejąć lokale kół, majątek przekazać do depozytu bibliotek naukowych, Zrzeszenia Studentów Polskich, Muzeum UJ, w zależności od charakteru przedmiotów majątkowych”. Po dyskusji uchwalono „rozwiązać niektóre stowarzyszenia akademickie, w tym Kolo Naukowe Przyrodników. [...] majątek rozwiązanych kół będzie przekazywany w depozyt bibliotek naukowych i Zrzeszenia Studentów Polskich [. ..]”³⁶⁶. Tak więc likwidacja kół została również usankcjonowana prawnie przez Senat UJ. Tego samego dnia, 5 XII, w lokalu koła zebrała się komisja zdawczo-odbiorcza celem przejęcia majątku koła³⁶⁷. Dziesięć dni później, 15 XII, Komitet Uczelniany Zrzeszenia Studentów Polskich przejął od komisji likwidacyjnej Koła Przyrodników „pieniądze, sprzęt, materiały archiwalne, 20 kg makulatury oraz bibliotekę”³⁶⁸. Kolejny etap dziejów Koła Przyrodników Studentów UJ dobiegł końca. Przygotowując niniejsze opracowanie, nie natrafiłem na przejęte wtedy materiały archiwalne, wśród których była zapoczątkowana jeszcze w okresie międzywojennym kronika koła³⁶⁹. Z pewnością archiwalia te przyniosłyby wiele nieznanych dotychczas faktów i rzuciłyby interesujące światło na dzieje Koła Przyrodników w pierwszej połowie XX w. W 1950 r. została zlikwidowana autonomia Związku Akademickiej Młodzieży Polskiej, a jego członkowie stali się członkami Związku Młodzieży Polskiej. Lata 1945-1950 to prawdopodobnie najlepiej, pomimo pewnych braków, udokumentowany materiałami archiwalnymi okres w historii Koła Przyrodników. Zachowane akta są różnorodne. Składa się na nie zarówno dokumentacja własna koła, jak i dokumenty wytworzone przez działające wtedy inne organizacje młodzieżowe. Koło Przyrodników jako jedno z pierwszych wznowiło po przerwie spowodowanej II wojną światową swą normalną działalność. Jesień 1945 r. poświęcono głównie na prace porządkowe oraz odszukanie księgozbioru. Po kilku miesiącach wytężonej pracy odzyskano tylko 50% książek. Latem 1946 r. powrócono do przedwojennej tradycji i zorganizowano wycieczkę w Pieniny, pierwszą po wojnie. Próbowano również nawiązać współpracę z kołami przyrodniczymi innych uczelni, jednakże propozycja ta pozostała bez odzewu. Podobnie jak przed wojną koło organizowało zebrania z odczy ³⁶⁵ Arch. UJ: S III 508 - (pismo KU ZSP UJ z 6 X 1950 do Rektoratu UJ). ³⁶⁶ Arch. UJ: SIU 12, k. 67-68. ³⁶⁷ Arch. UJ: O 70/1 - (pismo KU ZSP UJ z 2 XII 1950). ³⁶¹ Arch. UJ: ZSP 28 - (protokół KU ZSP UJ z 15 XII 1950). ³⁶⁹ O kronice tej wspomina w swym liście prof. Jadwiga Wilkoń-Michalska. 64 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... tami na tematy przyrodnicze. Uczestniczyło również w zwalczaniu nielegalnego handlu roślinami chronionymi. Działało sześć sekcji: naukowa, wydawnicza, ochrony przyrody, imprezowo-wycieczkowa i informacyjna oraz autonomiczna sekcja geologów (utworzona 6 X 1948). W lecie 1950 r. koło zorganizowało tygodniowy obóz w Tatrach, w białowieskiej filii Instytutu Badawczego Leśnictwa - kurs z zakresu ekologii biocenozy lasu, a w Piszu na Mazurach - obóz naukowy. Począwszy od jesieni 1948 r., wydarzenia polityczne zaważyły na historii Koła Przyrodników. 6 X 1948 r. koło ratyfikowało statut Federacji Polskich Organizacji Studenckich i przystąpiło do niej. W maju następnego roku walne zebranie, będąc pod ogromną presją, uchwaliło przystąpienie Koła Przyrodników do Wydziałowego Zrzeszenia Kół Naukowych Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego. Oznaczało to szybką reorganizację koła. Odtąd celem koła miała być głównie praca naukowo-samo-kształceniowa. Przejawem nowej, narzuconej aktywności była np. akademia 20 XII 1949 r. dla studentów biologii ku czci J. Stalina. Kolo musiało wykonywać dyrektywy Wydziału Naukowego Komitetu Uczelnianego Federacji Polskich Organizacji Studenckich UJ, w tym opracowywać referaty na zadane tematy ideologiczno-pol¡tyczne, udostępnić w swej bibliotece podręczniki radzieckie, zorganizować kurs języka rosyjskiego. Pod koniec maja 1950 r. Ministerstwo Szkół Wyższych i Nauki postanowiło zlikwidować dotychczas funkcjonujące koła naukowe, a ich majątek przekazać ZSP. Pół roku później, 5 XII 1950 r., Senat UJ powziął uchwałę rozwiązującą koła naukowe. Likwidacja Koła Przyrodników nastąpiła 15 XII 1950 r. Lata 1951-1957 1951 - W miejsce rozwiązanych kół naukowych Związek Młodzieży Polskiej zorganizował własne przy pomocy Zrzeszenia Studentów Polskich. Na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym utworzono Koło Naukowe Biologów. Zachowało się sprawozdanie tego koła z działalności w styczniu 1951 r. Oto najciekawsze fragmenty: „Odbyły się 4 zebrania z referatami. Frekwencja 70-80%. Dobór referatów dość chaotyczny i często zbyt specjalny. Wynika to ze zróżnicowania biologii jako nauki. Utworzono 3 zespoły robocze: botaniki, biologii ogólnej i mikrobiologii. [...] Skład zespołów roboczych nie jest jeszcze ogłoszony. Zrobione to będzie po przerwie semestralnej, przy czym usunie się z Koła Naukowego około 25 osób celem polepszenia poziomu i składu społecznego Koła Naukowego’"³⁷⁰ [sic!]. 20 II - Departament Spraw Młodzieży Ministerstwa Szkół Wyższych i Nauki przesłał pismo w sprawie organizacji studenckich kół naukowych. Oto obszerne i charakterystyczne fragmenty z tego pisma: „Zadaniem studenckich kól naukowych winno być współdziałanie z władzami szkolnymi w pracy nad wychowaniem nowej kadry inteligencji ludowej, a w szczególności kadry przyszłych pracowników nauki. Działalność kól winna stanowić niezbędną i nieodłączną składową część ³⁷⁰ Arch. UJ: O 186/IV - (Sekcja Kól Naukowych Wydz. Nauki ZW ZMP Mat.-Przyr. UJ. Sprawozdanie za styczeń 1951 r. Koło Biologów). Kalendarium Koła Przyrodników 65 procesu nauczania. Studenckie koła naukowe winny być organizacjami dobrowolnymi, mającymi na celu: a) współdziałanie z władzami szkoły w przygotowaniu młodej kadry naukowej do pracy naukowo-badawczej opartej na zasadach marksizmu-leninizmu oraz wychowanie studentów w duchu bezgranicznego oddania Polsce Ludowej, kroczącej do socjalizmu b) pobudzanie studentów do poznania postępowych tradycji nauki ojczystej oraz wspaniałych osiągnięć przodującej nauki radzieckiej [...] e) popularyzowanie wiedzy i osiągnięć ojczystej nauki i techniki oraz przodującej nauki i techniki radzieckiej. Studenckie koła naukowe winny być organizowane przy instytutach, zespołach katedr [...] względnie przez okres przejściowy przy wydziałach. Organizować je powinna powołana przez rektora uczelniana Komisja do spraw organizacji studenckich kól naukowych w składzie: 1. Rektor lub jego przedstawiciel 2. przedstawiciel P[odstawowej] Organizacji] P[artyjnej] P[olskiej] Zjednoczonej] Pfartii] R[obotniczej] 3. przedstawiciel K[omitetu] U[czelnianego] Zfwiązku] M[łodzieży] P[olskiej] 4. przedstawiciel K[omitetu] U[czelnianego] Z[rzeszenia] S[tudentów] P[olskich] [...] Członkami studenckich kół naukowych mogą być studenci lat starszych (od II roku) wyróżniający się dobrymi postępami w nauce i postawą społeczną którzy zobowiążą się do czynnej pracy naukowej na terenie koła. [...] Władze szkoły winny [...] włączyć koła do kontaktów nawiązanych przez uczelnię z terenem (fabryki, spółdzielnie produkcyjne, PGR, szkoły itp.). Na I roku mogą być organizowane kółka przedmiotowe związane z odpowiednimi studenckimi kołami naukowymi!...].”³⁷¹. Planowano, że koła naukowe będą obejmowały tylko nielicznych studentów dopiero od II roku studiów (około 50-60 osób). 18 IV - W Rektoracie UJ odbyło się zebranie komisji w powyższym składzie do spraw organizacji naukowych kół studenckich³⁷². 24 IV - Kierownikiem naukowym Koła Naukowego Biologów mianowano ob. Włodzimierza Starzeckiego, asystenta przy Zakładzie Fizjologii Roślin³⁷³. 19 XII - Z dotychczasowych zespołów roboczych Koła Naukowego Biologów utworzono trzy Koła Naukowe: 1) Zoologów, nad którym opiekę objął dr Zbigniew Kawecki (1908-1981), adiunkt, następnie docent w Katedrze Zoologii Systematycznej³⁷⁴, po nim opiekę nad kołem sprawował od 4 XII 1952 r. doc. Jerzy Kreiner (1906--1972) z Katedry Psychologii i Etologii Zwierząt³⁷⁵, 2) Botaników, pod opieką dr. Jana Zurzyckiego z Katedry Fizjologii Roślin³⁷⁶, 3) Biologów Ogólnych, pod opieką prof. ³⁷¹ Arch. UJ: S III 509 - Koła Naukowe. Sprawy organizacyjne oraz sprawozdania z działalności, 1950-1953 (pismo Ministerstwa Szkół Wyższych i Nauki, Dep. Spraw Młodzieży, Warszawą 20 II 1951). ³⁷² Arch. UJ: S 111 509 - (notatka urzędowa z 18 IV 1951). ³⁷³ Arch. UJ: S 111 509 - (brudnopis pisma do Ministerstwa Szkół Wyższych i Nauki, Departament Spraw Młodzieży z 24 IV 1951; pismo dziekana Wydz. Mat.-Przyr. do rektora UJ z 11 VI 1951). ³⁷⁴ Arch. UJ: W BiNoZ IV 114 - Koła Naukowe (odpis pisma dziekana Wydz. BiNoZ UJ do dr. Z. Kaweckiego z 26 XI 1951). ³⁷⁵ Arch. UJ: W BiNoZ IV 114 - (pismo dziekana Wydz. BiNoZ do doc. J. Kreinera z 4 XII 1952). ³⁷⁶ Arch. UJ: W BiNoZ IV 114 - (odpis pisma dziekana Wydz. BiNoZ UJ do dr. J. Zurzyckiego z 26 XI 1951). 66 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Franciszka Górskiego (1897-1989), kierownika Katedry Fizjologii Roślin³⁷⁷. Kuratorem Stowarzyszenia Kół Naukowych Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego UJ został mianowany prof. Zygmunt Grodziński (1896-1982), kierownik Katedry Anatomii Porównawczej, w następnych latach rektor UJ³⁷⁸. Pod względem organizacyjnym koła były sekcjami Zrzeszenia Studentów Polskich, naukowo podporządkowane były katedrom. Kierownikiem Naukowego Koła Zoologów mianowano Czesława Jurę, Botaników - Lucynę Marlicę, a Biologów [Ogólnych] - Zdzisława Kurdziela³⁷⁹. 21 XII - Tworzenie sposobami administracyjnymi kół naukowych szło bardzo opornie. Pierwsze miesiące pracy tak zostały opisane w sprawozdaniu Wydziału Nauki Komitetu Uczelnianego Zrzeszenia Studentów Polskich UJ: „Prace na odcinku kół naukowych Wydział Nauki rozpoczął powołaniem Uniwersyteckiej Komisji dla Spraw Kół Naukowych, która w końcu października rozpoczęła pracę. Komisja wytypowała tymczasowe zarządy kół i zatwierdziła 15 nowych kół naukowych. W listopadzie kola naukowe rozpoczęły pracę zebraniem organizacyjnym. Na zebraniu tym również opracowano plany pracy kół naukowych, które zatwierdziła i poprawiła Uczelniana Komisja dla Spraw Kół Naukowych. Od połowy listopada koła naukowe pracują według wytycznych Zfarządu] G[łównego] Z[wiązku] Mfłodzieży] Pfolskiej] i Rady Naczelnej Zjrzeszenia] Sftudentów] P[olskich], i w pracy swej nastawiają się na realizowanie postulatów twórczej pracy naukowej. Daje się zauważyć dobra współpraca między poszczególnymi katedrami i specjalizacjami a kołami naukowymi. W pierwszych dniach stycznia Wydział Nauki K[omitetu] Uczelnianego] Z[rzeszenia] S[tudentów] Pfolskich] w porozumieniu z Z[arządem] Ufczelnianym] Z[wiązku] Mfłodzieży] Pfolskiej] na UJ dokonał dokładnej analizy 2-miesięcznej pracy kół naukowych, która pozwoliła naprawić szereg błędów dotychczasowej pracy. Biblioteki byłych kół naukowych zostały rozdzielone między Zakłady [naukowe UJ], Bibliotekę Jagiellońską i Zfrzeszenie] Sftudentów] Pfolskich]. Do Biblioteki Jagiellońskiej Komisja przekazała książki o treści reakcyjnej [sic] oraz wszystkie inne podręczniki, które wyszły z użycia ze względu na przestarzałe poglądy [sic³⁸⁰]. K[omitet] U[czelniany] Z[rzeszenia] S[tudentów] P[olskich] przejął wszystkie skrypty i podręczniki obowiązujące do egzaminów. Skrypty te znajdą pomieszczenie w Uczelnianej Wypożyczalni Skryptów organizowanej przez K[omitet] U[czelniany]”³⁸¹. W 1951 r. Władysława Niemczykowa i Jan Zurzycki odszukali na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie na polecenie kuratora Zbigniewa Kaweckiego grób jednego z najwybitniejszych zoologów polskich XIX w., Maksymiliana Siły Nowickiego, a Koło Zoologów odnowiło nagrobek³⁸². 1952 - Od początku swej działalności nowe koła naukowe napotykały duże trudności finansowe. Na liczne zapytania w sprawie źródeł ich finansowania słane do ministerstwa nadeszła odpowiedź, z której wynikało, że poszczególne wydziały (dziekanaty) ³⁷⁷ Arch. UJ: W BiNoZ IV 114 - (odpis pisma rektora UJ, prof. T. Marchlewskiego, do prof. F. Górskiego z 20 XII 1951). ³⁷⁸ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Kola Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ³⁷⁹ Arch. UJ: S III 509 - (brudnopis pisma z 19 XII 1951, podpis nieczytelny); W BiNoZ IV 114 - (odpisy pism do C. Jury, Z. Kurdziela i L. Marlicy z 20 XII 1951). ³⁸⁰ W owych latach intensywnie propagowano nową biologię radziecką (miczurinizm, łysenkizm), a zwalczano tzw. genetykę formalną, którą usunięto z nauczania szkolnego i uniwersyteckiego. ³⁸¹ Arch. UJ: ZSP 22 - (sprawozdanie Wydziału Nauki KU ZSP UJ z 21 XII 1951). ³⁸² Informacja ustana uzyskana od prof. W. Niemczykowej. Kalendarium Koła Przyrodników 67 mają z własnych funduszy pokrywać wydatki kół naukowych³⁸³. Pierwszy rok funkcjonowania nowych kół naukowych tak został oceniony: „Dotychczasowy okres ich działalności można uznać na okres próbny. Niestety, nie wszystkie koła wyszły z tej próby zwycięsko. Niedociągnięcia zarówno ze strony młodzieży, jak i profesorów opiekujących się kołami nie należały do wyjątków. Rozpoczynający się rok akademicki powinien przeto skłonić zarządy kół do samokrytycznego przeanalizowania swojej dotychczasowej działalności i do uwidocznienia błędów w działalności [...]. Dopiero ich usunięcie pozwoli studenckim kołom naukowym odegrać tę rolę, jak została im wyznaczona w życiu wyższych uczelni”³⁸⁴. W roku akademickim 1951/1952 Koło Naukowe Botaników liczyło 16 członków. Pracowano w 3 grupach roboczych: systematyków (7 osób), fizjologów (6 osób) i zielarzy (3 osoby). Podstawową formą działalności były zebrania referatowo-dyskusyjne odbywane co dwa tygodnie, oraz praktyczne prace laboratoryjne lub terenowe. Podczas pracy w kole jego członkowie zapoznawali się z techniką sporządzania zbiorów zielnikowych, bliżej poznali florę i zespoły roślinne okolic Krakowa, zagadnienie ochrony przyrody, poznali również proces fermentacji i fitoncydy, metody pracy laboratoryjnej, metody otrzymywania olejków eterycznych, prowadzili też hodowlę roślin leczniczych³⁸⁵. Koło Naukowe Zoologów pracowało w trzech grupach roboczych: zoologów systematycznych, zoopsychologów i anatomów³⁸⁶. 1953 - 5 V - Problemem kół naukowych zajął się Senat UJ. „Sprawę wniesioną na porządek obrad przez organizację młodzieżową przedstawia ob. Wojtowicz, który stwierdza brak dostatecznej opieki Rektoratu nad kołami naukowymi. Jako skutki przytacza brak funduszów na działalność kół, brak opieki pracowników naukowych nad rozwijaniem naukowego światopoglądu i nad opracowaniem tematyki odczytów. Poza tym stała płynność kadr powoduje ustawiczne zmiany w zarządach nie uzupełnione w porę”. Prorektor prof. Henryk Niewodniczański, przyznając słuszność, stwierdził jednak, że uczelnia nie otrzymała dotacji na działalność kół, a nadmiar prac naukowych i społecznych powoduje zmniejszenie zainteresowania się pracą kół naukowych pracowników nauki i samych studentów. Konieczne jest planowanie budżetu kół w ramach budżetu katedr. W dalszej dyskusji stwierdzono konieczność powiązania pracy kół z planem pracy katedr, przy czym organizacje młodzieżowe winny mniej biernie obserwować to zagadnienie. Wysunięto wreszcie wniosek, aby opiekę nad kołami naukowymi w sensie światopoglądowym poruczyć kierownikowi Katedry Marksizmu--Leninizmu, mgr. Markowi Waldenbergowi³⁸⁷. ³⁸³ Arch. UJ: S III 509 - (pismo kierownika Oddz. Finansowego UJ do rektora UJ z 24 V 1952). ³⁸⁴ T. Manteuffel, 1952: Studenckie koła naukowe. Życie Nauki 7(5): 47-50. ³⁸⁵ Arch. UJ: S 111 509 - (J. Zurzycki: sprawozdanie z działalności Koła Naukowego Botaników za rok 1951/1952 z 17 VI 1952); W BiNoZ IV 114 - (J. Zurzycki: sprawozdanie z działalności Koła Naukowego Botaników za rok 1951/1952 z 7 II 1952). ³⁸⁶ Arch. UJ: S III 509 - (C. Jura: sprawozdanie z działalności Koła Naukowego Zoologów UJ za rok akad. 1951/1952 z 16 VI 1952). ³⁸⁷ Arch. UJ: S 111 13 - Protokoły posiedzeń Senatu Akademickiego UJ, 1951/1952-1952/1953, posiedzenie z 7 V 1953, punkt XI. 68 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 14 V - Również i w tym, 1953, roku Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego nie przewidziało w budżecie uniwersytetów żadnych dotacji na koła naukowe. Wyraziło jednakże zgodę, by rektorzy finansowali ich działalność we własnym zakresie³⁸⁸. 17 VI - Sterowane odgórnie i przeznaczone głównie do działań o charakterze pro-pagandowo-politycznym koła naukowe nie cieszyły się zainteresowaniem studentów. Przeprowadzona 17 VI podczas III konferencji sprawozdawczo-wyborczej Związku Młodzieży Polskiej UJ pryncypialna krytyka dotychczasowej działalności kół wskazywała tego przyczynę nie tam, gdzie jej szukać należało: „Obok tych osiągnięć organizacja ma braki, które są wyrazem nienadążania za potrzebami życia na Uczelni. Niedociągnięcia te są poważnym hamulcem w wykonywanych zadaniach, jakie przed nami stawia Partia³⁸⁹. Do takich niedociągnięć należą: [...] Nie nadążają za zadaniami koła naukowe, czego powodem jest słabe kierownictwo polityczne organizacji ZMP. Koła naukowe za mało aktywnie stają się ośrodkami walki ideologicznej w produkcji naukowej UJ, anemicznie są nosicielami postępowej przodującej nauki radzieckiej, szczególnie na takich wydziałach, jak Biologia. Mała liczebność członków kół naukowych nie daje realizacji zasadniczej roli kół naukowych, jakąjest podnoszenie poziomu kadr wychodzących z naszej uczelni”³⁹⁰. Materiały archiwalne dotyczące Koła Przyrodników (lub jego odpowiedników) z lat 1951-1957 są więcej niż skromne. Zachowały się zaledwie pojedyncze informacje rozproszone w aktach Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UJ, Senatu UJ oraz ówczesnych organizacji młodzieżowych. Koła naukowe były ważnym elementem w socjalistycznym wychowaniu młodzieży. Zadaniem tych kół było współdziałanie z władzami uniwersytetu w pracy nad wychowaniem nowej, socjalistycznej kadry inteligencji, a szczególnie przyszłych uczonych. Kołom wyznaczono rolę niezbędnej i nieodłącznej składowej części procesu nauczania. Po rozwiązaniu Koła Przyrodników (i innych kół naukowych) Związek Młodzieży Polskiej zorganizował przy pomocy Zrzeszenia Studentów Polskich własne koło naukowe dla studentów biologii. Z zachowanych fragmentarycznie dokumentów wynika, że Koło Przyrodników miało narzuconą przez czynniki polityczne strukturę (podział na trzy koła). Jednakże poza nią treść działania pozostała niezmieniona od lat: studenci spotykali się, by pogłębić swe zainteresowania i wiedzę w wybranych zagadnieniach. ³⁸⁸ Arch. UJ: S III 509 - (pismo Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego, Departament Studiów Uniwersyteckich z 14 V 1953, do Rektoratu UJ w Krakowie). ³⁸⁹ Polska Zjednoczona Partia Robotnicza w ówczesnym systemie politycznym sprawowała władzę w państwie. ³⁹⁰ Arch. UJ: O 186/IV - (projekt uchwały III konferencji sprawozdawczo-wyborczej ZMP UJ, 17 VI 1953). Kalendarium Koła Przyrodników 69 Lata 1957-1981³⁹' 1957 - Zapoczątkowana Październikiem ’56 odwilż nie ominęła również Uniwersytetu Jagiellońskiego i jego studentów biologii. W styczniu 1957 r. rozwiązano działający od Iipca 1948 r. na wszystkich uczelniach Związek Młodzieży Polskiej ściśle związany z Polską Zjednoczoną Partią Robotniczą. Wraz ze zniknięciem ZMP przestały istnieć działające od 6 lat koła naukowe. Profesorowie Władysław Szafer i Bogumił Pawłowski zasugerowali studentom biologii, by wykorzystali zaistniałą sytuację i reaktywowali Koło Przyrodników Studentów UJ. W tym celu zorganizowana została specjalna komisja pod kierunkiem Stanisława Grucy. Opracowała ona nowy statut Koła Przyrodników, zatwierdzony następnie (jako jeden z pierwszych) przez Senat UJ 28 VI. Senat wyznaczył doc. Jerzego Kreinera na opiekuna Koła Przyrodników Studentów³⁹¹ ³⁹². 11 XI - Odbyło się walne zebranie, na którym Koło Przyrodników Studentów UJ zostało oficjalnie reaktywowane. Przez najbliższe lata podstawową formą działalności koła były spotkania i wycieczki. Na spotkaniach (5-10 rocznie) zaproszeni uczeni przedstawiali różne interesujące zagadnienia biologiczne, a uczestnicy wypraw naukowych - relacje z ich przebiegu. Dodatkową atrakcją były regularnie wyświetlane filmy przyrodnicze. Urządzano ponadto dwa, trzy wieczorki taneczne w ciągu roku. 1958 - Zorganizowano pierwsze wycieczki po wznowieniu działalności przez koło: siedem niedzielnych i jedną kilkudniową- w Pieniny. Rozpoczęto starania o uzyskanie nowej siedziby koła. Dotychczasowa - mały pokój w Katedrze Zoologii Systematycznej przy ul. św. Anny 6 - była już za ciasna na bibliotekę koła, którą spodziewano się odzyskać. 1960 - 13 VIII-9 IX - Pierwszy zagraniczny obóz naukowy Koła Przyrodników Studentów UJ w Bułgarii. Uczestniczyło w nim 11 osób (botanicy: Barbara Kawecka, Adolf Korczyk, Anna Pacyna, Danuta Tumidajowicz, Irena Winiarska, zoologowie: Władysław Kowalski, Barbara Mleczko, Andrzej Skalski), opiekunem był dr Marian Kuc z Instytutu Botaniki PAN w Krakowie³⁹³. Uczestnicy obozu zapoznali się z przyrodą gór (Riła, Pirin, Bałkan) i wybrzeża Morza Czarnego (Burgas, Ropotamo, Warna). Wielkie zasługi w zorganizowaniu obozu miał Andrzej Skalski (1938-1996)³⁹⁴. W ówczesnych czasach, by pojechać do Bułgarii, należało mieć paszporty i zaproszenia imienne. A. Skalski wystarał się o takie zaproszenia, pokonał też inne trudności i dzięki temu studenci mogli wyjechać za granicę. Była to nowa forma aktywności koła. Przez następne 40 lat obozy naukowe służyły realizacji różnych tema ³⁹¹ Dzieje Kola Przyrodników po 1957 r. oparłem głównie na opracowaniach: [Z. Sołtys, 1976]: Naukowe Koło Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Biuletyn Informacyjny - Kolo Przyrodników Studentów UJ [1]: 1-6; J. Wajda, 1987: Zarys historii Koła Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków, ss. 16; [W. Mróz, 1997]: Zarys historii Koła Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. [Kraków], ss. 33. Uzupełniające dane zaczerpnąłem z innych źródeł, co każdorazowo jest zaznaczone. ³⁹² Arch. UJ: S IV SOg 2 - Protokoły posiedzeń Senatu UJ, 1953/54-1958/59 (protokół posiedzenia Senatu UJ z 28 VI 1957, k. 12); W BiNoZ IV 114 - (pismo prorektora UJ prof. A. Bochnaka do czlonków--założycieli Koła Przyrodników Studentów UJ z 10 VII 1957). ³⁹³ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z obozu naukowego Koła Przyr. St. UJ w Bułgarii). ³⁹⁹ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. 70 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... tów badawczych z poszczególnych gałęzi biologii. Dawały studentom możliwość rozwijania i pogłębiania zainteresowań pod opieką nauczycieli akademickich³⁹⁵. 14-15 X - Odbył się pierwszy Ogólnopolski Zjazd Studenckich Kół Przyrodniczych w Krakowie zorganizowany przez Koło Przyrodników Studentów³⁹⁶. 9 XII - Koło Przyrodników otrzymało od Rady Uczelnianej ZSP wypowiedzenie (w terminie do 15 grudnia) lokalu, w którym dotychczas przechowywało swoją bibliotekę³⁹⁷. Biblioteka koła w praktyce przestała istnieć w 1950 r., gdy koło zostało rozwiązane. Księgozbiór rozdzielono, część jednak złożono w gmachu Biblioteki Jagiellońskiej. Prawdopodobnie chodzi o tę część księgozbioru koła. 1961 - 26 II - Zorganizowano wycieczkę do Ojcowa i Doliny Będkowskiej³⁹⁸. 15 III - Dotychczasowy prezes, Adolf Fryderyk Korczyk³⁹⁹ ⁴⁰⁰ ⁴⁰¹, pełniący swą funkcję od 1958 r. ustąpił, jego obowiązki objął Bogusław Petryszak⁴⁰⁰,⁴⁰¹. 26 III - Wycieczka do Doliny Czemki i Doliny Szklarki⁴⁰². 23 IV - Wycieczka do Przytkowic koło Kalwarii⁴⁰³. 12-13 V - Wycieczka w Sokole Góry⁴⁰⁴. 30 V-1 VI - Wycieczka w Pieniny⁴⁰ . 24-29 VI - Wycieczka do Białowieskiego Parku Narodowego⁴⁰⁶. 27 VI-12 VIII - Wędrowny obóz naukowy w Bieszczadach⁴⁰⁷. 17 XI - Koło Przyrodników otrzymało od ZSP część swej biblioteki (niestety, tylko część i tylko w depozyt). Część ta liczyła łącznie 638 pozycji, z których jednak 182 przekazano Kołu Geografów⁴⁰⁸. Była to prawdopodobnie część dawnego księgozbioru koła przechowywana dotychczas w gmachu Biblioteki Jagiellońskiej. Obecny prezes, Bogusław Petryszak, od dłuższego już czasu zabiegał o otrzymanie pokoju na księgozbiór koła. Dzięki jego staraniom uzyskano niewielkie pomieszczenie znajdujące się nad ówczesną siedzibą koła. I tam umieszczono odzyskane książki. Sporo czasu pochłonęły również rewindykacje dawnego majątku koła. Dzięki energicznym staraniom ówczesnego prezesa pewną część księgozbioru odzyskano⁴⁰⁹. ³⁹⁵ J. Dobrowolski, 1972: Studenckie obozy naukowe jako narzędzie dydaktyczno-wychowawcze. Zycie Szkoły Wyższej 20(1): 84-88; M. Masłowski, 1969: Obozy naukowo-badawcze jako jedna z form pracy kół naukowych. Zycie Szkoły Wyższej 17(7/8): 203-207. ³⁹⁶ Arch. UJ: O 71/11 - (fragment programu zjazdu). ³⁹⁷ Arch. UJ: ZSP 32 - (pismo RU ZSP do Koła Przyr. St. UJ z 9 XII 1960). ³⁹¹ Arch. UJ: O 71/11 - (komunikat zarządu Koła Przyr. St. UJ z 21 II 1961). ³⁹⁹ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ⁴⁰⁰ Arch. UJ: ZSP 32 - (pismo zarządu Koła Przyr. St. UJ do RU ZSP UJ z 15 III 1961). ⁴⁰¹ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ⁴⁰² Arch. UJ: O 71/11 - (komunikat zarządu Koła Przyr. St. UJ z 21 III 1961). ⁴⁰³ Arch. UJ: O 71/11 - (komunikat zarządu Koła Przyr. St. UJ z 21 IV 1961). ⁴⁰⁴ Arch. UJ: O 71/11 - (komunikat zarządu Koła Przyr. St. UJ z 7 V 1961). ⁴⁰⁵ Ibidem. ⁴⁰⁶ Ibidem. ⁴⁰⁷ Ibidem. ⁴⁰¹ Arch. UJ: ZSP 32 - (pismo Koła Przyr. St. UJ do RU ZSP z 17 XI 1961). ⁴⁰⁹ Informacja ustna uzyskana od prof. B. Petryszaka. Kalendarium Koła Przyrodników 71 Od 1961 r. koła naukowe były częściowo finansowane przez Uniwersytet Jagielloński, a częściowo przez ZSP⁴¹⁰. 1962 - W tym roku Koło Przyrodników planowało zorganizować obóz naukowy w Jugosławii (trwający 4 tygodnie), dwa obozy naukowe w Polsce (w Bieszczadach i w Kotlinie Kłodzkiej), wycieczki kilkudniowe w Sudety, Góry Świętokrzyskie i w Pieniny oraz kilka wycieczek jednodniowych⁴¹¹. W zimie (do końca marca) zorganizowano 6 odczytów oraz pokazy filmów naukowych i popularnonaukowych⁴¹². 16 III - Dotychczasowy prezes Koła Przyrodników, Bogusław Petryszak, zrezygnował z dalszego pełnienia tej funkcji z uwagi na prowadzenie czasochłonnych badań do pracy magisterskiej. Nowym prezesem został dotychczasowy wiceprezes Janusz Wojtusiak⁴¹³, ¹⁴. 23 XI - Walne zebranie. Wybrano nowy zarząd, prezesem został Janusz Wojtusiak. W kole początkowo działały cztery sekcje: botaniczna, hydrobiologiczna, ochrony przyrody i zoologiczna. W trakcie kadencji ustępującego zarządu rozwiązano sekcję ochrony przyrody z powodu braku zainteresowania, sekcję hydrobiologiczną włączono do zoologicznej, a sekcja botaniczna po odbyciu kilku zebrań zawiesiła swą działalność. Odbyły się cztery wycieczki jednodniowe. Biblioteka koła nie cieszyła się dużym zainteresowaniem studentów. Powodem był brak nowych podręczników, a funduszy na zakup książek, mimo wielokrotnych starań zarządu koła w Radzie Uczelnianej ZSP, nie udało się otrzymać. Koło liczyło 133 członków⁴¹⁵. Uzyskano tymczasowe lokum w nowo wybudowanym Instytucie Geologii przy ul. Oleandry 2. W roku 1962/1963 zebrania całego koła odbywały się co dwa tygodnie, wygłaszane na nich były prelekcje z różnych dziedzin biologii zarówno przez członków koła, jak i zaproszonych pracowników naukowych Uniwersytetu Jagiellońskiego i Polskiej Akademii Nauk. Wyświetlono również 19 filmów o tematyce przyrodniczej wypożyczonych z Centrali Wynajmu Filmów w Krakowie i Wydziału Kulturalno-Prasowego Ambasady Stanów Zjednoczonych w Warszawie⁴¹⁶. 1963 - 5-7 IV - Przedstawiciele koła wzięli udział w Seminarium Ochrony Przyrody w Poznaniu. Referaty wygłosili Antoni Kuśka i Bogusław Petryszak⁴¹⁷. 24-29 VI - Obóz w Tatrach Polskich, uczestniczyło w nim 20 osób, kierownikiem był mgr Krzysztof Smagowicz. Zapoznano się z fauną i florą Tatrzańskiego Parku Narodowego. Prowadzono również obserwacje hydrobiologiczne⁴¹⁸. ⁴¹⁰ Arch. UJ: ZSP 28 - (kopia pisma wiceminister E. Krassowskiej do rektorów szkół wyższych podległych ministrowi szkolnictwa wyższego z 26 V 1961). ⁴¹¹ Arch. UJ: ZSP 28 - (plan imprez kół naukowych UJ, kwiecień-paździemik 1962), ZSP 32 - (plan pracy Koła Przyr. St. UJ na rok 1962). ⁴¹² Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z działalności Kota Przyr. St. UJ 1 1-31 111 1962). ⁴¹³ Arch. UJ: ZSP 28 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyr. St. UJ 1 1-31 III 1962). ⁴¹⁴ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ⁴¹⁵ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyr. St. UJ za rok 1961/1962). ⁴¹⁶ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyr. St. UJ za rok 1962/1963). ⁴¹⁷ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z działalności Kola Przyr. St. UJ za rok 1961/1962). ⁴¹⁸ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyr. St. UJ za rok 1962/1963; sprawozdanie kierownika naukowego obozu w Tatrach Polskich Kola Przyr. St. UJ z 18 X 1963). 72 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 5-10 VIII - Odbył się obóz naukowy, którego tematyką była fauna i flora lasów podkrakowskich, a szczególnie Puszczy Niepołomickiej. W obozie brało udział 20 osób. Kierownikiem był doc. Jerzy Kreiner⁴¹⁹. W roku akademickim 1963/1964 koło zorganizowało 20 wycieczek jednodniowych, dwie - 3-dniowe, obóz 13-dniowy (w Bieszczadach), konkursy przyrodnicze, kurs rysunku przyrodniczego oraz wystawę fotografii przyrodniczej. Rezultatem wielu wycieczek organizowanych przez koło do jaskiń Jury Krakowsko-Częstochowskiej była publikacja Wincentego Harmaty i Janusza Wojtusiaka o stwierdzeniu występowania nowego gatunku nietoperza⁴²⁰ ⁴²¹, a także drobne notatki w Acta Ornithologica. Ważnym rodzajem działalności koła były zebrania, podczas których członkowie koła lub zaproszeni uczeni przedstawiali referaty przeglądowe lub sprawozdania z wyjazdów badawczych albo wyświetlano filmy przyrodnicze. Zwiedzano też rozmaite katedry, zapoznając się z prowadzonymi tam badaniami⁴²². 1964 - 27 VIII-7 IX - Odbył się obóz w Bieszczadach poświęcony ekologii drobnych ssaków połonin. Opiekunem był dr Władysław Grodziński i mgr Andrzej Górecki. Uczestniczyło 20 osób⁴²³. 17 XI [prawdopodobnie] - Walne zebranie. Wybrano nowy zarząd, prezesem została Kazimiera Janas (-Tyszkiewicz)⁴²⁴ ⁴²⁵, późniejszy adiunkt w Instytucie Zoologii UJ, następnie - nauczycielka biologii w V Liceum Ogólnokształcącym w Krakowie. W 1964 r. koło otrzymało dwa pomieszczenia w nowo zbudowanym Collegium Zoologicum przy ul. Krupniczej 50. W roku akademickim 1964/1965 koło liczyło 112 członków. Prowadziło badania w Puszczy Niepołomickiej nad fauną motyli i chrząszczy⁴²⁶. W Kole Przyrodników działały dwie sekcja: botaniczna - pod kierunkiem Elżbiety Baradziej i zoologiczna - pod kierunkiem Marii Łepkowskiej⁴²⁷. 1965 - 23-28 VII - Obóz wędrowny w Sudetach, uczestniczyło w nim 20 osób. Zbierano materiały zielnikowe z Sudetów dla Katedry Botaniki Systematycznej UJ, kierownikiem był prof. Bogumił Pawłowski⁴²⁸. 4-16 VIII - Obóz botaniczny na Roztoczu Lubelskim. Uczestniczyło w nim 12 członków Koła Przyrodników Studentów UJ i 5 - z Koła Biologów Uniwersytetu War ⁴¹⁹ Arch. UJ: ZSP 28 - (sprawozdanie z obozów naukowych w lecie 1963 RU ZSP UJ). ⁴²⁰ W. Harmata, J. Wojtusiak, 1963: Podkowiec duży, Rhinolophus ferrum-eąuinum Schreber (Chirop-tera), nowym ssakiem dla fauny Polski. The Greater Horseshoe bat, Rhinolophus ferrum-eąuinum Schreber (Chiroptera), a species new to the fauna of Mammals in Poland. Przegląd Zoologiczny 7(2): 154-157. ⁴²¹ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyr. St. UJ za rok 1963/1964). Dział: Materiały do awifauny Polski. ⁴²² Informacja pisemna uzyskana od dr. W. Kani. ⁴²³ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z obozu naukowego Koła Przyr. St. UJ w Bieszczadach z 29 X 1964) . ⁴²⁴ Arch. UJ: ZSP 32 - (pismo Koła Przyr. St. UJ z 17 XI 1964). ⁴²⁵ Informacja ustna uzyskana od dr K. Tyszkiewicz. ⁴²⁶ Arch. UJ: ZSP 28 - (sprawozdania z działalności kól naukowych studentów przy Uniwersytecie Jagiellońskim za rok akad. 1964-1965). ⁴²⁷ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyr. St. UJ za okres od 9 XI 1964 do 9 XI 1965) . ⁴²⁸ Arch. UJ: ZSP 28 - (sprawozdanie z obozu naukowego w Sudetach, br. daty). Kalendarium Koła Przyrodników 73 szawskiego, opiekunem był doc. Dominik Fijałkowski⁴²⁹ z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej z Lublina. Zapoznano się ze stanowiskami rzadkich roślin, ich biologią oraz wpływem gospodarki człowieka na naturalne biocenozy Roztocza⁴³⁰. 24 VIII-6 IX - Obóz zoologiczny w Bieszczadach. Uczestniczyły w nim 22 osoby, opiekunem był dr Władysław Grodziński⁴³¹ lub prof. Jerzy Kreiner⁴³². Prowadzono badania fauny drobnych ssaków i ptaków połonin bieszczadzkich oraz badania z wybranych zagadnień z entomologii. 9 XI - Walne zebranie. Wybrano nowy zarząd, prezesem został Paweł Janusz Mi-gula⁴³³. Podczas kadencji poprzedniego zarządu w kole działały dwie sekcje: botaniczna i zoologiczna. Działalność koła finansowana była ze składek jego członków i przez ZSP. Współpraca z tą organizacją układała się prawie pomyślnie, wyjątkiem były zbyt niskie fundusze przeznaczane przez ZSP na działalność koła, brak sprawnej informacji oraz bałagan administracyjny (ZSP zarówno często gubiło pisma przesyłane przez koło, jak i nie odpowiadało na już otrzymane). Nie występowało, jak w innych kołach naukowych, zjawisko odchodzenia działaczy Koła Przyrodników do pracy w ZSP. Koło liczyło 111 członków⁴³⁴. 1966 - 4-20 VIII - Odbył się obóz naukowy nad jeziorem Hańcza, uczestniczyło w nim 25 osób, opiekunem był mgr Krzysztof Smagowicz. Prowadzono badania nad przekrojem termicznym jeziora, pobrano próby zoo- i fitoplanktonu⁴³⁵. Wyniki badań zostały po kilku latach opublikowane⁴³⁶. 29 VIII-11 IX - Odbył się obóz naukowy w Nienadowej nad Sanem. Uczestniczyło w nim 10 osób. Opiekę sprawował dr Ryszard Sowa. Wysoki stan wody w Sanie praktycznie uniemożliwił zrealizowanie wszystkich założeń programu. Zbadano jedynie dobową wędrówkę planktonu na wybranym stanowisku⁴³⁷. 11 XI - Walne zebranie i wybory nowego zarządu, prezesem został January Weiner⁴³⁸. Koło nominalnie liczyło 133 członków. Jednakże przed walnym zebraniem zarząd skreślił 44 osoby, które nie płaciły skałek. Pozostało więc 89 członków zwyczajnych i 5 nadzwyczajnych. ⁴²⁹ Botanik, w późniejszych latach profesor. D. Fijałkowski, 1997: Droga do wiedzy i stopni naukowych. (Autobiografia). Analecta - Studia i Materiały z Dziejów Nauki 6(2): 205-260; K. Karczmarz, 2002: Zasługi Dominika Fijałkowskiego i jego działalność społeczna w dziedzinie ochrony przyrody Lubelszczyzny. Wydawnictwo UMCS, Lublin, ss. 34. ⁴³⁰ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyr. St. UJ za okres od 9 XI 1964 do 9 XI 1965; Sprawozdanie z obozu naukowego na Roztoczu Lubelskim, br. daty). ⁴³¹ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyr. St. UJ za okres od 9 XI 1964 do 9 XI 1965) . ⁴³² Arch. UJ: ZSP 28 - (zestawienie obozów naukowych kól UJ w akcji letniej 1965). ⁴³³ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ⁴³⁴ Arch. UJ: ZSP 32 - (odpowiedź z 10 III 1965 Koła Przyr. St. UJ na ankietę Komisji Nauki RN ZSP). ⁴³⁵ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z obozu zorganizowanego przez Koło Przyr. St. UJ nad jeziorem Hańcza z 8 IX 1966). ⁴³⁶ W. Kochan, 1971: Przyczynek do znajomości zooplanktonu jeziora Hańcza. A contribution to the knowledge of zooplankton in Lakę Hańcza. Acta Hydrobiologica 13(1): 117-131. ⁴³⁷ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyr. St. UJ za okres od 9 XI 1965 do 11 XI 1966) . ⁴³’ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. 74 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... W roku akademickim 1965/1966 koło kontynuowało zwiedzanie poszczególnych katedr i instytutów w celu zapoznania swych członków z problematyką prac naukowych tam prowadzonych. Sekcja zoologiczna hodowała ryby akwariowe, ślimaki wodne, małże i wodne owady, opracowywała materiały z wcześniejszych obozów. Jej członkowie brali udział w zimowym liczeniu ptaków wodnych na Wiśle. Sekcja botaniczna założyła hodowlę kaktusów w siedzibie koła, przygotowała zielnik flory Sudetów i Roztocza Lubelskiego, a także rozpoczęto opracowanie flory mszaków okolic Krakowa. Biblioteka koła wzbogaciła się o publikacje podarowane przez doc. Eugenię Pogan oraz Katedrę Anatomii Porównawczej Kręgowców UJ. W październiku odbyło się tradycyjne pieczenie ziemniaków, w którym wzięło udział około 60 studentów. Pieczenie prowadził prof. Bogumił Pawłowski, który przeprowadził też dwa konkursy o tematyce przyrodniczej. 19-20 XI - Zjazd Ogólnopolskiego Komitetu Koordynacyjnego Kół Biologów zorganizowany przez Koło Przyrodników Studentów UJ. Na zjeździe na siedzibę komitetu obrano Kraków, przewodniczącym komitetu został członek Koła Przyrodników Studentów UJ, Jan Kozłowski, obecnie profesor i dyrektor Instytutu Nauk o Środowisku UJ. Komitet miał przygotować nowy statut wspólny dla wszystkich kół. 31 XII - Zgodnie z informacją przesłaną do Rektoratu UJ Koło Przyrodników Studentów liczyło 108 członków. 1967 - 12-15 II - obóz speleologiczny w Tatrach, kierownikiem naukowym był mgr Janusz Wojtusiak. Uczestniczyło 8 osób. Dokonano obserwacji zimujących nietoperzy oraz bezkręgowców - trogloksenów i troglobiontów żyjących w jaskiniach tatrzańskich (jaskinie Zimna i Dzwonnica)⁴³⁹. 29 IV - 1 V - Trzydniowa wycieczka w Pieniny i część pasma Radziejowej z prof. Bogumiłem Pawłowskim. Uczestniczyło 15 osób, które zaznajomiły się z charakterem flory Pienin, jej osobliwościami oraz stosunkami fitosocjologicznymi. 19-21 V - Udział w Ogólnopolskim Seminarium Kół Biologów w Olsztynie poświęconym gospodarczym aspektom ochrony przyrody. Delegat koła wygłosił referat pt. „Problemy ochrony wód przed zanieczyszczeniami ze szczególnym uwzględnieniem Polski Południowej”. Wystąpienie to zostało wyróżnione dyplomem. 14-30 VII - Obóz entomologiczny w Tatrach, uczestniczyło 14 osób. Celem obozu było przeprowadzenie badań nad dobową rytmiką odwiedzin określonych gatunków kwiatów przez owady. Zapoznano się również z badaniami nad migracjami pionowymi niektórych gatunków motyli prowadzonymi przez Katedrę Psychologii i Etologii Zwierząt UJ⁴⁴⁰. 3-17 VIII - Obóz hydrobiologiczny w Rowach nad jeziorem Gardno, uczestniczyły 22 osoby, kierownikiem była Maria Wicińska, a opiekunem - mgr Krzysztof Smago-wicz⁴⁴¹. Zbierano materiały do przygotowywanych trzech prac magisterskich. Dwie z nich otrzymały nagrody Polskiego Towarzystwa Hydrobiologicznego i zostały opu ⁴³S Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z działalności Kola Przyr. St. UJ na obozie speleologicznym w Tatrach z 23 II 1967). ⁴⁴⁰ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z obozu naukowego Koła Przyr. St. UJ w Tatrach z 27 X 1967). ⁴⁴¹ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z obozu naukowego Koła Przyr. St. UJ nad jeziorem Gardno z 30 X 1967). Kalendarium Koła Przyrodników 75 blikowane (jako jeden artykuł)⁴⁴². Reportaż z obozu ukazał się w tygodniku studenckim itd z 10 IX 1967 pt. „Karatella łowi plankton”⁴⁴³. IX - Nawiązano kontakt z uniwersytetem w Rostocku (Niemiecka Republika Demokratyczna). We wrześniu grupa 12 studentów z Niemiec gościła w Polsce. 10 XI - Walne zebranie. Prezesem został ponownie January Weiner⁴⁴⁴. Koło liczyło 132 członków zwyczajnych i 6 nadzwyczajnych. W roku akademickim 1966/1967 Koło Przyrodników Studentów UJ odbyło 21 zebrań z referatami i wyświetlaniem filmów naukowych oraz zorganizowało 13 jednodniowych wycieczek. Założyło hodowlę kaktusów i zorganizowało ich wystawę⁴⁴⁵. Gościem na jednym z zebrań koła był doc. Bronisław Ferens (1912-1991)⁴⁴⁶. Koło organizowało, podobnie jak w poprzednich latach, zwiedzanie poszczególnych katedr i instytutów w celu zapoznania swych członków z problematyką prac naukowych tam prowadzonych. Sekcja hydrobiologiczna opracowywała bentos Wisły powyżej tamy w Łączanach, hodowała też ryby. Sekcja ornitologiczna brała udział w badaniach nad awifauną górnej Wisły od Oświęcimia do Sandomierza, w tym nad przyczynami rozmieszczenia zimowych stad kaczek na Wiśle, w akcji zimowego liczenia ptaków wodnych w Polsce, w „akcji bałtyckiej”. Członkowie tej sekcji obrączkowali ptaki w Krakowie, w Puszczy Niepołomickiej i na Turbaczu, rozpoczęli też zbieranie jaj ptasich w celu zorganizowania ekspozycji oologicznej w Muzeum Zoologicznym UJ. Sekcja entomologiczna zbierała materiały do opracowania owadów Puszczy Niepołomickiej. Sekcja arachnologiczna opracowywała zbiory pająków z Jugosławii, rozpoczęła badanie arachnofauny jaskiń Jury Krakowskiej, prowadziła też badania nad rozwojem embrionalnym pająka Meta menardi. Sekcja botaniczna rozpoczęła badania Puszczy Du-lowskiej oraz zorganizowała kurs preparowania okazów zielnikowych. Biblioteka koła wzbogaciła się o kilkanaście interesujących publikacji przekazanych przez doc. Eugenię Pogan. W ramach działalności rozrywkowej zorganizowano „andrzejki”, powitanie wiosny z topieniem marzanny (fot. 12) i pieczenie ziemniaków z tradycyjnym konkursem przyrodniczym⁴⁴⁷. 10-11 XII - Członkowie koła wzięli udział w zjeździe Komitetu Koordynacyjnego Kół Biologów w Warszawie⁴⁴⁸. Na wniosek przewodniczącego, Jana Kozłowskiego, i przy poparciu prof. Zdzisława Raabego (1909-1972), ówczesnego dyrektora Instytutu Zoologii Uniwersytetu Warszawskiego⁴⁴⁹, nie doszło do centralizacji kół naukowych, ⁴⁴² J. Strzelecki, T. Półtorak, 1971: Plankton przymorskiego jeziora Gardno w okresie letnim. The plankton of Lake Gardno near the Baltic Sea during the summer season. Acta Hydrobiologica 13(3): 269--294. ⁴⁴³ J. Wojciewski, 1967: „Karatella” łowi plankton, itd, nr 37 (10 IX), s. 4. ⁴⁴⁴ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyr. St. UJ za okres od 11 XI 1967 do 4 XI 1968). ⁴⁴⁵ Arch. UJ: S IV SOg 7 - Protokoły posiedzeń Senatu UJ, 1966/1967 (Program dydaktyczno--wychowawczy Uniwersytetu Jagiellońskiego na rok szkolny 1966/1967), k. 7. ⁴⁴⁶ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ⁴⁴⁷ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyr. St. UJ za okres od 11 XI 1967 do 4 XI 1968). ⁴⁴⁸ Ibidem. ⁴⁴⁹ L. Kuźn. [L. Kuźnicki], 1987: Raabe Zdzisław (1909-1972) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 440-441. 76 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... czego wyrazem miał być wspólny statut. Komitet koordynacyjny pozostał nieformalnym forum dyskusyjnym⁴⁵⁰. 15-17 XII - Wycieczka speleologiczna w Sokole Góry. Wzięło w niej udział 11 osób, opiekunem był mgr Janusz Wojtusiak. Zbierano bezkręgowce i obrączkowano nietoperze⁴⁵¹. 1968 - 9-15 II - Obóz w Tatrach Zachodnich. Prowadzono zajęcia speleologiczne i badania kriofaunistyczne. W zwiedzonych jaskiniach (m.in. Pisana, Raptawicka, Mylna, Miętusia Górna) zbierano faunę bezkręgowców i obrączkowano nietoperze. Natomiast w ramach badań fauny naśnieżnej zbierano podczas dłuższych wycieczek okazy i notowano dane meteorologiczne. Opiekunem obozu, w którym uczestniczyło 12 osób, był mgr Janusz Wojtusiak. III - Koło Przyrodników liczyło 138 członków. Działały następujące sekcje: hy-drobiologiczna, ornitologiczna, entomologiczna, botaniczna, arachnologiczna. Składki wynosiły 10 zł na semestr. Koło należało do Komitetu Koordynacyjnego Kół Biologów. W ciągu ostatniego półtora roku zorganizowano 14 wycieczek. Wszystkie obozy zorganizowane przez Koło Przyrodników Studentów UJ dofinansowane były przez ZSP⁴⁵². IV - Otrzymano nową pieczątkę o treści: Zrzeszenie Studentów Polskich. Naukowe Koło Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków - ul. Krupnicza 50/9⁴⁵³ (poprzednia pieczątka: Koło Przyrodników S. U. J. Kraków, ul. Krupnicza 50/9). Identyczne pieczątki (tylko z innymi nazwami kół) otrzymały wtedy wszystkie koła naukowe działające na Uniwersytecie Jagiellońskim. Tę nową pieczątkę koło używało tylko przez dwa lata. 10-12 V - Trzydniowa wycieczka botaniczna w ramach „akcji Limanowa ’68” w Beskid Wyspowy (na trasie Mszana - Ćwilin - Mogielica - Dobra) pod opieką prof. Bogumiła Pawłowskiego. Uczestniczyło w niej 14 osób, kierownikiem wycieczki był Bogdan Zemanek, późniejszy profesor i dyrektor Ogrodu Botaniczengo UJ. Zapoznano się z wiosennym aspektem odwiedzonych terenów⁴⁵⁴. 20-21 V - Członkowie koła wzięli udział w II Ogólnopolskim Seminarium Ochrony Przyrody (wygłosili referat)⁴⁵⁵. 15-31 VII - Obóz w Tatrach Polskich (obóz entomologiczny). Kierownikiem obozu był prof. Roman Wojtusiak. Ze względu na nieustające opady deszczu przez cały okres trwania obozu nie można było wykonać zaplanowanych badań. Korzystając jed ⁴⁵⁰ Informacja pisemna uzyskana od prof. J. Kozłowskiego. ⁴⁵¹ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyr. St. UJ za okres od 11 XI 1967 do 4 XI 1968). ⁴⁵² Arch. UJ: ZSP 28 - (Komisja Nauki RU ZSP UJ. Ocena pracy kół naukowych za okres X 1966—III 1968). ⁴⁵³ Arch. UJ: ZSP 28 - (potwierdzenie odbioru pieczątki). ⁴⁵⁴ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z wycieczki botanicznej Koła Przyr. St. UJ w Limanowskie z 22 V 1968). ⁴⁵⁵ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyr. St. UJ za okres od 11 XI 1967 do 4 XI 1968). Kalendarium Koła Przyrodników 77 nak z nielicznych przerw w opadach, obserwowano sposoby chronienia się owadów w trudnych warunkach atmosferycznych. Próbowano również zbierać okazy flory⁴⁵⁶. 16-31 VIII - Obóz w Zalesiu koło Szczawy (pow. Limanowa) w ramach „akcji Limanowa ’68”. Kierownikiem był mgr Krzysztof Smagowicz. Przeprowadzano studia ekologiczne w Beskidzie Wyspowym. Zbierano dane faunistyczne, florystyczne i ekologiczne pod kątem ochrony przyrody na tamtym terenie. Również ten obóz trapiły wyjątkowo niesprzyjające warunki atmosferyczne⁴⁵⁷. 4 XI - Walne zebranie. Wybrano nowy zarząd koła, prezesem został Ryszard Ku-jat⁴⁵⁸, w późniejszych latach pracował na uniwersytecie w Regensburgu (Niemcy), obecnie - w USA⁴⁵⁹. Do niedawna koło liczyło 153 członków zwyczajnych i 7 nadzwyczajnych, ale przed walnym zebraniem zweryfikowano listę i po skreśleniu osób niebiorących udziału w pracach koła i niepłacących składek pozostało tylko 75 członków. W roku akademickim 1967/1968 odbyło się 7 jednodniowych wycieczek⁴⁶⁰. Koło kontynuowało organizację wyjść do poszczególnych katedr i instytutów w celu zapoznania swych członków z problematyką prac naukowych tam prowadzonych. Koło zorganizowało krótki kurs fitosocjologii dla zoologów (prowadził Bogdan Zemanek) oraz kurs preparowania owadów (prowadził mgr Janusz Wojtusiak). Jacek M. Szymura wziął udział w Ogólnopolskim Obozie Kół Biologów poświęconym badaniom zakresu zmian antropogenicznych na terenie przyszłego zbiornika w Czorsztynie⁴⁶¹. Na swych zebraniach koło gościło prof. Władysława Szafera i prof. Bogumiła Pawłowskiego. Sekcja arachnologiczna opracowywała zbiory z jaskiń tatrzańskich zebrane podczas obozu zimowego (w dniach 9-15 II 1968) oraz badała zmiany ilościowe i jakościowe w ciągu roku arachnofauny ściółki lasu mieszanego. Sekcja ornitologiczna kontynuowała udział w akcji zimowego liczenia ptaków wodnych w Polsce oraz w wiosennej i jesiennej fazie „akcji bałtyckiej”. Członkowie tej sekcji pomnażali zbiory oologiczne koła, prowadzili badania ptaków górnej Wisły, a także obrączkowali je w okolicach Krakowa. Sekcja hydrobiologiczna współpracowała z Polskim Towarzystwem Miłośników Akwarystyki (napisano artykuł do czasopisma tego towarzystwa pt. „Dobowe wahania zawartości O2 w zależności od gęstości roślin i zwierząt”⁴⁶²), prowadzono hodowlę ryb akwariowych i aksolotli (te ostatnie przeobrażano w formy dorosłe, podając odpowiednie hormony). Sekcja botaniczna, oprócz kursu fitosocjologicznego, prowadziła badania florystyczne i fitosocjologiczne w Puszczy Dulowskiej, a także zbierała okazy roślin podczas obozów zorganizowanych przez koło. Sekcja entomologiczna opracowywała materiały zebrane podczas obozów w Tatrach. Biblioteka koła wzbogaciła się o około 100 książek podarowanych przez prof. Józefa Fudakowskiego i prof. Władysława Szafera. Koło zorganizowało trzy wieczorki taneczne (w tym tra ⁴⁵⁶ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z działalności naukowej obozu Koła Przyr. St. UJ w Tatrach z 15 XI 1968). ⁴⁵⁷ Arch. UJ: ZSP 28 - (wykaz studenckich obozów naukowo-badawczych organizowanych w 1968 r.). ⁴⁵⁸ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyr. St. UJ za okres od 4 XI 1968 do 24 XI 1969). ⁴⁵⁹ Informacja pisemna uzyskana od dr. R. Kujata. ⁴⁶⁰ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z działalności Koła Przyr. St. UJ za okres od 11 XI 1967 do 4 XI 1968). ⁴⁶¹ Ibidem. ⁴⁶² Niestety, nie odnalazłem tego artykułu. 78 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... dycyjne „andrzejki”) oraz dwie imprezy o charakterze rozrywkowym: powitanie wiosny z topieniem marzanny oraz pieczenie ziemniaków (z konkursami przyrodniczymi). 21-22 XII - Dwudniowa wycieczka do najgłębszej jaskini na Niżu - Piętrowej Szczeliny. Jej uczestnicy zbierali jaskiniową faunę bezkręgowców i obrączkowali nietoperze. Opiekunem wycieczki był mgr Janusz Wojtusiak. 1969 - 9-15 II - Odbył się obóz naukowy w Tatrach poświęcony badaniom fauny naśnieżnej. Zebrano większą liczbę muchówek i skoczogonków. Notowano również dane meteorologiczne, które miały być wykorzystane przy późniejszym opracowaniu materiału zoologicznego. Opiekunem był mgr Janusz Wojtusiak⁴⁶³. 1-8 VII - Obóz naukowy w Tatrach Zachodnich (Kalatówki). Wykonywano dalsze badania flory i fauny górskiej, w tym całodobowe badania nad odwiedzaniem wybranych gatunków kwiatów przez owady przy uwzględnieniu warunków atmosferycznych. Uczestniczyło w obozie 15 osób. Opiekunem był mgr Janusz Wojtusiak⁴⁶⁴. 10-24 VII - Wędrowny obóz naukowy: flora i fauna Bieszczadów. Uczestniczyło 15 osób. Opiekunem był mgr Bogusław Petryszak⁴⁶⁵. 15 VII-30 VIII - Obóz sekcji ornitologicznej koło miejscowości Mikoszewo u ujścia Wisły. Uczestniczyło 6 studentów, opiekunem był mgr Jan Rafiński (1943--2003)⁴⁶⁶. Celem było masowe chwytanie i obrączkowanie ptaków migrujących, przy jednoczesnym prowadzeniu badań biometrycznych i populacyjnych⁴⁶⁷. 13-28 VIII - W ramach „akcji Limanowa ’69” odbył się obóz hydrobiologiczno--entomologiczny w Szczawie, opiekunami byli mgr Krzysztof Smagowicz i mgr Paweł Migula. Badano produkcję substancji organicznej przez glony żyjące w potokach. Prowadzono też ilościowe badania nad gryzoniami. Uczestników spotkała niemiła przygoda: miejscowa ludność skradła 70 (na 150 posiadanych) zabijających i żywołownych łapek na myszy i nie zwróciła ich pomimo apelu księdza na mszy niedzielnej⁴⁶⁸ ⁴⁶⁹ ⁴⁷⁰. 25 XI - Walne zebranie. Nowym presezem został Jacek Metody T. Szymura⁴⁶⁹,⁴⁷°. Koło liczyło 97 członków. W minionym roku w kole działały cztery sekcje: botaniczna, entomologiczna, hy-drobiologiczna i ornitologiczna. Sekcja botaniczna prowadziła badania florystyczne i fitosocjologiczne w Tatrach Zachodnich i Wysokich podczas trwania obozu entomologicznego (1-8 VII). Przeprowadzała również badania fizjologiczne nad termostabil- ⁴⁶³ Arch. UJ: ZSP 28 - (sprawozdanie z zimowych obozów naukowych organizowanych przez Komisję Nauki Rady Uczelnianej ZSP UJ w roku akad. 1968/1969), ZSP 32 - (sprawozdanie z działalności Kola Przyr. St. UJ za okres od 4 XI 1968 do 24 XI 1969; sprawozdanie z obozu zimowego Koła Przyr. St. UJ w Tatrach z 25 111 1969). ⁴⁶⁴ Arch. UJ: ZSP 28 - (pismo przewodniczącego RU ZSP UJ do kwestora UJ z 24 VI 1969), ZSP 32 -(sprawozdanie z obozu naukowego Koła Przyr. St. UJ w Tatrach z 4 X 1969). ⁴⁶⁵ Arch. UJ: ZSP 28 - (pismo przewodniczącego RU ZSP UJ do kwestora UJ z 24 VI 1969); ZSP 32 -(sprawozdanie z obozu naukowego w Bieszczadach, br. daty). ⁴⁶⁶ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ⁴⁶⁷ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z obozu naukowego sekcji ornitologicznej Koła Przyr. St. UJ, br. daty). ⁴⁶⁸ Arch. UJ: ZSP 32 - (sprawozdanie z pracy naukowej prowadzonej na obozie Koła Przyr. St. UJ w Szczawie w 1969). ⁴⁶⁹ Arch. UJ: ZSP 32 - (skład zarządu Koła Przyr. St. UJ - pismo z 10 XII 1969). ⁴⁷⁰ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. Kalendarium Koła Przyrodników 79 nością kolchicyny oraz doświadczenia z hodowlami hydroponicznymi. Sekcja hy-drobiologiczna, oprócz opracowania materiałów z obozu, prowadziła hodowlę ryb akwariowych oraz badania zależności wielkości ślimaków (Limnea stagnalis) od wielkości akwenu i wpływu tych ślimaków na fizykochemiczne własności wody. Koło zorganizowało spotkanie z prof. Władysławem Szaferem, na które przyszli przedstawiciele pozostałych kół biologów z innych uczelni Krakowa. Członkowie koła zsyntezowali sztuczną auksynę (kwas 2,4-dichIorofenoksyoctowy), używaną następnie w doświadczeniach przez sekcję botaniczną. W minionym roku koło urządziło kilka wieczorków tanecznych, w tym „andrzejki”. Odbyło się również tradycyjne pieczenie ziemniaków połączone z konkursami przyrodniczymi pod patronatem prof. Bogumiła Pawłowskiego. 1970 - 8-15 II - Obóz w Tatrach. Uczestniczyło w nim 14 osób. Badano faunę na-śnieżną (głównie Collembola i Díptera) w okolicach Morskiego Oka z równoczesnymi pomiarami mikroklimatu siedlisk i wysokości⁴⁷¹. Opiekunem obozu był mgr Janusz Wojtusiak. 20-30 IX - Obóz sekcji ekologicznej w Tatrach nad Morskim Okiem. Odławiano gryzonie (ze szczególnym uwzględnieniem Microtus nivalis - gatunku o słabo dotychczas poznanej biologii) w piętrze kosodrzewiny. Uczestnicy obozu dokonali pomiarów metabolizmu Microtus nivalis i Clethrionomys glareolus w respiratorach typu Kałabu-chowa. Prace były kontynuowane w Zakładzie Ewolucjonizmu UJ. Przyczyniły się one w pewnym stopniu do wyjaśnienia wpływu Microtus nivalis na zasięg kosodrzewiny w Tatrach. Opiekę nad obozem sprawowali dr Władysław Grodziński, dr Andrzej Górecki i mgr Jacek Wasilewski. W roku akademickim 1969/1970 koło wzięło udział w ogólnopolskiej „akcji bałtyckiej ’70”. Członkowie koła obrączkowali ptaki w wielu punktach wzdłuż Bałtyku. Prace trwały w marcu i kwietniu oraz od sierpnia do połowy listopada. Zaobrączkowano ok. 36 tys. ptaków. Sekcja botaniczna zajmowała się próbami hodowli in vitro tkanek i izolowanych komórek roślinnych. Organizowała również wycieczki florystyczne w okolice Krakowa. Sekcja hydrobiologiczna hodowała ryby i ślimaki w akwariach i badała wzajemny wpływ czynników zewnętrznych na wzrost tych organizmów oraz wpływ ślimaków na własności fizykochemiczne wody. Sekcja ornitologiczna wzięła udział w zimowym liczeniu ptaków na odcinku 60 km od Zatora do Lasu Wolskiego w Krakowie oraz w ich dokarmianiu. W ramach ogólnouniwersyteckiej prezentacji kół naukowych Koło Przyrodników Studentów urządziło wystawę fotograficzną obrazującą dorobek i aktualną pracę koła. Wystawa ta zdobyła wyróżnienie. Członkowie koła wzięli udział w ogólnopolskim seminarium poświęconym szkodliwemu wpływowi człowieka na środowisko oraz w VIII Zjeździe Hydrobiologów Polskich. Tradycyjnie już koło zorganizowało „powitanie wiosny” i pieczenie ziemniaków połączone z konkursami sprawnościowo-przyrodniczymi. Na obu tych imprezach równie tradycyjnie obecny był prof. Bogumił Pawłowski. W minionym roku odbyło się kilka wieczorków tanecznych oraz dwudniowe [sic!] „andrzejki”. ⁴⁷¹ Arch. UJ: ZSP 28 - (sprawozdanie z zimowych obozów naukowych organizowanych przez Komisję Nauki Rady Uczelnianej ZSP UJ w 1970 r.), ZSP 32 - (sprawozdanie z obozu naukowego Koła Przyr. St. UJ w Tatrach z 1711 1970). 80 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 26 XI - Walne Zebranie, prezesem został Ryszard Kujat. 1971 - II - Obóz w Tatrach na Głodówce. Zbierano faunę naśnieżną (głównie Collembola, Díptera i Arachnida) z równoczesnymi pomiarami mikroklimatu siedlisk. Nowością było zbieranie materiału do badań nad niesporczakami (Tardígrado). W materiale tym doc. Barbara Węglarska znalazła i opisała nowy dla nauki gatunek z rodzaju Itaquascon, nazwany z inicjatywy koła Itaquascon pawłowskii (na cześć prof. Bogumiła Pawłowskiego)⁴⁷². 28 VI-18 VII - Dwie osoby reprezentowały Koło Naukowe Przyrodników na Międzyuczelnianym Obozie Naukowo-Dydaktycznym nt. „Człowiek a środowisko na przykładzie Ojcowskiego Parku Narodowego”⁴⁷³ ⁴⁷⁴. 31 VII-16 VIII - Obóz sekcji hydrobiologicznej na Mazurach w miejscowości Wuksniki. Badano faunę pobliskiego jeziora. Opiekunem był dr Krzysztof Smago-• 474 W1CZ . Lato - Obóz sekcji ekologicznej w Tatrach w Roztoce. Badano wpływ polnika śnieżnego na rozprzestrzenianie się kosodrzewiny. Prace obejmowały odłowy drobnych gryzoni w piętrze kosodrzewiny ze szczególnym uwzględnieniem Microtus nivalis oraz badanie aktywności dobowej tego gatunku w aparacie Janeta. Uczestniczyło 17 osób. Opiekunem był dr Andrzej Górecki⁴⁷⁵. Obóz sekcji biochemicznej w Czorsztynie z ramach „akcji Człowiek i środowisko”. Na obozie badano występowanie fenyloketo-nurii u miejscowej ludności oraz poziom DDT w tłuszczu zwierzęcym. W roku akademickimi 1970/1971 koło zorganizowało seminarium poświęcone profesorowi Władysławowi Szaferowi. Sekcja ornitologiczna brała udział w akcji zimowego liczenia ptaków wodnych w Polsce. Członkowie sekcji przetłumaczyli na język polski czeski klucz do oznaczania ptaków. Brali też udział w „akcji bałtyckiej”. Sekcja hydrobiologiczna zbierała i opracowywała bentos i fitoplankton źródlany z dolinek jurajskich w okolicach Krakowa. Członkowie koła brali udział w ekologicznych badaniach prowadzonych w Puszczy Niepołomickiej przez Zakład Genetyki i Ewolucjoni-zmu UJ nad wiekiem saren, a także w ogólnopolskim seminarium poświęconym zagadnieniom ochrony przyrody zorganizowanym przez Koło Biologów UAM w Poznaniu. Koło urządziło „andrzejki” oraz tradycyjne powitanie wiosny połączone z topieniem marzanny oraz kilka wieczorków tanecznych. 27 X - Walne zebranie, prezesem została Ewa Krzanowska (-Krzemińska), obecnie pracownik naukowy Muzeum Zoologicznego Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie⁴⁷⁶. 1972 - 28 IV - Zmarł dotychczasowy opiekun koła prof. Jerzy Kreiner. ⁴⁷² B. Węglarska, 1973: Tardigrada in High Taira localities bare of snów with a description of Itaquascon pawłowskii sp. n. Véstnik Ceskoslovenské spolećnosti zoologické 37(2): 150-154. W materiale zebranym przez studentów było 25 gatunków, dla 3 z nich były to pierwsze notowania z Polski, 1 - nowy dla nauki: Itaquasconpawłowskii sp. n. (diagnoza - s. 153). ⁴⁷³ Arch. UJ: ZSP 28 - (sprawozdanie z Międzyuczelnianego Obozu Naukowo-Dydaktycznego). ⁴⁷⁴ Arch. UJ: ZSP 28 - (zestawienie obozów „akcji Lato ’71” UJ). ⁴⁷⁵ Ibidem. ⁴⁷⁶ Informacja pisemna uzyskana od dr E. Krzanowskiej. Kalendarium Kola Przyrodników 81 17-30 VII - Obóz hydrobiologiczny w Wołkowyj nad Zalewem Solińskim. Zbierano plankton, badano bentos i peryfiton. Nie zdołano zmierzyć produkcji pierwotnej, ponieważ rybacy ustawicznie kradli liny ze słoikami⁴⁷⁷. 8 XI - Walne zebranie i wybory nowego zarządu. Prezesem został Wiesław Krzemiński⁴⁷⁸. Swą funkcję pełnił przez następne dwie kadencje. 13 XII - Senat UJ na wniosek Rady Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi powołał doc. dr. hab. Władysława Grodzińskiego (1934-1988) na kolejnego opiekuna Koła Przyrodników Studentów UJ. Doc. Władysław Grodziński był świetnym ekologiem i bioenergetykiem⁴⁷⁹. Dzięki niemu nastąpiło odrodzenie działalności koła i wzrost zainteresowania wśród studentów problemami zagrożenia przyrody, których dotyczyła większość prowadzonych wtedy badań i obserwacji. Od roku akademickiego 1972/1973 do końca lat siedemdziesiątych koło używało pieczęci z napisem: Naukowe Koło Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków - ul. Krupnicza 50/9. W 1972 lub 1973 r. sekcję oceanologiczną połączono z ichtiologiczną⁴⁸⁰. 1973 - 8-15 II - Obóz zimowy w Zakopanem. Uczestnicy prowadzili badania nad aktywnością Boreus sp. (rząd Mecoptera) metodą opracowaną przez dr. Janusza Woj-tusiaka. W tym samym czasie odbywał się również obóz w Wolkowyi w Bieszczadach. Jednakże ze względu na niesprzyjającą pogodę przeprowadzono tylko badania porostów nadrzewnych. V - W czasopiśmie Uniwersytetu Jagiellońskiego Akcenty ukazał się artykuł o działalności Koła Przyrodników⁴⁸¹ ⁴⁸². 10-22 V, 1-12 VI i 25 VIII-7 IX - Od 1972 r. koło brało udział w „akcji Wisła”. Akcja ta miała m.in. za zadanie zbadanie stanu zanieczyszczenia Wisły. W 1973 r. członkowie koła w trzech etapach przepłynęli Wisłą odcinek od Brzeszcza koło Oświęcimia do Puław na własnoręcznie zbudowanych tratwach. W czasie spływów pobierano próbki bentosu. Czasopismo Aura zamieściło zdjęcie z jednego z takich spływów⁴⁸ . 3- 21 VII - Obóz w Opatowcu. Przy współpracy Koła Naukowego Chemików UJ i Koła Naukowego Towaroznawców Wyższej Szkoły Ekonomicznej przeprowadzono badania fizykochemiczne Wisły. Zbierano również materiały entomologiczne w okolicach Opatowca. 4- 31 VII - Obóz zagraniczny w Rumunii. Wzięło w nim udział 14 osób. W pierwszym etapie przebywano w górach Fogaraę, najwyższym po Tatrach paśmie Karpat. Następnie w górach Retezat, gdzie jest Park Narodowy o powierzchni 10 tys. ha. A w końcu zwiedzano interesujące miejscowości, m.in. Sibiu, Bra§ov, Sinaia. Zebrano ciekawe okazy roślin i motyli. Obóz finansowany był przez SZSP. 15-31 VII - Sekcja oceanograficzna wzięła udział w „akcji Bałtyk ’73”. W czasie obozu nad Zatoką Pucką zebrano materiały, które następnie opracowano, a rezultaty ⁴⁷⁷ Informacja pisemna uzyskana od dr. K. Smagowicza. ⁴⁷⁸ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ⁴⁷⁹ Ibidem. ⁴⁸⁰ Informacja pisemna uzyskana od prof. A. Falniowskiego. ⁴⁸¹ K. Jop, 1973: Koło Naukowe Przyrodników UJ. Akcenty (Kraków, maj 1973), s. 9. ⁴⁸² J. Dobrowolski, 1973: Studenckie inicjatywy. Aura 7/8 ’73: 25-26. 82 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... opublikowano⁴⁸³. Wśród zebranych gatunków jeden, Rissostomia brunosericea, miał być nowy dla nauki⁴⁸⁴. Później okazało się, że to Rissostomia membranácea. Ponadto znaleziono R. Inconspicua albella, nową dla fauny Polski⁴⁸⁵. 25 VII-10 VIII - Obóz hydrobiologiczny w Solinie. Opiekunem był dr Krzysztof Smagowicz. Badano bentos. Zooplankton nie został opracowany ze względu na awarię sprzętu (prób było za mało)⁴⁸⁶. 1-31 VIII - Obóz zagraniczny w Bułgarii. Zwiedzono wybrzeże Morza Czarnego (Tuzułata, Miczurin), gdzie zebrano bogate materiały entomologiczne, botaniczne, ornitologiczne i herpetologiczne. Uczestnicy zapoznali się również z ciekawą fauną morską. Następnie obóz przeniesiono w Kałoferską Płaninę, pasmo górskie w centrum Półwyspu Bałkańskiego. Zebrano tam kolekcję owadów i roślin wysokogórskich. 2 VIII-3 IX - Drugi obóz w Bułgarii. Miał charakter turystyczno-wypoczynkowy. Uczestnicy zwiedzili wybrzeże morskie oraz góry Pirin, przełom Iskiru i ciekawy rezerwat form skalnych Bełogradczik. 25 VIII-7 IX - Obóz w Wołkowyi zorganizowany był wspólnie z Kołem Naukowym Chemików UJ. Przeprowadzono badania fizykochemiczne zbiorników Soliny oraz pobrano próby planktonu i bentosu. Lato - Koło wzięło udział w ogólnopolskim interdyscyplinarnym obozie naukowym „Czorsztyn ’73”. Kontynuowano tam badania nad liczebnością trzmieli i przeprowadzano obserwacje ornitologiczne. W roku 1972/1973 do opracowania wybranych zagadnień zarząd koła utworzył tzw. Międzysekcyjne Zespoły Problemowe. Członkowie koła zorganizowali się aż w 12 sekcji, które jednak nie funkcjonowały i jedynie kilka z nich przetrwało: hydrobiolo-giczna, botaniczna (przeżywała intensywny rozwój), ornitologiczna i oceanograficzna. Koło liczyło 138 członków. Zarząd koła zorganizował praktykę naukową w Niemieckiej Republice Demokratycznej. W praktyce wzięło udział 10 osób, które m.in. zapoznały się z pracą niemieckich biologów. Sekcja ornitologiczna organizowała zimowe i wiosenne liczenie ptaków wodnych i krukowatych. Rozpoczęła również obserwacje nad gnieżdżeniem się sierpówki Streptopelia decaocto oraz badania nad zagęszczeniem i rozmieszczeniem gołębia miejskiego i sierpówki w Krakowie. Sekcja oceanograficzna połączyła się z sekcją ichtiologiczną. Jej członkowie pracowali przy selekcji i czyszczeniu okazów przeznaczonych na ekspozycję w nowym Muzeum Zoologicznym UJ, a także opracowywano mięczaki, skorupiaki i Nereis diversicolor. Członko ⁴⁸³ A. Falniowski, A. Dyduch, K. Smagowicz, 1976: Mięczaki Zatoki Puckiej w 1973 r. [w:] X Zjazd Hydrobiologów Polskich. PTH, Streszczenia komunikatów. Toruń, s. 18-19; A. Falniowski, A. Dyduch, K. Smagowicz, 1977: Molluscs from Puck Bay (Baltic Sea) collected in 1973. Mięczaki zabrane w Zatoce Puckiej (Bałtyk Południowy) w 1973 r. Acta Zoológica Cracoviensia 22(12): 507-532, tabl. XX1V-XXV11. ⁴⁸⁴ A. Falniowski, A. Dyduch, K. Smagowicz, 1975: Some species of the sub-order Rissoacea (Gastropoda) newly recorded for Poland’s fauna [w:] IVth Baltic Marine Biologists Symposium, Abstracts. Gdańsk, s. 30-31; A. Falniowski, A. Dyduch, K. Smagowicz, 1987: New species of the Rissoacea sub-order (Gastropoda, Prosobranchia) for the southern parts of the Baltic Sea [w:] [K. Siudziński (red.)]. Structure, function and biological production of the Baltic ecosystem. Proceedings of the 4'h Symposium of the Baltic Marine Biologists. Gdańsk, Polad (October 13-18. 1975). Published by Sea Fisheries Institute in Gdynia, Gdynia, s. 236-244; K. Smagowicz, 1977: Rissostomia brunosericea sp. n. (Rissoacea, Gastropoda) from Puck Bay (South Baltic.) Bulletin de l'Académie Polonaise des Sciences, Serie des sciences biologiques Cl. II 25(7): 459-462. ⁴⁸⁵ Informacja pisemna uzyskana od prof. A. Falniowskiego. ⁴⁸⁶ Informacja pisemna uzyskana od dr. K. Smagowicza. Kalendarium Koła Przyrodników 83 wie sekcji hydrobiologicznej raz w miesiącu jeździli z pracownikami Zakładu Ochrony Przyrody PAN i pobierali próby z Dunajca. Sekcja botaniczna opracowała szatę roślinną międzywala Wisły na odcinku Kraków-Puławy oraz porosty nadrzewne okolicy Wołkowyj. We wrześniu, ze względu na trudności lokalowe Instytutu Geologii UJ, koło musiało opuścić znajdującą się na terenie tego instytutu pracownię. Zakupiono sprzęt do ciemni fotograficznej, którą koło urządziło dla swych członków. 30 XI - Walne zebranie i wybory nowego zarządu. Prezesem został ponownie Wiesław Krzemiński. 1974 - zima - Obóz w Wołkowyi. Badano warunki zimowania owadów z rodziny Carabidae, pobrano też próbki planktonu z Jeziora Solińskiego. V - Koło zorganizowało Zjazd Ogólnopolskiego Komitetu Koordynacyjnego Kół Naukowych Biologów i Przyrodników połączony z sesja naukową. Podczas zjazdu koło zaprezentowało pięć referatów. Na siedzibę komitetu na lata 1974-1976 wybrano Koło Przyrodników Studentów UJ. VII - W tym miesiącu odbył się ostatni spływ tratwami z Krakowa do Puław w ramach „akcji Wisła”. Materiał zebrany podczas pięciu spływów w ciągu trzech sezonów okazał się bardzo interesujący. Opracowanie zbieranych na długim odcinku prób bentosu pozwoliło na identyfikację miejsc dopływu ścieków, określenie zmian stopnia skażenia wód z biegiem rzeki oraz wpływu niektórych zanieczyszczeń na faunę denną⁴⁸⁷. W ciągu minionych trzech sezonów prowadzono również badania florystycz-ne międzywala Wisły na odcinku Kraków-Puławy. 1-20 VII - Obóz w Zawoi. Kontynuowano badania motyli Babiogórskiego Parku Narodowego. 13-28 VII - Obóz nad Zatoką Pucką w Osłoninie⁴⁸⁸ lub Rzucewie⁴⁸⁹. Opiekunem był dr K. Smagowicz. Opracowywano mięczaki Zatoki Puckiej, skorupiaki tejże zatoki oraz biometrycznie zmienność Mytilus adulis. W obozie uczestniczyli również członkowie Koła Chemików UJ, którzy wykonali wiele analiz chemicznych, oraz przedstawiciel Naukowego Koła Biologów Uniwersytetu Łódzkiego, który opracował glony przybrzeżne Zatoki Puckiej. Zebrane wtedy informacje o mięczakach zostały wykorzystane w wielu późniejszych pracach naukowych⁴⁹⁰. ⁴,⁷ W. Kostrz, 1974: Obóz na tratwie, itd nr 32 (11 VIII), s. 5. ⁴” Informacja pisemna uzyskana od dr. K. Smagowicza. ⁴⁸⁹ Informacja pisemna uzyskana od prof. A. Falniowskiego. ⁴⁹⁰ A. Falniowski, 1976: IV Międzynarodowe Sympozjum Biologów Morza Bałtyckiego w Gdańsku. Wszechświat 1976(2): 52; A. Falniowski, 1986: Pigmentation in Hydrobia ulvae (Pennant, 1777) and H. ventrosa (Montagu, 1803) (Hydrobiidae, Prosobranchia) from the Polish Baltic. Acta Hydrobiologica 28: 443-449; A. Falniowski, 1988: Female reproductive organs of Hydrobia ulvae (Pennant, 1777) and H. ventrosa (Montagu, 1803) from Puck Bay (Southern Baltic Sea) (Gastropoda, Prosobranchia, Hydrobioidea). Malakologische Abhandlungen, Staatliches Museum für Tierkunde Dresden 13: 27-31; A. Falniowski, 1988: Rissoa (Pusillina) inconspicua Alder, 1844 subsp. albella Lovén, 1846 comb, nova (Gastropoda: Prosobranchia) from Polish Baltic. Folia Malacologica 2: 63-72; A. Falniowski, 1988: Rissoa (Rissostomia) membranácea (J. Adams, 1797) (Gastropoda: Prosobranchia: Rissoidae) in Puck Bay (Southern Baltic Sea). Folia Malacologica 2: 53-61; A. Falniowski, 1990: Convergent evolution in the Baltic rissoid radulae (Gastropoda: Prosobranchia: Rissoidae). Malakologische Abhandlungen, Staatliches Museum für Tierkunde Dresden 15: 19-24; A. Falniowski, M. Szarowska, J. Bąk, 1993: Shell SEM Outer and Inner Structure and Rissoacean Phylogeny. IV. Rissoa membranácea (J. Adams, 1797) (Prosobranchia: Rissoacea: Rissoidae). Folia Malacologica 5: 139-156; A. Falniowski, M. Szarowska, K. Mazan, 1996: 84 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 2-23 VIII - Obóz nad jeziorem Sarąg. Badano mięczaki wodne, plankton oraz ryby. VIII - Obóz w Bieszczadach (dwa dwutygodniowe turnusy) w ramach ogólnopolskiej „akcji Bieszczady ’74”. Kontynuowano badania hydrobiologiczne z lat ubiegłych. 1-15 IX - Następny obóz zorganizowany w ramach „akcji Bieszczady ’74” odbył się w Smereku. Zajmowano się fauną potoków. 21 XI - Walne zebranie i wybory nowego zarządu. Prezesem został ponownie Wiesław Krzemiński (fot. 13). Koło liczyło 173 członków. W roku akademickim 1974/1975 prezes koła, Wiesław Krzemiński, wziął udział w Studenckiej Interdyscyplinarnej Wyprawie do Afryki. Sekcja entomologiczna opracowywała chrząszcze z Bieszczadów i motyle z Babiogórskiego Parku Narodowego. Odbyła też liczne wyjazdy do Puszczy Niepołomickiej. Sekcja oceanograficzno--ichtiologiczna opracowywała materiały zebrane podczas obozów nad Zatoką Pucką, jeziorem Sarąg i Jeziorem Solińskim. Opracowywała też mięczaki Puszczy Niepołomickiej i okolic Krakowa. Sekcja hydrobiologiczna opracowywała materiały z Bieszczadów i Wisły. Członkowie sekcji ornitologicznej kontynuowali badania nad rozmieszczeniem i zagęszczeniem sierpówki i gołębia miejskiego. Brali również udział w akcji zimowego liczenia ptaków wodnych. Sekcja botaniczna prowadziła badania florystyczne w Lasku Mogilskim, gdzie zinwentaryzowano drzewa; prowadzono także obserwacje ekologiczne i florystyczne hałd Krakowskich Zakładów Sodowych. W tym roku koło poniosło dotkliwe straty finansowe. Podczas spływu Wisłą nastąpił wypadek, w wyniku którego został utopiony nowy, zakupiony z funduszów koła, silnik spalinowy do motorówki. Natomiast w Jeziorze Solińskim podczas pobierania prób bento-su utopiono czerpak dna typu „Ekman” będący własnością Zakładu Hydrobiologii UJ. Koło ściśle współpracowało z Komitetem Kształtowania i Ochrony Środowiska przy Zarządzie Wojewódzkim Socjalistycznego Związku Studentów Polskich, który firmował i finansował większość obozów zorganizowanych przez koło. 1975 - 8-15 II - Obóz w Babiogórskim Parku Narodowym. Prowadzono obserwacje fauny naśnieżnej. 7 VII - Rozpoczęła się pierwsza egzotyczna wyprawa zorganizowana przez koło. Zasadniczym jej celem była eksploracja wszystkich charakterystycznych biotopów Wenezueli. Uczestnikami wyprawy byli: Wiesław Krzemiński, Jadwiga Lorys (kierownik), Jerzy Mydlarz, Piotr Sura, Lech Szarowski, Zbigniew Szyndlar, dr Jan Rafiń-ski (opiekun naukowy), Andrzej Zatorski (kierowca), Tadeusz Szymura (lekarz). Wyprawa powróciła 30 I 1976 r. O tej ekspedycji ukazywały się notatki i artykuły w prasie codziennej⁴⁹¹ i studenckiej⁴⁹². Rezultatem wyjazdu był film autorstwa Z. Szyndlara⁴⁹³ Shell SEM outer and inner structure and rissoacean phylogeny. VII. Hydrobia ulvae (Pennant, 1777) (Pro-sobranchia: Rissoacea: Hydrobiidae). Malakologische Abhandlungen, Staatliches Museum für Tierkunde Dresden 18: 25-33. ‘”l (E.B.), 1975: Co mogą robić biolodzy w Wenezueli. Gazeta Południowa (Kraków) R. 27 nr 151 (8 VII) s. 6; (e), 1975: Studenci UJ w Wenezueli. Gazeta Południowa (Kraków) R. 27 nr 227 (15 X) s. 4; (eba), 1976: „Starem” przez Amerykę Południową. Gazeta Południowa (Kraków) R. 28 nr 35 (13 II) s. 6. ⁴⁹² B. Miśkowiec, 1976: Spacer na Machu Piechu, itd nr 32 (8 VIII) s. 15-17. ¹¹⁹³ Pod tytułem „Sfinksy, boa i legwany”. Kalendarium Koła Przyrodników 85 oraz trzy publikacje⁴⁹⁴ ⁴⁹⁵. W jednej z nich został opisany nowy dla nauki gatunek Rhino-seius rafinskii™, nazwany na cześć opiekuna naukowego wyprawy. 1-15 VII - Spływ Nidą, podczas którego prowadzono obserwacje ornitologiczne doliny Nidy. 5-31 VII - Kolejny obóz hydrobiologiczny w Rowach nad jeziorem Gardno; prowadzono badania bentosu jeziora oraz planktonu. Opiekunem był dr K. Smagowicz⁴⁹⁶. Na podstawie materiału wtedy zebranego powstała praca, którą następnie referowano i opublikowano⁴⁹⁷ * ⁴⁹⁹. VIII - Obóz w Nasicznem. Badano mięczaki, roślinność naczyniową i chrząsz-„ 498 cze . 15-31 VIII - Obóz ornitologiczny w Przewozie nad Wisłą. Szkolono nowych członków sekcji ornitologicznej. Lato - Obóz w Zawoi. Przeprowadzano obserwacje fitosocjologiczne rzadkich roślin alpejskich, zebrano też bogaty zielnik. Obóz nad jeziorem Sarąg był kontynuacją ubiegłorocznego obozu w tym samym miejscu; prowadzono głównie obserwacje hy-drobiologiczne (plankton, bentos, rośliny wodne). Obóz w Bieszczadach zorganizowany był w ramach ogólnopolskiej „akcji Bieszczady” studenckich kół przyrodników i biologów. Badano owady i mięczaki. Na obozie w Pińczowie prowadzono obserwacje hydrobiologiczne i entomologiczne. Obóz zorganizowany był w ramach „akcji Pińczów 5 XII - Walne zebranie i wybory nowego zarządu. Prezesem został Mieczysław Soczówka. W roku akademickim 1974/1975 wprowadzono tzw. starz kandydacki trwający jeden semestr. Koło liczyło 129 członków i 32 kandydatów. Sekcja botaniczna zakończyła prace w Lasku Mogilskim i rozpoczęła opracowywanie materiałów z Babiej Góry. Sekcja oceanograficzna kontynuowała opracowania materiałów z Zatoki Puckiej i jeziora Sarąg. Sekcja mikrobiologiczna zorganizowała przeszkolenie dla swych członków z praktycznej pracy laboratoryjnej. Uczestniczyła też w badaniach mikrobiologicznych na terenie Skawiny. Sekcja oceanograficzna kontynuowała opracowywanie materiałów z Zatoki Puckiej, Puszczy Niepołomickiej i tegorocznych obozów naukowych. Sekcja ornitologiczna prowadziła dalsze badaniach nad populacją gołębia miejskiego i sierpówki. Jej członkowie wzięli udział w zimowym liczeniu ptaków wodnych oraz w 11 Ogólnopolskim Zjeździe Studenckich Sekcji Ornitologicznych w Olsztynie. ⁴⁹⁴ J.N. Rafiński, 1979: Nad Jeziorem Królów. Wszechświat 1979(5): 107-109; P. Sura, 1978: Gady Wenezueli. Przegląd Zoologiczny 22(3): 263-274. ⁴⁹⁵ W. Micherdziński, F.S. Lukoschus, 1980: Rhinoseius rafinskii, a new species from Ecuador and Venezuela (Acari, Gamasina, Ascidae). Zoologische Mededelingen (Leiden) 55(6): 65-79. ⁴⁹⁶ Informacja pisemna uzyskana od dr. K. Smagowicza. ⁴⁹⁷ A. Dyduch, A. Falniowski, 1976: Wpływ zasolenia na malakofaunę jeziora Gardno [w:] X Zjazd Hydrobiologów Polskich, PTH, Streszczenia komunikatów, Toruń: 16-17; A. Dyduch, A. Falniowski, 1979: M ięczaki jeziora Gardno i konieczność ich ochrony. Rocznik Ochrony Przyrody 42: 151-182. ⁴” Informacja pisemna uzyskana od prof. A. Falniowskiego. ⁴⁹⁹ [kom. red.: A. Zoll, A. Deska, A. Buda], (1976): Pińczów - 1975. Uniwersytet Jagielloński, Rada Uczelniana Socjalistycznego Związku Studentów Polskich, nakł. Uniw. Jagiell., (Kraków), nr og. 657, Varia — z. 124, ss. 227. W tym zbiorze zamieszczone zostały dwa opracowania przygotowane przez Koło Przyrodników: Roślinność wodna i bagienna okolic Pińczowa - s. 133-139, Chrząszcze leśne doliny Nidy — s. 141-145. 86 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 1976 - 28 1-1 II - Zimowy obóz hydrobiologiczny w Zawoi-Widłach. Opiekunem był dr Krzysztof Smagowicz. Nie zebrano, niestety, materiałów, ponieważ jeden ze stawków wysechł, a dwa pozostałe były zbyt mocno zasypane warstwami śniegu (Mały - 5 m, a Izdebczyski - niewiele mniejszą) . II - Koło zorganizowało III Ogólnopolski Zjazd Studenckich Sekcji Ornitologicznych. VII - Obóz naukowy nad jeziorem Jeziorak. Zbierano mięczaki i pijawki⁵⁰¹. Materiały zebrane podczas kilku poprzednich obozów zostały uzupełnione o nowe dane. Informacje te posłużyły do napisania kilku prac naukowych⁵⁰². VIII - Obóz sekcji oceanograficznej w Bieszczadach w Ustrzykach Górnych. Zbierano mięczaki i chrząszcze, a także rośliny⁵⁰³. Na podstawie zebranego wtedy materiału powstała praca naukowa⁵⁰⁴. VIII - Obóz naukowy w Puszczy Białowieskiej. Zbierano mięczaki i chrząszcze⁵⁰⁵, a zebrane wtedy dane wykorzystano w publikacjach⁵⁰⁶. 3-5 XII - Obchody 80-lecia Koła Przyrodników Studentów UJ⁵⁰⁷ (fot. 14, 15, 16). Z tej okazji Zbigniew Sołtys przygotował w formie powielanego maszynopisu pierwszy zarys historii Koła⁵⁰⁸. Dwaj członkowie koła, Andrzej Falniowski i Kazimierz Walasz, zostali laureatami nagród sekretarza II Wydziału PAN⁵⁰⁹. ³⁰⁰ Informacja pisemna uzyskana od dr. K. Smagowicza. ³⁰¹ Informacja pisemna uzyskana od prof. A. Falniowskiego. ³⁰² A. Falniowski, 1980: Pigmentation of the mantle border in Polish representatives of the subgenus Radix (Lymnaeidae, Basommatophora, Gastropoda). Basteria 44: 3-8; A. Falniowski, 1980: Podrodzaj Radix s. str. (Gastropoda, Basommatophora) w Polsce. I. Pigmentacja i anatomia. Opis Lymnaea peregra roszkowskiana subsp. nov. Zeszyty Naukowe UJ, Prace Zoologiczne 26: 67-108; A. Falniowski, 1980: The anatomical determination of Polish Lymnaeidae (Mollusca, Gastropoda). Acta Hydrobiologica 22: 327— -335; A. Falniowski, 1981: Podrodzaj Radix s. str. (Gastropoda, Basommatophora) w Polsce. II. Muszla i jej zmienność. Zeszyty Naukowe UJ, Prace Zoologiczne 27: 113-141; A. Falniowski, 1983: Podrodzaj Radix s. str. (Gastropoda, Basommatophora) w Polsce. III. Aparat gębowy i jego zmienność. Zeszyty Naukowe UJ, Prace Zoologiczne 29: 93-123; A. Falniowski, 1987: Hydrobioidea of Poland (Prosobranchia: Gastropoda). Folia Malacologica 1: 1-122; A. Falniowski, 1989: Przodoskrzelne (Prosobranchia) Polski. I. Neritidae, Viviparidae, Valvatidae, Bithyniidae, Rissoidae, Aciculidae. Zeszyty Naukowe UJ, Prace Zoologiczne 35: 1-148. ³⁰³ Informacja pisemna uzyskana od prof. A. Falniowskiego. ³⁰⁴ A. Falniowski, 1980: Bythinella micherdzinskii n. sp. - New Species from the Family Bythinellidae s. Radoman (Gastropoda, Prosobranchia). Bulletin de I'Academie Polonaise des Sciences, Serie des sciences biologiques Cl. 11, 28: 225-230. ³⁰³ Informacja pisemna uzyskana od prof. A. Falniowskiego. ³⁰⁶ A. Dyduch, 1979: Nowe stanowiska Lehmannia nyctelia (Bourguignat, 1861) (Gastropoda, Limaci-dae) w Polsce. Przegląd Zoologiczny 23: 148-151; A. Dyduch, 1980: Ślimaki lądowe (Gastropoda terre-stria) wybranych zbiorowisk roślinnych Puszczy Białowieskiej i Puszczy Niepołomickiej. Ochrona Przyrody 43: 223-272. ³⁰⁷ B. Balicka, 1976: 80 lat Koła Przyrodników UJ. Magazyn Studencki (Kraków) nr marzec-kwiecień, s. 10. ³⁰⁸ [Z. Sołtys, 1976]: Naukowe Koło Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego..., op.cit. Patrz rozdział „Działalność wydawnicza Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ³⁰⁹ B. Balicka, 1976: 80 lat Koła Przyrodników UJ..., op.cit. Prof. A. Falniowski tak wspomina ten fakt: „Co do nagrody, to rzeczywiście przyznał mi ją sekretarz II Wydziału PAN, prof, dr hab. Adam Urbanek, za działalność naukową, także w kole [...]. Co charakterystyczne dla tzw. minionego okresu: przyznano mi stypendium im. prof. Benedykta Dybowskiego (jedno przyznawane corocznie na całą Polskę), lecz następ- Kalendarium Koła Przyrodników 87 W tym roku nawiązano również dość bliskie kontakty ze studentami biologii Uniwersytetu im. E. Loranda w Budapeszcie. Aż do 1980 r. członkowie koła kilkakrotnie byli gośćmi tej uczelni, podobnie studenci z Węgier byli podejmowani w Krakowie. Sześciu z nich uczestniczyło również w jednym z obozów wakacyjnych koła. 1977 - VII - Obóz naukowy sekcji oceanograficzno-ichtiologicznej nad jeziorem Sa-rąg w Makrutach. Zbierano mięczaki* ⁵¹⁰. Wynikiem badań z lat 1974 i 1977 była publikacja⁵¹¹. 3 XII - Walne zebranie i wybory nowego zarządu. Prezesem został Bogdan Kasperczyk. W roku akademickim 1977/1978 w kole działało 7 sekcji. Sekcja botaniczna opracowywała rośliny naczyniowe i porosty zebrane podczas obozu we Florynce. Sekcja ornitologiczna prowadziła obserwacje nad biologią lęgową ptaków gnieżdżących się w budkach lęgowych na terenie Puszczy Niepołomickiej i Cmentarza Rakowickiego oraz ptaków wodnych. Członkowie sekcji prowadzili zimowe liczenie ptaków na Wiśle na odcinku Kraków-Zator. Sekcja biologii molekularnej umożliwiła swym członkom zapoznanie się z pracami doświadczalnymi prowadzonymi w poszczególnych zakładach Instytutu Biologii Molekularnej UJ. Sekcja mikrobiologiczna przed wakacjami badała czynniki mutagenne na szczepach środowiskowych Staphylococcus epidermidis oraz próbowała uzyskać surowice odpornościowe z jednego ze szczepów myszy. Po wakacjach sekcja ta nie wznowiła działalności. W pracach sekcji biologii środowiskowej dominował kierunek hydrobiologiczny. Sekcja entomologiczna prowadziła kurs metod zbierania, preparowania, konserwacji i oznaczania owadów z różnych grup systematycznych. Sekcja etologiczna prowadziła obserwacje wylinki u larw motyli oraz badania nad dobową aktywnością larw. 1978 - Obóz w Dwerniku nad Sanem. 1-10 II - Obóz w Jaworznej koło Limanowej poświęcony był zbieraniu porostów i wątrobowców pasma Jaworza. II - Powstała grupa „Aura”. Kierownikiem jej był Tomasz Winnicki. Celem grupy było propagowanie wśród studentów problemów ochrony środowiska naturalnego człowieka. 14-21 V - Odbyła się wycieczka przyrodnicza do Budapesztu. Lato - Koło zorganizowało kilka obozów w różnych miejscowościach. W Jaworznej prowadzono badania nad pochodzeniem roślin łąkowych oraz zbierano porosty epifityczne pasma Jaworza. W Ustrzykach Dolnych prowadzono badania fitosocjolo-giczne zbiorowisk roślinnych. W Gorlicach inwentaryzowano zadrzewienia na terenie miasta. W Ujściu Gorlickim w ramach „akcji Gorlice” obserwowano owady pasma Magury. W Wołkowyi prowadzono badania nad produkcją pierwotną zbiornika, obserwowano larwy owadów oraz badano treść pokarmu wybranych gatunków ryb z rodzin Cyprynidae i Salomonidae. Przeprowadzono także podstawowe szkolenie z meto nie - gdy okazało się, że dochody na członka rodziny są za wysokie - zastąpiono je jednorazową nagrodą. Nawet w takich przypadkach sprawy klasowe nie schodziły z pierwszego planu”. ⁵¹⁰ Informacja pisemna uzyskana od prof. A. Falniowskiego. ⁵¹¹ A. Falniowski, 1979: A małe of Potamopyrgus jenkinsi (Smith, 1889) in Poland. Basteria 43: 109— -111. 88 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... dyki badań hydrobiologicznych. W Goniądzu badano biologię roślin wodnych. W obozie tym uczestniczyło również 6 studentów z Budapesztu. Obóz seminaryjny zorganizowany na Pojezierzu Drawskim poświęcony był problemom biologii molekularnej. 25 VIII-2 IX - Członkowie koła wzięli udział w seminarium zorganizowanym w Sopranie przez studentów z uniwersytetu w Budapeszcie. 6-12 XI - Koło wspólnie z Socjalistycznym Związkiem Studentów Polskich gościło grupę studentów z Budapesztu. 16 XI - Walne zebranie i wybory nowego zarządu. Prezesem został ponownie Bogdan Kasperczyk. 1979 - Obóz sekcji botanicznej w Ciężkowicach. VI - Członkowie sekcji entomologicznej przeprowadzali obserwacje nad rytmami aktywności gąsienic motyli. Lato - Obóz sekcji entomologicznej w Izbicach, w ramach „akcji Gorlice”. Kontynuowano badania w Beskidzie Niskim z poprzednich lat. Odbyły się dwa obozy sekcji botanicznej: w Dębkach - poświęcony poznaniu roślinności nadmorskiej (głównie wydmowej) oraz w Dwerniku - poświęcony roślinności wschodniokarpackiej. Sekcja molekularna zorganizowała obóz seminaryjny nad jeziorem Komorze. Sekcja łowiecka zorganizowała obóz w Rytrze poświęcony metodom oceny liczebności populacji jeleni. XI - Walne zebranie i wybory nowego zarządu. Prezesem został Michał Jasieński, obecnie pracownik naukowy Pracowni Ekogenetyki Katedry Hodowli Roślin i Nasiennictwa Akademii Rolniczej w Krakowie⁵¹². W roku akademickim 1979/1980 koło liczyło 87 członków, którzy działali w 7 sekcjach: botanicznej, entomologicznej, molekularnej, łowieckiej, biologii środowiskowej, ornitologicznej i herpetologicznej. Sekcja botaniczna opracowała ścieżkę dydaktyczną dla Karkonoskiego Parku Narodowego. Członkowie sekcji molekularnej indywidualnie pracowali w pracowniach Instytutu Biologii Molekularnej. Sekcja ta zorganizowała I Ogólnopolskie Sympozjum Biologii Molekularnej z udziałem studentów z różnych ośrodków akademickich w kraju. Członkowie sekcji łowieckiej wyjeżdżali do Puszczy Niepołomickiej i badali żery pędowe jeleniowatych. Koło prowadziło prace na zlecenie Zakładów Azotowych w Tarnowie na temat wpływu zanieczyszczeń emitowanych przez te zakłady na fotosyntezę i oddychanie lipy Tilia cordata. Od tego roku koło zaczęło używać nowej pieczęci z napisem: „Koło Przyrodników Studetnów Uniwersytetu Jagiellońskiego. 30-060 Kraków, ul. M. Karasia 6”. Na dokumentach pojawiła się po raz pierwszy nowa pieczęć okrągła z salamandrą w środku i napisem w otoku: „Koło Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego”. 1980 - wiosna - Koło liczyło 88 członków. Działało sześć sekcji. Sekcją biologii molekularnej kierował Bogusław Wojczyk; liczyła 25 członków, którzy uczestniczyli w pracach zakładów naukowych Instytutu Biologii Molekularnej UJ i organizowali spotkania seminaryjne. Sekcją biologii środowiskowej kierował Marek Gryboś; liczyła 20 członków, którzy wykonywali prace o tematyce hydrobiologicznej i organizowali obozy letnie, głównie w okolicach Pienin. Sekcją botaniczna kierowała Maria Barbac-ka; liczyła 10 członków, którzy zajmowali się badaniami kariologicznymi nad Festuca pratensis oraz zagadnieniami sozologii (grupa „Aura”). Sekcją ornitologiczną kierował ⁵¹² Informacja ustana uzyskana od dr. M. Jasieńskiego. Kalendarium Koła Przyrodników 89 Bogdan Kasperczyk; liczyła 10 członków, którzy wykonywali zimowe liczenie ptaków wodnych, obrączkowanie ptaków w Puszczy Niepołomickiej, inwentaryzację gniazd bociana białego oraz gromadzili dane do atlasu ornitologicznego. Sekcja entomologiczna, kierowana przez Elżbietę Pyzę, liczyła 13 członków, którzy wykonywali prace systematyczne, ekologiczne, etologiczne i zoogeograficzne z zakresu entomologii. Sekcją łowiecką kierowała Joanna Belcarz; liczyła 10 członków, którzy zajmowali się ekologią zwierząt łownych. Najaktywniejsi członkowie Koła Przyrodników zajęci byli organizowaniem wyprawy naukowej na Cejlon. X - Na początku roku akademickiego 1980/1981, podobnie jak wiele innych kół naukowych, Koło Przyrodników Studentów UJ uznało za zwierzchnią organizację Samorząd Studencki, czym zakończyło dotychczasową zależność od Socjalistycznego Związku Studentów Polskich. 29 XI - Wyruszyła egzotyczna wyprawa studencka na Cejlon w składzie: Ryszard Domagała, Janusz Grzywacz, Michał Jasieński, Henryk Pszonka, Elżbieta Pyza, Mirosław Ruszała, Jan Sternik. Najtragiczniejszym jej momentem był dzień 21 I 1981 r., gdy utonął w Oceanie Indyjskim jeden z uczestników - Henryk Pszonka. Gorący okres między Sierpniem ’80 a Grudniem ’81 to spadek aktywności naukowej członków koła. Studenci byli w tym czasie zajęci głównie wydarzeniami politycznymi w kraju i towarzyszącymi im dyskusjami, a jesienią 1981 r. - strajkiem okupacyjnym Uniwersytetu Jagiellońskiego. 1981 - 30 IX - Koło otrzymało w darze od Przedsiębiorstwa Sprzętowo--Transportowego Budownictwa Rolniczego w Przeworsku samochód ciężarowy Star-244 (rok produkcji 1977)⁵¹³ (fot. 17). 13 XII - wprowadzony został na terenie całego kraju stan wojenny, zawieszeniu uległa działalność wszelkich organizacji studenckich, w tym Koła Przyrodników Studentów UJ. Czas, jaki upłynął między 1957 r. a wprowadzeniem stanu wojennego, był to okres powolnej ewolucji Koła Przyrodników i form jego działalności. Przez prawie cały ten okres (z wyjątkiem kilkunastu miesięcy bezpośrednio przed 13 XII 1981) koło finansowane było przez ZSP (a później - SZSP). Z tego też powodu informacje dotyczące działalności koła rozsiane są wśród materiałów archiwalnych tej organizacji. Koło dzieliło się na sekcje, które powstawały w zależności od zainteresowań studentów. Podstawową formą działalności koła były spotkania odbywane oddzielnie przez poszczególne sekcje i, rzadsze, wszystkich członków koła. Na te ogólne zebrania zapraszani byli wybitni przyrodnicy. Drugą z podstawowych forma działalności koła były wycieczki odbywane w różne rejony południowej Polski. Oprócz wycieczek od początku lat sześćdziesiątych XX w. organizowano obozy zagraniczne. Umożliwiały one uczestnikom zapoznanie się z przyrodą inną niż polska. W połowie lat siedemdziesiątych XX w. koło rozpoczęło organizowanie wielkich wypraw do odległych rejonów Ziemi⁵¹⁴. W ówczesnych realiach był to praktycznie ⁵¹³ Arch. UJ: Materiały Koła Przyrodników Studentów UJ - bez sygnatury. ⁵¹⁴ Lista pierwszych 6 wypraw zorganizowanych przez Koło Przyrodników - patrz: J. Wajda, 1987: Zarys historii Koła Przyrodników..., op.cit., s. 12. 90 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... jedyny sposób, by kilku studentów mogło zapoznać się z egzotyczną przyrodą. Zdobyta wtedy wiedza i doświadczenie procentowały następnie w dalszych latach. Koło nawiązało do przedwojennych tradycji i wznowiło działania zmierzające do koordynacji pracy, a przynajmniej do wymiany doświadczeń między studenckimi przyrodniczymi kołami naukowymi działającymi w polskich uczelniach. Wyrazem tego było zorganizowanie w dniach 14-15 X 1960 r. pierwszego po 11 wojnie światowej Ogólnopolskiego Zjazdu Studenckich Kół Przyrodniczych w Krakowie. Sześć lat później, w 1966 r., Koło Przyrodników ponownie zorganizowało Zjazd Ogólnopolskiego Komitetu Koordynacyjnego Kół Biologów, a po raz trzeci - w 1974 r. Z późniejszych lat brak danych o działalności tego komitetu. Po raz pierwszy w historii Koło Przyrodników w swej działalności przekroczyło granicę Polski (nie licząc obozów zagranicznych). W 1967 r. nawiązano kontakt z uniwersytetem w Rostocku (Niemiecka Republika Demokratyczna). W następnych latach kilkakrotnie studenci z UJ wyjeżdżali do NRD, a tamtejsi studenci przyjeżdżali do Krakowa. W 1976 r. nawiązano również dość bliskie kontakty ze studentami biologii Uniwersytetu im. E. Loranda w Budapeszcie. W ciągu następnych 4 lat studenci biologii obu uniwersytetów spotykali się na wspólnych zajęciach terenowych. Charakterystycznym elementem ówczesnego folkloru życia studenckiego były ogłaszane przez władze państwowe „akcje”. W materiałach archiwalnych zachowało się pełno danych o uczestnictwie Koła Przyrodników w takich imprezach. Od połowy lat sześćdziesiątych XX w. aż do końca 1980 r. koło brało udział w „akcji bałtyckiej”, „akcji Limanowa”, „akcji Wisła”, „akcji Bieszczady”, „akcji Pińczów” czy „akcji Gorlice”. Akcje organizowane i finansowane były przez (S)ZSP. Trwały najczęściej po około dwa miesiące i brali w nich udział studenci z różnych ośrodków akademickich w Polsce. Były okazją do przeprowadzenia jóżnorodnych^badań terenowych i zebrania rozmaitego materiału, opracowywanego następnie w ciągu roku akademickiego. Rezultaty przesyłano często do lokalnych władz. Wspólne obozy podczas „akcji” były też okazją do wzajemnego poznania się studentów i wymiany poglądów. Dzieje najnowsze 1982 - Pomimo zawieszenia oficjalnej działalności koła studenci zdołali w 1982 r. zorganizować aż pięć obozów wakacyjnych, w tym m.in. w Puszczy Białowieskiej i na Mazurach (fot. 18). 1983 - I - Koło Przyrodników wznowiło działalność od ponownej rejestracji statutu. Odbyło się walne zebranie i wybory nowego zarządu. Prezesem została Urszula Ko-rzeniak, obecnie pracownik naukowy Instytutu Botaniki PAN w Krakowie⁵¹⁵,⁵¹⁶. 5 XII - Walne zebranie koła, prezesem został wybrany Arnold Kotra, obecnie właściciel sieci sklepów zoologicznych⁵¹⁵ ⁵¹⁶ ⁵¹⁷. ⁵¹⁵ Informacja ustna uzyskana od dr U. Korzeniak. ⁵¹⁶ Patrz wspomnienia dr U. Korzeniak w rozdziale „Wspomnienia, relacje z wypraw” w niniejszym opracowaniu. ⁵¹⁷ Informacja ustna uzyskana od mgr. A. Kotry. Kalendarium Koła Przyrodników 91 1984 - 8 I - Zebranie zarządu, podczas którego prezes Arnold Kotra przedstawił wyniki swojej rozmowy z przewodniczącym Rady Uczelnianej SZSP UJ na temat współpracy koła z tą organizacją. Po dłuższej dyskusji i wymianie uwag zarząd zdecydował się skorzystać z przedstawionej oferty współpracy. Koniecznych formalności dokonać miał w imieniu koła prezes Arnold Kotra. 2 IV - Kolejne zebranie zarządu. Koło otrzymało na działalność 180 000 zł. Prezes Arnold Kotra przedstawił wyniki realizacji uchwały poprzedniego zebrania zarządu oraz formę współpracy koła z SZSP: koło jest obecnie tzw. Studencką Grupą Aktywności SZSP. Zostanie to zatwierdzone na posiedzeniu Sądu Koleżeńskiego przy RO UJ SZSP⁵¹⁸ ⁵¹⁹. Tak więc dobiegł końca krótki okres niezależności koła Przyrodników Studentów od SZSP. W następnych latach taka zależność nie została zaakceptowana przez większość członków koła. Starania kolejnych zarządów oraz zmiana dotychczasowej procedury podziału funduszów na działalność stowarzyszeń studenckich doprowadziły do uniezależnienia się koła od innych organizacji. Lato - Obóz w Rumunii, opiekunem był doc. Bogusław Petryszak. W obozie uczestniczyło 7 osób, w tym 2 studentów, zbierano chrząszcze, które następnie przekazano do Muzeum Zoologicznego UJ. XI - Walne zebranie koła. Prezesem została Bogumiła Bara. 1985 - 17 I - Walne zebranie koła, przedstawiono sprawozdanie z wyprawy studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Medycznej w Krakowie „Trans Africa”: za program naukowy odpowiedzialni byli mgr Piotr Sura i mgr Barbara Nachlicka. Prace nad organizacją wyprawy rozpoczęto w styczniu 1983 r., zakończono w listopadzie 1983 r. Krajem docelowym była Nigeria, program obejmował zbieranie okazów, obserwacje ekologiczne związane z degradacją środowiska. Wyprawa trwała od lutego do czerwca 1984 r. W poprzednim roku koło zorganizowało około 30 wyjazdów w teren i kilka obozów. Praca w sekcjach polegała na wygłaszaniu referatów i organizowaniu wieczorków egzotycznych. Obecna na zebraniu prof. Anna Krzysztofowicz zaproponowała utworzenie sekcji historii biologii (studenci wprawdzie poparli tę propozycję, jednakże sekcji takiej chyba nie utworzono). VI/VII - Obóz sekcji botanicznej w Zakopanem. Jego celem było prowadzenie obserwacji nad wpływem ruchu turystycznego na zachowanie się zbiorowisk roślinnych Tatrzańskiego Parku Narodowego. Po nawiązaniu współpracy z Tatrzańską Stacją Badawczą PAN prowadzono na terenie parku obserwacje dotyczące głównie porzuceń zerwanych przez ludzi roślin, mechanicznych uszkodzeń, stopnia zniekształceń poszczególnych okazów przy szlakach turystycznych oraz rozprzestrzeniania się roślin synantropijnych wokół tych szlaków. VI/VII - Obóz sekcji ornitologicznej w Radocynie (fot. 19). Podczas trwania obozu jego uczestnicy zebrali dane do Międzynarodowego Atlasu Ornitologicznego dotyczące rozmieszczenia gatunków lęgowych ptaków drapieżnych oraz sporządzili wykaz wszystkich gatunków lęgowych na tym terenie. Ocenili też liczebność sów metodą wabień z taśmy magnetofonowej oraz wykryli kilka gniazd ptaków, których stanowiska lęgowe powinny być otoczone strefą ochronną. ⁵¹⁸ Arch. UJ: Materiały Kola Przyrodników Studentów UJ - bez sygnatury. s” Ibidem. 92 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 3 VII - Wyruszyła kolejna wyprawa do Afryki - „Safari ’85”⁵²⁰. VII/VIII - Obóz sekcji botanicznej w Bieszczadach. Podczas prowadzonych prac stwierdzono występowanie ponad 300 gatunków roślin, sporządzono również opis flory okolic Buka. Wykonano także dla potrzeb nadleśnictwa w Cisnej zielnik roślin wskaźnikowych runa leśnego. VII/VIII - Obóz sekcji teriologicznej w miejscowości Kaława (rezerwat Nietope-rek) na Lubelszczyźnie. Prowadzono badania nad liczebnością nietoperzy. Oznakowano wtedy kilkaset okazów, co umożliwiało badania ich sezonowych przemieszczeń. 15 VIII - Wyprawa „Meksyk ’85” kierowana przez Bogumiłę Barę zakończyła się fiaskiem: B. Bara, prezes koła, została na Zachodzie i przestała być studentką UJ. Zarząd koła powierzył obowiązki prezesa Jerzemu Stalińskiemu. XI - Walne zebranie koła, prezesem został Jerzy Staliński, który obecnie pracuje w Lokatorskiej Spółdzielni Mieszkaniowej „Inwestycja 2” w Krakowie⁵²¹. W roku akademickim 1984/1985 koło liczyło 82 członków. Działały cztery sekcje: botaniczna, entomologiczna, teriologiczna i ornitologiczna. Członek koła, Tadeusz Zając, otrzymał wyróżnienie na ogólnopolskim konkursie fotografii przyrodniczej. Sekcja botaniczna zorganizowała wiele wycieczek mających głównie na celu zapoznanie nowych członków sekcji z florą południowo-wschodniej Polski. Sekcja entomologiczna powiększała zbiory owadów Bieszczadzkiego Parku Narodowego w celu późniejszego opracowania entomofauny tego terenu. Sekcja teriologiczna prowadziła prace nad populacjami nietoperzy jaskiń Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Czterej członkowie sekcji ornitologicznej uzyskali uprawnienia do obrączkowania ptaków (po zdaniu egzaminu na obrączkarza zorganizowanego przez Stację Ornitologiczną Instytutu Zoologii PAN w Gdańsku). W 1985 r. Koło Antropologów przyłączyło się do Koła Przyrodników w charakterze sekcji. 1986 - 28 V - Zebranie zarządu, przyznano fundusze na działalność poszczególnym sekcjom: entomologicznej - 10 000 zł, akwarystyki i terrarystyki - 10 000 zł, botanicznej - 67 000 zł i ornitologicznej - 70 000 zł. Obóz w Bieszczadach w Prełukach - mapowanie płazów Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Obóz herpetologiczny w Bieszczadach na Połoninie Caryńskiej - obserwacje węża eskulapa. Trwające od dwóch lat starania o uniezależnienie się koła od innych organizacji powiodły się. Gwarancją formalnej niezależności był przyjęty w 1986 r. przez walne zebranie nowy statut koła⁵²². 1 X-6 II 1987 - wyprawa „Nepal ’86”. Wyjeżdżając na wyprawę do Nepalu, Jerzy Staliński, prezes koła, za zgodą jego zarządu, upoważnił Marka Jędrę i Grzegorza Har-nę do pełnienia obowiązków współprezesów Koła Przyrodników. 28 X - Walne zebranie, prezesem wybrany został Marek Jędra, obecnie pracownik firmy informatycznej w Krakowie, główny organizator „akcji Carpatica”⁵² (badanie wędrówek ptaków w obrębie polskich Karpat⁵²⁴). W minionym roku akademickim ⁵²⁰ Patrz rozdział „Wspomnienia, relacje z wypraw” w niniejszym opracowaniu. ⁵²¹ Informacja uzyskana od mgr. J. Stalińskiego. ⁵²² Podczas kwerend archiwalnych nie natrafiłem na tekst tego statutu. ⁵²³ Informacja pisemna uzyskana od M. Jędry. ⁵²⁴ www.carpatica.krak.pl Kalendarium Koła Przyrodników 93 sekcja botaniczna prowadziła prace polegające m.in. na zbiorze i opracowaniu zielnika mszaków, zorganizowała naukowy obóz letni i zmowy oraz wycieczki terenowe, spotkania i prelekcje. Sekcja teriologiczna prowadziła obserwacje populacji nietoperza i znakowanie tych ssaków, organizowała także zebrania i wycieczki jednodniowe. Sekcja entomologiczna zorganizowała obóz letni oraz spotkania i prelekcje. 8 członków sekcji ornitologicznej uzyskało uprawnienia do obrączkowania ptaków na terenie Polski, sekcja prowadziła obrączkowanie ptaków w ramach „akcji Wisła”, zorganizowała obóz naukowy letni i zimowy, uczestniczyła w zjazdach ornitologów o zasięgu regionalnym i krajowym. Rozpoczęły działalność nowe sekcje: akwarystyki i terrary-styki, biologii molekularnej i ekologiczna. 4 XI - Zebranie zarządu - zaakceptowano wprowadzenie legitymacji członkowskich. 1987 - 19 III - Zebranie zarządu dokonało rozdziału funduszy. Na działalność biblioteki przeznaczono 22 000 zł, na hodowlę zwierząt - 15 000 zł, na zjazd jubileuszowy z okazji 90-lecia koła - 57 000 zł. Sekcje na swą działalność otrzymały następujące kwoty: sekcja biologii molekularnej - 10 000 zł, entomologiczna - 24 000 zł, ekologiczna - 28 000 zł, akwarystyki i terrarystyki - 28 000 zł, botaniczna - 75 000 zł oraz sekcja ornitologiczna - 90 000 zł. 3-5 IV - Odbył się w audytorium im. Bogdana Kamieńskiego Collegium Che-micum UJ zjazd jubileuszowy z okazji dziewięćdziesięciolecia Koła Przyrodników Studentów UJ (fot. 20). Wzięło w nim udział ponad 200 osób z wielu ośrodków akademickich w Polsce (fot. 21). Otwarcia zjazdu dokonał prof. Władysław Grodziński, kurator koła (fot. 22). Następnie doc. Elżbieta Kotejowa (AR - Kraków) i dr Halina Piękoś-Mirkowa (Instytut Botaniki PAN - Kraków) w dwóch referatach przybliżyły postać prof. Bogumiła Pawłowskiego oraz jego ścisłe i serdeczne związki z Kołem Przyrodników Studentów UJ. Wystąpienie drugiej z prelegentek ilustrowane było krótkim filmem nakręconym podczas praktyki wakacyjnej w Obidowej w 1968 r. Po przerwie odczytano nadesłane listy od byłych członków koła. Z kolei prof. Paweł Sikora (1912—2002)⁵²⁵ (UJ) wspominał działalność koła w latach trzydziestych XX w., jego siedziby, tradycyjne spotkania i zabawy. Prof. Jadwiga Wilkoń-Michalska (UMK -Toruń), pierwsza kobieta prezes koła, wraz z obecnymi na sali członkami ówczesnego zarządu, opowiedziała o pracy koła w latach 1946-1949. Po południu doc. Janusz Wojtusiak (UJ) przedstawił „Obozy sekcji entomologicznej w latach ’70”, prezentując dokumentujące je przezrocza. Wieczorem uczestnicy zjazdu spotkali się w klubie „Nowy Żaczek” przy herbacie i ciastku. Drugi dzień zjazdu rozpoczął Piotr Kohler (student UJ) referatem „Życie i twórczość Władysława Szafera”. Pozostałą część dnia wypełniła głównie prezentacja „wyjazdowej” działalności koła: obozów i wypraw. Ich uczestnicy opowiadali o trudnościach i kłopotach przy ich organizowaniu, a także korzyściach, jakie z nich wynieśli: dr Andrzej Skalski - „Bułgaria ’60”, dr Ewa Krzemińska i dr Wiesław Krzemiński - „Wspomnienia z działalności koła w latach 1972— -1973”, dr Adam Nadachowski - „Obozy w Bułgarii i Rumunii w latach 1972 i 1973”, dr Jan Rafiński - wyprawa „Wenezuela ’75”, mgr Elżbieta Pyza - „Obozy entomologiczne w Bułgarii”, mgr Ryszard Domagała - wyprawa „Ceylon ’80”, mgr Mariusz Pis i mgr Ryszard Jakubowski - „East Africa ’83/84”, Marek Krywult i Tomasz Pis -„Medial Africa ’84”, Jerzy Staliński - „Nepal ’86/87”. Każde wystąpienie było bogato ⁵²⁵ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. 94 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... ilustrowane przezroczami, a wyprawa do Wenezueli - nawet filmem „Sfinksy, boa i legwany”. Późnym popołudniem Marek Jędra, prezes koła, po krótkim podsumowaniu zjazdu dokonał zamknięcia jego części oficjalnej. W trzecim dniu zjazdu odbyła się wycieczka do Ogrodzieńca i Rzędkowic. Niesprzyjające warunki atmosferyczne sprawiły, że uczestniczyło w niej tylko 42 najwytrwalszych przyrodników. Obradom zjazdu towarzyszyła wystawa urządzona w bibliotece Collegium Zoologicum UJ. Składały się na nią liczne zdjęcia ilustrujące historię, najważniejsze dokonania oraz dzień dzisiejszy koła, dokumenty związane z jego dziejami, przykłady zbiorów przyrodniczych przywiezionych przez wyprawy, a także 33 plakaty również związane z kołem, autorstwa dr. Januarego Weinera, oraz cztery fotogramy przyrodnicze Macieja Chlebowskiego⁵²⁶. Na pierwszym piętrze Collegium Zoologicum wystawiono liczne pisma, szczególnie eksponując co bardziej kuriozalne, wysyłane przez kolejnych prezesów do różnych władz i organizacji. Pamiętam jedno z nich: prezes Arnold Kotra na pisemne zapytanie rektora UJ o to, co się stało z 16 litrami spirytusu, odpisał, iż po stwierdzeniu, że spirytus nie nadaje się już do użytku - wylał go [sic !!!]⁵²⁷. W czasie zjazdu uruchomiono stoiska, w których można było nabyć pamiątkową plakietkę oraz Zarys historii Koła Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego przygotowany przez sekretarza koła, Jacka Wajdę⁵²⁸. VIII-IX - Wyprawa do Afryki Wschodniej. VIII-IX - Wyprawa do Norwegii „Nord - Norge ’87” (fot. 23). 22 IX - Zebranie zarządu - postanowiono sprzedać samochód ciężarowy Star-244 będący od 1981 r. w posiadaniu koła. 12 X - Samochód ciężarowy Star-244 sprzedano Rzemieślniczej Spółdzielni Wielobranżowej w Tarnowie za 733 200 zł. Uzyskane pieniądze przeznaczono na pokrycie kosztów wyjazdów zorganizowanych przez koło: Góry Świętokrzyskie - 22 256 zł, Bieszczady - 27 648 zł, Spytkowice - 58 680 zł, Buda Stalowska - 53 580 zł, Szczytniki - 225 400 zł. 24 XI - Walne zebranie koła i wybory nowego zarządu. Prezesem został Jacek Wajda. 1988 - Od początku roku koło prowadziło akcję protestacyjną przeciw budowie tzw. „stacji klimatycznej” w Bieszczadach. Według planów w Bieszczadach miał powstać rozległy kompleks sportowo-rekreacyjny na kilkanaście tysięcy osób, przeznaczony głównie dla narciarzy i innych miłośników sportów zimowych. Wzorem były podobne obiekty w Alpach. Powstanie takiego kompleksu w Bieszczadach doprowadziłoby do zagłady tamtejszej przyrody i byłoby wyrokiem dla Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Do 4 III pod „Protestem przeciwko lokalizacji tzw. Stacji Klimatycznej w Bieszczadach” zebrano 7129 podpisów, oryginał listu z podpisami przekazano 7 III wojewodzie krośnieńskiemu. Stacja ta nie powstała. Ma w tym swój skromny udział i Koło Przyrodników. ⁵²⁶ P.S. Köhler, 1988: 90 lat Kola Przyrodników Studentów UJ. Wszechświat 89(6): 155. ⁵²⁷ Przygotowując niniejsze opracowanie, starałem się usilnie odszukać owo sławetne pismo. Niestety, bezskutecznie. Przepadło razem z wieloma innymi równie interesującymi dokumentami związanymi z barwną działalnością i historią Koła Przyrodników. ⁵²¹¹J. Wajda, 1987: Zarys historii Koła Przyrodników..., op.cit. Kalendarium Koła Przyrodników 95 8 XI - Zmarł dotychczasowy kurator koła, prof. Władysław Grodziński. Nowym kuratorem mianowano prof. Annę Marchlewską-Koj. XI - Walne zebranie koła i wybory nowego zarządu. Prezesem został Jerzy Smy-kla, obecnie pracownik naukowy Instytutu Botaniki PAN w Krakowie⁵²⁹. W 1988 r. koło liczyło 145 osób, działały następujące sekcje: botaniczna, ekologiczna, entomologiczna, ornitologiczna i teriologiczna. Zorganizowano wyprawę do Nepalu. Odbył się obóz ornitologiczny w Bieszczadach (fot. 24). 1989 - Na początku tego roku koło zrzeszało 125 członków, którzy realizowali swoje zainteresowania naukowe pracując w czterech sekcjach: ekologicznej, entomologicznej, ornitologicznej i terrorystycznej. 23 II - Koło otrzymało 400 000 zł na działalność od Rady Kół Naukowych UJ. 11 IV-25 V - Obóz sekcji ornitologicznej w Spytkowicach. Był kontynuacją rozpoczętych w poprzednich latach badań składu gatunkowego i biologii lęgowej ptaków wodno-błotnych. Miał również na celu określenie dynamiki przelotu i struktury wiekowej ptaków wróblowatych i siewkowatych. Badania prowadzono w porozumieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody w Bielsku-Białej⁵³⁰. 12-16 IV - Czterech członków sekcji ekologicznej wzięło udział w badaniach nad biologią żółwi błotnych w województwie radomskim (chwytali i znakowali poszczególne okazy). 20 IV - Zarząd koła dokonał rozdziału funduszy na działalność poszczególnych sekcji: sekcja ekologiczna otrzymała 170 000 zł, entomologiczna - 110 000 zł, terrorystyczna - 110 000 zł, ornitologiczna - 310 000 zł, a resztę (50 000 zł) przeznaczono na bibliotekę, rozdzielono łącznie 750 000 zł. 28 IV-5 V - 9 członków sekcji ekologicznej wyjechało do Białowieskiego Parku Narodowego. Zwiedzono park oraz pobliskie rezerwaty przyrody, mapowano płazy i gady oraz gniazda myszołowa. 15 V-4 VI - Dwie osoby z sekcji ekologicznej wzięły udział w badaniach nad biologią żółwi błotnych w województwie radomskim (wyszukiwały miejsca składania jaj przez żółwie). 10 VI-20 VII - Obóz sekcji ornitologicznej w Bieszczadach. Był kontynuacją badań składu awifauny Bieszczadów: uzupełniano materiały dotyczące jej składu ilościowego i jakościowego. Badania prowadzone były w porozumieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody w Krośnie. Ich wyniki były dokumentacją ornitologiczną projektowanego Otryckiego Parku Krajobrazowego. 14 VI-1 VII - 10 osób z sekcji ekologicznej brało udział w kompleksowych badaniach na terenie Chełmskiego Parku Krajobrazowego. 1-11 VII - Obóz sekcji entomologicznej i terrorystycznej (tej ostatniej trwał do 14 VII) w Radocynie (Beskid Niski). W obozie uczestniczyło 10 osób. Przeprowadzono wstępne badania nad składem gatunkowym, rozmieszczeniem i ekologią ważek, a także mapowano płazy i gady okolic Banicy i Radocyny. Wyniki badań przekazano do Zakładu Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych PAN. VI-IX - Odbyła się wyprawa do północnej Norwegii. ⁵²⁹ Informacja pisemna uzyskana od dr. J. Smykli. ⁵³⁰ Według ówczesnego podziału administracyjnego tereny te leżały w granicach województwa bielskiego. 96 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 5 VIII-28 X - Obóz sekcji ornitologicznej w Słupczy. Była to kontynuacja prac z poprzednich lat: określano dynamikę przelotu poszczególnych gatunków oraz starano się poznać strukturę wiekową i płciową ptaków przelatujących doliną Wisły. Badania prowadzono w porozumieniu ze Stacją Ornitologiczną Instytutu Zoologii PAN. 16- 23 VIII - Sekcja ekologiczna (7 osób) kontynuowała badania w Chełmskim Parku Krajobrazowym. Wyniki badań, w postaci dokumentacji przyrodniczej tego obszaru, przekazano Wojewódzkiemu Konserwatorowi Przyrody oraz dyrekcji Chełmskiego Parku Krajobrazowego. 17- 21 VIII - Wyjazd czterech członków sekcji entomologicznej w Gorce. Badano faunę ważek. 28-30 X - Wyjazd w Tatry sekcji ekologicznej. Zwiedzano jaskinie i zapoznawano studentów I roku z pracami sekcji i koła. 17-19 XI - Ponowny wyjazd w Tatry sekcji ekologicznej. 22 XI - Walne zebranie koła. Wybory nowego zarządu. Prezesem został Paweł Olejniczak, obecnie pracownik naukowy Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie³³¹. W minionym roku koło miało następujące źródła dochodów: składki członkowskie, Fundusz Rozwoju Kół Naukowych i sprzedaż pytań-zagadnień na egzaminy wstępne. Sekcja botaniczna reaktywowała się po rocznej przerwie. Sekcja entomologiczna zorganizowała obóz w Beskidzie Niskim i Gorcach oraz projekcje przezroczy. Sekcja ekologiczna zorganizowała spotkanie i prelekcję o Korei Północnej, wyjazd do jaskiń Ojcowskiego Parku Narodowego, badania nad biologią żółwia błotnego, obóz w Chełmie Lubelskim, gdzie wykonywano inwentaryzację florystyczną parku oraz badania w Białowieskim Parku Narodowym. Sekcja terrarystyczna rozpadła się, a zanim to nastąpiło, mapowała występowanie płazów i gadów w Beskidzie Niskim. Sekcja ornitologiczna zorganizowała trzy obozy letnie (Słupcza, Spytkowice, Bieszczady) i jeden - zimowy (Gdańsk), podczas których kontynuowano wieloletnie obserwacje, prowadzono badania ekologii dziuplaków w Puszczy Niepołomickiej, a podczas spływu Nidą - obserwacje ptaków. Koło liczyło 115 członków. 8-10 XII - Wyjazd sekcji ekologicznej w okolice Częstochowy, zwiedzono jaskinię Szachownica (jedno z największych zimowisk nietoperzy w Polsce) i inne jaskinie w tamtym terenie oraz Sokole Góry. Uczono się oznaczać nietoperze. Uczestniczyło 18 osób. Dzięki życzliwości prorektora UJ, prof. Ludomira Gabły, koło otrzymało w 1989 r. dotację, za którą zakupiono wymarzoną kamerę wideo. W tamtych latach była to nie lada atrakcja. 1990 - 10 I - Koło zorganizowało giełdę książek o tematyce przyrodniczej. 17 II - Odbył się tradycyjny „Bal Przyrodnika”. 15-18 III - Wyjazd w Bieszczady. 4 IV - Zarząd dokonał rozdziału funduszy na działalność poszczególnych sekcji. Sekcja ornitologiczna otrzymała 550 000 zł, ekologiczna - 450 000 zł, entomologiczna - 225 000 zł, botaniczna - 175 000 zł, a terrarystyczna - 100 000 zł. Wpisowe do koła wynosiło 1000 zł. * 531 Informacja pisemna uzyskana od dr. P. Olejniczaka. Kalendarium Koła Przyrodników 97 19-28 IV - Obóz sekcji ekologicznej w okolicy Chełma. Celem obozu była kontynuacja rozpoczętych w zeszłym roku badań nad populacją żółwi błotnych. Żółwie badało 12 osób. 11-17 V - Tygodniowy wyjazd do Słowackiego Raju. 18-20 V - Wyjazd czterech członków sekcji entomologicznej w okolice Wysowej (Beskid Niski). 18-28 VI - Obóz „Hańsk ’90” sekcji botanicznej. Zapoznano się z florą nowo utworzonego Poleskiego Parku Narodowego, wykonano spis gatunków roślin okolic Hańska, zbierano rośliny torfowisk, lasów i łąk. 28 VI-8 VII - Obóz sekcji entomologicznej w Beskidzie Niskim. Uczestniczyło w nim 8 osób, które badały owady tego terenu. 22 XI - Walne zebranie koła, wybory nowego zarządu. Prezesem został Andrzej Zbrożek, obecnie nauczyciel przyrody i biologii w Zespole Szkół w Birczy (województwo podkarpackie)⁵³². W kole działały w tym roku cztery sekcje: ekologiczna (urządzała spotkania połączone z wyświetlaniem przezroczy, wycieczki, np. w Sokole Góry i zwiedzanie jaskiń, spotkania z uczonymi), ornitologiczna, botaniczna (obóz w okolicach Chełmu Lubelskiego, wycieczki m.in. do rezerwatu „Skołczanka”) i entomologiczna. W roku akademickim 1990/1991 działalność koła to przede wszystkim wyjazdy: w Gorce - X 1990, Beskid Sądecki - XI 1990, Tatry - XII 1990 (dwudniowy), na Babią Górę - II 1991, miniobóz w rezerwacie „Nietoperek” (w ramach Dekady Spisu Nietoperzy), jednodniowe wyjazdy do jaskiń Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej w celu inwentaryzacji nietoperzy, wyjazd na obserwację nietoperzy koło Koniecpola - III 1991, oraz obozy: zimowy w Gdańsku - II/III 1991 (sekcja ornitologiczna), ornitologiczny w Spytkowicach - IV/V 1991, a także - sekcji ekologicznej w rezerwacie żółwia błotnego koło Chełma. Koło urządziło również tradycyjne bale: andrzejkowy, sylwestrowy i przyrodnika. 1991 - II - Wyjazd zimowy do Białowieży. Poświęcony był zapoznaniu się z podstawowymi metodami telemetrii. III - Dwa wyjazdy po Puszczy Solskiej na obserwacje głuszców; wyjazd na obserwacje cietrzewi. 28 V - Po dwóch latach użytkowania kamera wideo została skradziona⁵³³. Dzięki energicznym staraniom kurator koła, pani prof. Anna Marchlewska-Koj, uzyskała fundusze, za które kupiono nową kamerę⁵³⁴. Po ponad pół roku policja odnalazła skradziony w maju sprzęt⁵³⁵. Odtąd koło miało dwie kamery. 18-30 VIII - Obóz w Bieszczadach sekcji botanicznej. Uczestniczyło w nim 20 studentów, zbierano rośliny do zielnika muzeum Bieszczadzkiego Parku Narodowego. 4 XI - Na zebraniu zarządu uchwalono utworzenie archiwum kaset wideo nagranych kamerami będącymi własnością koła. ⁵³² Jest to informacja, jaką otrzymałem od A. Zbrożka 23 II 2003 r. ⁵³³ Arch. UJ: Materiały Koła Przyrodników Studentów UJ - bez sygnatury (zaświadczenie o kradzieży kamery wideo z 4 VII 1991). ⁵³⁴ Arch. UJ: Materiały Koła Przyrodników Studentów UJ - bez sygnatury (pismo prof. Anny Mar-chlewskiej-Koj do kwestora UJ z 12 XII 1991). ⁵³⁵ Arch. UJ: Materiały Kola Przyrodników Studentów UJ - bez sygnatury (pismo KW Policji w Nowym Sączu z 5 II 1992). 98 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 19 XI - Walne zebranie koła. Wybrano nowy zarząd. Prezesem został Łukasz Przybyłowicz, obecnie pracownik naukowy Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie⁵³⁶. W minionym roku sekcja biologii molekularnej wznowiła swą działalność, która polegała głównie na organizowaniu odczytów i seminariów. Sekcja botaniczna, oprócz letniego obozu, zorganizowała pokazy przezroczy: „Wędrówka flory po świecie” i „Roślinność Alp” (dr hab. Bogdan Zemanek, mgr Marek Kosiński). Sekcja ekologiczna zajmowała się inwentaryzacją nietoperzy, odbyła 7 wycieczek, podczas których znaleziono stanowiska mroczka pozłocistego, zorganizowano obóz naukowy w okolicach Chełmna - badano populację żółwi błotnych. Sekcja entomologiczna zorganizowała dwudniowy wyjazd w Beskid Żywiecki, badano faunę ryjkowców i pluskwiaków, zorganizowała też czterodniowy wyjazd w Gorce. Sekcja ornitologiczna zorganizowała obóz nad stawami rybnymi koło Zatora, badano przeloty ptaków siewkowych (15 IV-15 V), w lutym - nad Zatoką Gdańską - ptaki zimujące nad Bałtykiem, prowadzono również obserwacje populacji głuszca w Puszczy Solskiej, tokowiska cietrzewi koło Koniecpola, zbierano dane do Polskiego Atlasu Ornitologicznego i Atlasu A w ¡fauny Małopolski. 28 XI - Wprowadzono nowy Statut Koła Przyrodników Studentów UJ. 1992 - Pobyt 12 członków koła na Malej Fatrze. 29 VI-11 VII - Wyprawa w Karpaty Wschodnie zorganizowana wspólnie przez Koło Przyrodników Studentów UJ i Koło Geografów UJ⁵³⁷ (fot. 25). XI - Walne zebranie, wybrano nowy zarząd, prezesem został Andrzej Chojnacki, obecnie tłumacz języka angielskiego i francuskiego⁵³⁸. 1993 - 26 VII-20 VIII - Wyprawa „Krym ’93” zorganizowana wspólnie przez Koło Przyrodników Studentów UJ i Sekcję TrekkingowąKoła Geografów UJ⁵³⁹ (fot. 26). XI - Walne zebranie, wybrano nowy zarząd, prezesem został Adam Gawełczyk, obecnie doktorant w Zakładzie Hydrobiologii Instytutu Nauk o Środowisku UJ⁵⁴⁰. 1994 - Obóz chiropterologiczny nad jeziorem Wigry. XI - Walne zebranie, wybrano nowy zarząd, prezesem został Tomasz Postawa, obecnie pracownik naukowy Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie⁵⁴¹. 1995 - 22 I - Jaskinia Chelosiowa Jama w Jaworzni - kontrola populacji hibernujących nietoperzy. 28 1-4 II - Badania terenowe w Złotym Potoku, udział w corocznej akcji spisu nietoperzy. 6-14 II - Pomoc w badaniach prowadzonych w Białowieskim Parku Narodowym nad kuną leśną: telemetria i skład diety. ⁵³⁶ Informacja pisemna uzyskana od mgr. L. Przybyłowicza. ⁵³⁷ Patrz rozdział „Wspomnienia, relacje z wypraw” w niniejszym opracowaniu. ⁵³⁸ Informacja pisemna uzyskana od mgr. A. Chojnackiego. ⁹ Patrz rozdział „Wspomnienia, relacje z wypraw” w niniejszym opracowaniu. ⁵⁴⁰ Informacja pisemna uzyskana od mgr. A. Gawełczyka. ⁵⁴¹ Informacja pisemna uzyskana od dr. T. Postawy. Kalendarium Koła Przyrodników 99 14- 18 II - Wyjazd członków sekcji chiropterologicznej w Bieszczady. Podczas pobytu skontrolowano 8 stanowisk, znaleziono 14 osobników nietoperzy z 3 gatunków. XI - Walne zebranie, wybrano nowy zarząd, prezesem została Ewa Kozela, obecnie pracownik naukowy w Zakładzie Biochemii Instytutu Farmakologii PAN w Krakowie⁵⁴². 1996 - 29 III—6 IV - Międzynarodowy obóz herpetologiczny w Honcie na Węgrzech. Uczestniczyło 6 członków Koła Przyrodników Studentów UJ, członkowie Koła Naukowego Biologów z Filii Białostockiej Uniwersytetu Warszawskiego, Węgrzy, Chorwaci, Niemka i Amerykanka. Wykonywano pomiary płazów i przenoszono je z zagrożonych miejsc. Łącznie pomierzono i przeniesiono około 5000 osobników. 30 IV-5 V - Dwóch członków Koła Przyrodników wzięło udział w obozie zorganizowanym w Biebrzańskim Parku Narodowym przez Koło Naukowe Biologów z Filii Białostockiej Uniwersytetu Warszawskiego. 16 VI-1 VII - Obóz sekcji chiropterologicznej na Ukrainie w dolinie Ugolki w Karpatach Ukraińskich. Zorganizowany był przy współpracy Uniwersytetu Kijowskiego. Uczestniczyło 6 osób. 1-15 VII - Obóz sekcji chiropterologicznej w Wigierskim Parku Narodowym. Uczestniczyło 10 osób. 10-25 VII - Członkowie koła wzięli udział w obozie herpetologicznym w Wigierskim Parku Narodowym. 15- 30 VII - Obóz sekcji chiropterologicznej. Tym razem odbył się w Bieszczadach, uczestniczyło 10 osób. 8-20 VIII - Obóz sekcji botanicznej w Nadnidziańskim Parku Krajobrazowym. Uczestniczyło w nim 8 osób. Wykonano inwentaryzację flory pięciu rezerwatów, zebrano materiały do wystawy przyrodniczej w muzeum w Pińczowie i zlokalizowano nowe stanowiska Resedaphyteuma. 15-30 VIII - Obóz sekcji chiropterologicznej w Wigierskim Parku Narodowym. Uczestniczyło 10 osób. 14-19 X - Wyjazd teriologiczny do Tarnawy Niżnej - inwentaryzacja bobrów w Bieszczadzkim Parku Narodowym. Sekcja herpetologiczna zorganizowała pokaz przezroczy pt. „Płazy i gady Polski”⁵⁴³. 8-11 XI - Wyjazd integracyjno-speleologiczny sekcji chiropterologicznej do Złotego Potoku. Integrowano tam I rok oraz inwentaryzowano w jaskiniach nietoperze. Uczestniczyło 30 osób. 18-24 XI - Wyjazd czterech osób z sekcji ornitologicznej w Bieszczady. Obserwowano i oceniano liczebność ptaków górskich. XI - Sekcja botaniczna zorganizowała pokaz przezroczy pt. „Chronione rośliny górskie”, sekcja ornitologiczna - „Awifauna osadników »Czajki« w Tarnowie”, a zarząd koła - „Przyroda Wenezueli i Antarktydy”. Odbył się również wyjazd ornitologiczny do Tarnawy Niżnej w Bieszczadzkim Parku Narodowym, gdzie obserwowano ptaki drapieżne. ⁵⁴² Informacja uzyskana od mgr E. Kozeli. ⁵⁴³ Arch. UJ: Materiały Koła Przyrodników Studentów UJ - bez sygnatury (sprawozdanie z działalności Koła Przyrodników Studentów UJ w roku akademickim 1996/1997). 100 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... XI - Walne zebranie. Wybrano nowy zarząd, prezesem został Wojciech Mróz, obecnie pracownik naukowy Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie (zajmuje się badaniami dynamiki roślinności górskiej i arktycznej oraz analizami przestrzennymi [GIS])⁵⁴⁴ ⁵⁴⁵ ⁵⁴⁶. XII - Zorganizowano pokaz przezroczy pt. „Przyroda Kenii i Ugandy” oraz tradycyjną „wigilię kołową”. Odbył się wyjazd chiropterologiczno-speleologiczny do Jaskini Czarnej w Tatrach, a także wyjazd sekcji ekologicznej do Czorsztyna w Pieninach, gdzie rozpoznawano teren przyszłych badań. Wyjazd sekcji fotograficznej do Złotego Potoku miał na celu integrację nowej sekcji i wykonywanie zdjęć przyrodniczych, a wyjazd sekcji ornitologicznej na zaporę w Łączanach - inwentaryzację ptaków wod-no-błotnych. 1997 - I - Sekcja botaniczna zorganizowała pokaz przezroczy pt. „Ogród Botaniczny w Kopenhadze” oraz projekcję filmu „Prywatne życie roślin” - odcinek 1. „Travel-ling”⁵*⁵. II - Wyjazdy sekcji chiropterologicznej w celu inwentaryzacji nietoperzy: w Bieszczady (jaskinia Nasiczne i podziemia klasztoru w Zagórzu), do Bukowca na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej (jaskinia X. Borka) i na Podole (Ukraina, jaskinie gipsowe); wyjazd teriologiczny do Roztoczańskiego Parku Narodowego w celu oceny liczebności zwierzyny płowej (tropienie i pędzenie). Odbył się pokaz przezroczy pt. „Wyprawa Koła Przyrodników Studentów UJ - »Nepal ’86«” okraszony wspomnieniami Jacka Mamczarza z tej wyprawy. 11-14 II - 10 członków sekcji ornitologicznej wyjechało do Gdyni. Wyjazd miał na celu naukę identyfikacji w terenie ptaków nadmorskich. Oprócz licznych gatunków pospolitych zaobserwowano wiele przelotnych ptaków spotykanych tylko na Wybrzeżu np.: edredony, uhle, markaczki i lodówki. Ponadto udało się odnotować przeloty bardzo rzadkich mew: polarnej i bladej oraz bemikli kanadyjskich. III - „Akcja sowy” sekcji ornitologicznej - liczenie sów w lasach Radłowsko--Wierzchosławickich. IV - Spotkania sekcji antropologicznej pt. „Sztuka ciała - historia tatuaży”, „Scytowie” oraz „Magia mózgu ludzkiego - cz. 1”. 18-20 IV - Obchody 100-lecia Koła Przyrodników Studentów UJ (fot. 27). Z tej okazji przygotowano i wydano kolejny, trzeci Zarys historii Koła Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego™ . W sobotę 19 IV odbył się uroczysty bankiet w barze „Pratchawiec” w Collegium Zoologicum UJ. W niedzielę 20 IV uczestnicy zjazdu wyruszyli na wycieczkę do Ojcowa, zakończoną wspólnym ogniskiem. W obchodach wzięło udział około 100 uczestników⁵⁴⁷. Tę okrągłą rocznicę odnotowała również prasa codzienna, która opublikowała kilka relacji⁵⁴⁸. ⁵⁴⁴ Informacja uzyskana od mgr. W. Mroza. ⁵⁴⁵ Arch. UJ: Materiały Kola Przyrodników Studentów UJ - bez sygnatury (sprawozdanie z działalności Koła Przyrodników Studentów UJ w roku akademickim 1996/1997). ⁵⁴⁶ [W. Mróz, 1997]: Zarys historii Kola Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego..., op.cit. ⁵⁴⁷ W. Mróz, 1997: Sto lat działalności Koła Przyrodników Studentów UJ. Acta Universitatis Iagellonicae 14(7): 5. ⁵⁴⁸ [anonim], 1997: 100 lat przyrodników. Forum Akademickie 5: 8; (KaK), 1997: Natura pod kloszem. 100-lecie Koła Przyrodników UJ. Gazeta Krakowska - Express Krakowski, Kraków 21 IV 1997, s. IV; Kalendarium Kola Przyrodników 101 22-27 IV - Pobyt członków sekcji ornitologicznej w Stuposianach w Bieszczadzkim Parku Narodowym. Celem wyjazdu były obserwacje i liczenia przelotnych ptaków drapieżnych. Odnotowano 12 orlików krzykliwych, 21 myszołowów oraz pojedyncze jastrzębie, krogulce i prawdopodobnie orła przedniego. 9-13 V - Wyjazd członków sekcji ornitologicznej do Mechelinek koło Rewy. Uczono się tam rozpoznawania ptaków wodnych i błotnych oraz inwentaryzowano je. Odnotowano wiele bardzo rzadkich gatunków, w tym charakterystycznych dla podmokłych terenów Doliny Biebrzy: wodniczkę, dubelta, żurawia, bociana czarnego, kszyka, dudka, derkacza, pszczołojada i wiele innych. 19-26 V - Trzech członków koła przebywało w Bieszczadach, prowadziło obserwacje i liczenie przelotnych ptaków drapieżnych. 21-28 V - Wyjazd członków sekcji ornitologicznej do Przebendowa. Celem wyjazdu były badania wędrówek ptaków wodnych i obserwacje ich przelotów. Wyjazd zorganizowano w ramach „akcji bałtyckiej”. Podczas wyjazdu oznaczano i obrączkowano ptaki. V - Odbyły się dwa spotkania sekcji antropologicznej pt. „Magia mózgu ludzkiego - cz. 2” i „Agresja w świecie zwierząt i człowieka”. Sekcja herpetologiczna wyjeżdżała kilkakrotnie w Gorce w celu poszukiwania traszek. Teriolodzy w Bieszczadzkim Parku Narodowym inwentaryzowali bobry, prowadzono również badania hydrologiczne (skład wody, bezkręgowce). Sekcja chiropterologiczna zorganizowała spotkanie pt. „Oznaczanie krajowych nietoperzy” oraz pokaz przezroczy pt. „Nietoperze Polski”. Sekcja ornitologiczna w Biebrzańskim Parku Narodowym prowadziła naukę rozpoznawania i obserwacje ptaków wodnych i błotnych. VI - Odbyło się spotkanie sekcji antropologicznej pt. „Początki udomowienia zwierząt”. Członkowie sekcji ornitologicznej wyjeżdżali w Lasy Radłowskie w celu liczenia lelków. 11-19 VII - Dwóch członków koła wzięło udział w badaniach w Sromowcach Niżnych nad reintrodukcją niepylaka apollo prowadzonych przez Instytut Ochrony Przyrody PAN. VII - Sekcja ornitologiczna wzięła udział w badaniach nad biologią podróżniczka w rezerwacie „Karaś” oraz - w „akcji bałtyckiej” w Mechelinkach - w badaniach nad ptakami wodnymi prowadzonych w ramach projektu „Tringa glareola 2000” Grupy Badawczej Ptaków Wodnych „Kuling” z Gdańska, m.in. obrączkowano ptaki siewko-wate. 24 VII-6 VIII - Wyjazd pięciu członków sekcji botanicznej do Worochty na Ukrainie. Celem wyjazdu były badania nad populacjami trzech gatunków tojadu (Aconitum paniculatum, A. moldavicum i A. tauricum) oraz ciemiemika (Helleborus purpu-rascenś). W czasie tego dwutygodniowego obozu naukowego w paśmie Czarnohory i Swidowca prowadzono również ogólne badania florystyczne i fitosocjologiczne oraz zebrano bogate materiały zielnikowe dla Herbarium Instytutu Botaniki UJ. Ponadto nawiązano kontakt z ukraińskimi botanikami z Uniwersytetu Iwana Franki we Lwowie. Wyjazd zorganizowano przy współpracy dr. Józefa Mitki z Ogrodu Botanicznego UJ. (MN), 1997: Zanim zasiądą za katedrami. Koło Przyrodników Studentów UJ ma 100 lat. Dziennik Polski, Kraków 21 X 1997, s. 10; M. Rabij, 1997: Madagaskar czeka. Uniwersytet Jagielloński. Stulecie przyrodników. Gazeta Wyborcza - Gazeta w Krakowie, Kraków 21 IV 1997, s. 3. 102 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 1-3 VIII - Członkowie sekcji herpetologicznej wyjechali w Beskid Niski, prowadzili tam inwentaryzację kumaków. 26-27 IX - Reprezentanci koła wzięli udział w XXIV Sympozjum Polarnym w Warszawie pt. „40 lat Polskiej Stacji Polarnej Homsund - Spitsbergen”. IX - Sekcja ornitologiczna prowadziła w Tarnawie Niżnej w Bieszczadach badania nad biologią ptaków drapieżnych. 17-19 X - Udział koła w przeglądzie działalności studenckich kół naukowych Poznań ’97. 23 X - Walne zebranie Koła Przyrodników Studentów UJ. Wybory nowego zarządu. Prezesem został wybrany powtórnie Wojciech Mróz. Działalność koła w roku akademickim 1996/1997 tradycyjnie polegała przede wszystkim na naukowych i nauko-wo-turystycznych wyjazdach terenowych, w czasie których członkowie koła kontynuowali własne badania faunistyczne, florystyczne i ekologiczne, poszerzali wiedzę z zakresu metodyki prowadzenia badań ekologicznych, rozpoznawania ptaków, płazów, nietoperzy i roślin. Regularnie odbywały się spotkania tematyczne sekcji ornitologicznej, antropologicznej i biologii molekularnej. Przygotowano również kilka pokazów przezroczy, podczas których zaprezentowano m.in. wspomnienia z egzotycznych wypraw członków koła. W ciągu całego roku siedziba koła w Instytucie Zoologii UJ spełniała funkcję nieformalnej kawiarenki dla studentów biologii. Działała ogólnodostępna biblioteka przyrodnicza i ciemnia fotograficzna. 16 XII - Odbyła się tradycyjna „wigilia kołowa” w sali baru „Pratchawiec” w Collegium Zoologicum UJ. 1998 - 21 I - Sekcja ornitologiczna zorganizowała pokaz filmu przyrodniczego pt. „Cud ptasich wędrówek”. 6-15 II - Dziewięciu członków koła wyjechało do Gorczańskiego Parku Narodowego. Celem wyjazdu były badania nad ekologią dużych drapieżników oraz strukturą zbiorowiska roślinnego Alnetum incanae. W ramach badań prowadzono tropienia wilków i rysi przy użyciu GPS. Ponadto założono stałe powierzchnie do badań fitosocjo-logicznych w starorzeczu doliny Kamienicy. Wyjazd zorganizowano przy współpracy z dyrekcją Gorczańskiego Parku Narodowego. 11 III - Odbył się pokaz przezroczy wraz z prelekcją pt.: „Antarktyka... pingwiny, porosty i realia polarnego życia”, którą przedstawił mgr Jerzy Smykla, były prezes koła i uczestnik XX Polskiej Wyprawy Antarktycznej. 26 VI-13 VIII - Odbyła się wyprawa naukowa na Spitsbergen (Polish Students’ Expedition Spitsbergen ’98)⁵⁴⁹. Wzięło w niej udział pięcioro członków koła pod kierownictwem dr. Henryka Głąba z Zakładu Antropologii Instytutu Zoologii UJ. W czasie wyprawy, zgodnie z zamierzeniami, zebrano materiały naukowe w ramach projektu „Kolonizacja nunataków strefy peryglacjalnej lodowców w rejonie Homsundu na Spitsbergenie Zachodnim przez rośliny naczyniowe i zwierzęta bezkręgowe”. Informa- ⁵⁴⁹ Patrz rozdział „Wspomnienia, relacje z wypraw” w niniejszym opracowaniu. Kalendarium Koła Przyrodników 103 cje o wyprawie zamieściła prasa codzienna⁵⁵⁰ oraz Alma Mater - Kwartalnik Uniwersytetu Jagiellońskiego⁵⁵¹. Jesień - Członkowie sekcji ornitologicznej odbyli liczne wyjazdy (np. w okolice Tamowa, Zatora, Ojcowa, Lasów Radłowskich) w celu liczenia ptaków. Jako pokłosie tegorocznej wyprawy polarnej odbyły się kilkakrotne pokazy przezroczy pt. „Spitsbergen ’98”. 3 XI - Walne zebranie Koła Przyrodników Studentów UJ. Wybrano nowy zarząd, prezesem została Joanna Kluż, obecnie samodzielny biolog w Zakładzie Mikrobiologii Ekologicznej Instytutu Nauk o Środowisku UJ⁵⁵². 20 XI - Zorganizowano w Instytucie Zoologii UJ bal przebierańców „Dziady”. 15 XII - Tradycyjna „wigilia kołowa” w sali baru „Pratchawiec” w Collegium Zoologicum UJ. Pod koniec 1998 r. Koło Przyrodników Studentów UJ liczyło 78 członków. W roku akademickim 1998/1999 zorganizowano pierwszy Obóz Atrakcyjnych Konwentykli, czyli Warsztaty Technik Prezentacji Naukowych (w skrócie: OAK). Pomysłodawczynią ich była Małgorzata Łagisz. Był to początek cyklu szkoleń organizowanych przez studentów dla studentów. OAK został wymyślony i wprowadzony w życie przez działaczy Koła Przyrodników Studentów UJ. Trzy edycje z dwunastu, które odbyły się w latach 1999-2002, zostały również zorganizowane przez koło. Warsztaty przeprowadzane są kolejno przez studentów z różnych ośrodków akademickich w całej Polsce. Dają im możliwość nabycia doświadczeń organizacyjnych oraz realizacji własnych pomysłów. Jednym z podstawowych celów OAK jest przygotowanie młodych ludzi, przyszłych naukowców, do jak najlepszego przedstawiania planów i wyników swoich badań. Jest to także okazja do intensywnej dyskusji na temat własnych prac. Cała impreza podzielona jest na dwa etapy. Najpierw mówcy występują przed publicznością i ich wystąpienia są nagrywane na wideo. Bezpośrednio po każdej prezentacji odbywa się dyskusja nad meritum przedstawionych zagadnień. Uczestnicy mają okazję zapoznać się z projektami realizowanymi przez innych, mogą wspólnie rozwiązywać problemy, szukać nowych pomysłów. Następnie wszystkie wystąpienia są kolejno odtwarzane, a uczestnicy koncentrują się tym razem na formie prezentacji. Analizowane są zarówno błędy, jak i mocne strony wystąpień. W dyskusji uczestnicy i zaproszeni eksperci poszukują wspólnie najlepszych rozwiązań dotyczących formy prezentacji. Ważne jest to, że prelegent może sam siebie zobaczyć od strony słuchacza - co wywiera silne wrażenia i pozwala na dokładną analizę błędów. Zarówno wystąpienia w pierwszej fazie, jak też późniejsza sesja krytyczna prowadzone są przez samych uczestników warsztatów, dając im okazję dodatkowego treningu, np. w prowadzeniu dyskusji. Referenci mają możliwość korzystania z najnowszej formy przygotowania prezentacji - komputera połączonego z rzutnikiem multimedialnym. Ponadto w programie warsztatów przewidziane są pokazy przezroczy oraz sesje posterowe również z późniejszą sesją krytyczną, analogiczną do tej stosowanej przy omawianiu referatów. Przyjęta formuła wzorowana jest w dużej mierze na podobnych spotkaniach ⁵⁵⁰ Ku Ba, 1998: Renifery i emeryci. Studencka Wyprawa Przyrodnicza Spitsbergen ’98. Gazeta Wyborcza - Gazeta w Krakowie, Kraków 19-20 IX 1998, s. 5. ⁵⁵¹ D. Włoch, 1998: Studencka wyprawa przyrodnicza SPITSBERGEN ’98. Alma Mater - Kwartalnik Uniwersytetu Jagiellońskiego 9: 21. ⁵⁵² Informacja ustna uzyskana od mgr J. Kluż. 104 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... dla doktorantów, odbywających się cyklicznie w różnych miastach Europy. Jest to jedyne w Polsce tego rodzaju przedsięwzięcie w zakresie nauk przyrodniczych⁵⁵³. W 1998 r. sekcja ornitologiczna organizowała tradycyjne liczenia ptaków na Wiśle. 1999 - zima i wiosna - Członkowie sekcji ornitologicznej odbyli liczne jedno-i dwudniowe wyjazdy (np. w okolice Tamowa, Zatora, Ojcowa, Lasów Radłowskich, Puszczy Niepołomickiej) w celu liczenia ptaków (w tym m.in. inwentaryzacja zimujących ptaków drapieżnych). 28-30 III - „Warsztaty wilcze” (Rycerka Górna, Beskid Żywiecki). Pięciu członków koła wzięło udział w warsztatach zorganizowanych przez Stowarzyszenie dla Natury „Wilk”. Tematyka zajęć obejmowała zagadnienia z zakresu biologii wilków, metod badań, stanu populacji w Polsce oraz problemów prawnych i gospodarczych związanych z ochroną tego gatunku. W ramach warsztatów uczestnicy mieli okazję wysłuchać kilku interesujących prelekcji oraz wziąć udział w poszukiwaniu śladów żyjących w okolicy wilków. Przeprowadzono także praktyczną naukę rozpoznawania wilczych tropów. III - 11 OAK w Smoleniu. 8-10 IV - Sesja „Dynamika ochrony przyrody i jej ochrona”. 16-18 IV - Odbył się w chatce studenckiej na Lasku (Beskid Żywiecki) rajd „Powitanie wiosny” zorganizowany przez sekcję botaniczną, uczestniczyło 8 osób. IV-V - Spotkania sekcji botanicznej: „Szata roślinna Puszczy Knyszyńskiej”, „Flora Ponidzia - materiały zielnikowe”, „Szata roślinna Spitsbergenu” (przezrocza), „Mun(ii Bucegi - flora naczyniowa, szata roślinna, antropopresja”. 30 IV-3 V - Wyjazd sekcji ornitologicznej do rezerwatu „Słońsk”. 6 V - Sekcja botaniczna zorganizowała wyjazd do rezerwatu „Biała Góra” koło Tunelu; uczestniczyło 11 osób. 20 V - Ponowny wyjazd sekcji botanicznej, tym razem do Doliny Bolechowickiej; uczestniczyło 6 osób. 28 V-10 VI - Sekcja botaniczna zorganizowała wyprawę do Rumunii. Odwiedzono lub zwiedzono: Karpaty Południowe (Bucegi, Piatra Craiului), góry Apuseni, murawy kserotermiczne koło miasta Cluj-Napoca, tamtejszy ogród botaniczny i herbarium. Zebrano materiały zielnikowe (mszaki i rośliny naczyniowe) dla Instytutu Botaniki UJ oraz wykonano zdjęcia fitosocjologiczne zbiorowisk z ciemiernikiem (Helleborus pur-purascenś)⁵⁵*. 18-20 VI - XXVI Międzynarodowe Sympozjum Polarne w Lublinie. Uczestniczyły dwie osoby. 28 VI-14 VII - Wyprawa (obóz) sekcji ornitologicznej na Krym. Wzięło w niej udział 6 osób. 10-18 VIII - Wyjazd dydaktyczny członków sekcji botanicznej (3 osoby) do Goniądza w Biebrzańskim Parku Narodowym. Celem wyjazdu była nauka rozpoznawania roślin bagiennych i wodnych oraz wyróżniania zbiorowisk roślinnych charakterystycznych dla Biebrzańskiego Parku Narodowego. W czasie wyjazdu członkowie sekcji odnaleźli kilkadziesiąt interesujących gatunków roślin (m.in. Gentiana pneumonanthe, Utricularia intermedia, Andromeda polifolia, Butomus umbellatus, Parnassia palu- ⁵⁵³ Informacja pisemna mgr M. Lagisz. ⁵M Patrz rozdział „Wspomnienia, relacje z wypraw” w niniejszym opracowaniu. Kalendarium Koła Przyrodników 105 stris, Pedicularis palustris, Comarum palustre) oraz opisali kilka zespołów roślinności torfowiskowej i wodnej. 20-25 IX - Wyjazd członków sekcji ornitologicznej do Radłowa koło Tarnowa. Celem wyjazdu była kontynuacja badań sekcji prowadzonych od 1997 r. nad rozmieszczeniem sów w Lasach Wierzchosławicko-Radłowskich. W czasie wyjazdu przeprowadzono m.in. kilkakrotne nocne wabienie sów oraz odnotowywano inne obserwacje ornitologiczne, które uzupełnią zebrane dotychczas materiały o ptakach tego kompleksu leśnego. Wyniki badań w Kotlinie Oświęcimskiej i Sandomierskiej z lat 1997-1999 i 2000-2002 opublikowano w Notatkach Ornitologicznych⁵⁵⁵. 22-24 X - Wyjazd sekcji botanicznej do Ochotnicy Górnej w Gorcach. Celem wyjazdu była nauka rozpoznawania roślin, ze szczególnym uwzględnieniem flory górskiej typowej dla Gorczańskiego Parku Narodowego. Ponadto w czasie wyjazdu dokonano oględzin przyszłego terenu badań florystycznych i fitosocjologicznych sekcji botanicznej. 5-9 XI - Wyjazd członków Koła Przyrodników do Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Uczestniczono w III Studenckich Warsztatach Technik Prezentacji Naukowych OAK, zorganizowanych przez Koło Przyrodników Studentów UJ wspólnie z Kołem Naukowym Biologów Uniwersytetu w Białymstoku. W warsztatach wzięło udział 46 osób z Krakowa, Warszawy, Torunia i Białegostoku. 11-14 XI - Dwie osoby z sekcji ekologii drapieżników wyjechały w Beskid Sądecki. Był to wyjazd pilotażowy mający na celu rozpoznanie możliwości działania sekcji na tamtym terenie. 19-20 XI - Wyjazd pięciu członków sekcji ekologii drapieżników do Rytra w Beskidzie Sądeckim. Celem była kontynuacja badań sekcji nad ekologią rysia europejskiego (Lynx lynx), prowadzonych przy współpracy z doc. dr. hab. Henrykiem Okarmą z Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. W czasie wyjazdu przeprowadzono tropienie śniegowe rysi, opisano tropy innych zwierząt, m.in. jeleni, saren, lisa, kuny i zająca oraz zaobserwowano kilka interesujących gatunków ptaków (Aegolius fune-reus, Falcoperegrinus, Regulus regulus). Ponadto wykonano próby wabienia sóweczki (Glaucidium passerinum) oraz rozpoczęto prace nad telemetrycznym namierzaniem rysi. 26-28 XI - Ponowny wyjazd członków sekcji ekologii drapieżników do Rytra. Kontynuowano badania sekcji nad ekologią rysia europejskiego, prowadzone przy współpracy z Instytutem Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. W czasie wyjazdu przeprowadzono telemetryczne namierzanie rysi, które wcześniej zostały już przez pracowników instytutu oznaczone obrożami telemetrycznymi. W ten sposób członkowie sekcji mogli odnotować pozycję jednego z samców oraz śledzili jego przemieszczanie się. Ponadto wykonali standardowe tropienia śniegowe rysi i innych zwierząt. 30 XI - Walne zebranie koła. Wybrano nowy zarząd, prezesem została Aleksandra Mucha (-Walczyńska), obecnie doktorantka w Zakładzie Ekologii Ekosystemów Instytutu Nauk o Środowisku UJ⁵⁵⁶. ⁵⁵⁵ P. Kawa, T. Wilk, 2002: Zimowanie ptaków wodnych i szponiastych na Wiśle pomiędzy Oświęcimiem a Niepołomicami w sezonach 1997-1999 i 2000-2002. Notatki Ornitologiczne 43: 279-288. ⁵⁵⁶ Informacja ustna uzyskana od mgr A. Walczyńskiej. 106 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 18 XII - Jednodniowa wycieczka na Pogórze Wielickie. Uczestniczyło pięć osób, które zapoznały się z charakterem występujących na Pogórzu środowisk oraz prowadziły obserwacje florystyczne i faunistyczne. 2000 - I - Odbyły się IV Studenckie Warsztaty Technik Prezentacji Naukowych OAK w Tucholi zorganizowane wspólnie z Kołem Naukowym Biologów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i dyrekcją Tucholskiego Parku Krajobrazowego. II - Członkowie koła wzięli udział w badaniach nad wilkiem prowadzonych przez Zakład Badań Ssaków w Białowieży: tropiono na śniegu, poszukiwano ofiar, znako-wań i odchodów. 16-19 III - Sześciu członków sekcji ornitologicznej przebywało nad Zatoką Gdańską. Obserwowali i liczyli ptaki w porcie w Helu, w rezerwacie „Mewia Łacha” u ujścia Wisły, w porcie we Władysławowie oraz w rezerwacie „Beka”. III - Sekcja botaniczna zorganizowała wyjazd w Beskid Makowski. Zaznajamiano się z wiosenną florą górską. W Stacji Górskiej UJ w Ochotnicy Górnej członkowie koła badali interakcję pomiędzy puszczykiem zwyczajnym a puszczykiem uralskim. 7-9 IV - Sześciu członków sekcji ekologii drapieżników wzięło udział w Beskidzie Sądeckim w badaniach ekologii rysia europejskiego prowadzonych przez Instytut Ochrony Przyrody PAN. IV - Członkowie sekcji ornitologicznej wykonali waloryzację ornitologiczną łąk o charakterze torfowisk niskich położonych w Podłężu koło Krakowa. W kwietniu również odbyły się V Studenckie Warsztaty Technik Prezentacji Naukowych OAK w Pilchach na Mazurach. Współorganizatorem warsztatów było Koło Naukowe Biologów Uniwersytetu Warszawskiego. 27 IV-3 V - Wyjazd 12 członków sekcji ornitologicznej do Biebrzańskiego Parku Narodowego. Podczas spływu na trasie Lipsk-Wizna obserwowano ptaki przelotowe i lęgowe obszarów biebrzańskich rozlewisk. 5-7 V - Członkowie sekcji ekologicznej (11 osób) weryfikowali wcześniej stwierdzone stanowiska bobra w Magurskim Parku Narodowym. VII - W ramach „Programu aktywnej ochrony żółwia błotnego na terenie Polski” dokonano odłowu żółwi i kontroli złóż ich jaj w rezerwacie przyrodniczym „Borowiec” koło Zwolenia. 4 VII - Wyruszyła wyprawa do Mongolii (powróciła 1 IX)⁵⁵⁷. VIII - Wyprawa w Gorgany na Ukrainie. Prowadzono obserwacje ornitologiczne i entomologiczne. Badano również skład gatunkowy fauny bentosowej strumieni górskich. 7-9 IX - Członkowie sekcji ekologii drapieżników wzięli udział w konferencji „Duże ssaki Karpat” w Iwano-Frankowsku na Ukrainie. IX - Członkowie Koła Przyrodników wzięli udział w konferencji teriologicznej „Bioróżnorodność i ochrona ssaków w Polsce” w Lublinie. Odbyły się „warsztaty wilcze” w Beskidzie Żywieckim na Hali Ostrego zorganizowane wspólnie ze Stowarzyszeniem dla Natury „Wilk”. W trakcie warsztatów uczestnicy zapoznali się z najnowszymi wynikami polskich badań dotyczących ekologii i genetyki populacyjnej wilka oraz wpływu drapieżnictwa przedstawicieli tego gatunku na populacje kopytnych. 537 Patrz rozdział „Wspomnienia, relacje z wypraw” w niniejszym opracowaniu. Kalendarium Koła Przyrodników 107 IX - Sekcja chiropterologiczna odbyła ekspedycję do Rumunii. Kontrolowano jaskinie w rejonie Bihoru (kolonie rozrodcze i przejściowe nietoperzy) i Batatu. X - Walne zebranie koła. Wybrano nowy zarząd, prezesem został Tomasz Stachowicz. XI - Sekcja botaniczna wyznaczyła florystyczną ścieżkę dydaktyczną na terenie Jurajskiego Parku Krajobrazowego. Odbyły się VI Studenckie Warsztaty Technik Prezentacji Naukowych OAK w Polichtach koło Ciężkowic. W 2000 r. sekcja ekologii zajmowała się ekologią rysia europejskiego przy współpracy z Instytutem Ochrony Przyrody PAN; wykonywano namiary telemetryczne pozycji zaobrożowanego osobnika. Sekcja ornitologiczna prowadziła obserwacje ptaków zimujących na Zatoce Gdańskiej oraz ptaków śródpolnych żwirowni i stawów rybnych w okolicach miejscowości Zgórsko oraz Lasów Radłowskich i Radłowsko-Wierz-chosławskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Badała awifaunę przelotową i lęgową różnych podmokłych fitocenoz (torfowisk, szuwarów, mszarów) Biebrzańskiego Parku Narodowego; zanotowano łącznie 119 gatunków ptaków. Sekcja chiropterologiczna uczestniczyła w „Dekadzie Spisu Nietoperzy 2000”. Akcja ta prowadzona jest w Polsce od 1988 r. przy współpracy z Instytutem Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN. Koło Przyrodników Studentów bierze w niej udział od początku. Członkowie sekcji chiropterologicznej inwentaryzowali zimowiska nietoperzy w rejonie Gór Gorz-kowskich, Doliny Wiercicy i okolicach Trzebniowa, a na podstawie zezwolenia Ministerstwa Ochrony Środowiska odławiali nietoperze za pomocą nylonowych sieci oraz prowadzili nasłuch detektorowy na transektach liniowych na terenie Jurajskiego Parku Krajobrazowego. Sekcja entomologiczna uczestniczyła w programie odtworzenia populacji niepylaka apollo w Pieninach, prowadzonym przez Instytut Ochrony Przyrody PAN i dyrekcję Pienińskiego Parku Narodowego. Pienińska populacja niepylaka apollo jest ostatnim pewnym stanowiskiem tego gatunku w Polsce. Sekcja botaniczna organizowała „wizyty w zielniku” umożliwiające uczestnikom zapoznanie się z wieloma rodzinami roślin naczyniowych. Członkowie koła prowadzili badania nad określeniem preferencji pokarmowych niedźwiedzia brunatnego na terenie Bieszczadów. 2001 - I - Ogólnopolskie seminarium „Badania siewkowców w Polsce” i kolejne „warsztaty wilcze”, w których uczestniczyli członkowie Koła Przyrodników. II - Odbyły się VII Studenckie Warsztaty Technik Prezentacji Naukowych OAK w Białowieży. III - W Zjeździe Ornitologów Śląska wzięło udział kilku członków Koła Przyrodników. IV - Kolejne, VIII Studenckie Warsztaty Technik Prezentacji Naukowych OAK zorganizowane zostały w Górznie koło Brodnicy. Członkowie sekcji chiropterologicznej wzięli udział w Konferencji Chiropterologicznej w Pradze. V - Członkowie sekcji ornitologicznej ponownie badali awifaunę przelotową i lęgową różnych podmokłych fitocenoz (torfowisk, szuwarów i mszarów) Biebrzańskiego Parku Narodowego. Zanotowano łącznie 109 gatunków ptaków. V - Sekcja botaniczna zaznajamiała swych członków z roślinnością północnej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. 1 VII - Wyruszyła wyprawa badawcza „Daleki Wschód Rosji” zorganizowana przez Koło Przyrodników. Uczestnicy dotarli aż na Sachalin i Kunaszyr, a także nad 108 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Bajkał. Badano zawartość metali ciężkich w sierści niedźwiedzi i ich pokarmie. Wyprawa trwała do 15 IX. VIII - Członkowie Koła wzięli udział w Letnim Międzyuczelnianym Obozie Hydrochemicznym w Czołpinie pod Słupskiem. X - Nawiązano współpracę z Kołem Biologów Bee Vee Uniwersytetu Katolickiego w Nijmegen (Katholieke Universiteit Nijmegen) (Holandia). W jej rezultacie 9 studentów z Holandii złożyło dziewięciodniową wizytę w Polsce. Studenci goszczeni byli w domach członków Koła Przyrodników. Gościom pokazano m.in. Beskid Niski (Krempna), Tatry (ekscytację wywołał u nich widok gór, kozic, saren, jeleni, kruków), stawy w Spytkowicach (niezwykle ciekawy ornitologicznie obszar) oraz obóz koncentracyjny w Oświęcimiu i kopalnię soli w Wieliczce, a także zabytki Krakowa⁵⁵⁸. XI - Kolejne, IX Studenckie Warsztaty Technik Prezentacji Naukowych OAK odbyły się w Murzynowie. XI - Walne zebranie koła. Wybrano nowy zarząd, prezesem został ponownie Tomasz Stachowicz. W 2001 r. sekcja ekologii kontynuowała badania przy współpracy z Instytutem Ochrony Przyrody PAN nad ekologią rysia europejskiego; wykonywano dalsze namiary telemetryczne pozycji zaobrożowanego osobnika. Badano także preferencje pokarmowe niedźwiedzia na terenie Bieszczad. Członkowie sekcji badali makrobentos i konstruowali indeksy biotyczne potoku Wielka Puszcza w Beskidzie Małym, badali również telemetrycznie jelenie w Puszczy Białowieskiej, współpracując z Zakładem Badań Ssaków PAN w Białowieży. Sekcja ornitologiczna obserwowała ptaki zimujące w dolinie górnej Wisły i na Zatoce Gdańskiej, populację paszkota zimującą w Puszczy Niepołomickiej, oceniała liczebność ptaków zimujących zbiorników Pogórza Rożnowskiego, obserwowała populacje puszczyka uralskiego i puszczyka zwyczajnego na terenie Gorców, a także ptaki ziemi tarnowskiej, Lasów Radłowskich oraz Radłowsko--Wierzchosławickiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Dokonała ornitologicznej waloryzacji łąk o charakterze torfowisk niskich położonych w Podłężu koło Krakowa. Obserwowała ptaki rezerwatu „Żubracze” w Beskidzie Sądeckim oraz śródpolnych żwirowni i stawów rybnych w okolicach miejscowości Zgórsko. Sekcja chiropterolo-giczna wzięła tradycyjnie udział już kolejny raz od 1988 r. w „Dekadzie Spisu Nietoperzy”. Sekcja botaniczna zorganizowała wyjazd w celu pokazania swym członkom metod zbioru skamieniałości flory karbońskiej. Podczas innego wyjazdu zapoznawała się z współczesną florą Bieszczad. Sekcja entomologiczna badała wybrane gatunki ryjkowców i niesporczaki Bieszczad. 2002 - I - Odnaleziono zimującą kolonię biedronki (Semidalia undecimnotata) w Beskidzie Niskim. III - Przedstawiciele koła wzięli kolejny raz udział w Zjeździe Ornitologów Śląska we Wrocławiu. 27 IV-4 V - Ośmiodniowy pobyt 13 członków Koła Przyrodników w Nijmegen w Holandii. Wizyta obejmowała m.in. zwiedzanie uniwersyteckich laboratoriów, kamieniołomów w Maastricht, rezerwatu nad Wadden Sea (największe zbiorowisko ⁵⁵¹ Arch. UJ: Materiały Koła Przyrodników Studentów UJ - bez sygnatury (sprawozdanie z wymiany studenckiej między Kołem Przyr. St. UJ a Kołem Biologów Bee Vee Uniwersytetu w Nijmegen). Kalendarium Kola Przyrodników 109 przelatującego ptactwa wodno-błotnego w Europie), Amsterdamu i tamtejszego targu kwiatowego oraz uczestnictwo w tradycyjnym, słynnym Queen’s Day w Arnhem⁵⁵⁹. VII - Obóz sekcji chiropterologicznej w Jaślińskim Parku Krajobrazowym, Cie-ślańsko-Wetlińskim i w dolinie Sanu. VIII - Obóz sekcji botanicznej na wyspie Wolin. 17-15 X - Druga wizyta studentów z Nijmegen. Mimo napiętego i dość męczącego programu goście bardzo chętnie słuchali opowieści o historii, realiach życia i kulturze Polski, a szczególnie Krakowa. Holendrzy, choć nieprzyzwyczajeni do naszej kuchni, obdarzyli ją uznaniem, a bigos nagrodzili brawami. Wytrwale uczyli się języka polskiego. Podczas czterodniowej wycieczki w Gorce i Tatry przyroda zaskakiwała ich obserwowanymi niezwykłościami, np. niedźwiedziami brunatnymi i orłami przednimi⁵⁶⁰. W roku 2002 sekcja ornitologiczna zajmowała się obserwowaniem ptaków zimujących na Zatoce Gdańskiej, w dolinie górnej Wisły, liczebnością sów w Puszczy Sandomierskiej, ptakami Zatoki Siwasz (Krym) oraz osadników w Ropczycach i Ostrowie i doliny Biebrzy. Sekcja ta również wzięła udział w obozie obrączkarskim „akcja Car-patica 2002”. Sekcja chiropterologiczna badała nietoperze jaskiń Wyżyny Częstochowskiej, Karpackiego Rezerwatu Biosfery w Ugolce Wielkiej na Zakarpaciu (Ukraina), kolonie rozrodcze nietoperzy w Górach Sokolich. Sekcja entomologiczna zbierała owady pasma Mogielicy w Beskidzie Wyspowym, górnej części doliny potoku Jaszcze (Gorce), góry Branisko (Spisz) i przełomu Białki, ryjkowce Jaworzyny, doliny Kamienicy w Gorczańskim Parku Narodowym i górnego odcinka doliny potoku Jaszcze, owady zachodniego brzegu jeziora Bajkał i jednej z polan w Gorczańskim Parku Narodowym. Sekcja botaniczna badała florę rezerwatu „Kajasówka” w Nowej Wsi Szlacheckiej, rezerwatu „Biała Góra”, doliny Eliaszówki i Będkówki, florę kopalną karbo-nu (wyjazd na hałdę w Bierowie) oraz florę muraw kserotermicznych w Dziadówkach. A w zimie oznaczała zbiory zielnikowe w Zielniku Instytutu Botaniki UJ. Koło przeprowadziło badania telemetryczne jeleni w Białowieży przy współpracy z Zakładem Badań Ssaków PAN oraz badania diety niedźwiedzia brunatnego w Bieszczadach⁵⁶¹. 2003 - I - Członkowie Koła Przyrodników tropili wilki i rysie w Białowieskim Parku Narodowym w celu zebrania informacji o liczbie, wielkości i lokalizacji watah w samym parku i terenach przyległych. Dodatkowo liczyli również kopytne. II - Członkowie koła obserwowali jelenie w Białowieskim Parku Narodowym. 8 III - Członkowie sekcji ornitologicznej wzięli udział w kolejnym Zjeździe Ornitologów Śląska we Wrocławiu. 15 III - Przedstawiciel Koła Przyrodników uczestniczył w Zjeździe Radomsko--Kieleckiego Towarzystwa Przyrodniczego w Kielcach. III - Członkowie koła doskonalili swe umiejętności fotograficzne na wyjeździe do Doliny Chochołowskiej. IV - Odbył się spływ kajakowy Biebrzą i Narwią. Oprócz licznych gatunków ptaków obserwowano również łososie, bobry, wydry i dziki. ⁵⁵⁹ Arch. UJ: Materiały Kola Przyrodników Studentów UJ - bez sygnatury (j.w.). ⁵⁶⁰ Ibidem. ⁵⁶¹ Arch. UJ: Materiały Kola Przyrodników Studentów UJ - bez sygnatury (P. Kołaczek: Sprawozdanie z działalności Koła Przyr. St. UJ za 2002). 110 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... IV - Druga wizyta członków Koła Przyrodników Studentów UJ na uniwersytecie w Nijmegen w Holandii w tamtejszym Kole Biologów Bee Vee. IV - Członkowie sekcji entomologicznej wyjechali na Ukrainę, gdzie pobrano liczne próby w okolicach Kanczyka Hnylskiego, połoniny Pikują, Bukowca na Zakarpaciu, w dolinie potoku Żdeniówka, Perechrestnej, Ostrej Hory, Soloka i połoniny Paraszki. IV - Wyjazd do Słowackiego Raju, gdzie w tamtejszych jaskiniach przeprowadzono wstępną analizę chiropterofauny w celu późniejszego wykorzystania do badań populacyjnych w rejonie Karpat. 15 V - Członkowie koła wzięli udział w konferencji naukowej w Miękini zorganizowanej przez Akademię Górniczo-Hutniczą. V - Wyjazd na Krym. Celem było porównanie dynamiki przelotu ptaków migrujących przez obszar zatoki Siwacz. Była to kontynuacja obserwacji rozpoczętych w 2002 r. VI - Kilku członków koła odwiedziło Kijów (Ukraina), gdzie obserwowano rezultaty działalności bobrów w tym dużym mieście. VI - Jeden z członków koła zbierał materiały do swej pracy magisterskiej z entomologii w lasach pod Wielką Rawką, na Połoninie Caryńskiej i w dolinie górnego Sanu. Inni w tym czasie zaobserwowali w tamtym rejonie kilka rzadkich gatunków ptaków, w tym podlegające weryfikacji przez Komisję Faunistyczną: orzełka gadożera i orlika grubodziobego. 18 VII - Wyruszyła wyprawa członków Koła Przyrodników Studentów UJ „Kirgi-stan 2003”⁵⁶². Celem wyjazdu było zaznajomienie się z ciekawymi pod względem przyrodniczym obszarami Kirgistanu, zebranie kolekcji porostów, motyli dziennych i nocnych oraz zapoznanie się z ptakami odwiedzanych miejsc. Uczestnicy wyprawy powrócili 16 IX do Polski. Zebrano 277 okazów porostów z różnych grup ekologicznych. Materiał ten przekazano do Zielnika Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN w Krakowie. Zaobserwowano 135 gatunków ptaków oraz zebrano 800 okazów motyli na różnych wysokościach (w celu zbadania zmian ich morfologii). Kolekcja motyli została przekazana prof. Januszowi Wojtusiakowi i włączona do zbiorów Muzeum Przyrodniczego UJ. VII - Wspólna wyprawa sekcji fotograficznej i entomologicznej w ukraińskie góry. Jej rezultatem była m.in. duża liczba zdjęć pasma Swidowca, pasma Czarnej Klewy (Gorgany) oraz Czarnohory (Howerla, Pop Iwan). Po drodze zwiedzono Lwów. 2 VIII - Kilku członków Koła Przyrodników udało się do Nepalu. Celem wyjazdu była obserwacja Falconiformes w Sagarmatha National Park i w Makalu Barun Natio-nal Park. Uczestnicy wyjazdu powrócili 19 IX do Polski. 3 VIII - Dwaj członkowie koła, Piotr Kołaczek i Witold Rybski, wyjechali na Półwysep Kolski (Rosja). Wyjazd ten był częścią wyprawy Zespołu Naukowego Kola, którego trzon stanowili geolodzy z AGH. Podczas wyjazdu zwiedzono ogród botaniczny w Kirowsku, masyw Lowozjerski, okolice Rjewdy, wybrzeże Zatoki Kandalarskiej, Góry Kandalarskie, Chibiny i tamtejszą Górę Olimpijską. Uczestnicy powrócili 28 VIII. Przywieziono około 60 arkuszy roślin naczyniowych oraz podobną liczbę torebek porostów. Po dokładnym opracowaniu zbiory zostaną wcielone do Zielnika Instytutu Botaniki UJ. Podczas wyprawy wykonano również wiele zdjęć przyrodniczych⁵⁶³. ⁵⁶² Patrz rozdział „Wspomnienia, relacje z wypraw” w niniejszym opracowaniu. ⁵⁶³ Informacja pisemna uzyskana od Piotra Kołaczka. Kalendarium Koła Przyrodników 111 VIII - Wyjazd do Pragi (Czechy). Jego celem była inwentaryzacja omitofauny Sudetów Czeskich i zbadanie stopnia synantropizacji tej fauny w okolicach Pragi. IX - Powtórny w tym roku wyjazd na Krym. Obserwowano migracje ptaków w zatoce Siwacz. 25 X - Warsztaty Biologii Ewolucyjnej w Warszawie. Tematem warsztatów była „Ewolucja organizacji biologicznej”. X - Członkowie koła zbierali materiał do badań nad bioróżnorodnością owadów oraz liczbą endemitów na różnych wysokościach gór ukraińskich. XI - Członkowie koła uczestniczyli w XVII Ogólnopolskiej Konferencji Chiropte-rologicznej w Janowie Lubelskim. 1 XII - Konferencja „Magnetyzm jądrowy” w Krakowie. Jeden z członków koła zaprezentował na niej poster z wynikami własnych badań. 6 XI - Walne zebranie Koła Przyrodników Studentów UJ. Wybrano nowy zarząd. Prezesem został Witold Rybski. Koło liczyło 95 członków. 6 XII - Kolejne, XXVIII Warsztaty Biologii Ewolucyjnej w Warszawie. Członkowie Koła Przyrodników wzięli w nich udział. Tematem warsztatów było: „The rate of living: animals energetics meets life history theory”. Wykłady odbywały się w języku angielskim, co dało uczestnikom możliwość nie tylko zaznajomienia się z prowadzonymi obecnie badaniami, ale i okazję do ćwiczenia umiejętności językowych. W 2003 r. sekcja ornitologiczna obserwowała ptaki zimujące na odcinku doliny Raby między Nieznanowicami a Bochnią, Dobczycami, Kłajem, Wieńcem, nad Morzem Bałtyckim w okolicach Gdyni, Helu, Krynicy Morskiej, Łeby, Mikoszewa, Rewy, Sobieszewa i Władysławowa, zajmowała się również badaniami ilościowymi i jakościowymi awifauny (szczególnie sów) Puszczy Sandomierskiej, obserwowała ptaki w wielu charakterystycznych miejscach, m.in. w lesie między Huciskiem a Raciborskiem (Pogórze Wielickie), nad Wisłą w okolicach zapory w miejscowości Łączany, w żwirowniach małopolskich i w Puszczy Niepolomickiej w uroczysku Gro-belczyk. Wiosną przeprowadziła szkolenie w rozpoznawaniu ptaków w terenie na stawach w Spytkowicach. Członkowie sekcji chiropterologicznej w rezerwacie nietoperzy koło wsi Nietoperek w Międzyrzeckim Rejonie Umocnionym liczyli nietoperze zimujące w systemie podziemnych korytarzy, w ramach corocznej akcji „Dekada Spisu Nietoperzy” liczyli te zwierzęta w jaskiniach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, później odławiali je w ramach rozpoczętych badań nad „swarmingiem”. Sekcja botaniczna inwentaryzowała mszaki i porosty w Pienińskim Parku Narodowym pod koniec zimy oraz obserwowała naśnieżne śluzówce w Zakopanem, inwentaryzowała wczesnowiosenne rośliny w Dolinie Będkowskiej, w Gorcach fotografowała krokusy, w Stubnie w okolicach Przemyśla zinwentaryzowała jedno z dwóch stanowisk Fritilla-ria meleagris i zebrała kilka okazów do zielnika dydaktycznego, zorganizowała wyjazdy z cyklu „Szlakiem storczyków wiosennych”, w Podlesoku (Słowacja) w Parku Narodowym Słowacki Raj obserwowała mchy i porosty, w Wolińskim Parku Narodowym (w okolicach Lubina, na klifach między Wisełką a Międzyzdrojami) obserwowała rośliny, a zbiory w postaci 150 arkuszy zielnikowych przekazała do Zielnika Instytutu Botaniki UJ. Członkowie sekcji entomologicznej w marcu wykonali przesiewki entomologiczne na południowych stokach góry Branisko w celu inwentaryzacji chrząszczy tego terenu, wiosną na Babiej Górze badali, jakie owady pojawiają się najwcześniej w górach oraz zależność ich składu gatunkowego od wysokości, a w Górach Sanocko--Turczańskich - porównywali bioróżnorodność chrząszczy z rodzin Coccinellidae, 112 KOLO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Chrysomelidae i Curculionidae poszczególnych dolin. Sekcja fotograficzna zorganizowała kilkakrotne wyjazdy w plener umożliwiające wykonanie ciekawych zdjęć przyrodniczych⁵⁶⁴. Poszczególne lata ostatniego dwudziestolecia działalności Koła Przyrodników są różnie udokumentowane w materiałach archiwalnych. Wprowadzenie w powszechne użycie komputerów w drugiej połowie tego okresu spowodowało z jednej strony łatwość tworzenia dokumentów, a z drugiej - równą łatwość ich niszczenia (kasowania). Brakujące dane próbowałem uzupełnić informacjami uzyskanymi od ówczesnych prezesów koła, jednakże nie udało mi się to na zadowalającym poziomie. Koło kontynuowało wyprawy w odległe rejony Ziemi. Organizacja tych wypraw, w ślad za zmianami ekonomicznymi zachodzącymi w Polsce, również ulegała zmianie. W latach osiemdziesiątych każdy taki wyjazd poprzedzony był, ze względu na różnice w kursach i sile nabywczej polskiego złotego, dolara USA i lokalnych walut, wielomiesięcznymi pracami polegającymi głównie na zgromadzeniu odpowiedniej ilości prowiantu. Prowiant ten (wraz ze sprzętem) należało następnie jakoś przewieźć do rejonu działania wyprawy. Począwszy od lat dziewięćdziesiątych, głównym problemem stało się tylko, na skutek znacznego wzrostu wartości polskiej waluty, zdobycie odpowiednich funduszy. Po ich zebraniu uczestnicy wyjazdu jechali lub lecieli na miejsce i tam kupowali żywność i wynajmowali potrzebne środki transportu. Wyprawy Koła Przyrodników ciągle cieszą się dużym zainteresowaniem studentów, a potencjalnych uczestników nie brakuje. Działalność koła w ciągu ostatniego dwudziestolecia polegała głównie na naukowych i naukowo-turystycznych wyjazdach terenowych, w czasie których członkowie koła prowadzili własne badania lub poszerzali swą wiedzę. Nowością była współpraca z wojewódzkimi konserwatorami przyrody i dyrekcjami parków narodowych oraz krajobrazowych. W ramach takiej współpracy gromadzono zbiory dokumentujące lokalną florę i faunę. Sekcja chiropterologiczna uczestniczyła od 1988 r. w „Dekadzie Spisu Nietoperzy”. Sytuacja polityczna sprawiła, że dla naukowych wyjazdów członków koła bardziej dostępne stały się sąsiednie kraje (Słowacja, Czechy czy Ukraina, szczególnie jej zachodnia część). Praca w sekcjach polegała na dość regularnie odbywanych spotkaniach, podczas których wygłaszano referaty, i na organizowaniu wieczorków egzotycznych, podczas których prezentowano m.in. wspomnienia z wypraw członków koła. W 1988 r. koło chlubnie nawiązało do swej tradycji i włączyło się do akcji protestacyjnej przeciw budowie tzw. „stacji klimatycznej” w Bieszczadach. W przeciwieństwie do okresu międzywojennego, tym razem planowana inwestycja turystyczna nie została zrealizowana. Miało w tym pewien udział również i Koło Przyrodników. Inicjatywą ogólnopolską koła był Obóz Atrakcyjnych Konwentykli, czyli Warsztaty Technik Prezentacji Naukowych, zorganizowany w roku akademickim 1998/1999. Warsztaty te, organizowane następnie również przez inne ośrodki, nadal służą studentom biologii. Na początku XXI w., w 2001 r., nawiązano współpracę z Kołem Biologów Bee Vee Uniwersytetu Katolickiego w Nijmegen (Katholieke Universiteit Nijme- ⁵⁶⁴ Arch. UJ: Materiały Koła Przyrodników Studentów UJ - bez sygnatury (Sprawozdanie z działalności Koła Przyr. St. UJ za 2003). Kalendarium Koła Przyrodników 113 gen) (Holandia). Była to kolejna próba poszerzenia działalności i kontaktów koła poza granice Polski. Na przestrzeni 130 lat ewoluowały formy działalności Koła Przyrodników. Ewoluowały również jego cele. Obecnie, gdy w wirtualnym świecie można odszukać prawie każdą informację, koło daje możliwość niepowtarzalnego, osobistego kontaktu z żywą przyrodą. Wydaje się, że umożliwienie takiego kontaktu zainteresowanym studentom jest obecnie jednym z głównych celów Koła Przyrodników Studentów. Rozdział 3 DZIAŁALNOŚĆ WYDAWNICZA KOŁA PRZYRODNIKÓW Jednym z podstawowych, statutowych zadań koła (początkowo kółka) była pomoc w studiowaniu. Miało ono realizować ten cel m.in. poprzez wydawanie skryptów. Było to konieczne, ponieważ aż do II wojny światowej księgozbiór Biblioteki Jagiellońskiej przeznaczony był głównie dla uczonych. Studentom pozostawało pilne uczęszczanie na wykłady i notowanie wszystkiego skrupulatnie. Pierwszą pozycją wydaną nakładem kółka był wprawdzie nie skrypt, ale od razu publikacja naukowa. W 1910 r. opublikowano Klucz do oznaczania zwierząt kręgowych ziem polskich (ryc. 2) w czterech zeszytach¹. Został przygotowany głównie przez członków kółka. Już w 1903 r. Benedykt Dybowski (1833-1930), znany przyrodnik, ówcześnie profesor zoologii i anatomii porównawczej na Uniwersytecie Lwowskim¹ ², rzucił myśl napisania łatwego klucza do oznaczania zwierząt³. Jednakże z zaplanowanego dzieła ukazały się tylko dwie części obejmujące nietoperze⁴ i owadożeme⁵. Tak więc klucz wydany przez kółko wypełnił tę lukę i był pierwszą tego typu publikacją uwzględniającą wszystkie zwierzęta kręgowe Polski. W 1916 r. opublikowano skrypt pt. Prof. Raciborskiego wykłady. Botanika (ryc. 3). Przygotowany został na podstawie rękopisu Józefa Filipczaka⁶. Skrypt składał się z dwóch części. Pierwsza obejmowała cytologię, anatomię, morfologię oraz fizjologię roślin, a druga - systematykę glonów, grzybów, roślin zarodnikowych i nasiennych. Na zachowanym egzemplarzu⁷ brak informacji na temat wydawcy, jednakże z dużą dozą prawdopodobieństwa można jako wydawcę wskazać Kółko Przyrodników UJ. ¹ H. Hoyer (red ), J.M. Kowalski, W. Mierzejewski, E. Niezabitowski, S. Udziela, 1910: Klucz do oznaczania zwierząt kręgowych ziem polskich. Nakładem Kółka Przyrodników Uczniów UJ, Kraków, ss. 344. ² L. Bykowski, 1948: Dybowski Benedykt (1833-1930). Polski Słownik Biograficzny 6: 36-40. ³ B. Dybowski, 1903: Klucz do oznaczania zwierząt krajowych. Kosmos 28: 219-220. ⁴ R. Goldham[m]erówna, 1903:1. Ssawce. Mammalia. Nietoperze, Chiroptera. Kosmos 28: 220-268. ⁵ [B. Dybowski], 1903: Ssawce. Mammalia. 11. Insectívora, Owadożeme albo Owadowce. Kosmos 28: 403—452. ⁶ M. Raciborski, J. Filipczak, 1916: Prof. Raciborskiego wykłady. Botanika. Uniwersytet Jagielloński, Kraków, ss. 255 + 365 [powielany rękopis na podstawie wykładów z 1914 r.]. ⁷ Biblioteka Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego i Instytutu Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, sygn. Polonica. 116 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Działalność wydawnicza Koła Przyrodników 117 118 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Następny skrypt do botaniki opublikowano po 10 latach. Pierwsza jego część, prawdopodobnie z 1926 r., nie zachowała się, przetrwał jedynie atlas rysunków⁸ ⁹ (ryc. 4). W 1927 r. ukazała się Systematyka filogenetyczna roślin na podstawie wykła- był atlas rysunków¹⁰ ¹¹ (ryc. 6). W 1928 r. opublikowano część trzecią¹¹ (ryc. 7), również uzupełnioną atlasem rysunków¹² (ryc. 8). Skrypt opracowali Stefan Macko i Wiktor Rakowski na podstawie wykładu prof. Władysława Szafera „Systematyka filogenetyczna roślin” wygłoszonego w roku akademickim 1925/1926 w ciągu trzech trymestrów. Wykład uzupełniały „Ćwiczenia morfologiczno-systematyczne”¹³. Wprawdzie wykład pod powyższym tytułem W. Szafer wygłosił już w roku akademickim 1922/1923¹⁴, jednakże autorzy skryptu jeszcze w tamtym czasie nie studiowali na Uniwersytecie Jagiellońskim. Nakład wydanego w 1910 r. Klucza do oznaczania zwierząt kręgowych szybko uległ wyczerpaniu. Wobec ogromnego zapotrzebowania w okresie międzywojennym na tego rodzaju wydawnictwa, koło przystąpiło na początku lat trzydziestych do przygotowania drugiego wydania. Jednakże w przeciwieństwie do pierwszego, tym razem poszczególne części (wydawane następnie w formie odrębnych zeszytów) mieli opracować profesorowie uniwersytetów oraz fachowcy - znawcy poszczególnych gromad kręgowców: ssaki - prof. Edward Lubicz-Niezabitowski, płazy i gady - dr Jan Aleksander Bayger (1867-1958), herpetolog, współpracownik Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie i Komisji Fizjograficznej Polskiej Akademii Umiejętności¹⁵, ryby słodkowodne i morskie - dr Włodzimierz Kulmatycki (1895-1939), ichtiolog, pracownik naukowy Państwowego Instytut Naukowego Gospodarstwa Wiejskiego w Bydgoszczy¹⁶, a ptaki - Andrzej Dunajewski (1908-1944), ornitolog, późniejszy asystent w Państwowym Muzeum Zoologicznym w Warszawie¹⁷, i Jan Marchlewski (1908— ’ [W. Rakowski], 1926: Atlas do systematyki filogenetycznej roślin. Przerysował Wiktor Rakowski. Nakład i wydawnictwo Kółka Przyrodników U.U.J., Kraków, ss. 21. ⁹ W. Szafer, S. Macko, W. Rakowski, 1927: Systematyka filogenetyczna roślin na podstawie wykładów Prof. Dra Władysława Szafera. Część druga. Nakład i wydawnictwo Kółka Przyrodników U. UJ, [Kraków], ss. 175. ¹⁰ [S. Macko, W. Rakowski], 1927: Atłas do systematyki filogenetycznej roślin. Przerysowali S. Macko i W. Rakowski. Część II. Nakład i wydawnictwo Kółka Przyrodników U. UJ, Kraków, ss. 26. ¹¹ W. Szafer, S. Macko, W. Rakowski, 1928: Systematyka filogenetyczna roślin na podstawie wykładów Prof. Dra Władysława Szafera. Część trzecia. Nakład i wydawnictwo Koła Przyrodników U. UJ, [Kraków], ss. 224 [na okładce podany tylko jeden autor opracowania: S. Macko], ¹² [S. Macko, W. Gościński], 1928: Atlas do systematyki filogenetycznej roślin. Przerysował S. Macko, uzupełnił W. Gościński. Część III. Nakład i wydawnictwo Koła Przyrodników U. UJ, Kraków, ss. 8. ¹³ Uniwersytet Jagielloński w Krakowie. Spis wykładów. Rok szkolny 1925/26. Trzy trymestry. Druk. UJ, Kraków 1925, ss. 107, cyt. s. 68. ¹⁴ Uniwersytet Jagielloński w Krakowie. Spis wykładów. Rok szkolny 1922/23 (3 trymestry). Druk. UJ, Kraków 1922, ss. 76, cyt. s. 55. ¹⁵ M. Młynarski, 1958: Jan Aleksander Bayger. (Wspomnienie pośmiertne). Wszechświat 1958(12): 365-366; M.M. [M. Młynarski], 1987: Bayger Jan Aleksander (1867-1958) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich. PWN, Warszawa, s. 62. ¹⁶ G. Brz. [G. Brzęk], 1987: Kulmatycki Włodzimierz Julian (1895-1939) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 313-314. ¹⁷ J.B. Szczepski, 1964: Pamięci Andrzeja Dunajewskiego (1908-1944). In remembrance of Andrzej Dunajewski (1908-1944). Przegląd Zoologiczny 8(1): 9-16; J.B.Sz. [J.B. Szczepski], 1987: Dunajewski Działalność wydawnicza Koła Przyrodników 119 -1961), ornitolog, późniejszy profesor Katedry Anatomii Zwierząt Domowych Wyższej Szkoły Rolniczej w Krakowie¹⁸. Konsultować ich pracę miał dr Janusz Domaniewski (1891-1954), ornitolog, kustosz w Państwowym Muzeum Zoologicznym w Warszawie¹⁹. Utworzono komisję wydawniczą, w skład której weszli: prof. Henryk Hoyer, doc. Józef Fudakowski, Jan Marchlewski, Fryderyk Pautsch, Zygmunt Gołąbek, Stanisław Zajączek oraz Włodzimierz Pietruszka. Ponadto do współpracy zaproszono dr. Józefa Mikulskiego²⁰, dr. Romana Wojtusiaka²¹ i dr. Zygmunta Kołodziejskiego (1893-1935)²². Komisja ta zajmowała się techniczną i redakcyjną stroną wydawnictwa, starając się również o zdobycie odpowiednich środków finansowych. Redaktorem został prof. Henryk Hoyer, kurator koła. Wystąpiono do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego o zasiłek na wydanie planowanego klucza. Ministerstwo przekazało podanie Komitetowi Wydawniczemu Podręczników Akademickich²³. Jako pierwszą część po dwóch latach pracy opublikowano w 1933 r. klucz do oznaczania polskich ssaków (ryc. 9)²⁴ autorstwa byłego przewodniczącego koła, a ówcześnie profesora Uniwersytetu Poznańskiego, Edwarda Lubicz-Niezabitowskiego. Dalsza praca nad wydaniem następnych części napotkała znaczne trudności z powodu braku odpowiednich funduszy. Część manuskryptów była już gotowa i znajdowała się w posiadaniu koła, które miało nadzieję dokończenia wydawnictwa jeszcze w 1933 r.²⁵. Tak się jednak nie stało. W 1935 r. sprawę wydania przygotowywanych dalszych części klucza z zoologii przejął Fundusz Kultury Narodowej²⁶. Problemy natury finansowej sprawiły, że druga część, obejmująca płazy i gady²⁷ (ryc. 10), wydana została dopiero w 1937 r., a część trzecia, obejmująca ptaki²⁸ (ryc. 11) - w 1938 r. Przed II wojną światową prowadzono prace nad przygotowaniem klucza do oznaczania ryb pod red. Andrzej Stanisław Julian (Sas-) (1908-1944) [w:] S. Feliksiak (red ). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 140-141. ¹⁸ ZZ.K. [Z. Kosiek], 1987: Marchlewski Jan (1908-1961) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 354. ¹⁹ J.B.Sz. [J.B. Szczepski], 1987: Domaniewski Janusz Witold (1891-1954) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 133—134. ²⁰ Patrz rozdział „Najwybitniejsi członkowie Kola Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. ²¹ Ibidem. ²² K.K. [K. Kowalska], 1987: Kołodziejski Zygmunt (1893-1935) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 269-270. ²² Arch. UJ: S II 767 - Koło Przyrodników Studentów UJ, 1895-1939 (pismo Ministerstwa W.R. i O.P. do Rektoratu UJ z 19 XII 1931). ²⁴ E. Lubicz Niezabitowski, 1933: Klucz do oznaczania zwierząt ssących Polski. Zeszyt I. klucza do oznaczania zwierząt kręgowych Polski. Wyd. drugie całkowicie przerobione i powiększone. Nakładem Koła Przyrodników Uczniów UJ, Kraków, ss. 124. ²⁵ Arch. UJ: S II 767 - Koło Przyrodników Studentów UJ, 1895-1939 (sprawozdanie z działalności ogólnej i kasowej Koła Przyr. St. UJ w 1933). ²⁶ Arch. UJ: S II 767 - Koło Przyrodników Studentów UJ, 1895-1939 (sprawozdanie z ogólnej działalności Koła Przyr. St. UJ w 1935). ²⁷ J.A. Bayger, 1937: Klucz do oznaczania płazów i gadów. Zeszyt ¡1 klucza do oznaczania zwierząt kręgowych Polski. Wyd. drugie całkowicie przerobione i powiększone z zasiłku Funduszu Kultury Narodowej. Kraków, ss. 93. ²⁸ A. Dunajewski, J. Marchlewski, 1938: Klucz do oznaczania ptaków Polski. Zeszyt III klucza do oznaczania zwierząt kręgowych Polski. Wyd. drugie całkowicie przerobione i powiększone z zasiłku Funduszu Kultury Narodowej. Kraków, ss. 338. 120 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... H. Hoyera²⁹. Wybuch wojny zniweczył te plany. Powrócono do nich dopiero w 1947 r. Zwrócono się wtedy do prof. Franciszka Staffa, rektora Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, który w czasie wojny wydał powielane opracowanie ryb krajowych, z prośbą&o możliwość przerobienia tego opracowania i wydania jako klucza do oznaczania ryb³⁰. Brak dalszych informacji o losach tych rokowań³¹. Klucz do oznaczania ryb nie został opublikowany. Wydane przez Koło Przyrodników klucze do oznaczania ssaków, płazów i gadów oraz ptaków znalazły uznanie u odbiorców. Krytyka przyjęła je bardzo przychylnie, a miarą ich wartości były zamówienia napływające nawet z zagranicy. Klucz do oznaczania zwierząt ssących Polski obejmował całą faunę ówczesnej Polski wraz z gatunkami występującymi w krajach sąsiednich, możliwymi do stwierdzenia podczas przyszłych badań. Uwzględniał również ssaki, które wyginęły w czasach historycznych (tur, suhak) oraz plejstoceńskie (np. ren, koń Przewalskiego, tarpan). Uzupełniony był bogatą literaturą³ . Klucz do oznaczania płazów i gadów zredagowany był przez jednego z najlepszych ówczesnych znawców tych gromad. Obejmował wszystkie gatunki zamieszkujące ówczesne ziemie polskie oraz wiele występujących na obszarach sąsiednich, zwłaszcza na obszarze czarnomorskim. Oprócz dokładnych opisów zawierał również informacje o rozmieszczeniu geograficznym, pewne szczegóły z ekologii i fenologii, a przy płazach omówione zostały nie tylko cechy osobników dorosłych, lecz również skrzek i kijanki. Tekst uzupełniony był licznymi, przeważnie oryginalnymi rycinami³³. Klucz do oznaczania ptaków napisany był, jak poprzednie, według najnowszych ówczesnych wymogów systematycznych. Jego autorami byli znani ornitolodzy. Obejmował 355 gatunków ptaków krajowych oraz kilkanaście innych, których występowanie na ziemiach polskich było możliwe, chociaż ówcześnie nie zostało jeszcze stwierdzone. Pewne zastrzeżenia budziła tylko nomenklatura polska³⁴ ³⁵. Po II wojnie światowej Koło Przyrodników zainaugurowało swą działalność wydawniczą w 1946 r. publikacją skryptu Zoologii ogólnej⁵⁵ według wykładów prof. Stanisława Smreczyńskiego. Tekst uzupełniony był osobno wydanym atlasem 276 ²⁹ Arch. UJ: O 71/11 - Koło Przyrodników Studentów (pismo zarządu Koła Przyr. St. UJ do S. Sumińskiego z 1 V 1939). ³⁰ Arch. UJ: O 71/11 - Koło Przyrodników Studentów (pismo zarządu Koła Przyr. St. UJ do F. StafTa z 17 VI 1947). ³¹ Porównaj wspomnienia prof. K. Kowalskiego w rozdziale „Wspomnienia, relacje z wypraw” niniejszego opracowania. ³² P. Słonimski, 1934: Niezabitowski-Lubicz Edward. Klucz do oznaczania zwierząt ssących Polski. Zeszyt I „Klucza do oznaczania zwierząt kręgowych Polski”. Wyd. II, całkowicie przerobione i powiększone (str. 1-124). Kraków 1933 [rec.]. Wszechświat 1934(5): 158. ³³ R. Kuntze, 1938: J A. Bayger. Klucz do oznaczania płazów i gadów. Zeszyt II. Klucza do oznaczania zwierząt kręgowych Polski. Kraków 1937. - Wydawnictwo Kola Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego, str. 93, ryc. 68 [rec.]. Sylwan ser. B 56(7-8): 205; M. Ramułt, 1938: J.A. Bayger - Klucz do oznaczania płazów i gadów. Zeszyt 11. „Klucza do oznaczania zwierząt kręgowych Polski”. Wydanie II. całkowicie przerobione i powiększone. Str. 1-93. 68 rycin. Kraków 1937 [rec.]. Wszechświat 1938(1): 29. ³⁴ Z. Godyń, 1938: Dunajewski A. i Marchlewski J. - Klucz do oznaczania ptaków Polski. Zeszyt III Klucza do oznaczania zwierząt kręgowych polski. Kraków 1938. - Wydawnictwo Kola Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego pod redakcją prof, dr H. Hoyera. Str. 338, ryc. 109 [rec.]. Sylwan ser. B 56(11): 305-306; Z. Godyń, 1939: Dunajewski Andrzej i Marchlewski Jan. Klucz do oznaczania ptaków Polski. Kraków 1938 (stron 338) [rec.]. Wszechświat 1939(2): 60. ³⁵ S. Smreczyński, 1946: Zoologia ogólna wraz z atlasem. Kraków, ss. 241. Działalność wydawnicza Koła Przyrodników 121 rysunków³⁶. Interesujący, a zarazem charakterystyczny dla ówczesnych warunków, jest sposób i okoliczności powstania tego skryptu. Studenci Władysława Fudalewicz--Niemczykowa, ks. Jan Nosal (bernardyn) i Maria Symczak-Kasperczyk stenografowali lub notowali wykłady prof. Smreczyńskiego. Następnie zapiski odczytywali w podziemiach klasztoru Bernardynów i tam je przepisywali (bo tam była maszyna do pisania!). Maszynopis poprawiał następnie prof. Smreczyński³⁷ ³⁸. Nakład liczył 100 egzemplarzy, które w krótkim czasie rozprzedano. Z tego względu już następnego roku wznowiono ten skrypt w nakładzie 150 egzemplarzy. Część nakładu kupiły uniwersytety w Lublinie, Łodzi, Poznaniu, Toruniu i Warszawie³⁹. Po dwóch latach, w 1949 r., Koło Przyrodników opublikowało trzecie wydanie tego skryptu⁴⁰ ⁴¹ (ryc. 12) w liczbie 610 egzemplarzy. Poprawiono w nim tylko niektóre usterki zauważone we wcześniejszych wydaniach, a na początku zamieszczono satyryczny rysunek autorstwa Jerzego Swiecimskiego (ryc. 13). Wydanie to sprzedawano do momentu, gdy jeden z egzemplarzy nie wpadł w ręce czujnego ideologicznie studenta II roku biologii Uniwersytetu Łódzkiego, ¿[ustawa?] Kerszmana. Opublikował on 2 II 1951 r. na łamach Po prostu ¹ miażdżącą krytykę tego skryptu z jedynie słusznego punktu widzenia przodującej ideologii. Poniżej podaję co ciekawsze fragmenty z utworu G. Kerszmana: „Na początku skryptu, obok przedmowy księdza Jana Nosala, umieszczony jest rysunek przedstawiający wynędzniałego adepta nauki wypisującego podania do UNRRA i temu podobnych instytucji, z podpisem: »Pamiętaj, żeś poszedł na przyrodę«. [...] Zajrzyjmy jednak nieco głębiej do skryptu i zobaczmy, jak występuje prof. Smreczyński na jednym z podstawowych odcinków walki ideologicznej, jakim jest zagadnienie dziedziczności: (s. 238) »Zmiana gatunków polega na zmianie genotypu [...]«. Dalsze cytowanie wypowiedzi ze skryptu jest chyba zbyteczne. Jeśli kogoś bardziej interesują poglądy w nim zawarte, to znajdzie je bez trudu w każdym podręczniku genetyki formalnej. Nie będziemy też wdawać się w krytykę tych poglądów, gdyż po sesji WASCHNIL⁴² w sierpniu [19J48 roku i po dyskusjach, jakie odbyły się u nas zaraz potem, byłoby to zbyteczne. Prof. Smreczyński nie ustosunkowuje się do bzdurnych i reakcyjnych teorii sprzecznych jaskrawo z długoletnią praktyką miczurinowską (zbyteczne chyba dodawać, że o biologii radzieckiej nie ma w skrypcie ani słowa) [...]. ³⁶ Atlasik rysunków do ,,Zoologii ogólne/' według wykładów prof. dr. St. Smreczyńskiego. Nakładem Koła Przyrodników, Kraków 1946, ss. 22. ³⁷ Informacja ustna uzyskana od prof. Stanisławy Stokłosowej. ³⁸ S. Smreczyński, 1947: Zoologia ogólna wraz z atlasem. Kraków, ss. 246 + 22 [atlas], ³⁹ Arch. UJ: O 70/1 - Koło Przyrodników Studentów (sprawozdanie sekcji wydawniczej Koła Przyr. St. UJ [za 1947]). ⁴⁰ [S. Smreczyński, J. Nosal], 1949: Zoologia ogólna według wykładów prof. dr. St. Smreczyńskiego z atlasikiem rysunków. Wyd. 111, nakładem Koła Przyrodników, Kraków, ss. 249 + 10 [spis treści] + 25 [atlas rycin], ⁴¹ G. Kerszman, 1951: O pewnym rysunku, reakcyjnym skrypcie i braku czujności. Po prostu 5(129) (Warszawa 2 II 1951), s. 6. ⁴² WASCHNIL - to Wszechzwiązkowa Akademia Nauk Rolniczych im. Lenina (skrót w języku rosyjskim). Wspomniana sesja dała początek erze łysenkowskiej w biologii uprawianej w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Na sesji uchwalono m.in., że geny nie istnieją. Sesja i jej uchwały były katastrofą dla tamtejszych biologów: zlikwidowano katedry genetyki i laboratoria genetyczne, zabroniono wykładania genetyki, zniszczono podręczniki itd. Pracujący dotychczas w tej dziedzinie biolodzy stracili pracę, niektórzy nawet życie. Na nielicznych, którzy ośmielali się ją mimo wszystko wykładać, studenci donosili do komitetów partyjnych Wszechzwiązkowej Partii Komunistycznej (bolszewików). Oficjalna propaganda nazywała m.in. Armena L. Tachtadżjana, słynnego botanika, „ormiańskim Schmalhausenem”, co miało oznaczać, że nie propaguje jedynie słusznej „biologii łysenkowskiej”. 122 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Interesuje nas jednak inna rzecz. Skrypt wydany został w Krakowie w 1949 r., a więc zarówno po sesji WASCHNIL, jak i po plenum KC PPR. Kto ponosi odpowiedzialność za jaskrawy brak elementarnej czujności, którego wyrazem było ukazanie się skryptu w jego obecnej postaci?”. G. Kerszman wyraźnie sugerował istnienie jakiegoś spisku zmierzającego do propagowania „bzdurnych i reakcyjnych teorii” zamiast jedynie słusznej biologii radzieckiej. Gdyby w ślad za czujnym studentem Uniwersytetu Łódzkiego poszły organa bezpieczeństwa, sprawa mogła nawet stać się niebezpieczna dla prof. Stanisława Smreczyńskiego i kłopotliwa dla całego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dlatego prof. Smreczyński przygotował dla rektora UJ pismo będące odpowiedzią dla redakcji Po prostu, chciał również, być może, wykupić pozostałe egzemplarze swego skryptu⁴³. 8 marca 1951 r. rektor UJ zarządził zajęcie wszystkich egzemplarzy skryptu, jakie jeszcze były w zlikwidowanym Kole Przyrodników, i wydał zakaz ich rozpowszechniania⁴⁴. Równocześnie przesłał redakcji Po prostu wyjaśnienie następującej treści⁴⁵: „W numerze 5(129) czasopisma Po Prostu z dn. 2 II 1951 ukazał się na s. 6-tej artykuł pt. »O pewnym rysunku, reakcyjnym skrypcie i braku czujności«, omawiający skrypt zoologii ogólnej prof. St. Smreczyńskiego. W związku z tym Rektorat UJ podaję następujące wyjaśnienia: Skrypt »Zoologia ogólna według wykładów prof. dr. Smreczyńskiego z atlasikiem rysunków« został opracowany, jak to jest zaznaczone w przedmowie, na podstawie wykładów wygłoszonych w r. akad. 1945/46, według stenogramu jednego ze studentów, ks. Jana Nosala. Wydanie trzecie zostało przedrukowane bez zmiany, ponieważ prof. Smreczyński od r. 1947 nie wykładał już zoologii ogólnej. Wydanie trzecie, wydane w lutym 1949 r., powielane było w jesieni 1948 r., w czasie kiedy wyniki sierpniowej sesji »Waschniłu« nie były jeszcze u nas udostępnione. Narada Koła Przyrod-ników-Marksistów poświęcona tej sprawie odbyła się 30 marca 1949, a jeszcze później wyszło drukowane sprawozdanie polskie z sesji »Waschniłu«. Skrypt prof. Smreczyńskiego jest obecnie nieaktualny i powinien być wycofany z użycia. Na wniosek autora Rektorat UJ zarządził zajęcie resztek nakładu, znajdujących się jeszcze w likwidowanym obecnie Kole Przyrodników Studentów UJ. Rektor UJ T. Marchlewski do wiadomości: Ministerstwo Szkół Wyższych i Nauki, Departament Kadr W ślad za pismem rektora UJ Departament Nauki w Ministerstwie Szkół Wyższych i Nauki wydał 4 VII 1951 r. bezwzględny zakaz używania skryptu Zoologia ogólna jako pomocy szkolnej⁴⁶. Rektor UJ poszedł o krok dalej: polecił oddać cały zapas skryptu na makulaturę⁴⁷. Tak zakończyła się sprawa opublikowania reakcyjnych treści w skrypcie wydanym przez Koło Przyrodników Studentów UJ. ⁴³ Arch. UJ: S III 508 - Zrzeszenie Studentów Polskich, 1950-1953 (pismo S. Smreczyńskiego do kierownika referatu personalnego UJ z 21 II 1951). ⁴⁴ Arch. UJ: S III 508 - Zrzeszenie Studentów Polskich, 1950-1953 (pismo rektora UJ z 8 III 1951 r. do K.U. ZSP UJ, do Likwidatorów Kola Przyrodników Studentów UJ). ⁴⁵ Arch. UJ: S III 508 - Zrzeszenie Studentów Polskich, 1950-1953 (pismo rektora UJ, prof. T. Marchlewskiego do redakcji Po Prostu, Kraków, 8 111 1951). ⁴⁶ Arch. UJ: S III 508 - Zrzeszenie Studentów Polskich, 1950-1953 (pismo Ministerstwa Szkól Wyższych i Nauki, Departamentu Nauki, Warszawa, 4 VII 1951). ⁴⁷ Arch. UJ: S 111 508 - Zrzeszenie Studentów Polskich, 1950-1953 (pismo rektora UJ do KU ZSP UJ z 10 VII 1951). Działalność wydawnicza Koła Przyrodników 123 124 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Działalność wydawnicza Koła Przyrodników 125 Inne skrypty nie wzbudziły, na szczęście, takich emocji. W 1947 r. wydano Geologię dynamiczną według wykładów prof. Mariana Ksiażkiewicza w dwóch częściach⁴⁸. Rok później, w 1948 ukazało się jej drugie wydanie⁴⁹(ryc. 14). Oprócz tego autonomiczna sekcja geologów opublikowała skrypt z paleontologii⁵⁰ (ryc. 15) wraz z atlasem rysunków⁵¹ (ryc. 16) według wykładów prof. Franciszka Biedy, Ćwiczenia geologiczne dla młodszych i Tablice stratygraficzne. Niestety, dwóch ostatnich pozycji nie zdołałem odnaleźć. W tym samym roku ukazała się również Systematyka kręgowców⁵² opracowana przez Aleksandra Jankuna według wykładów prof. Zygmunta Grodzińskiego (ryc. 17). Rok później opublikowano Zoologię systematyczną. Część I. (Protozoa) na podstawie wykładów prof. S. Smreczyńskiego⁵³ (ryc. 18). Projekt napisania tego skryptu powstał na początku roku akademickiego 1946/1947. Wykłady stenografował ks. Jan Nosal. Z całego zanotowanego materiału opublikowano tylko niewielką część, właśnie Protozoa. Reszta miała czekać na powrót S. Smreczyńskiego z zagranicy. 25 I 1949 r. Koło Przyrodników Studentów przystąpiło do Centralnej Spółdzielni Wydawniczej⁵⁴. Miało to ułatwić wydawanie skryptów. Wkrótce Federacja Polskich Organizacji Studenckich w Krakowie zawiadomiła, że na skutek zarządzenia Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk wszystkie skrypty, podręczniki oraz druki muszą być oddawane do kontroli, czyli cenzury w Wojewódzkim Urzędzie Kontroli Prasy. Bez zezwolenia tego urzędu żadne prace nie mogły być publikowane (jednak cenzura nie zawsze była wystarczająco czujna, o czym świadczy opisany wcześniej przypadek Zoologii ogólnej). Odtąd wszelkie sprawy związane tak z wydawaniem, jak i kontrolą skryptów czy druków załatwiane miały być za pośrednictwem Studenckiej Spółdzielni Wydawniczej⁵⁵. Spółdzielnia ta pracy bynajmniej nie ułatwiała. Przykładem może być ciągnąca się od czerwca do listopada 1949 r. sprawa klisz do Zoologii ogólnej zamówionych przez koło w tej spółdzielni. Klisze wykonała firma Fototechnika, ale spółdzielnia nie chciała za nie zapłacić⁵⁶. ⁴⁸ M. Książkiewicz, 1947: Geologia dynamiczna, część I. Spółdzielnia Wydawnicza Pracowników Technicznych Szkół Akademickich, Akademia Górnicza, Kraków, ss. 251 + 6 tabl. + 3 s. nlb.; M. Książkiewicz, 1947: Geologia dynamiczna, część II. Spółdzielnia Wydawnicza Pracowników Technicznych Szkół Akademickich, Akademia Górnicza, Kraków, ss. 234 + 6 tabl. + 2 s. nlb. + 1 mapa. ⁴⁹ M. Książkiewicz, 1948: Geologia dynamiczna, część I. Wyd. II. Spółdzielnia Wydawnicza Pracowników Technicznych Szkół Akademickich, Akademia Górnicza, Kraków, ss. 251 + 6 tabl. + 3 s. nlb; M. Książkiewicz, 1948: Geologia dynamiczna. Część II. Wyd. II. Spółdzielnia Wydawnicza Pracowników Technicznych Szkół Akademickich, Kraków, ss. 231 + 3 s. nlb. + 6 tabl. + 2 s. nlb. + 1 mapa. ⁵⁰ F. Bieda, S. Geroch, L. Stephanides, 1948: Paleontologia (Paleozoologia) według wykładów prof. dr. Fr. Biedy na Wydziale Matematyczno-przyrodniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków, ss. 144. ⁵¹ F. Bieda, S. Geroch, L. Stephanides, 1948: Paleontologia (Paleozoologia) według wykładów prof. dr. Fr. Biedy na Wydziale Matematyczno-przyrodniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Atlas rysunków. Kraków, ss. 6 + tabl. I-V. ⁵² A. Jankun, 1948: Systematyka kręgowców. Nakład Koła Przyrodników Studentów U.J., Kraków, ss. 16. ⁵³ S. Smreczyński, 1949: Zoologia systematyczna. Część I. (Protozoa) według wykładów prof, dra St. Smreczyńskiego. Skład główny w Kole Przyrodników, Kraków, ss. 4 nlb. + 65 + 6 (spis treści) + 9 (51 rysunków wykonanych przez mgr Karolinę Wojtusiakową). ⁵⁴ Arch. UJ: O 71/11 - (pismo zarządu Koła Przyr. St. UJ do FPOS w Krakowie z 25 I 1949). ⁵⁵ Arch. UJ: O 71/11 - (pismo prezydium KŚ FPOS z 30 III 1949). ⁵⁶ Arch. UJ: S III 517 - Koła Naukowe Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego, 1945-1952. 126 KOLO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Działalność wydawnicza Koła Przyrodników 127 Nie wszystkie zamierzenia wydawnicze zdołało Koło Przyrodników urzeczywistnić. Jeszcze w 1947 r. planowano wydać skrypt z fizjologii roślin według wykładów prof. Franciszka Górskiego oraz z anatomii i cytologii roślin według wykładów prof. Marii Skalińskiej. Prace nad tymi skryptami były już na tyle zaawansowane, że zapowiadano ich publikację na pierwszą połowę 1948 r.⁵⁷. Niestety, żaden z nich nie ukazał się. Dziś trudno stwierdzić z całą pewnością, co było tego przyczyną. Być może, na nieopublikowaniu skryptu według wykładów prof. M. Skalińskiej zaważyły stalinowskie represje wobec tej uczonej⁵⁸. Na 1949 r. planowano wydanie Zoologii szczegółowej według wykładów prof. Stanisława Smreczyńskiego⁵⁹ ⁶⁰.1 w tym przypadku też tylko na planach poprzestano. Po rozwiązaniu Koła Przyrodników wydawanie skryptów przejął Zakład Produkcji Skryptów PWN Oddział w Krakowie. Po 1957 r. Koło Przyrodników nie wydało już żadnego skryptu (a przynajmniej nie ma na ten temat informacji w materiałach archiwalnych). Od tego czasu jedynymi publikacjami były okolicznościowe biuletyny informacyjne wydawane z okazji świętowania kolejnych rocznic (ostatniego) założenia Koła Przyrodników. Pierwszy z takich biuletynów ukazał się w 1976 r. (ryc. 19). Jest to powielany maszynopis (formatu A4) przygotowany przez Zbigniewa Sołtysa, którego nazwiska nie umieszczono ani na okładce, ani w tekście. Biuletyn w całości zawiera zarys historii Koła Przyrodników. Z krótkiego wstępu wynika, że był to pierwszy numer Biuletynu Informacyjnego Koła. Zamierzano, być może, wydawać następne numery. Brak jednakże o nich informacji. Z okazji dziewięćdziesięciolecia Koła Przyrodników opublikowano w 1987 r. kolejny biuletyn informacyjny⁶¹ (ryc. 20). Jest to, podobnie jak poprzednio, powielany maszynopis, ale w formacie A5. Zawiera zarys historii Koła Przyrodników do 1986 r. Został opracowany przez ówczesnego sekretarza koła, Jacka Wajdę. Stronę tytułową zaprojektował i narysował Tadeusz Zając. Z okazji obchodów swego stulecia koło opublikowało kolejny biuletyn informacyjny⁶² (ryc. 21). Wydany był, jak poprzedni, również w formacie A5, ale tym razem tekst już opracowano komputerowo. Całość oprawiono w seledynowe, kartonowe okładki. Zawiera zarys historii Koła Przyrodników do 1996 r. opracowany przez ówczesnego prezesa koła, Wojciecha Mroza. Oprócz wyżej omówionych pozycji wydanych przez Koło Przyrodników, jego członkowie indywidualnie publikowali wyniki swych obserwacji i prac w różnego rodzaju czasopismach. Jest to również w pewnym sensie dorobek koła, który należałoby tu omówić. Niestety, brak wykazu tych publikacji uniemożliwił ich uwzględnienie. ⁵⁷ Arch. UJ: O 71/11 - (pismo Koła Przyr. St. UJ do Koła Przyrodników Studentów Uniwersytetu Łódzkiego z 26 IV 1948). ⁵⁸ A. Jankun, 2000: Maria Magdalena Skalińska (1890-1977) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi. Część /: biografie uczonych. Uniwersytet Jagielloński, Kraków, s. 199— -212, cyt. s. 202-203. ⁵⁹ Arch. UJ: O 71/11 - (pismo zarządu Koła Przyr. St. UJ do Koła Przyrodników Studentów UW z 10 XI 1948). ⁶⁰ [Z. Sołtys, 1976]: Naukowe Koło Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Biuletyn Informacyjny - Koło Przyrodników Studentów UJ [ 1 ]: 1-6. ⁶¹ J. Wajda, 1987: Zarys historii Koła Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków, ss. 16. ⁶² [W. Mróz, 1997]: Zarys historii Kola Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. [Kraków], ss. 33. Rozdział 4 WSPOMNIENIA, RELACJE Z WYPRAW A. Wspomnienia Materiały archiwalne dotyczące historii koła są często fragmentaryczne. Chcąc uzupełnić brakujące dane, zwróciłem się z prośbą do byłych członków koła, a przede wszystkim do jego prezesów, by napisali wspomnienia z okresu swej w nim działalności. Wiele osób wyraziło chęć przyczynienia się do uzupełnienia w taki sposób przygotowywanego opracowania. Niektóre przekazywały mi ustnie wiele informacji, które następnie spożytkowałem w poprzednich rozdziałach. W formie pisemnej nadesłano tylko kilka wspomnień, za które ich Autorom bardzo gorąco dziękuję. Wspomnienia te są poniżej zamieszczone. Danuta W0L1CZK0 19 11 1938 - zastępca sekretarza, 4 III 1939 - sekretarz Studia rozpoczęłam przed wojną, w październiku 1937 r. Już na pierwszym roku studiów wybrano mnie do zarządu Koła Przyrodników. Przypadła mi funkcja zastępcy sekretarza. Prezesem wybrano wtedy Andrzeja Miętusa, który później, na początku wojny, zginął w Myślenicach rozstrzelany jako zakładnik. Wiceprezesem została Zofia Sarnowiczówna (po mężu Kotsch) z Proszowic, gdzie rodzice jej mieli młyny, sekretarzem - Kamila Sierosławska, skarbnikiem - Emilia Włodyżanka, a bibliotekarzami -Karol Bijok, Józef Chromy i Helena Knorckówna. Wybory, na szczęście, odbyły się w lutym 1938 r., a nie na początku roku akademickiego. Miałam więc czas na zapoznanie się zarówno z życiem studenckim, jak i działalnością koła. W następnym roku, w marcu 1939 r., wybrano mnie ponownie do zarządu koła. Tym razem objęłam funkcję sekretarza. Prezesem został wtedy Marian Bielewicz (po wojnie był kustoszem działu przyrodniczego Muzeum Śląskiego w Bytomiu), wiceprezesem - Róża Skrochowska, skarbnikiem - Jerzy Dąmbski (prawdziwy hrabia!), bibliotekarzami - Józef Chromy, Włodzimierz Skorupa, Irena Cerklewicz i Stefan Kozioł. Moja funkcja polegała na pisaniu sprawozdań. Maszyny do pisania nie były wtedy łatwo dostępne, ale Koło Przyrodników miało taką maszynę. Przepisywałam również petycje przygotowane przez zarząd koła z inspiracji prof. Władysława Szafera w sprawie utworzenia parku narodowego w Tatrach. Pod tymi petycjami zbieraliśmy podpisy, a następnie przekazywaliśmy je prof. W. Szaferowi. Gdzie to później wędrowało, tego 130 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... nie wiem. Może było wysyłane do jakichś władz? Czy te nasze petycje odniosły jakiś skutek? Może. Ale nie jestem pewna. W 1938 r. koło opublikowało trzecią część planowanego klucza do oznaczania zwierząt kręgowych Polski pt. Klucz do oznaczania ptaków Polski'. Gdy otrzymaliśmy już nakład, zaczęliśmy go sprzedawać. W pierwszych dniach września 1939 r. Marian Bielewicz, ostatni prezes koła przed wybuchem wojny, polecił nam zabrać część książek z biblioteki kola do swych prywatnych mieszkań. Braliśmy te książki bez rewersów, kto ile mógł. Ja też. Po wojnie odnosiliśmy je do Koła Przyrodników. Nie wszystkie książki wróciły. I to nie z winy osób, które je przechowywały. Jedna z moich koleżanek, Zofia Bielańska (-Osu-chowska), też wzięła sporo książek. Całą wojnę przechowywała je w dworku rodziców koło Świątnik Górnych niedaleko Krakowa. Po wojnie rodzice zostali z dworku wyrzuceni chyba przez reformę rolną i nie mogli nawet zabrać swych rzeczy. Wśród nich pozostały i przepadły również książki z biblioteki Koła Przyrodników. Pod koniec września 1939 r. chciałam się zapisać na rok 1939/1940, bo wywieszono ogłoszenie o zapisach na nowy rok akademicki. Zaniosłam więc indeks do dziekanatu Wydziału Filozoficznego. Tam, niestety, zginął po zamknięciu Uniwersytetu Jagiellońskiego przez Niemców. Tak więc nie mam swojego przedwojennego indeksu. W czasie wojny pracowałam w Statistisches Amt [niemieckim Urzędzie Statystycznym] w Krakowie. Mieścił się w Collegium Novum UJ. Bardzo źle tam płacili. Na utrzymaniu miałam mamę, więc po roku zwolniłam się i zdobyłam pracę w fabryce styli do łopat na Zabłociu w Podgórzu. Tam przynajmniej dostawaliśmy zupę ziemniaczaną i dwie kromki chleba. W fabryce pracowali również Żydzi z getta, przedwojenna krakowska inteligencja, lekarze, adwokaci. Byli bardzo zabiedzeni. Choć każdy z nas miał kogoś na utrzymaniu, jak ja moją mamę, często pod stołami dawaliśmy im ten chleb. Cierpieli bardziej niż my, żal było patrzeć. Dopiero po wojnie dowiedziałam się, że podczas okupacji zorganizowane zostały komplety tajnego nauczania biologii. Były tak dobrze zakonspirowane, że nic o nich nie wiedziałam (nie tylko ja, ale i inni koledzy). Chętnie byśmy na tych kompletach studiowali. A tak straciliśmy pięć lat. Niektórzy z kolegów i koleżanek mieli nawet o to pretensje do uczestników tych tajnych kompletów. Gdy oni już kończyli studia, myśmy tak na dobrą sprawę dopiero je zaczynali. Po wojnie nie od razu rozpoczęłam studia. Trudna sytuacja materialna zmusiła mnie do podjęcia pracy. Pracowałam najpierw kilka lat jako nauczycielka w Młodzieżowym Ośrodku Szkoleniowym w Sławęcicach na Śląsku (za Gliwicami). Następnie, po jego likwidacji, przez rok - w szkole w Wodzisławiu koło Jędrzejowa. Dopiero potem kończyłam studia. Magisterium zrobiłam u prof. Franciszka Górskiego w 1951 r. Władysława (Fudalewicz) NlEMCZYKOWA *, Stanisława (Chorabik) STOKLOSOWA ** * 13 II 1948 - członek zarządu, ** VII 1945 - bibliotekarz, 8 II 1946 - bibliotekarz, 6 II 1947 - członek zarządu Trudno odkopać w pamięci po ponad pół wieku pierwsze lata powojenne spędzone na studiach uniwersyteckich. Należymy do pokolenia, któremu wojna o kilka lat opóź- ¹ A. Dunajewski, J. Marchlewski, 1938: Klucz do oznaczania ptaków Polski. Zeszyt III klucza do oznaczania zwierząt kręgowych Polski. Wyd. drugie całkowicie przerobione i powiększone z zasiłku Funduszu Kultury Narodowej. Kraków, ss. 338. Patrz również rozdział „Działalność wydawnicza Koła Przyrodników” w niniejszym opracowaniu. Wspomnienia, relacje z wypraw 131 niła naukę w szkole średniej i studia. Niektórzy uczyli się w czasie wojny na tajnych kompletach, nawet zdali maturę. Większość jednak po ukończeniu kursów, najczęściej handlowych, pracowała, czasem ukrywała się lub walczyła w partyzantce. Po przejściu frontu zaczęła do Krakowa zjeżdżać młodzież z różnych stron Polski. Była to młodzież zazwyczaj starsza wiekiem, z doświadczeniem zdobytym w pracy zarobkowej czy konspiracyjnej, z ogromną chęcią do nauki. W roku 1945 przyjmowano na wiele wydziałów bez egzaminów wstępnych, nawet warunkowo bez świadectwa maturalnego (które należało dostarczyć w terminie późniejszym). Stanisława Chorabik, po zdaniu matury pod koniec 1944 r. na tajnych kompletach Gimnazjum i Liceum Humanistycznego w Myślenicach, zapisała się na pierwszy rok biologii ówczesnego Wydziału Filozoficznego UJ w lutym 1945 r. Odległość Dobczyce-Kraków (28 km) i z powrotem pokonała pieszo. Natomiast Władysława Fudalewicz zapisała się we wrześniu 1945 r. (po zdaniu matury w lipcu 1945 r. w Gimnazjum i Liceum im. Seweryna Goszczyńskiego w Nowym Targu). Pierwszy po wojnie rok studiów był skrócony o około dwa i pół miesiąca i trwał nieprzerwanie od ostatnich dni lutego do połowy września 1945 r. Następny rok - 1945/1946 - był normalnym 3-trymestralnym rokiem akademickim. Początkowe lata studiów były skutecznym sitem selekcji bardziej pilnych i zamiłowanych studentów. Sitem tym był działający do 1948 r. system tzw. rygorozów, czyli egzaminów, które musiało się zdać, aby uczęszczać na inne bardziej specjalistyczne wykłady i ćwiczenia (zoologia, anatomia porównawcza, fizjologia itp.) oraz zapisać się na następny rok. Dla biologów progami do pokonania były: matematyka, fizyka i chemia. Na pierwszy powojenny rok biologii (luty 1945) zapisało się 52 studentów, a magisterium otrzymało tylko 12 z nich. We wrześniu 1945 r. zaczynało pierwszy rok więcej studentów, ale również wielu odpadło lub zmieniło kierunek studiów, przenosząc się na medycynę, farmację, a niektórzy wybrali nauki humanistyczne. Studentami byli także księża, wielkie oryginały i znakomici koledzy, którzy ukończyli studia w terminie. Te pierwsze intelektualnie i emocjonalnie polimorficzne lata były środowiskiem bardzo interesującym i inspirującym. Wyposzczeni marazmem czasów wojny zachłannie uczestniczyliśmy w życiu kulturalnym uniwersytetu i Krakowa. Biegaliśmy do teatru i opery, oczywiście tylko na Jaskółkę” (chuda kieszeń nie pozwalała na kupno biletu na parterze lub w loży), na koncerty oraz różne wieczory i zebrania kółek: filozoficznego, literackiego, poetyckiego, krajoznawczego i innych. Nasz kolega Stefan Strawiński, późniejszy profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, zdobył pierwsze miejsce na konkursie recytatorskim zorganizowanym przez studentów prawa. W piątkowe i sobotnie wieczory biegaliśmy ochoczo na potańcówki organizowane przez „Bratniaka” w „Rotundzie”². Przygrywały do tańca na zmianę dwie orkiestry: medyków i studentów Konserwatorium Muzycznego. Tańczyliśmy do upadłego, do białego rana, popijając od czasu do czasu wodę z kranu. W czasie 3-4 pierwszych lat po wojnie wszystko to jeszcze było możliwe, później zniknęło, zamarło na wiele dalszych lat, a niektóre aktywności, niestety, na zawsze. Większość z nas pracowała, zarabiając na życie. Stypendia były marne i bardzo nieliczne. Hanka Czapik (późniejszy profesor UJ) w czasie studiów pracowała na poczcie w telegrafie. Miała często nocne dyżury. Inni udzielali korepetycji. Niektóre studentki robiły na drutach z powierzonego materiału swetry, rękawiczki, czapki itp. ² Było to Centrum Kultury Studentów, ul. Oleandry 1. 132 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... dla pracowni dziewiarskich. My również podjęłyśmy pracę na 111 roku studiów, odpowiednio: w Zakładzie Zoologii i Entomologii Stosowanej Wydziału Rolniczo-Leśnego UJ jako asystent (W. Fudalewicz-Niemczykowa, późniejszy profesor i prorektor Akademii Rolniczej) i jako nauczycielka (S. Chorabik-Stokłosowa, późniejszy profesor UJ i doctor honoris causa Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego) w X Żeńskim Liceum Ogólnokształcącym im. Królowej Wandy na rogu ul. Krupniczej i Oleandry, ucząc biologii i fizyki w pełnym wymiarze godzin. Trzy lata pracy w tej niezwykłej szkole, do jej zlikwidowania w 1951 r., to były najpiękniejsze chwile przeżyte w gronie wspaniałych przedwojennych profesorów. Umieliśmy jakoś organizować swój czas tak, że kończyliśmy studia w terminie. Ówczesną młodzież oprócz głodu nauki charakteryzowała chęć i gotowość robienia czegoś dla wspólnego dobra. Zaraz po rozpoczęciu roku akademickiego w lutym 1945 r. postanowiliśmy ożywić działalność Koła Przyrodników Studentów UJ. Na wiosnę 1945 zwołaliśmy zebranie wyborcze, które odbyło się w Zakładzie Zoologii w lokalu koła w Kolegium Kołłątaja przy ul. św. Anny 6. Prezesem został Stanisław Milerowicz-Podolski, a jego zastępcą-Jadzia Brylińska. W skład zarządu weszli: Janek Zurzycki, Stasia Chorabik, Adam Głodziński, Adam Krzanowski. Grupa ta wykonała najczarniejszą „robotę” związaną z uporządkowaniem lokalu koła składającego się z 2 pokoi przylegających do Zakładu Zoologii. Niemcy przeznaczyli lokal biblioteki kola na magazyn książek zarekwirowanych bibliotekom żydowskim. Lokal był zawalony niemal pod sufit książkami w językach jidysz i hebrajskim. Część księgozbioru koła wyrzucili Niemcy, część uratowali pracownicy (szczególnie zasłużył się laborant Zakładu Zoologii Systematycznej, pan Leon Zabiegaj) oraz studenci. Stasia podjęła się przywrócenia do życia i uruchomienia biblioteki. Z pomocą kol. kol. Jadwigi Brylińskiej (późniejszy pracownik naukowy PAN), Adama Głodziń-skiego (przeniósł się później na medycynę) i Janka Zurzyckiego (późniejszy profesor, dziekan i prorektor UJ) wiązaliśmy te żydowskie książki w paczki. Część paczek Jadzia Brylińska odwoziła ciężarówką uniwersytecką na ul. Reymonta, gdzie składano je, najprawdopodobniej w jedynym na tej ulicy budynku UJ, w akademiku żeńskim „Jedność” (obecnie „Nawojka”). Liczne obecnie budynki i akademiki AGH przy tej ulicy zbudowano dopiero w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Nie znamy dalszych losów tych książek. Większość z nich woźni Zakładu Zoologii czterokołowym wózkiem zawozili na Kazimierz do jednej z synagog. Dla S. Chorabik, dobrowolnej bibliotekarki, zaczęło się poszukiwanie, odnajdywanie, gromadzenie i katalogowanie książek. Niestety, część zbiorów nie odnalazła się nigdy. Do końca drugiego trymestru (lipiec 1945), biblioteka cieszyła się dwiema wielkimi, wypełnionymi książkami szafami, sięgającymi od podłogi do sufitu wysokiego pokoju. Jadzia zajęła się organizowaniem odczytów naukowych. Pierwszy odbył się w uporządkowanym lokalu koła w kwietniu 1945. Referat o głosach ptaków wygłosił Adaś Krzanowski i zilustrował go głosami nagranymi na płycie gramofonowej. Drugi referat pt. „Zwyczaje owadów”, wygłosił profesor Roman Wojtusiak. Biblioteka była także miejscem integrującym studentów pierwszych powojennych lat studiów biologii. Była biblioteką, czytelnią, ale także rodzajem klubu. To w bibliotece spotykaliśmy się w czasie różnych „okienek”, w przelocie z wykładu na wykład, żeby zostawić lub odebrać wiadomość lub spotkać poszukiwaną koleżankę. Spotykaliśmy się też, żeby w dyskusji wyjaśniać trudne zagadnienia z chemii, fizyki, matematyki czy genetyki, porozmawiać o przeczytanych książkach, sztukach granych i operach śpiewanych w teatrze. Od cza Wspomnienia, relacje z wypraw 133 su do czasu organizowaliśmy odczyty. Tu umawialiśmy się na sobotnie wycieczki przyrodnicze w okolice Krakowa. Od wiosny do późnej jesieni w każdą sobotę wczesnym popołudniem spotykaliśmy się na końcowych pętlach tramwajowych, na Salwatorze, w Bronowicach, w Borku Fałęckim, w Łagiewnikach, w Podgórzu lub na Dworcu Głównym pod zegarem. Stamtąd pieszo lub autobusem docieraliśmy do Przegorzał, na Pastemik, do Tyńca, na Podgórki lub Bielany. Miejsce i czas zbiórki ogłaszaliśmy w miejscach wykładów, ćwiczeń, w Collegium Novum i oczywiście w bibliotece. W wycieczkach tych uczestniczyli, bardzo regularnie, profesorowie: Zygmunt Grodziński, Stanisław Smreczyński, Józef Fudakowski i Roman Wojtusiak (zoologia), Bogumił Pawłowski i Władysław Szafer (botanika) i Marian Książkiewicz (geologia). Wycieczki te były znakomitą szkołą nauki o przyrodzie (fot. 28). Uczestniczący profesorowie byli świetnymi specjalistami, erudytami i interesującymi ludźmi. Oprócz charakterystyki terenu, fauny i flory środowiska uczono nas oznaczać rośliny i zwierzęta, sporządzać zielniki oraz konserwować i przechowywać owady. Starorzecza Wisły były rajem dla ryb, żab i ptactwa. Zniknęły starorzecza, okresowo wysychające mławy. Świat zubożał. Smutno. Prof. Bogumił Pawłowski zachwycał się tak kwiatami, jak i chwastami i przepytywał nas z polskich i łacińskich nazw roślin, które powinniśmy byli już znać z obowiązkowych zajęć z botaniki. Profesorowie Stanisław Smreczyński (fot. 29) i Jan Zaćwili-chowski (czasem chodził na bliższe wypady) zapoznawali nas z przebogatą fauną owadów nawet będących w locie. Raz prof. Smreczyński przypomniał dowcip, że gdy na jednej z wypraw pokazał na drzewie siedzącego owada i podał jego nazwę, to student potwierdził i dodał: „Tak, to samiec”! A był to ryjkowiec, u którego płeć można było rozpoznać tylko pod lupą po przysadkach płciowych na końcu odwłoka. Opowiadał również o wydarzeniu dotyczącym przekopnicy okazałej (Apus cancriformis). Skorupiak ten żyje w Polsce w kałużach, stawach przyściekowych, w wysychających w lecie zbiornikach wodnych. Występują tylko samice. W połowie XIX w. dr Antoni Kozu-bowski³ znalazł samca i objechał z nim pół świata. Polarnik i geolog prof. Stanisław Siedlecki (przed wojną brał udział w wyprawach na Spitsbergen) wyszukiwał skamieliny w Jurze Krakowskiej dokumentujące życie w erze mezozoicznej. Kopalne amonity i belemnity budziły naszą ciekawość. Ornitolog prof. Bronisław Ferens szukał z nami (na próżno) gniazda ślepowrona (Nycticorax nycticorax) w lasach koło Zatora, gdzie była kolonia tych nocnych ptaków. Wszystkie te wycieczki nie tylko nas uczyły, ale także integrowały. Łączyliśmy się w śpiewie pieśni partyzanckich, powstańczych, kołysanek i popularnych wówczas piosenek marynarskich, korsarskich i harcerskich. Prym w nich wiodła Jaga Wilkoń-Michalska (późniejszy profesor uniwersytetu w Toruniu), która objęła prezesowanie koła po Kaziku Kowalskim. Często o świcie, w wielkiej ciszy, maszerowaliśmy małą grupką z kolegą Adamem Krzanowskim (późniejszym profesorem PAN), zamiłowanym ornitologiem, nad rozlewiska w Przegorzałach, żeby rozpoznawać ptaki po ich głosach i locie. To w bibliotece koła Adaś Krzanowski namówił Stasię Chorabik do pomocy przy kolczykowaniu nietoperzy, gnieżdżących się na strychu kościoła Mariackiego, w związku z badaniami ³ ZZ. K. [Z. Kosiek], 1987: Kozubowski Antoni August (1805-1880) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich. PWN, Warszawa, s. 291. 134 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... populacji tych zwierząt w Krakowie i okolicy. Wdrapywaliśmy się więc po drabinach na strych, gdzie Adaś chwytał nietoperze. Zadaniem Stasi było przytrzymywanie wyrywających się zwierząt. W otwartych pyszczkach widać było ich ostre, jak szpileczki zęby. Adaś zakładał kolczyki kwitowane wysokim przenikliwym piskiem. Atmosfera strychu była niesamowita, półmrok, mnóstwo pajęczyn, guana i „winogrona” nietoperzy, zwisające z belek i wsporników strychu. Spędzaliśmy tam wiele godzin, bowiem wszystkie osobniki musiały być zakolczykowane i numery wielokrotnie sprawdzone w celu ustalania ich wędrówek. Po takiej pracy brudni jak „nieboskie stworzenia” wracaliśmy do biblioteki. Do większych inicjatyw koła należało zorganizowanie dwóch 7-dniowych wycieczek przyrodniczych: w Pieniny w lecie 1946 i na wyspę Wolin w lecie 1947 r. W wycieczce w Pieniny uczestniczył prof. Pawłowski. Spenetrowaliśmy Duże i Małe Pieniny, wszystkie stanowiska flory charakterystyczne dla tego biotopu, stanowisko roślin kopalnych oraz spłynęliśmy przełomem Dunajca. Profesor szedł zawsze na czele naszej grupy. Nosił ogromny plecak, tak wielki, że patrząc na niego z tyłu, widać było ogromny wór idący na dwóch cienkich nóżkach (profesor nosił pumpy). Mieszkaliśmy w Szczawnicy w opustoszałej willi „Sokolica”. Były tam jedynie materace leżące na podłodze, które służyły nam za posłanie. Posiłki przygotowywały dyżurne w kuchni mieszczącej się w suterenie. Najczęściej była to owsianka na śniadanie, a po południu obiad złożony z makaronu i jakiejś konserwy. Formowaliśmy kolejkę i każdy dostawał swoją rację do blaszanego garnuszka lub menażki. Profesor zawsze stawał skromnie na końcu kolejki. Wówczas dyżurne koleżanki ciągnęły go za ręce na początek kolejki lub wyrywały mu menażkę z rąk i napełniały pożywieniem. Na wyspę Wolin jechaliśmy pociągiem Przemyśl-Szczecin w niesamowitym tłoku i upale. Jazda trwała 16 godzin. Nie zapomnimy pokonywania długiego prowizorycznego mostu nad Zalewem. Pociąg ledwie się poruszał, pełzł jak ślimak, a most trzeszczał. Przyjechaliśmy do Szczecina po południu. Zainstalowaliśmy się w jakimś hotelu, w którym pierzyny i poduchy były bez powłóczek. Halina Datkówna-Krzanowska (późniejsza profesor i dziekan Wydziału BiNoZ UJ), Jadzia Brylińska i Stasia wybrały się „do miasta”. Szczecin wówczas leżał w gruzach. Wszędzie włóczyły się grupy radzieckich matrosów i sołdatów. Trzech z nich zwróciło uwagę na nas i szybkim krokiem zmierzali w naszym kierunku. Widząc, co się święci, zaczęłyśmy co tchu uciekać po gruzach, blokach kamiennych i belkach, a mołojcy za nami. Jakimś cudem, przerażone, trafiłyśmy do hotelu. Następnego dnia pojechaliśmy do Międzyzdrojów. Naszym celem była fauna i flora puszczy dębowej na Wolinie. Przejeżdżaliśmy przez zdewastowane i wyszabrowane do zera, opuszczone wsie i miasteczka. Okropny, przygnębiający widok. Międzyzdroje były oazą życia. Zamieszkaliśmy w jakimś doprowadzonym do stanu używalności domu. Penetrowaliśmy puszczę dębową, zbieraliśmy i oznaczali rośliny i zwierzęta, kąpaliśmy się w morzu. Większość z nas była nad morzem pierwszy raz w życiu. Był to sierpień, więc akurat był „wysyp” meduz. Kierownikiem organizacyjnym i naukowym wycieczki był kolejny prezes koła po Milerowiczu-Podolskim, Kazik Kowalski (późniejszy profesor PAN i prezes PAU). Był już na ostatnim roku studiów i miał dużo więcej od nas wiadomości, zwłaszcza faunistycznych. W roku 1948 prof. Roman Wojtusiak zorganizował wycieczkę do Gdyni, w czasie której największą atrakcją było zejście na dno morza (do 10 m głębokości). Wchodziło się do Bałtyku w hełmie, do którego z brzegu pompowano powietrze. W pasie było się Wspomnienia, relacje z wypraw 135 przywiązanym sznurkiem, aby się za daleko nie oddalić. Wydarzenie to było dla mnie (W. Fudalewicz-Niemczykowa) wielkim przeżyciem. Zobaczyłam gąbkę i bardzo chciałam jąz bliska oglądnąć. Niestety, sznurek nie pozwolił. Koło Przyrodników organizowało imprezy towarzyskie. Były to wieczorki przy herbacie i kanapkach. Odczytywano wtedy dowcipne wierszyki o profesorach, asystentach czy kolegach pełniących funkcje w kole. Było też wśród nas wielu oryginałów, o autentycznych, czasem maniakalnych zainteresowaniach przyrodniczych. Materiału więc do „twórczości satyrycznej” nie brakowało. Fragment jednego z wierszyków autorstwa koleżanki Marysi Symczak zamieszczamy poniżej⁴. Śpiewano piosenki solo, w duecie i chóralnie. Były nawet wieczorki taneczne. Pamiętam jeden z nich zorganizowany w „Rotundzie”, który przed wojną nazwany byłby „balem”, bowiem przygotowaliśmy kotyliony parzyste. Ile było przy tym różnych podchodów, starań, aby takie same kotyliony miały wpięte odpowiednie osoby i mogły się odszukać. Innego rodzaju wspomnienia (niezwiązane z Kołem Przyrodników) dotyczą obchodów 1 i 3 maja w 1946 r. Młodzież mieszkająca głównie w akademikach brała udział w pochodzie trzeciomajowym ulicami Krakowa, wykrzykując nazwisko Stanisława Mikołajczyka, wiceprezesa Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej i prezesa PSL (po śmierci Wincentego Witosa), popierając jego działalność w zwalczaniu przeobrażeń socjalistycznych w Polsce. Na Błoniach wyjechała naprzeciw kawaleria WP, a gdy studenci rozbiegali się, wyłapywała ich Służba Bezpieczeństwa i zwoziła na Plac Inwalidów. Przez 3-4 dni przesłuchiwano wielu z nas. Większość wyszła na wolność po paru dniach, niektórzy po kilku miesiącach. Byli jednak studenci uwięzieni przez kilka lat. ⁴ Młodemu przyrodnikowi ku rozwadze Wielu myśli, że łatwo jest studiować przyrodę, Więc traktują naukę, jako niezłą przygodę. Ale mylą się bardzo, myśląc tymi sposoby, 1 jak to jest naprawdę, o tym rzeknąć warto by. Każdy młody osobnik, gdy przyroda go znęci, Musi być psychologiem, aby wiedzieć jak kręcić, By z przypadków żywota, co się tłoczą bez liku, Tylko takie wybierać, co nie wiodą do krzyku. Pomyśl dobrze i rozważ u siebie, Że wedle przyrody nakazów, Kto nie sądził poważnie ni razu, Źle będzie sądzony w niebie. Gdy profesor natchniony rzuca słowa jak kwiaty, Pisze, maże, rysuje - nowe wyzwala światy, Wtedy nie daj się porwać jego płynną wymową, Nie daj się oszołomić, gdy chcesz z tego wyjść zdrowo. Radzę ci, jak przyjaciel, że nie notuj zbyt wiele, Bo pokręcisz, pogmatwasz, będziesz głupi jak cielę. Nigdy całej mądrości naraz połknąć nie można, Pisz więc czasem i mało, jak najbardziej z ostrożna. No bo pomyśl i rozważ u siebie, Czyż wedle przyrody nakazów, Kto notuje tak wszystko od razu, Będzie miał co notować w niebie? 136 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... W Kole Przyrodników powstał pomysł napisania skryptu Zoologia ogólna na podstawie wykładów prof. Stanisława Smreczyńskiego. Profesor mówił bardzo szybko, dużo pisał terminów łacińskich na tablicy, lecz do rysunków nie miał daru. Żartowaliśmy z rysunku „rozkład tłuszczu u kobiety”. Były to 3 kółka różnej wielkości, które ilustrowały ciekawe wywody profesora o różnicy płci w rozmieszczeniu tłuszczu. Wykłady stenografował ulubiony nasz kolega ksiądz bernardyn - Jan Nosal. Bardzo dokładne notatki miała także Dziunia Fudalewicz-Niemczykowa, która również stenografowała, co ogromnie przyspieszało zapisywanie wykładów. Nie było żadnych polskich podręczników. Profesor wykładał na podstawie podręczników niemieckich i francuskich. Klasztor Bernardynów posiadał maszynę do pisania, więc wspólnie z Marią Symczak-Kasperczyk chodziłyśmy do podziemi klasztoru i pisałyśmy z księdzem skrypt, który poprawił i opatrzył wstępem profesor S. Smreczyński. Innym duchownym, bardzo przez nas łubianym kolegą, był jezuita ksiądz Choczewski, znawca roślin i zwierząt, bardzo wysoki i chudy, którego nazywaliśmy „iglicznią”. Pisząc te wspomnienia po ponad 50 latach, uświadamiamy sobie, jak wiele mieliśmy szczęścia, studiując na Uniwersytecie Jagiellońskim bezpośrednio po wojnie, kiedy wykładali profesorowie, którzy byli mistrzami lub wychowankami mistrzów, a system organizacji studiów i nauki był kontynuacją lat przedwojennych. Wszyscy studenci pragnęli nadrobić czas stracony w latach wojny. Nawet przerwy między zajęciami wykorzystywaliśmy na uzupełnianie notatek, a gdy poczuliśmy się zmęczeni, wybiegaliśmy na Planty, aby je oblecieć wokół Starego Miasta i wrócić na św. Anny 6, do naszego koła. Kraków bowiem miał to do siebie, że wiele gmachów uniwersyteckich było w centrum Starego Miasta, osiągalnych łatwo dla młodych, szybkich nóg. Z dwunastu studentów biologii pierwszego powojennego roku (1945), którzy ukończyli studia w terminie (1949), dziewięcioro zostało profesorami wyższych uczelni lub PAN. Kazimierz KOWALSKI 8 II 1946 - prezes, 6 11 1947 - prezes, 13 II 1948 - członek sądu koleżeńskiego Studia przyrodnicze zacząłem na tajnym nauczaniu w 1944 r., po zdaniu w tymże roku, oczywiście też tajnej, matury. Był to już drugi (i ostatni) rok tajnego nauczania biologii na UJ. O tych czasach (ze spisem nazwisk) piszą we wspomnieniach m.in. Jadwiga Siemińska i Adam Krzanowski w książce Ne cedat Academia (Wyd. Literackie, Kraków 1975). Oba komplety chodziły zresztą częściowo na te same wykłady i w ogóle blisko z sobą żyliśmy. Koła Przyrodników nie było; była ogólnouniwersytec-ka Bratnia Pomoc, która m.in. organizowała opiekę nad wysiedlonymi warszawiakami po powstaniu, w czym brałem udział. Tuż po wyzwoleniu Krakowa spotkaliśmy się wszyscy na ul. św. Anny 6, która była wówczas ośrodkiem życia studentów biologii, a zwłaszcza zoologii, bo botanicy skupili się koło Instytutu i Ogrodu Botanicznego. Kontynuowaliśmy wykłady, które przerwaliśmy tylko na parę dni, bo poprzednio odbywały się niemal do dnia ofensywy radzieckiej. Zaraz też zabraliśmy się do pomocy w porządkowaniu budynku i majątku uniwersyteckiego. Własność zakładów w dużej mierze dzięki opiece woźnych pozostała, ale było to wszystko w okropnym stanie w piwnicach. Na podwórzu na św. Anny 6 były jakieś drewniane budy, które rozbieraliśmy na opalenie zakładów. Zaraz też zabraliśmy się do porządkowania majątku Koła Przyrodników. Nie pamiętam już, kiedy i w jakiej formie zostałem wybrany prezesem i kto wszedł do zarządu. Tak więc zaczęliśmy porządkować lokal Koła Przyrodników, który znajdował się Wspomnienia, relacje z wypraw 137 na parterze na lewo od wejścia do budynku na św. Anny 6. Była tam zwalona kupa książek - wcale pokaźna biblioteka, którą dość szybko uruchomiliśmy. O ile pamiętam, była też reszta nakładu kluczy do oznaczania kręgowców Polski, wydanych przed wojną przez koło, które sprzedawaliśmy. Zresztą w tej serii kluczy nie zdołano do wojny wydać ryb. Pamiętam, że jeździłem do prof. Franciszka Staffa, ichtiologa i profesora SGGW, prosząc go, by się podjął tego opracowania. Jakoś nic z tego nie wyszło, profesor potem wydał książkę o rybach Polski, ale nie w tej serii. Stosunkowo wcześnie, ale też już daty nie pamiętam, wyszła systematyka kręgowców według wykładów prof. Grodzińskiego, a potem - ale to już po mojej kadencji - kilka innych skryptów. Zaraz też zaczęliśmy wycieczki przyrodnicze. W tym czasie trzeba było iść pieszo z Krakowa, innych możliwości prawie jeszcze nie było. Pamiętam, że przynajmniej z niektórych pisaliśmy zbiorowe sprawozdania naukowe. Wakacje 1945 r. były krótkie. Byliśmy wówczas, choć chyba była to prywatna wycieczka, w kilka osób (Halina Dat-kówna-Krzanowska, Krystyna Swieżawska-Wiktorowa i ja, może jeszcze ktoś) w Pieninach i Tatrach. Potem koło zorganizowało wycieczkę na Wolin, w której brałem udział. Jeszcze później, ale to był chyba 1950 r., uczestniczyłem w obozie koła na Mazurach w Puszczy Piskiej. Nawet wydrukowałem notatkę o zrzutkach sów zebranych w czasie tego obozu, ale już nie byłem wówczas studentem. Jadwiga WlLKOŃ-MlCHALSKA 8 II 1946 - członek komisji rewizyjnej, 6 II 1947 - skarbnik, 13 II 1948 - prezes Pozwolę sobie parę słów napisać o atmosferze, jaka panowała w pierwszym, powojennym okresie moich studiów, naświetlając trochę sprawy koła. Na uniwersytecie była bardzo zróżnicowana młodzież studencka - zarówno co do wieku, jak i poziomu wiedzy. Ja miałam 23 lata (jak zdecydowana większość). Przed wojną ukończyłam w Krakowie 4 klasy gimnazjum im. Mickiewicza oraz jedną klasę liceum przyrodniczego. Bezpośrednio po oswobodzeniu Krakowa, po przedostaniu się przez most pontonowy na Dunajcu i po dojeździe towarowym pociągiem z Przeworska (gdzie przez ostatni rok wojny pracowałam w cukrowni) zapisałam się na trzymiesięczny kurs do uzyskania matury w Państwowym Liceum Matematyczno-Przyrodniczym, zgłaszając równocześnie chęć nauki na Uniwersytecie Jagiellońskim. We wrześniu 1945 r. mój indeks podpisał prof. Bogdan Kamieński - nauczyciel technologii chemicznej w czasie wojny, w technikum chemicznym. W tej szkole poznałam też przyszłych państwa Kor-nasiów (Hankę i Janka) - wydaje mi się, iż oni tej szkoły nie ukończyli. Ja skończyłam ją w 1942 r. m.in. w celu zabezpieczenia się przed wywiezieniem do Niemiec. Świadectwo chemiczne było zaraz po wojnie pozytywnie zweryfikowane ze względu na wysoki poziom nauczania przez przedwojenną kadrę naukowców, która uratowała się przed wywiezieniem do obozów koncentracyjnych. Po tych autobiograficznych fragmentach przejdę do charakterystyki stosunków i pracy naukowej koła, włączając również towarzyskie, wesołe anegdoty z udziałem profesorów i asystentów. Najmłodszą studentką była śliczna, siedemnastoletnia Heniusia z grubymi warkoczami, w sukience przed kolana. Przyjechała z Bochni pod opiekę niewiele starszego studenta medycyny Adama, który dla towarzystwa chodził też na wykłady z botaniki i strzegł przyszłej małżonki przed płcią męską. Nieco od niej starsza była Alina Porębska - wkrótce Kwiatkowska - zasłużona później w sprawach ochrony przyrody (długoletnia pracownica Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie). Przeważały na roku panie, wiele z nich zaczynało studia przed wojną lub w czasie wojny w podziem 138 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... nym nauczaniu. Były młode, piękne i zapalone do pracy, prawie zakochane w naukach przyrodniczych. Panów była garstka - najstarszymi byli Jaromir i Gruszka, nierozłączni, „podtatusiali” i już zaobrączkowani - niemniej bardzo zaprzyjaźnili się z całą grupą. Wśród nich było też trzech księży: ks. jezuita Jan Choczewski mierzący prawie 2 m, ks. Jan Nosal, bernardyn z Kalwarii Zebrzydowskiej i ks. dominikanin - niestety, nie pamiętam jego nazwiska. Przypominam sobie za to wesołe zdarzenie z wykładu prof. Zygmunta Grodzińskiego. Profesor zwykł był czasem sprawdzać listę obecności na ćwiczeniach. Pewnego razu czyta: „ksiądz Choczewski, ksiądz Nosal, ksiądz dominikanin i ksiądz Czopek”. Wywołany nieoczekiwanie kolega ze Skawiny, Juluś Czopek, wstał i rzekł: „Owszem, to ja jestem Juliusz Czopek, ale nie ksiądz”. Ubawiło nas to wszystkich z profesorem włącznie. Jeśli już wspomniałam prof. Grodzińskiego, to opowiem jeszcze o dwóch wydarzeniach. Profesor wykładał systematykę kręgowców, nie czytał jednak wykładów, lecz mówił z pamięci. Rysował przy tym kolorową kredą skomplikowane rysunki dotyczące np. rozwoju systemu krwionośnego czy nerwowego na różnych przykładach zwierząt. Profesor pisał zawsze bardzo wyraźnie. Na jednym z wykładów staraliśmy się nadążyć i przekopiować z tablicy rysunek systemu krwionośnego (wykonany czerwoną kredą) i nerwowego (kredą niebieską). Profesor tymczasem kredą białą dorysował kontury i naraz, ku wielkiemu zdziwieniu, ujrzeliśmy krowę z rogami i odnóżami. Prof. Gro-dziński był wspaniałym wykładowcą. Był bardzo punktualny i nigdy nie przedłużał wykładu. Pewnego razu, gdy któryś ze studentów spojrzał na zegarek 10 minut przed zakończeniem wykładu, on spostrzegł to i natychmiast opuścił salę. Nie znosił bowiem nietaktów czy niestosownych uwag. W jego zakładzie wszyscy pracowali niemal bezszelestnie. Był on jednak bardzo towarzyski i przychylny młodzieży - przekonaliśmy się o tym na wycieczce koła do Lanckorony. Gdy zapukałam do jego gabinetu, by zaprosić go na wycieczkę, asystenci zamarli, gdyż odważyłam się przeszkodzić mu w pracy. Ja natomiast przedstawiłam się jako prezes koła i powiedziałam o naszym planie niedzielnej wycieczki przyrodniczej. Profesor był bardzo wzruszony i zapewnił nas, że weźmie w niej udział. Istotnie, pojechał razem ze swym synem, Władkiem -przyszłym przewodniczącym koła i późniejszym jego opiekunem - który wówczas, jako kilkunastoletni chłopak, uganiał się z siatką za motylami. Na podwórzu klasztoru graliśmy w siatkówkę. Nagle wjechał koń, ciągnąc z trudem wóz wyładowany flaszkami lemoniady. Zawiesiliśmy grę, lecz profesor poderwał się, chwycił pierwszą z brzegu skrzynkę z lemoniadą, dając przykład studentom, którzy pomogli mu szybko rozładować wóz. Profesor włączył się do naszego meczu siatkówki, świetnie serwując. Dowiedzieliśmy się później o jego dużym społecznym zaangażowaniu, był w szczególności dyrektorem Społecznego [Męskiego Katolickiego] Stowarzyszenia Akademickiego YMCA w Krakowie, założonego tuż przed wojną przy ulicy Krowoderskiej. Pamiętam też inne wydarzenie charakteryzujące przychylny stosunek profesora do naszych powojennych zmartwień i niedostatków. Spóźniłam się pół godziny na wykład, ale zapukałam do drzwi i weszłam na salę wykładową. Profesor spojrzał na mnie nieco zdziwiony. Przeprosiłam pana profesora i wytłumaczyłam, że musiałam stać w kolejce po talon na buty z UNRRA, to mówiąc, otworzyłam paczkę i tryumfalnie pokazałam wszystkim ten cenny podarunek. Profesor odrzekł: „To bardzo ważny powód spóźnienia”. Być może żartował, ale nie wiem tego na pewno. Na egzaminie z systematyki zwierząt kręgowych prosił, aby podać nazwę gatunkową i całą przynależność systematyczną wybranego kręgowca oraz określić jego zasięg Wspomnienia, relacje z wypraw 139 geograficzny. Nie wiem, co się stało, ale wszystkie kręgowce uciekły mi z pamięci. Podałam tylko słowo „koń”, pamiętając już tylko swoje nazwisko. Nazwę łacińską gatunku wymyśliłam: Equus domesticus. Profesor zaśmiał się tylko, ale ewolucję palców u odnóży i historię konia Przewalskiego odpowiedziałam na bardzo dobrze. Henia również wystraszyła się i, ku ubawieniu profesora, wymyśliła sobie przepiórkę. Jedynie nielubiany przez nas „Piszczydło”, nazywany też „Jędrek Mędrek”, tak się wymądrzał przed profesorem, sypiąc nazwami łacińskimi (zresztą błędnymi), że profesor ostatecznie zaliczył mu egzamin, ale z wynikiem dostatecznym. Profesor czasem nas zaskakiwał swoimi szybkimi decyzjami. W przeciwieństwie do wykładów prof. Grodzińskiego, prof. Stanisław Smreczyński mówił bardzo szybko, jeszcze szybciej pisząc na całej szerokości tablicy. Niestety, zaraz potem błyskawicznie ścierał ją mokrą gąbką, by zacząć to pospieszne zapisywanie tablicy od nowa. Prosiliśmy profesora, by trochę zwolnił. Czerwieniąc się, powiedział skromnie: „Spróbuję”. Niestety, to nic nie pomogło. Musieliśmy poprawiać łacińskie nazwy z podręcznika Domaniewskiego, którego jeden egzemplarz mieliśmy w kole. Mimo to młodzież bardzo lubiła profesora Smreczyńskiego, o czym świadczy fotografia wianuszka pań na łące z księdzem Nosalem w środku. Kilka z nich zostało asystentkami profesora, a później profesorami, np. Baśka Węglarska, Hanka Czapik, Hania Krzysztofowicz i Dziunia Fudalewicz. Inne jego wychowanki zasiliły zakłady naukowe pokrewnych dyscyplin przyrodniczych. Dodam jeszcze parę zdań o dwóch profesorach - wykładowcach ogólnych przedmiotów znajdujących się w programach zarówno zoologicznych, jak i botanicznych kierunków. Katedra Geologii, której kierownikiem był prof. Marian Książkiewicz, mieściła się też na ul. św. Anny 6, na pierwszym piętrze. Profesor przyjechał po wojnie z Anglii, prowadził wykłady z geologii dynamicznej, a ćwiczenia prowadził przystojny i dystyngowany dr Stanisław Siedlecki, zwany przez nas pieszczotliwie „Siasiem”. Profesor nie rnusiał udawać Anglika. Chodził zawsze w czarnym garniturze i w nienagannie białej koszuli z czamą muszką. Jego wykład był jak świetnie zrealizowany film: przed naszymi oczyma roztaczał się widok zmieniającej się planety, wybuchały wulkany, ocean toczył ogromne fale. Słuchaliśmy o tym, jak powstały góry, lodowce, doliny, rzeki i strumienie. Patrzył w dół, czasem tylko dostrzegając nas w pierwszych rzędach ławek. Przecierał okulary, ale nigdy na nas nie patrzył. Wykłady były wspaniałe, wystarczyło tylko słuchać uważnie. Do dzisiaj pamiętam, jak to przez procesy denudacyj-ne z krajobrazu górskiego wyłania się prawdziwa peneplena - i do tego kiedyś dojdzie. A mówił nam o tym na wycieczce w Lanckoronie, pokazując rozległą dolinę Skawy u stóp wzgórz. Był kawalerem, już w starszym wieku. Nie zwracał uwagi na kobiety, choć nieraz chciałyśmy zmusić go wzrokiem, żeby przynajmniej na nas popatrzył. Raz chyba na nas spojrzał spod okularów, trochę się speszył i nadal patrzył w dół. Jakież było nasze zdumienie, kiedy poznawszy pewną nauczycielkę w schronisku w Zakopanem, oświadczył się jej i wkrótce ożenił. Okazało się, że ta pani przyniosła mu poduszkę pod głowę, bo zatelefonował, że nie ma poduszki do spania. Jest to fakt, tak jak i nasz autentyczny zawód, że wybrał inną, a nie jedną z wielbicielek z pierwszego rzędu. W drugim zakładzie byli pracownicy o dziwnych nazwiskach: Bieda, Liszka, Ge-roch, Krach i jeszcze ktoś, tworzący razem przypadkowo dość spójną grupę. Siedziałyśmy z Zosią, Basią, Hanią i Marysią przy oknie z widokiem na zakład. Były tylko dwa miejsca, rysowałyśmy fragmenty eksponatów wykopaliskowych jakichś gatunków 140 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... skorupiaków. Prof. Bieda podszedł do nas i zapytał: „Jak wy się tu mieścicie?”. „Z biedą” odrzekłam. Profesor oniemiał, popatrzył na mnie spod grubych binokli, a ja nagle zorientowałam się, co palnęłam. „Przepraszam” powiedziałam i w ten sposób powstała anegdota do dziś powtarzana w Katedrze Paleontologii. Teresa SKRZYŃSKA-GEDYMIN 23 [lub 21] I 1950 - skarbnik i kierownik referatu wydawniczego Pierwsze kolokwium na studiach - systematyka kręgowców. W sali wykładowej stremowaną gromadkę słuchaczy (ok. 10 osób) pytał prof. Grodziński. Uczyliśmy się z notatek z jego wykładów. Profesor rzucił nazwę łacińską - nikt nie wiedział, o co chodzi. Następnie nazwa polska - nadal nie rozumieliśmy pytania. Wreszcie znajomy termin: Cyclostomata. Oddychamy z ulgą. Zapytana osoba zaczyna odpowiadać zupełnie dobrze. Wtem profesor wstaje, oznajmia, że nie zdaliśmy i wychodzi z sali. Zupełna konsternacja, niektóre koleżanki płaczą, niektórzy koledzy śmieją się, bo nawet ust nie zdążyli otworzyć. Później okazało się, że kręgouste nazywane są również smocz-kouste (ale tej drugiej nazwy nie było na wykładzie). Po kilku dniach profesor ogłosił, że wszyscy, którzy tego pechowego dnia zdawali, mają się zgłosić. Za „drugim podejściem” odbyło się wszystko dobrze. Cały powyższy incydent został opisany w satyrycznym wierszyku. Wierszyk ten był odczytany na zabawie karnawałowej urządzanej przez Koło Przyrodników. Kto pamięta te zabawy? Najprzód mały poczęstunek i część „artystyczna”. W tych latach studiowało z nami dwóch księży, a właściwie trzech księży (tylu zapamiętałam): jezuita, bernardyn i ksiądz z USA (Polak). „Kolega bernardyn” na takim podwieczorku zabawiał nas różnymi żartami. Po pierwszej części następowały tańce. Ciało profesorskie (obecne na pierwszej części) znikało, pozostawała tylko jedna osoba, która czuwała, aby wszystko odbywało się spokojnie. W roli „przyzwoitki” pamiętam prof. Skalińską. Ponieważ na biologii przeważały dziewczęta, więc na tańce przychodzili studenci z AGH i Politechniki Krakowskiej. Orkiestra dziarsko grała, dużo się tańczyło. Choć nie było wódki ani disc jockeya, zabawy były udane. Czy nasze dzieci, a właściwie wnuki, umiałyby się w taki sposób bawić? Najmilej wspominam wycieczki i obozy. Dawały dużo wiedzy, ale i dużo przyjemności (rozśpiewany prof. Bogumił Pawłowski). Z Białowieży pamiętam Jasia Pinow-skiego, który wyciągnął nas (tj. kilka koleżanek z Mirką Dylewską na czele) na noc do puszczy. Nocowaliśmy w chacie (szałasie), w której były tylko drewniane ławy. Jeszcze przed świtem Jaś nas wyprowadził chyba na jakieś łąki, aby posłuchać i rozpoznać różne ptaki. Pobyt w Puszczy Piskiej kojarzy mi się z Tadziem Tacikiem⁵, który uczył mnie botaniki. Do dziś rozpoznaję piołun (Tadzio zachęcił mnie, abym „skosztowała” tej rośliny, nie uprzedzając mnie o jej gorzkim smaku). Na tym obozie była Krysia Za-ćwilichowska⁶ (wtedy już po doktoracie), miała ona spirytus do konserwowania oka ⁵ Tadeusz Tacik (1926-1989) był długoletnim pracownikiem naukowym Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN w Krakowie. Z. Mirek, 1990: Tadeusz Tacik (20.VII.1926-2.IV.1989). Wiadomości Botaniczne 34(2): 25-26. ⁶ Krystyna Zaćwilichowska (1924-1969) była pracownikiem Zakładu Biologii Wód PAN w Krakowie, członkiem komitetu redakcyjnego Acta Hydrobiologica i tłumaczem literatury biologicznej. Z. Kawecki, 1972: Wspomnienie o Krystynie Zaćwilichowskiej (1924-1969). Dr Krystyna Zaćwilichowska. Obituary. Wspomnienia, relacje z wypraw 141 zów jakichś stawonogów. Chodziły słuchy, że Krysia, Marceli (nazwiska nie pamiętam) i jeszcze jeden kolega spijali „wijówkę”. Wracając do księdza z USA (Bogackiego?) - pamiętam go z ćwiczeń z botaniki prowadzonych przez prof. Janinę Szaferową* ⁷. Ów ksiądz miał swój własny, bardzo dobry mikroskop. Gdy pani profesor chciała, byśmy coś szczególnego zauważyli, mówiła: „Proszę popatrzeć u księdza Bogackiego”. Ten ksiądz, chyba po 2 latach, po wakacjach już się nie pojawił. Podobno go ostrzeżono, aby do Polski nie przyjeżdżał, bo wiadome służby mają go na oku. Wiadome służby pewno niejednego z nas miały na oku. Tragiczną śmieć Staszka Wanata z tzw. kompanii akademickiej, wiosną, 5 maja 1950 r., wiązano z działalnością służb bezpieczeństwa. Poznań, maj 2003 Urszula KORZENIAK 1 1983 - prezes Przewodniczyłam zarządowi Koła Przyrodników Studentów w roku akademickim 1982/1983. Był to czas stanu wojennego. Do końca 1982 r. działalność koła była zawieszona. Dopiero w styczniu 1983 r. statut został ponownie zarejestrowany i koło mogło rozpocząć normalne funkcjonowanie. Wtedy też odbyło się zaległe walne zebranie i wybory nowego zarządu, na którego czele stanęłam jako prezes. Ze względu na późniejszy niż zazwyczaj wybór, moja kadencja była krótsza. Poświęciłam ją głównie na walkę o utrzymanie niezależności koła. Jedyną wtedy legalnie działającą reżimową organizacją studencką był Socjalistyczny Związek Studentów Polskich (SZSP). SZSP czynił starania o przejęcie, przynajmniej formalnej, kontroli nad kołem. Oferował w zamian dofinansowanie działalności. Przejęcie to miało się odbyć mimochodem i cichaczem. W tej sprawie odbyłam kilkakrotne rozmowy w siedzibie SZSP. A ponieważ uważałam, że tak zasadniczej decyzji nie mogę podejmować ani ja, jako prezes, ani nawet sam zarząd, zwołałam więc wiosną 1983 r. nadzwyczajne walne zebranie, które nie przyjęło oferty SZSP. W rezultacie koło pozostało niezależne, ale miało mniej środków na działalność. Niestety, następny prezes przyjął ofertę SZSP ze względu na duże potrzeby finansowe koła. Dzięki temu SZSP mogło wpisać działalność Koła Przyrodników Studentów UJ do swych sprawozdań. W zamian koło było również finansowane przez tę organizację. Z okresu mojego prezesowania kołem pamiętam obozy naukowe. W tamtych czasach do zadań prezesa należało wizytowanie takich obozów. Z przeprowadzonych wizytacji w pamięci pozostała wizytacja obozu sekcji molekularnej w Czaplinku, chyba ze względu na koszmarny dojazd autobusem na miejsce obozowania. Inny obóz zorganizowany został w Przemyślu, może w ramach „akcji Przemyśl 2000”. Wspólnie ze studentami z Politechniki Krakowskiej prowadziliśmy badania dla Przemyśla. Badania polegały na zbieraniu marchewki (biologowie) i oznaczaniu w niej zawartości Przegląd Zoologiczny 16(1): 9-11; J.M. Włodek, 1971: Dr Krystyna Zaćwilichowska 1924-1969. Acta Hydrobiologica 13(1): 1-4. ⁷ Janina Jentys-Szaferowa (1895-1983) była profesorem w Instytucie Botaniki PAN w Krakowie. P. Köhler, 2004: Leksykon Botaników Polskich. Dictionary of Polish Botanists. 49. Janina Maria Jentys-Szaferowa. Wiadomości Botaniczne 48(1/2): 67-71; J. Staszkiewicz, 1970: Prof, dr Janina Jentys-Szaferowa. W 75-lecie urodzin. Wiadomości Botaniczne 14(4): 269-275; J. Staszkiewicz, 1987: Pro memoria prof, dr hab. Janina Jentys-Szaferowa (1895-1983). Wiadomości Botaniczne 31(3): 139-142. 142 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... SO2 (pozostali studenci). Miało to w jakiś sposób dać odpowiedź na pytanie o zanieczyszczenie środowiska wokół tego miasta. Kraków, 14 II 2004 r. B. Relacje z wypraw W materiałach archiwalnych brak prawie zupełnie sprawozdań z wypraw i obozów zagranicznych zorganizowanych przez Koło Przyrodników. Chcąc tę lukę wypełnić, rozesłałem prośbę do uczestników wypraw i obozów, by napisali wspomnienia. Niestety, większość z różnych względów odmówiła. A szkoda. Poniżej zamieszczam kilka opisów, które zdołałem uzyskać. Polska Przyrodnicza Wyprawa Naukowa „Safari '85" Organizatorzy: Koło Przyrodników Studentów UJ, Koło Naukowe Geologów Studentów UJ. Czas trwania: 3 VII-7 XII 1985 r. Uczestnicy: opiekun naukowy - mgr Alfred Uchman (Instytut Geologii UJ), kierownik - Arnold Kotra, Joanna Cichy, Arkadiusz Głuszak, Urszula Kłusek, Piotr Kohler (student świeżo zatrudniony w Ogrodzie Botanicznym UJ), Anita Mayer, Bogusław Musiał, Ilona Podgórnik, Jacek Radwan, Danuta Skupień, lekarz - lek. med. Andrzej Wa-sieczko, kierowca - dr Roman Krasowski (z Akademii Górniczo-Hutniczej). Teren działania: Egipt, Sudan, Kenia. Przebieg: Przygotowania do wyprawy trwały od początku 1984 r. Z początkowo licznej grupy studentów do końca prac dotrwało tylko 10 osób: sześciu członków Kola Przyrodników Studentów UJ (Anita, Arnold, Aśka, Ilona, Jacek i Piotrek) i czterech -Koła Naukowego Geologów Studentów UJ (Arek, Boguś, Danka, Ula). Większość uczestników poleciała do Kairu samolotem (3 VII). Arnold i Roman Krasowski pojechali samochodem wypełnionym żywnością, lekami i sprzętem wyprawy. Samochód, niestety, zepsuł się w Atenach. W oczekiwaniu na kierownika wyprawy i sprzęt pozostali jej uczestnicy, którzy wcześniej znaleźli się w Egipcie, założyli tymczasową bazę, dzięki pomocy stacjonujących tam lotników polskich, w miejscowości Benha el-Gedida (fot. 30), położonej około 40 km na północ od Kairu nad wschodnim ramieniem delty Nilu (Damietta Branch). Problemy z samochodem trapiły wyprawę przez cały okres jej trwania. Gdy wreszcie pojazd dopłynął do Egiptu, celnicy zatrzymali samochód i zażądali cła za przywiezioną żywność oraz kaucji za sprzęt obozowy i leki wynoszącej około 400 funtów egipskich (ponad 570 dolarów amerykańskich⁸), które miały być częściowo zwrócone przy wyjeździe. Żądania te przez cały czas pobytu samochodu w Egipcie zmieniały się: to zamierzano zwolnić samochód, to jego ładunek lub przynajmniej część asortymentu, jednak nigdy wszystko naraz. Brak samochodu spowodował, że tymczasowa baza stała się naszą bazą stałą. Podróżując w zależności od potrzeby publicznymi środkami transportu lub wynajętymi busami, dotarliśmy do wielu miejsc w Egipcie i staraliśmy się tam realizować program ⁸ Ówczesny kurs dolara amerykańskiego: 1$ = 620 zl, a moja [P.K.] pensja wynosiła w przeliczeniu około 10$. Wspomnienia, relacje z wypraw 143 naukowy wyprawy. Program ten zakładał zapoznanie się z budową geologiczną oraz florą i fauną różnorodnych siedlisk. Podczas trwania wyprawy zaznajomiliśmy się z: geologią i roślinnością wybrzeża delty Nilu na jej wschodnim (Port Said) i zachodnim krańcu (Aleksandria), delty centralnej wokół miejscowości Benha el-Gedida (fot. 31), Zachodniej Pustyni i oazy Wadi el-Natrun, Pustyni Wschodniej między Kairem a Suezem, oazy wzdłuż Nilu od Kairu do Asuanu (podróż pociągiem, ostatnia, III klasa, 24 godziny wśród kóz i innego przewożonego dobytku), oazy El-Fajum i jeziora Berket Qarun, wybrzeży Morza Czerwonego (a ściślej - Zatoki Sueskiej) na półwyspie Synaj i wnętrza tego półwyspu (masyw góry Mojżesza i św. Katarzyny) oraz okolic Kanału Sueskiego w pobliżu miasta Ismailia. Zapoznaliśmy się również z gatunkami użytkowymi i ozdobnymi roślin, zwiedzając egipskie ogrody botaniczne i parki w Kairze, Aleksandrii, Ismailii i Asuanie. Nieprzebrane bogactwo zabytków pochodzących z liczącej ponad 5000 lat przeszłości Egiptu ciągle dawało znać o sobie i nie można było przejść obok nich obojętnie. Tak więc, oprócz pogłębiania wiedzy biologicznej i geologicznej, większość z nas pogłębiała ją również z zakresu historii i historii sztuki. Pięć osób (Anita, Arek, Arnold, Aśka i Jacek) utworzyło grupę rekonesansową i 24 VIII udało się autobusem do Asuanu (z wyjątkiem Arnolda, który poleciał samolotem bezpośrednio do Chartumu). Pozostali uczestnicy wyprawy powrócili do Polski między 27 VIII a 12 IX. Grupa rekonesansowa promem przepłynęła Jezioro Nasera i dotarła do Wadi Halfy w Sudanie, a stamtąd - pociągiem (ostatnia klasa, 36 godzin) do Chartumu. W stolicy Sudanu uzyskaliśmy pomoc od polskiej ambasady i od rekomendowanych znajomych, widzieliśmy taniec derwiszów i „moto-slumsy” (domki sklecone z fragmentów karoserii samochodowych). Z Chartumu udaliśmy się do Hasaheisy (130 km od Chartumu), gdzie mieściła się siedziba polskich lotników opryskujących sudań-skie uprawy przeciwko szarańczy. Pożyczonym od lotników 28-letnim „gazem” dojechaliśmy do Kosti. Po drodze obserwowaliśmy bujną przyrodę po deszczach oraz suk (targ) i wioskę niemal nietkniętą cywilizacją. Przeprowadziliśmy badania geologiczne na Dżebel Moja koło miasteczka Singa. Niestety, ulewne deszcze nie tylko przerwały nam badania, ale spowodowały powódź i zalanie Hasaheisy. Powróciliśmy więc do Chartumu. Tu zwiedziliśmy Dom Kalifów, Mauzoleum Mahdiego i Muzeum Narodowe, w którym znajdują się odkryte przez polskich archeologów freski z Faras. Miejscowy ogród botaniczny okazał się zaskakująco dobrze utrzymany, w przeciwieństwie do ogrodu zoologicznego, który stwarzał raczej mało przyjemne wrażenie. Na koniec -średnio ciekawe Muzeum Etnograficzne i znów, dla kontrastu, znakomita wystawa w Muzeum Historii Naturalnej. Z Chartumu przenieśliśmy się przez Wad Medani do Kasali, której okolice zwiedziliśmy (m.in. niezapomniane spotkanie z dziećmi z plemienia Hodendoa). Z Kasali przejechaliśmy „gazem” 560 km do Port Sudanu. Na pobliskiej rafie koralowej w Kilo Sixteen realizowaliśmy program wyprawy, m.in. zebraliśmy okazy zwierząt morskich dla Muzeum Zoologicznego UJ. W transporcie tych zbiorów statkami do Polski pomogli nam pracownicy Polskich Linii Oceanicznych. Po powrocie do Chartumu okazało się, że w ramach trwającej od ponad 20 lat wojny między islamską Północą a katolickim Południem spalono prom pływający po Nilu między Kosti a Jubą. Dlatego do Juby polecieliśmy samolotem. Z Juby na pace ciężarówki z przemytem pojechaliśmy w kierunku Ugandy. Pierwszy nocleg - w Nimule przed granicą, drugi - już w objętej wojną Ugandzie, oba na samochodzie. W Ugandzie przeżyliśmy „urocze” kontrole prowadzone przez, nierzadko pijanych, żołnierzy uzbrojonych w radziecką broń. Podróż od granicy Kenii do Nairobi odbyliśmy autobusem. 144 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... W Nairobi w Mountain Club of Kenya założyliśmy stałą bazę. W Nairobi zwiedziliśmy: (1) Muzeum Historii Naturalnej - piękne, ze szczątkami człowiekowatych (Lucy!) odkrytymi przez Leakeya i jego następców, (2) Snakes Garden - ogród zoologiczny dla węży, w zasadzie wyłącznie, (3) prywatne muzeum afrykanistyczne, założone przez Polaka, jedno z najbogatszych na świecie, oraz (4) Nairobi National Park. W Kenii wyszliśmy na Mount Kenya (Point Lenana - 5199 m n.p.m.), zwiedziliśmy parki narodowe: Amboseli National Park, Lake Naiwasha, Lake Nakuru oraz, w towarzystwie zaprzyjaźnionych Anglików, jaskinie lawowe w Tsavo East. W Kenii składaliśmy również wizyty tamtejszej Polonii, m.in. Januszowi hr. Odrowążowi-Pieniążkowi. Cudem prawdziwym tylko „wymigaliśmy się” od zaproszenia i udziału w akademii w polskiej ambasadzie z okazji kolejnej rocznicy rewolucji październikowej. W drugiej połowie listopada Jacek odleciał do Polski, a my udaliśmy się do Tanzanii, do Dar es-Salaam. Stamtąd, po miłym ugoszczeniu przez pracowników PLO, wyjechaliśmy pociągiem do Arushy, pod Kilimandżaro. Niestety, ze względu na bardzo wysokie dla cudzoziemców koszty, nie udało się wejść na Kilimandżaro, ani obejrzeć Ngorongoro. Za to odwiedziliśmy jeszcze jedną Polonuskę - Mamę Anę, założycielkę szkoły katolickiej w Arushy, osobę powszechnie znaną i szanowaną. Z Nairobi wylecieliśmy radzieckimi liniami Aeroflot do Moskwy, którą zwiedzaliśmy w dwudziestostopniowym mrozie (budząc powszechne osłupienie ze względu na garderobę przystosowaną raczej do żaru tropików niż zimy). 7 XII wylądowaliśmy na Okęciu w Warszawie. Piotr KÖHLER Anita MAYER-KAŁUŻNY Arnold KOTRA Publikacje: P.S. Köhler, 1987: Kairski Ogród Botaniczny El-Orman. Wszechświat 88(9-10): 184— -187. P.S. Köhler, 1988: Asuański ogród na wodzie. Wszechświat 89(3): 62-63. P.S. Köhler, 1989: Dwa egipskie ogrody botaniczne: Ogród Kitchenera i El-Orman. Two Egyptian botanic gardens: Kitchener’s Gardens and El-Orman. Wiadomości Botaniczne (Biuletyn Ogrodów Botanicznych, Muzeów i Zbiorów 5/89) 33(2): 17-20. Karpaty Wschodnie '92 Organizatorzy: Koło Przyrodników Studentów UJ, Koło Geografów UJ. Czas trwania: 29 VI-11 VII 1992 r. Uczestnicy: biologowie - Paweł Adamski, Sławomir Florjan, Piotr Gałosz, Monika Maciura, Renata Malejki, Wojciech Paul, Adam Tofilski i Andrzej Zbrożek, geografowie - Marta Bury, Elżbieta Czyżowska, Jurand Dyk, Witold Fiejdasz, Danuta Klu-czyńska, Jolanta Mordías i Małgorzata Paleczna. Teren działania: Ukraina-Karpaty Wschodnie. Przebieg: Celem wyprawy było przejście całego pasma Czarnohory oraz próba przejścia części pasma Gorganów. Autobusami - kolejno do Przemyśla, Lwowa i Iwa-no-Frankowska (dawny Stanisławów) - i koleją dotarliśmy do Lazesztiny. Tego samego dnia rozbiliśmy obóz poza granicą zabudowań. Nazajutrz idąc wzdłuż potoku La-zesztinskiego, dotarliśmy pod masyw Pietrosa. Na jego południowo-wschodnim zboczu rozbiliśmy następny obóz. Z tego obozu przez najbliższe dwa dni uczestnicy robili wypady na okoliczne góry. Mieliśmy możność podziwiać przy pięknej pogodzie Wspomnienia, relacje z wypraw 145 wspaniałą panoramę pasma Czarnohory i Gorganów. Tutaj nawiązaliśmy przyjazne stosunki z tubylcami. W piątym dniu przeszliśmy pod Howerlę. Po jej zdobyciu ruszyliśmy głównym grzbietem w stronę Turkuła. Jednak niesprzyjająca pogoda zmusiła nas do rozbicia obozu przed Turkułem, po zachodniej stronie głównego grzbietu. Kolejny obóz rozbiliśmy przed Smotryczem po wschodniej stronie głównego grzbietu. Jeden dzień poświęciliśmy na zdobycie Popa Iwana, na którym są ruiny polskiego obserwatorium astronomicznego wybudowanego w 1938 r. Nazajutrz zeszliśmy do Dzembronii. Tu grupa podzieliła się na dwie części: jedna nocowała w Dzembronii, a druga -wŻabiem lici. Stamtąd wynajętą ciężarówką dojechaliśmy do Worochty. Po zwiedzeniu miasteczka wsiedliśmy do pociągu i dojechaliśmy do Kwasów. Nocowaliśmy w obozie rozbitym w dolince prowadzącej w stronę Bliźnicy. Niestety, pogoda nie dopisała i tylko kilka osób próbowało wejść na Bliźnicę, reszta zwiedzała najbliższą okolicę. W Kwasach zwracała uwagę potężna, (po)radziecka gwiazda pięcioramienna, dla której tłem były napisy sławiące ZSRR, a sporządzone z przystrzyżonych krzewów rosnących na stoku górskim. Kolejnym dniem było święto ukraińskie, którego specjalne obchody zapowiadano w miejscowości Kosowo. Tam też udaliśmy się (całonocna podróż pociągiem, następnie autobusami). Atmosferę święta podkreślały wspaniałe, haftowane koszule miejscowej ludności oraz uroczyste nabożeństwa w cerkwiach. Niestety, nie było tradycyjnego targu. W Kosowie podzieliliśmy się na dwie grupy, gdyż część musiała wracać już do Polski. Pozostali pojechali do Rafajłowej, a stamtąd ruszyli na Sywulę. Po jej zdobyciu rozbiliśmy obóz u podnóża góry, a następnego dnia wyruszyliśmy w stronę Przełęczy Legionów. Zejście z przełęczy było ostatnim punktem programu naszej wyprawy. Stamtąd wróciliśmy bezpośrednio do Polski. Witold FlEJDASZ Publikacje: [anonim], 1992: Powspominajmy. Globusik - Pismo Koła Geografów Uniwersytetu Jagiellońskiego (Kraków) R. 5, nr 9 (51): 13-14. W. Fiejdasz, 1992: VI—VII 1992. Geografów i Biologów wyczynki. Globusik - Pismo Koła Geografów Uniwersytetu Jagiellońskiego (Kraków) R. 5, nr 9 (51): 10-11. S. Florjan, W. Paul, 1992: Rzut botanicznego oka na Czarnohorę i Gorgany Wsch. Globusik - Pismo Koła Geografów Uniwersytetu Jagiellońskiego (Kraków) R. 5, nr 9 (51): 16-18. P. Gałosz, 1992: Jaki Hucuł jest, czyli pouczająca opowieść o charakterze ludności Czarnohory. Globusik - Pismo Koła Geografów Uniwersytetu Jagiellońskiego (Kraków) R. 5, nr 9 (51): 14. R. Malejki, 1992: W Karpaty Wschodnie na ryjkowce. Globusik - Pismo Koła Geografów Uniwersytetu Jagiellońskiego (Kraków) R. 5, nr 9 (51): 12-13. Krym '93 Organizatorzy: Koło Przyrodników Studentów UJ, Sekcja Trekkingowa Koła Geografów UJ. Czas trwania: 26 VII-20 VIII 1993 r. Uczestnicy: Marta Bury, Marzena Cisowska, Tomasz Cisowski, Jolanta Curzydło, Jadwiga Czajka, Elżbieta Czyżowska, Witold Fiejdasz (szef), mgr Sławomir Florjan, Piotr Gałosz, Grzegorz Grabowski, Edyta Gut, Mariusz Lasek, Monika Maciura, Jacek 146 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Majerczak, Krzysztof Matuszyk, Jolanta Mordias, mgr Wojciech Paul, Joanna Pawłowska, Piotr Pawłowski, mgr Alina Stachurska, Urszula Stachurska, Adam Tofilski. Teren działania: Ukraina - Krym Przebieg: Autobusem z Przemyśla dojechaliśmy do Lwowa, który zwiedziliśmy. Następnie pociągiem przez Zaporoże dotarliśmy (1,5 doby) do Symferopola, a stamtąd trolejbusem - do Sosnówki, gdzie założyliśmy obóz na blisko tydzień. Z bazy tej robiliśmy wypady na Czatyrdag Jajłę, do pięciu jaskiń (w tym słynnej Marmurowej), na Demerdży Jajłę, do ruin osady greckiej w Dolinie Miraży, na sam Czatyrdag (1527 m n.p.m.). Były też i dłuższe wycieczki autobusowe na trasach: Sosnowka-Aluszta-Jał-ta-Alupka-Sosnowka (zwiedziliśmy pałac w Alupce, zamek Jaskółcze Gniazdo), Sym-feropol-Biełogorsk-Teodozja (muzeum obrazów Ajwazowskiego, muzeum pisarza Grima, orientalna architektura Teodozji), Symferopol-Bachczysaraj-Aromat (pałac chana w Bachczysaraju, tatarska zabudowa miasta, zespół skalnego miasta i monastyru w Czufud Kale). W Aromacie rozbiliśmy następny obóz na kilka dni. Stąd wyruszyliśmy na całodzienną wycieczkę do Wielkiego Kanionu Krymu. Wyjechaliśmy również kolejką linowa na Pietri Jajłę, skąd zjechaliśmy wprost do Jałty (tam odbyła się degustacja win krymskich). Następną bazę założyliśmy w Aluszty. Nazajutrz zwiedziliśmy ogród botaniczny w Jałcie. Kolejny dzień, poniedziałek, okazał się „czarnym poniedziałkiem”: skradziono nam dwa plecaki wraz z dokumentami, a kilka osób odczuwało niedyspozycję żołądkową i kryzys. Po zażegnaniu kryzysu i dolegliwości zwiedziliśmy wielką twierdzę w Sudaku oraz samo miasto. W osadzie Płanierskoje był nasz kolejny obóz. Stamtąd wyruszyliśmy w góry Tatar Chuburga i na sołonczak Nanikowo. Po przeczekaniu jednego dnia deszczu część grupy poszła na sołonczaki, a reszta na nadmorską grupę skał Kameleon. Następnego dnia weszliśmy na Karadag odznaczający się wspaniałą rzeźbą wulkaniczną. Po zwinięciu obozu przepłynęliśmy promem do Teodozji, a stamtąd pojechaliśmy pociągiem do Dżankoj i Symferopola. Po zwiedzeniu tego ostatniego, udaliśmy się w drogę powrotną pociągiem (1,5 doby) do Lwowa. Do Polski wróciliśmy 20 VIII 1993 r. Witold Fiejdasz Publikacje: [anonim], 1993: Krym - wiadomości ogólnogeograficzne. Globusik - Pismo Koła Geografów Uniwersytetu Jagiellońskiego (Kraków) R. 6, nr 8 (59): 3—4. W. Fiejdasz A., 1993: Architektura. Globusik - Pismo Koła Geografów Uniwersytetu Jagiellońskiego (Kraków) R. 6, nr 8 (59): 23-25. W. F[iejdasz] A., 1993: Kalendarium wyprawy. Globusik - Pismo Koła Geografów Uniwersytetu Jagiellońskiego (Kraków) R. 6, nr 8 (59): 2. W. Fiejdasz A., 1993: Telekomunikacja. Globusik - Pismo Koła Geografów Uniwersytetu Jagiellońskiego (Kraków) R. 6, nr 8 (59): 5-7. S. Florjan, W. Paul, 1993: Rzut botanicznego oka (i nie tylko) na Krym. Globusik -Pismo Koła Geografów Uniwersytetu Jagiellońskiego (Kraków) R. 6, nr 8 (59): 14, 19-21. E. Gut, 1993: Skąd się bierze wino na Krymie? Globusik - Pismo Koła Geografów Uniwersytetu Jagiellońskiego (Kraków) R. 6, nr 8 (59): 28. J. Majerczak, 1993: „Moja rola” - czyli o mojej roli w wyjeździe na Krym. Globusik-Pismo Koła Geografów Uniwersytetu Jagiellońskiego (Kraków) R. 6, nr 8 (59): 13. Wspomnienia, relacje z wypraw 147 J. Pawłowska, 1993: Bliskie spotkania trzeciego stopnia z winem. Globusik - Pismo Koła Geografów Uniwersytetu Jagiellońskiego (Kraków) R. 6, nr 8 (59): 27-28. A. Stachurska, 1993: Spojrzenie przez Złote Wrota. Globusik - Pismo Koła Geografów Uniwersytetu Jagiellońskiego (Kraków) R. 6, nr 8 (59): 12. Studencka Wyprawa Przyrodnicza „Spitsbergen '98" Organizatorzy: Koło Przyrodników Studentów UJ. Czas trwania: 26 VI—13 VIII 1998 r. Uczestnicy: Opiekun naukowy - dr Henryk Głąb (Instytut Zoologii UJ), kierownik -mgr Dominika Włoch, pozostali uczestnicy: mgr Marta Labocha, Małgorzata Łagisz, Wojciech Mróz, Jakub Nowak. Teren działania: Norwegia, Svalbard, Spitsbergen Zachodni. Przebieg: Wyprawę poprzedziły ponad roczne przygotowania, w których rezultacie udało się zebrać odpowiednie fundusze (tu podziękowania za wsparcie dla Uniwersytetu Jagiellońskiego, Fundacji im. H. Arctowskiego i FortisBanku). Patronat nad wyprawą objęły prof, dr hab. Maria Olech (z Instytutu Botaniki UJ) i prof, dr hab. Anna Marchlewska-Koj (opiekun Koła Przyrodników). Ponieważ pieniędzy i tak nie starczyło dla wszystkich, pod koniec czerwca tylko sześć osób wyruszyło z Krakowa wynajętym mikrobusem, wyładowanym niemal po dach żywnością i sprzętem. Trasa wiodła do Gdańska, promem przez Bałtyk do Nymeshamn pod Szkokholmem, przez prawie całą Szwecję do Tromsó w Norwegii, gdzie ugrzęźliśmy w oczekiwaniu na statek na Spitsbergen. Cztery dni zatem spędziliśmy na zwiedzaniu miasta położonego na malowniczej wyspie wśród równie malowniczych fiordów obramowanych górami. Odwiedziliśmy miejscowy uniwersytet, ogród botaniczny, chodziliśmy po górach, łowiliśmy ryby, które prosto z fiordu trafiały do naszych garnków. Wreszcie przypłynął statek kursujący pomiędzy Tromsó i Longyearbyen - stolicą Spitsbergenu i całego archipelagu Svalbard. Podróż statkiem trwała dwa dni i była komfortowa tylko do momentu wypłynięcia na otwarte wody Morza Północnego. Sztormowe fale skutecznie unieruchomiły większość wyprawy pod pokładem, pozbawiając zarazem apetytu i chęci życia. Longyearbyen powitało nas słońcem i kolejnym problemem do rozwiązania -jak dostać się nad odległy o ponad 100 km fiord Homsund, gdzie spodziewaliśmy się zastać pustą chatkę traperską, niegdyś używaną przez badaczy z Krakowa. Na Spitsbergenie nie ma bowiem środków komunikacji publicznej, nie ma też dróg, a transport odbywa się wyłącznie drogą wodną (statki) lub powietrzną (helikoptery), a i to przez bardzo krótki okres w roku. Zachwyceni tym, że jesteśmy już w prawdziwej, surowej Arktyce, i tym, że słońce nie chowa się nocą za widnokrąg, zamieszkaliśmy w byłej (dość obszernej) budce telefonicznej na nabrzeżu portowym. Do towarzystwa mieliśmy mieszkające na plaży kaczki edredony oraz przepływające od czasu do czasu statki turystyczne. Po czterech dniach jednym z takich statków zabraliśmy się w dalszą drogę, tym razem na południe. Minęły kolejne dwa dni, zanim ujrzeliśmy szeroki fiord, do którego spływały błękitne jęzory lodowców. Na północnym brzegu zatoki mieści się Polska Stacja Polarna. My natomiast wylądowaliśmy po stronie południowej. Nie spodziewaliśmy się tam nikogo oprócz białych niedźwiedzi i ptaków morskich, więc zaskoczył nas widok 17 Anglików biwakujących w namiotach na plaży. Na szczęście nie zajęli oni naszej chatki, gdyż znajdowała się ona w stanie opłakanym: dziura na dachu, pomieszczenia zawalone grubą warstwą lodu i śniegu, zetlałe ściany i podłogi oraz wymiary budowli nasuwające na myśl raczej kurnik niż 148 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... dom (3 na 3 metry), rzeczywiście nie wyglądały zachęcająco (fot. 32). Kolejnych czterdzieści osiem godzin dnia spędziliśmy na generalnych porządkach i prowizorycznym remoncie. Wysiłek nie poszedł na marne - mieliśmy jakie takie schronienie przed niedźwiedziami i gwałtownymi w tym rejonie wichurami, co zresztą mieliśmy okazję docenić już wkrótce. Nasza budka stała zatem sobie przy ujściu rzeki lodowcowej, radośnie dymiąc z przerdzewiałego komina (źródła nieustającego zagrożenia pożarowego) i rozsiewając po okolicy smakowite zapachy. Wkrótce potem mieliśmy pierwszych gości - Anglików z sąsiedztwa, którzy teraz z zazdrością patrzyli na nasz kurnik i z jeszcze większą - najedzenie. Natomiast pierwsze niedźwiedzie polarne zobaczyliśmy kilka dni później, ale strach przed tymi niebezpiecznymi drapieżnikami towarzyszył nam cały czas. Co roku na Spitsbergenie odnotowywanych jest kilka ataków na ludzi, w tym także kończących się śmiercią człowieka (a czasem białego niedźwiedzia, który jest zwierzęciem chronionym). W zasadzie byliśmy przygotowani na takie spotkania - nigdzie nie ruszaliśmy się bez broni, a wyposażeni byliśmy w cały arsenał: dwie dubeltówki dużego kalibru, sztucer i dwie rakietnice. Żelastwo nie dość, że było upiornie ciężkie i nieporęczne, to jeszcze wymagało starannej opieki i czyszczenia. W naszym bagażu znalazł się również sprzęt górski - czekany, raki, liny niezbędne na lodowcach, namioty, kuchenki gazowe i ciepłe śpiwory do biwakowania w terenie. Kolejne dni upływały na krótszych i dłuższych wypadach po okolicy: na pobliskie lodowce i góry, wzdłuż wybrzeża, z przerwami na przeczekanie złej pogody. Dr Głąb inwentaryzował stare pochówki wielorybników na terenach przybrzeżnych, pobierał także próbki gleby i kości do badań zawartości pierwiastków śladowych. Wojtek Mróz z zapałem kolekcjonował okazy zielnikowe wszelkich roślinek zasiedlających skalne szczyty otoczone lodowcami oraz moreny samych lodowców. Gosia „Łosia” Łagisz zbierała próbki mchów i porostów z tych samych stanowisk, aby później wyciągnąć wnioski na temat kolonizacji pustyni arktycznej przez różne drobne bezkręgowce. W ramach badań botaniczno-zoologicznych dwójka ta czyniła nawet kilkudniowe wypady w głąb lądu, przemierzając lodowce, rumowiska skalne tworzące okoliczne góry oraz błota i śniegi. Najbardziej spektakularne wrażenia wywierały na nas lodowce -okazały się „istotami żywymi” z własną rytmiką aktywności, humorami i indywidualnymi cechami charakteru. Pierwszych kilka dni uczyliśmy się poruszać po nich, przewidywać trasę i warunki na najbliższe kilka godzin. Najgroźniejsze były szczeliny zdradliwie ukryte pod śniegiem. Kilka razy zdarzyło się nam zapaść w takie pułapki, jednak zwykle jedną nogą, tak że o własnych siłach byliśmy w stanie się wydostać. Poziom adrenaliny jednak zawsze mieliśmy wysoki. Z innych „przyjemności” typowo lodowcowych wymienić można kluczenie labiryntem utworzonym przez kilkumetrowej szerokości szczeliny, we mgle lub w palącym słońcu, przechodzenie przez mostki śnieżne nad błękitnymi czeluściami, skakanie z asekuracją wzrokową przez węższe szczeliny z ciężkim plecakiem na grzbiecie, przeprawy przez rwące lodowcowe potoki i rozległe pola polodowcowego błota. Zmęczenie fizyczne i psychiczne, wieczna woda w butach, chłód, głód, mgła, deszcz i zimny wiatr, były regułą, a nie wyjątkiem w tych eskapadach. Był jeden pozytywny wyjątek - nie było komarów ani meszek. Kto je spotkał na Północy, wie, co to oznacza. Ale były też chwile prawdziwego zachwytu: kiedy zza skaju śnieżnego żlebu wyłonił się roziskrzony słońcem szczyt Horsundtind, gdy wiatr rozgonił na moment gęste mgły i koliste zagłębienie w lodzie, z którego wyrastał skalny stożek nunataka, zamieniło się w kryształową wazę wypełnioną światłem i wodą, gdy ujrzeliśmy panoramę bezkresnego lodowego plateau, gdzie każdy Wspomnienia, relacje z wypraw 149 z wyrastających z lodu szczytów mienił się innymi kolorami, gdy lodowiec Koerber-breen cielił się bryłami niebieskiego lodu w wody fiordu, a nad głową kołowały tysiące rozwrzeszczanego ptactwa morskiego, gdy... Kraina wciągała, a czas leciał szybko. Niepostrzeżenie nadeszła pora, gdy trzeba było myśleć o powrocie do normalnego życia. Tymczasem nie mieliśmy umówionego statku na drogę powrotną: nikt za żadne pieniądze nie chciał nam zagwarantować, że po nas przypłynie. Na szczęście mieliśmy radiostację. I pewnego dnia do fiordu zaglądnął turystyczny statek, który za odpowiednią opłatą zgodził się wziąć nas na pokład i dostarczyć do Longyearbyen. Tak więc po gorączkowym pakowaniu pożegnaliśmy się z oswojonymi już Anglikami i ruszyliśmy w drogę powrotną. Pierwsze godziny na statku były jednak koszmarem - brakowało wiatru, chłodu, przestrzeni. Kolejne dwa dni uczyły znów doceniać ciepłe łóżko i regularne posiłki, bezpieczeństwo i towarzyskie konwenanse. Po drodze mieliśmy okazję pozwiedzać kilka innych ciekawych zakątków wyspy: cmentarzysko wielorybów, porzucone kopalnie, okolice zamieszkane przez samotnych traperów polujących na lisy i foki. Longyearbyen powitało nas chłodno, ale tym razem mieliśmy też szczęście pod względem transportu: zostało kilka wolnych miejsc na najbliższe loty samolotem rejsowym do Tromsó, na kontynent, na południe. Tak więc w ciągu kolejnych dwóch dni wszyscy spotkaliśmy się przy czekającym na nas mikrobusie, który znów przez Norwegię i Szwecję odwiózł nas do Polski, do Krakowa. Małgorzata ŁAGISZ Publikacje: M. Łagisz, 2000: Fauna niesporczaków (Tardigrada) na nunatakach Spitsbergenu jako przykład fauny wyspowej. Praca magisterska. Promotor: prof, dr hab. Adam Łomnicki. W. Mróz, 1999: Wyprawa Koła Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego Spitsbergen ’98. Biuletyn Polarny 7: 28-30. W. Mróz, 2000: Kolonizacja nunataków i strefy marginalnej lodowców przez rośliny naczyniowe (Sórkappland, Spitsbergen). Praca magisterska. Promotor: dr hab. Bogdan Zemanek. D. Włoch, 1998: Studencka wyprawa przyrodnicza SPITSBERGEN ’98. Alma Mater -Kwartalnik Uniwersytetu Jagiellońskiego 9: 21. Transylwania’ 1999 Organizatorzy: Koło Przyrodników Studentów UJ. Czas trwania: 28 V-10 VI 1999 r. Uczestnicy: kierownik - Wojciech Mróz, Paweł Bochenek, Agnieszka Poloczek, Magdalena Zarzyka. Teren działania: Rumunia. Koncepcja tej wyprawy powstała równo rok wcześniej, w czasie wyjazdu w Czarnohorę. Wyjazdem do Rumunii był osobiście zainteresowany wódz koła, co dawało gwarancję, że wyprawa dojdzie do skutku. Wyprawa planowana była przez kilka miesięcy. Ponieważ celem wyprawy nie był jakiś nadzwyczaj dziki i egzotyczny kawałek świata, przygotowania więc od strony zaplecza nie były jakoś specjalnie intensywne. Skupiono się raczej na zgromadzeniu odpowiedniej literatury, nawiązaniu kontaktu ⁹ Czyli po polsku Siedmiogród. 150 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... z Rumuńską Akademią Nauk (gdzie spodziewaliśmy się mieć zaplecze) itd. Zasadniczym celem wyprawy było pozyskanie arkuszy zielnikowych flory górskiej Karpat Południowych. Na początku 1999 r. zostały wywieszone ogłoszenia ze wstępnymi informacjami na temat wyprawy. Początkowo zainteresowanie wykazała większość członków sekcji botanicznej, a szczególnie miłe, młode, świeżo upieczone studentki. 13 V 1999 r. odbyła się w Ogrodzie Botanicznym UJ prelekcja połączona z prezentacją przezroczy pt. „Munfii Bucegi - flora naczyniowa, szata roślinna, antropopresja”, na którą stawiła się niemal w komplecie sekcja botaniczna, a także kilku gości. Oprócz przezroczy zaprezentowane zostały arkusze zielnikowe wybranych gatunków flory alpejskiej Karpat Południowych. Na spotkaniu tym doprecyzowany został termin i cel wyprawy. Ostatecznie jednak wyprawa miała odbyć się w składzie czteroosobowym. Diariusz 28 V (piątek) Późną godziną nocną rozpoczyna się nasza wyprawa. Ja i Magda wsiadamy do pociągu relacji Kraków-Pecz na Dworcu Głównym, Agnieszka i Wojciech dosiadają się w Płaszowie. Nastroje dobre. Idziemy spać. 29 V (sobota) W Miszkolcu, gdzie wysiadamy, spóźniamy się na teoretycznie skomunikowany pociąg do Biharkerestesz (następny za ok. 5 godzin). Postanawiamy trasę tę odbyć autobusami. To był błąd, zwłaszcza że to sobota. Dość powiedzieć, że beznadziejnie ugrzęźliśmy na jakimś dworcu w miasteczku, którego nazwy nie jestem w stanie wymówić, o zapamiętaniu nawet nie wspomniawszy. Brak rozkładu jazdy oraz kogokolwiek, kto by władał jakimkolwiek innym językiem niż ojczysty, uniemożliwił cokolwiek, więc postanowiliśmy obładowani i w skwarze przedreptać około 5 km na stacyjkę kolejową. Tam po kolejnych godzinach doczekaliśmy się na pociąg do granicy z Rumunią. Pogoda jest oszałamiająco panońska i takaż otaczająca nas flora. Powstrzymujemy się jednak przed zbieraniem, zwłaszcza że w większości przypadków jedynie domyślamy się nazw rodzajowych. Straconych na Węgrzech godzin nie udaje się już nadrobić. W Klużu jesteśmy około północy. Docieramy do kompleksu budynków Rumuńskiej Akademii Nauk przy ul. Kagalniczana (dawniej - ul. Botaniczna), gdzie spodziewamy się uzyskać kwaterę. Niestety, portier nie został uprzedzony o ewentualnych gościach z Polski, a z języków oprócz rumuńskiego władał jeszcze tylko węgierskim. Z dwojga złego, po długich minutach mojej z nim konwersacji udało się nakłonić go do wykonania telefonu do swojego szefa. Już po angielsku rozwiązaliśmy wszelkie problemy i udaliśmy się do pokoju gościnnego. 30 V (niedziela) Większość dnia spędzamy na zwiedzaniu Kluża, choć - jak na miasto Siedmiogrodu - nie jest ono zbyt atrakcyjne. Ale dla 3/4 wyprawy jest to pierwsze miasto rumuńskie w ogóle, więc trudno się dziwić. Rano zwiedzamy ogród botaniczny, miejscami bardzo interesujący. Towarzyszy nam dwójka naukowców (małżeństwo) z Kluża (z Akademii Nauk), którzy pełnią rolę gospodarza. Kontakt jest sympatyczny. 31 V (poniedziałek) Rano wyjeżdżamy na południe - w góry Bucegi. Przyjazd do Sinai (zimowy kurort), zwiedzanie miasta, monastyru Synaj. Okazuje się, że kolejka linowa, która ma nas zawieść na wysokość 2000 m n.p.m., nie kursuje w poniedziałki. Postanawiamy Wspomnienia, relacje z -wypraw 151 więc przenocować na dole i znajdujemy tuż obok stacji kolejki prywatną kwaterę. By nie marnować czasu, udajemy się na rekonesans do otaczającego Sinaię regla dolnego. Ja głównie poświęcam się badaniom populacyjnym i biometrycznym populacji Helle-borus purpurascens, które znałem z wcześniejszych pobytów. Zbieram bardzo ciekawe dane, wykonuję też wiele zdjęć fitosocjologicznych (nie sąjeszcze opublikowane). 1 VI (wtorek) Wyjeżdżamy kolejką linową na szczyt Cota 2000. Otacza nas niesamowita flora wysokogórska w wydaniu południowokarpackim. Niestety, do „dyspozycji” mamy tylko aspekt wczesnowiosenny. 2 VI (środa) Rano suszymy się po nocnej ulewie i ruszamy ku graniom. Im wyżej i głębiej w masyw górski, tym bardziej przekonujemy się, że fenologicznie, pomimo czerwca, jest bardzo wcześnie. Praktycznie kwitnie niewiele roślin. Zatrzymujemy się na chwilę w schronisku (rum. cabana) Babele. Podziwiamy niesamowite ostańce zlepieńcowe (Bucegi w większości zbudowane są ze zlepieńców „wapnistych”), trochę zbieramy. Pogoda, niestety, nie jest obiecująca: chwilami gęste chmury i mżawki nie wróżą dobrze naszym zbiorom. Kierujemy się w stronę wybitnego szczytu Coętila, a w zasadzie do znajdującego się tam wielkiego, kilkukondygnacyjnego budynku przekaźnika TV. Koncepcja jest taka, by zatrzymać się tam na 2-3 dni i wykonać kilka rekonesansów po okolicy. Liczyliśmy na moją znajomość szefa tego obiektu (p. Viorel Tru(a). Po przedarciu się przez stada wałęsających się (choć nie bezpańskich) owczarków typu „podhalan”, dotarliśmy na miejsce i zakwaterowaliśmy się. 3 VI (czwartek) Okolica, niestety, pokryta była niemal w całości śniegiem. Pomimo zachmurzonego nieba sceneria potężnych gór była wspaniała! Ale nie mieliśmy warunków do „botani-zowania”. Po krótkim rekonesansie resztę czasu spędziliśmy na przekładaniu składek, wykorzystując sprzyjające warunki w postaci gorących kaloryferów. W południe wyruszamy w stronę Doliny Jalomicy, licząc na to, że południowa ekspozycja i kilkaset metrów niżej da nam szansę zebrania jakiejś kolekcji botanicznej. Przedzieramy się przez ośnieżone stoki, miejscami dość wyeksponowane i niebezpieczne, ale cudowne. Następnie mozolne schodzenie we mgle i siąpiącym deszczu. Wojciech i Agnieszka postanawiają jeszcze „zaliczyć” najwyższy szczyt Bucegów - Omul (2505 m n.p.m.), z czego rezygnuje druga połowa wyprawy. Umawiamy się więc, że spotkamy się w najbliższym schronisku na dole. Po pewnych perypetiach spotykamy się w końcu późnym wieczorem w Cabana Padura. Ciepło i pełne brzuszki pozwalają nam zapomnieć o trudach dnia. 4 VI (piątek) Pogoda beznadziejnie paskudna. Nawet jeśli na chwilę przestaje padać, to i tak wilgoć na roślinach i w powietrzu uniemożliwia realizację podstawowego programu. Ponadto w zagrożeniu są nasze dotychczasowe zbiory. Na domiar złego musimy opuścić w miarę ciepły pokój w schronisku (przyjechała grupa młodzieży na weekend, która miała już rezerwację) i przenieść się do letniego (tj. bez ogrzewania) domku kempingowego. My przeżyjemy, ale co z arkuszami? Dobrze, że jest zimno, bo przy takiej wilgotności byłoby już po zbiorach. Po południu przestaje padać. Wychodzimy na rekonesans. Oglądamy pobliski monastyr i bez opamiętania zbieramy kwiatki, stosując metodę „do wora”. Trafiamy na piękne zbiorowiska muraw kserotermicznych na wy 152 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... eksponowanych wapiennych skałkach. Upychamy to w arkusze do późnych godzin nocnych przy świetle świeczki. 5 VI (sobota) Dzień zaczął się bardzo obiecująco. Niebo błękitne, ciepło, nawet parno. Rozkładamy składki na słońcu, przekładamy. Wojciech i Agnieszka postanawiają wyruszyć na kilkugodzinną pętlę w poszukiwaniu wrażeń i kwiatków piętra alpejskiego. Niestety, koło południa rozlało się niesamowicie i przestało dopiero koło godziny 17. Agnieszka i Wojtek wracają przemoczeni, ale żywi i zachwyceni górami. Mają worek kwiatków i stertę rozmokłych notatek. Zajęcia starcza do nocy. Sympatyczni gospodarze schroniska pozwalają nam porozwieszać część składek w sąsiedztwie pieca, ale to nie jest zbyt bezpieczne, bo grozi zaparzeniem i zniszczeniem zbiorów. 7 VI (poniedziałek) Nieodwołalny odwrót z Doliny Jalomicy. Pogoda wymarzona, do południa nawet upalnie, ale z lekkim wietrzykiem, na niebie cumulusy (wyżowe, nieco tylko postrzępione cumulus humilis). Spotykamy coś w rodzaju redyku: z przodu stado świń dopiero z pół godziny później trochę owiec, dwa osły i koń ciągnący (pod górę) obładowany niemiłosiernie wóz z bacówkowym dobytkiem. Wychodzimy na grań i kierujemy się na Babele, gdzie znajduje się szczytowa stacja drugiej kolejki linowej. Mamy zamiar zjechać na dół, do Buęteni. Jednak miny nam rzedną, gdyż okazuje się, że popełniamy błąd taki sam, jak tydzień temu: w poniedziałki kolej linowa nie kursuje (jako usprawiedliwienie wszystkich może napiszę, że nie bardzo mieliśmy poczucie kalendarza). Czeka nas więc mozolne zejście. Wąwóz, którym schodzimy dostarczył nam niezapomnianych wrażeń. Był prześliczny, interesujący przyrodniczo i florystycznie, ale nade wszystko był piekielnie niebezpieczny i wyczerpujący fizycznie. Nie miejsce, by szczegółowo rozwodzić się nad tym, ale zgodnie przyznaliśmy później, że gdybyśmy mieli wiedzę na ten temat, nie wybralibyśmy tego zejścia. Liczne, niemal pionowe wyeksponowane trawersy do pokonania, symboliczna asekuracja w postaci zardzewiałych łańcuszków i wypadających ze skały kotew, przepróchniałe kładeczki itp. I jeszcze z dziesięć symbolicznych krzyży na szlaku, upamiętniających śmiertelne wypadki. Nikomu nie życzę pokonywania takich szlaków z pełnym obciążeniem. Niemiłosiernie zmęczeni doczłapaliśmy na dworzec kolejowy w Buęteni i szczęśliwie zdążyliśmy na pociąg do Bra$ova. Tam równie nieoczekiwanie szybka przesiadka na pociąg do Zameęti, gdzie jesteśmy ok. 22. To trochę późno na poszukiwanie „prywatnej kwatery”, bo choć miejscowość duża, to bazy noclegowej brak. Decydujemy się na nocleg w schronisku u wylotu wąwozu Zameętilor (drogo) lub w krzakach (pogoda super), ale marzymy o wannie i miękkim łóżku. Ku naszemu zdziwieniu spotykamy taksówkarza, który podpowiada nam, że w ostatnim (dosłownie) obejściu można wynająć pokój i tak też się stało. 8 VI (wtorek) Kwatera, którą wynajęliśmy, była po prostu częścią domu, gdzie akurat nikt nie mieszkał. Właścicielka była sympatyczną, aczkolwiek gadatliwą kobietą, dzielącą się z nami wszelkimi swoimi problemami (po rumuńsku oczywiście) i sprzętami domowymi. Miała jeszcze taką zaletę, że kompletnie nie dziwiła się naszemu dziwactwu, tzn. zbieraniu i wpychaniu kwiatków w gazety. Korzystamy ze słonecznej pogody -suszymy zielniki i wypraną odzież. Wojtek i Agnieszka udają się na La Om - najwyższy szczyt Piatry Craiului. Zostawiają trochę ekwipunku, odbiorą go po powrocie z gór. Umawiamy się, że wrócą do Kluża w czwartek rano. Ja i Magda ze względu na Wspomnienia, relacje z wypraw 153 poważne niedyspozycje nóg postanawiamy nie wybierać się w góry. Zbieramy kwiatki na okolicznych pagórkach, głównie zbiorowisk termo- i heliofiinych, typu stepowego, jednak z dużym udziałem elementu górskiego. Ponadto po odnalezieniu populacji Helleborus purpurascens kontynuuję swoje badania autekologiczne i populacyjne. 9 VI (środa) Dzwonię do Kluża, że będziemy następnego dnia wieczorem. Wyjazd z Zameęti. Zwiedzanie Bra§ova. Lubię Braęov, może dlatego, że bardzo przypomina mi Kraków. Powrót do Kluża. 10 VI (czwartek) Rano porządki w zbiorach (jak zwykle). Arkusze suszą się dość dobrze, ale mamy zbyt mało kratek, by być zupełnie zadowoleni. Przed południem zjawia się w Klużu Wojciech z Agnieszką. Są zachwyceni przejściem grzbietem Piatry Craiului, choć wrażenia były w zasadzie ograniczone do turystycznych. Botanicznie niewiele uzyskano, flora była identyczna z tą z Doliny Jalomicy, może tylko w nieco późniejszym aspekcie. Literatura potwierdza, że florystycznie pasmo to jest bardzo podobne do Bucegów ze względu na bliskość, podobną wysokość n.p.m. i podłoże wapienne. Tu w zasadzie kończy się formalnie wyprawa. Postludium W czwartek (10 VI) Wojciech i Agnieszka, po gruntownym odświeżeniu się i przepakowaniu, wyjeżdżają na półtora dnia w Bihor, spodziewając się znaleźć to, czego nie ma w Karpatach Południowych. Jednak zbyt mała ilość czasu, jaką mogli poświęcić na tę eskapadę, oraz brak mapy (!), przesądziły o niepowodzeniu. Natomiast ja z Magdą spędziliśmy pozostałą część dnia w zielniku uniwersyteckim. Mnie interesują arkusze Helleborus purpurascens, Magda natomiast ogólnie zapoznaje się, jak wyglądają „zagraniczne zielniki”. Jestem zadowolony, gdyż choć zielnik ten nie jest za duży, to znajduję to, czego nie ma w Krakowie. Dysponując całym dniem (11 VI, piątek) do zagospodarowania, postanawiamy ruszyć na rekonesans kilkanaście kilometrów od Kluża, by poznać jakieś typowe zbiorowiska Wyżyny Samoszu. Już wcześniej, jadąc z Kluża do Bra$ova, wypatrzyliśmy płaty ładnego stepu z łanami kwitnącego Dictamnus albus (dyptam jesionolistny, który zresztą tam nie jest rarytasem, w Polsce w „Czerwonej Księdze” z kategorią E¹⁰) i tam chcemy trafić. Mylimy jednak stacje, co pozbawia nas jedynie tych łanów właśnie, ale i tak zapewnia masę innych fantastycznych (dla botanika z Polski oczywiście) kwiatków. Zbieramy do późnego popołudnia, ale też staramy się obserwować pozostałe elementy przyrody tego pofalowanego po horyzont stepu. Znów późny powrót na kwaterę i praca z arkuszami do późnej nocy. Pakujemy się też zupełnie, bo jutro mamy wyjechać wcześnie rano. W sobotę (12 VI) wyjeżdżamy z przyjemnego Kluża, opuszczamy sympatyczną Rumunię, kierujemy się na Budapeszt, a konkretnie na zielnik budapeszteński, gdzie mamy zarezerwowany kąt (przy Muzeum Przyrodniczym, czeka tam na nas dr Zbyszek Szeląg - pracownik Instytutu Botaniki PAN w Krakowie). Paweł BOCHENEK ¹⁰ Wymarty. 154 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Mongolia 2000 Organizatorzy: Koło Przyrodników Studentów UJ. Czas trwania: 4 VII-1 IX 2000 r. Uczestnicy: Wojciech Barański, Karina Palka, Katarzyna Śnigórska, Tomasz Wilk (fot. 33). Teren działania: Mongolia. Przebieg: Wyruszyliśmy z Krakowa w składzie: trzech ornitologów - Kasia, Tomek i Wojtek oraz jeden lichenolog - Karina. Trasa przebiegała następującymi etapami: Kraków —> Przemyśl (pociąg pospieszny), Przemyśl -> Lwów (autobus), Lwów -> Moskwa (pociąg pospieszny), Moskwa —> Irkuck (pociąg pospieszny), Irkuck -> Nałuszki (pociąg pospieszny), Nałuszki -> Ułan Bator (pociąg pospieszny). Podróż trwała 9 dni, w tym 3 dni zajęła nam jazda koleją transsyberyjską. Po dotarciu do Ułan Bator przeprowadziliśmy w dniach 13-14 VII próbę lichenoin-dykacji w tym mieście. Na dwóch wyznaczonych transektach szukaliśmy porostów nadrzewnych, których jednak nie znaleźliśmy. Ponadto zwiedziliśmy Muzeum Historii Naturalnej i uczestniczyliśmy w narodowym święcie Mongołów - Nadaam. 00 92 96 100 104 100 112 110 120 -----■ ■* * A'«» Y] \ / R U S S 1 A ¿7. --- ■-k & j s ■ . . --- L 1 l f ■*'* ' \ i y** / \^UIa|n tyaatar \ 1 6 \ f f / -w , Arvafheer ✓ ’ \ X / y --- /y C Hi N A / \ CHINA 1 ** • --- . i 1 L 92 96 100 104 100 112 116 Ryc. 22. Trasa podróży po Mongolii z zaznaczonymi miejscami dłuższego pobytu: I - dolina Jołyn Am w Ałtaju Gobijskim, 2 - jezioro Har Us Nuur, 3 - dolina Charchira w Ałtaju Mongolskim, 4 - jezioro Uvs, 5 - Góry Chubsugulskie, 6 - góry Bogd-Chan Podróż po Mongolii rozpoczęliśmy od wyjazdu na południe kraju do Parku Narodowego Gorwan Saichan w Ałtaju Gobijskim (ryc. 22). Dostaliśmy się tam wypełnionym po brzegi „busikiem” mknącym po kamienistych stepach centralnoazjatyckich. Należy tutaj zaznaczyć, że drogi asfaltowe występują jedynie w okolicach stołecznego Ułan Bator. Opuszczenie stolicy wiązało się z pozostawieniem za sobą dróg asfaltowych, znaków drogowych i innych tablic informacyjnych. W górach Ałtaju Gobijskie-go zaznajomiliśmy się z roślinnością półpustynną i stepową, zebraliśmy próbki porostów, głównie epilitycznych, oraz obserwowaliśmy występujące tam ptaki (m.in. ok. 60 sępów płowych jednocześnie, pomurniki) i ssaki (np. koziorożec syberyjski, szcze-kuszki). Kolejnym etapem wyprawy była podróż na zachód kraju w okolice Ałtaju Mongolskiego. Chcąc się tam dostać, musieliśmy wrócić do Ułan Bator - właściwie jedynego węzła komunikacyjnego - aby „wpakować się” do kolejnego napchanego do Wspomnienia, relacje z wypraw 155 granic możliwości „busika”. W drodze do miejscowości Hovd zatrzymaliśmy się na parę dni w Parku Narodowym Jeziora Char Us Nuur. Jest to niewielkie, słone jezioro położone w Kotlinie Wielkich Jezior ciągnącej się pomiędzy Ałtajem Mongolskim, a pasmem Changaju. W parku specjalną ochroną zostały objęte tereny wodno-błotne w ramach sieci rezerwatów International Wetland chronionych konwencją RAMSAR. Nad jeziorem Char Us Nuur spędziliśmy trzy dni, podczas których przeprowadziliśmy liczenia ptaków wodno-błotnych na wybranym fragmencie wybrzeża obejmującym różne typy środowisk (łacha piaszczysta, szuwary trzcinowe, brzeg porośnięty roślinnością stepową). Dalsza trasa podróży wiodła na północ do doliny Charchira położonej we wschodniej części Ałtaju Mongolskiego. Do miejsca tego dostaliśmy się oryginalnymi środkami komunikacyjnymi, tj. taksówkami w postaci dwóch motorów z wózkami bocznymi. W dolinie Charchira spędziliśmy cztery dni. Podczas wycieczek górskich zbieraliśmy próbki porostów z dostępnych siedlisk oraz dokonywaliśmy obserwacji ornitologicznych. Następnie udaliśmy się nad słone jezioro Uvs (jest to największe jezioro Mongolii) leżące w obrębie Obszaru Ścisłej Ochrony „Uvs” położonego w Kotlinie Wielkich Jezior. Oprócz obserwacji fauny przybrzeżnej, na szczególną uwagę zasługiwały ptaki stepu pustynnego otaczającego jezioro. Najważniejszym etapem podróży były dwa tygodnie spędzone w Parku Narodowym Jeziora Chubsuguł. Park ten zlokalizowany jest w północno-centralnej części Mongolii w prowincji Chubsuguł graniczącej od północy z Rosją. Został utworzony z myślą o ochronie jednego z najczystszych i najstarszych jezior świata wraz z jego zlewnią. Park powstał w 1992 r. i obejmuje powierzchnię ok. 900 000 ha. Jest to miejsce o unikatowych walorach krajobrazowych, odznaczające się prawie pierwotnym charakterem przyrody oraz wysoką bioróżnorodnością. Nad zachodnim brzegiem jeziora ciągną się Góry Chubsugulskie należące do pasma Sajanów Wschodnich, położone głównie na terenie Rosji. Góry te mają charakter alpejski z szczytami osiągającymi 2500-3000 m n.p.m. Nasze zainteresowania skupiły się właśnie na tym obszarze parku. Po rozmowie z dyrekcją rozpoczęliśmy badania mające na celu zbadanie różnorodności gatunkowej porostów oraz ptaków. Teren badań obejmował niewielką część Gór Chubsugulskich w obrębie Rezerwatu Oran Dosh. Prace lichenologiczne prowadziliśmy w strefie wysokogórskiej oraz w strefie lasu - górskiej tajgi modrzewiowej. Zebraliśmy ok. 550 próbek porostów reprezentujących grupy ekologiczne: epifityczną epiksyliczną epibriofityczną, epige-iczną i epilityczną. Równocześnie spisaliśmy gatunki ptaków występujące na omawianym terenie. Dane ornitologiczne przekazaliśmy dyrekcji, natomiast próbki porostów przywieźliśmy do Polski. Materiał lichenologiczny został opracowany później przez Karinę Palkę w ramach pracy magisterskiej wykonanej w Zakładzie Badań i Dokumentacji Polarnej w Instytucie Botaniki UJ pod kierunkiem prof, dr hab. Marii Olech. Uzyskane dane lichenologiczne i ornitologiczne zostaną wykorzystane podczas prac waloryzacyjnych związanych z powstającym rezerwatem biosfery na terenie Parku Narodowego Jeziora Chubsuguł, a także przy przeprowadzanej waloryzacji przyrodniczej parku w ramach programu LTER (Long Term Ecological Research). Ostatnim etapem podróży był najstarszy obszar chroniony w Mongolii i jeden z najstarszych na świecie - Park Narodowy Bogd Chan. Park został objęty ochroną już w 1778 r. i znajduje się niedaleko Ułan Bator. Obszar ten jest miejscem świętym dla Mongołów, gdyż kiedyś mieściły się tutaj liczne świątynie buddyjskie i klasztory. Podróż powrotną (tą samą trasą) rozpoczęliśmy 24 VIII i po 9 dniach, 1 IX, zakończyliśmy wyprawę. Karina Palka (-Wilk) 156 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Publikacje i inne rezultaty: K. Palka, 2003: Porosty rezerwatu biosfery w Parku Narodowym Jeziora Chubsuguł (Mongolia). Uniwersytet Jagielloński. Instytut Botaniki. Praca magisterska. Manuskrypt. ss. 55. K. Palka, L. Śliwa, 2004: Lichen species new to Mongolia. Polish Botanical Journal 49(1): 35-43. K. Palka, 2004: Porosty Parku Narodowego Jeziora Chubsuguł w Mongolii. Przyroda Polski w Europejskim Dziedzictwie Dóbr Natury [w:] Streszczenia Referatów i Plakatów. 53. Zjazd Polskiego Towarzystwa Botanicznego Toruń-Bydgoszcz, s. 129. K. Wilk, L. Śliwa [w druku]: Lichens of Oran Dosh protected area in the Lakę Khub-sugul National Park (Mongolia). Part 1: Corticolous and lignicolous species. Nova Hedvigia. K. Wilk, [w przygotowaniu]: Lichens of Oran Dosh protected area in the Lakę Khub-sugul National Park (Mongolia). Part 2: Terricolous and saxicolous species. Wyprawa do Kirgistanu 2003 Organizatorzy: Koło Przyrodników Studentów UJ. Czas trwania: 18 VII-16 IX 2003 r. Uczestnicy: Monika Bubka, Maciej Eismond, Magdalena Jarosz, Dominika Kustosz, Karina Palka, Tomasz Stachowicz, Tomasz Wilk, Bogusław Wypych. Teren działania: Kirgistan. W lecie 2003 r. odbyliśmy studencką wyprawę naukową do Kirgistanu. Celem naszej podróży były obserwacje ornitologiczne, zbiór porostów oraz zbiór motyli nocnych i dziennych. Do Kirgistanu dostaliśmy się koleją poprzez Ukrainę, Rosję i Kazachstan. Podróż do stolicy Republiki Kirgizji - Biszkeku - zajęła nam 8 dni. Po przybyciu na miejsce udaliśmy się do Kirgistańskiej Akademii Nauk w celu nawiązania kontaktu ze specjalistami Instytutu Biologii i zorganizowania pozwolenia na wywóz materiałów lichenologicznych do Polski. Na terenie Kirgistanu podróżowaliśmy głównie komunikacją państwową, tj. autobusami czy busami zwanymi „marszrutkami” lub, rzadziej, wynajmowaliśmy transport prywatny. Na początek pojechaliśmy na południowe wybrzeże jeziora Issyk Kul. To górskie, słone jezioro leży na wysokości powyżej 1600 m n.p.m. w otoczeniu gór Tien-szanu. Parę dni spędziliśmy na obserwacjach ptaków, głównie na wybrzeżu, oraz na wędrówce po suchych, półpustynnych górach leżących na południe od jeziora. Następnie pojechaliśmy wynajętym busem w góry Wewnętrznego Tien-szanu, nad wysokogórskie jezioro Song Kul. Spędziliśmy w tym miejscu dwa niezapomniane tygodnie. Jezioro położone jest na wysokości powyżej 3000 m n.p.m. i otoczone ze wszystkich stron szczytami wysokich gór. Z tego miejsca pochodzi okazała kolekcja porostów zebranych ze skał, gleby oraz wolno żyjących na górskim stepie. Z jednego z pobliskich szczytów (ok. 3810 m n.p.m.) podziwialiśmy panoramę jeziora Song Kul i otaczających go szczytów oraz z drugiej strony ciągnących się na południe grzbietów pokrytych iglastymi rzadkimi lasami, które przypominały nam nieco krajobraz pienińskich gór. W miejsce to wybraliśmy się nieco później, a krajobrazy, jakie widzieliśmy, to spadziste zbocza górskie tworzące wysokie wąwozy, których dnem płynęły strumienie. Rejon ten miał bogatą roślinność, był dosyć wilgotny, diametralnie różniący się od suchych stepowych obszarów w otoczeniu jeziora Wspomnienia, relacje z wypraw 157 Song Kul. Na zboczach występowały skałki wapienne z ciekawymi gatunkami porostów wapieniolubnych. Zebraliśmy porosty, motyle i zaobserwowaliśmy parę interesujących gatunków ptaków. Drugim naszym punktem wyprawy był obszar górski w okolicach miejscowości Arslanbob, położony w południowo-zachodniej części kraju. Jednakże zanim dotarliśmy w to miejsce, odwiedziliśmy miejscowość Osz, słynącą z jednego z największych centralnoazjatyckich targów. Bazar podzielony jest na liczne działy, m.in. dział z pomidorami, osobny z ogórkami, czosnkiem, słonecznikiem. Liczne sektory z odzieżą, naczyniami, obuwiem. Ale wracając do Arslanbob, jest to mała mieścina w otoczeniu wysokich gór Tien-szanu. Mieliśmy tam możliwość zobaczenia pięknych lasów orzechowych, wdrapania się na jeden z wyższych szczytów otaczających Arslanbob, na wysokość ok. 3910 m n.p.m. Arslanbob jest znanym centrum alpinistycznym. Stąd organizowane są wyprawy w okoliczne wysokie góry. Miejscowość jest bardzo przyjemna. Na tarasach nad miastem są kolorowe pola porośnięte m.in. słonecznikami. Następnie wróciliśmy ponownie nad brzeg jeziora Issyk Kul, ale tym razem zatrzymaliśmy się na jego południowo-wschodnim krańcu. Na parę dni zadomowiliśmy się w miejscowości Kurort Jeti Oguz, skąd robiliśmy wycieczki na pobliskie zbocza gór pokrytych rzadkimi lasami iglastymi lub suche zbocza z roślinnością półpustynną. Kurort Jeti Oguz to mała miejscowość wypoczynkowa z rozsławiającymi ją wychodniami „czerwonych skał” i pięknym, malowniczym kanionem rzeki Jeti Oguz. Ostatnim miejscem, które odwiedziliśmy, był Park Narodowy Ala Archa, zlokalizowany ok. 60 km na północ od Biszkeku. Jest to niewielki obszar chroniony, w którego granicach mieszczą się pasma Wschodniego Tien-szanu. Przez park przepływa rzeka Ala Archa, wijąca się wśród wysokich gór. Nasza podróż dobiegła końca; wracaliśmy wygrzani w promieniach centralnoazja-tyckiego słońca, wspominając krajobrazy wysokich gór Tien-szanu i ukrytych wśród nich wysokogórskich jezior. Karina Palka (-Wilk) To krótkie sprawozdanie chciałabym poświęcić naszej koleżance, uczestniczce wyprawy do Kirgistanu, Magdalenie Jarosz, która dzielnie, z pasją, ze szczerym uśmiechem na twarzy zdobywała góry Tien-szanu. Parę miesięcy po powrocie z wyprawy Magda zginęła pod lawiną w Tatrach Polskich 28 1 2004 r. Rozdział 5 NAJWYBITNIEJSI CZŁONKOWIE KOŁA PRZYRODNIKÓW Koło Przyrodników od początku swego istnienia stale przyciągało zdolnych studentów, a jednocześnie dla wybijających się było „miejscem” pierwszych prób samodzielnej pracy naukowej: umożliwiało przeprowadzanie, nieodzownych dla biologów, obserwacji terenowych i zbieranie materiałów, a następnie ich opracowanie. Spośród członków koła wywodzi się wielu przyrodników zatrudnionych w różnych uczelniach, instytutach Polskiej Akademii Nauk i innych instytucjach naukowych, w parkach narodowych i szeroko ujętej ochronie przyrody. Nie sposób wymienić tu nazwisk tych wszystkich osób, nie zamieniając przy okazji niniejszego opracowania w rodzaj słownika biograficznego. Dlatego, jako przykład, podaję jedynie osiągnięcia kilkudziesięciu prezesów (lub przewodniczących) i nieżyjących członków zarządu koła, wśród których było wielu wybitnych¹ uczonych i profesorów nie tylko Uniwersytetu Jagiellońskiego: Maria (AMOURAUX) KOZŁOWSKA (1906-1980) - botanik, docent na Wydziale Ogrodniczym Wyższej Szkoły Rolniczej w Krakowie¹ ². Franciszek Bieda (1896-1982) - mikropaleontolog, profesor UJ, Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie i Akademii Górniczo-Hutniczej, dziekan Wydziału Przy-rodniczo-Geograflcznego WSP w Krakowie³. Marian BIELEWICZ (1915-1988) - prezes od III 1939 do wybuchu II wojny światowej, wieloletni kustosz Działu Przyrody Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu⁴. Karol BlJOK (1915-1982) - botanik, genetyk, organizator i kierownik Zakładu Genetyki Uniwersytetu Gdańskiego, prodziekan i dziekan Wydziału Biologii i Nauk ¹ Ogromna większość uczonych, którzy podczas studiów byli członkami Koła Przyrodników lub wchodzili w skład jego władz, nadal jest aktywna (co jest zgodne z prawem de Solía Price’a; patrz: D.J. De Solía Price, 1965: Węzłowe problemy historii nauki. PWN, Warszawa, ss. 144, cyt. s. 106). Wielu z nich - to wybitni lub bardzo wybitni uczeni o ogromnym, liczącym się na świecie dorobku. Nie będąc uprawnionym do ewaluacji tego dorobku oraz uprzedzając ewentualne zarzuty o nieuwzględnieniu takich czy innych nazwisk, musialem zastosować jasne kryterium wyboru do poniższej listy: uwzględniłem tylko zmarłych uczonych oraz, wyjątkowo, tych spośród żyjących prezesów (lub przewodniczących) koła, którzy uzyskali co najmniej stopień doktora habilitowanego. ² P. Köhler, 2000: Leksykon Botaników Polskich. Dictionary of Polish Botanists. 33. Maria Feliksa Stanisława (Amouraux) Kozłowska. Wiadomości Botaniczne 44(1/2): 81-84. ³ W. Krach, 1984: Franciszek Bieda 1896-1982. Annales Societatis Geologorum Poloniae 54(3/4): 411-419; ZJ. Wójcik, 1984: Franciszek Bieda (1896-1982). Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 29(1): 199-204. ⁴ A. W. Skalski, 1993: Marian Bielewicz (1915-1988). Acta Entomológica Silesiana 1(1): 17-20. 160 KOLO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... o Ziemi UG, członek-założyciel oddziałów Polskiego Towarzystwa Botanicznego i Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika w Olsztynie⁵. Maria BREMÓWNA (1906-1967) - paleobotanik, pracownik naukowy Instytutu Botaniki PAN w Krakowie⁶. Andrzej CHODYNIECKI (1922-1989) - pełnił obowiązki prezesa w 1949 r., kierownik Zakładu Chorób Ryb Instytutu Weterynarii we Wrocławiu, prodziekan Wydziału Rybackiego Wyższej Szkoły Rolniczej w Szczecinie, zastępca dyrektora Instytutu Technologii Żywności Pochodzenia Morskiego WSR w Szczecinie, prorektor Akademii Rolniczej w Szczecinie, organizator i kierownik Zakładu Higieny Przemysłu Rybnego, kierownik Katedry Podstawowych Nauk Rybackich oraz Zakładu Chorób Ryb i Toksykologii Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie⁷. Bohdan Chwastowsk.1 (1954—1982) - pracownik naukowy Instytutu Botaniki PAN w Krakowie⁸. Andrzej DUNAJEWSKI (1908-1944) - prezes w roku 1932/1933, zoolog, ornitolog, pracownik naukowy Państwowego Muzeum Zoologicznego w Warszawie, zginął w powstaniu warszawskim⁹. Jadwiga Dyakowska (1905-1992) - botanik i paleobotanik, profesor UJ, kierownik Biblioteki Instytutu Botaniki UJ i Instytutu Botaniki PAN, prodziekan Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UJ¹⁰ ¹¹. Anna Dyduch-Falniowska (1953-2002) - malakolog, działacz ochrony przyrody, docent Instytutu Ochrony Przyrody PAN, kierownik Zakładu Integracji Danych Przyrodniczych w tym instytucie¹¹. Bronisław FERENS (1912-1991) - zoolog, kierownik Zakładu Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych PAN, następnie kierownik Zakładu Zoopsychologii i Etologii Zwierząt UJ¹² ¹³. Eugeniusz FRÖHLICH (1909-1987) - botanik, dyrektor Liceum Ekonomicznego w Nowym Sączu, opisał endemiczny gatunek warzuchy Cochleariapolonica Fröhlich¹ . ⁵ W. Chojnacki, J. Bohdanowicz, 1984: Prof, dr hab. Karol Bijok (26.09.1915-03.05.1982). Zeszyty Naukowe Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Gdańskiego. Biologia 5: 7-15. ⁶ M. L-Ś. [M. Łańcucka-Środoniowa], 1987: Bremówna Maria (1906-1967) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich. PWN, Warszawa, s. 87-88; W. Szafer, 1968: Maria Bremówna (ur. 8. XI. 1906 -zm. 1. VIII. 1967). Wiadomości Botaniczne 12(2): 135-137. ⁷ M. Długosz, M. Protasowicki, 1990: Prof. zw. dr hab. Andrzej Chodyniecki 6 XII 1922-3 V 1989. Biuletyn Naukowy. Akademia Rolniczo-Techniczna w Olsztynie 2(7): 229-230. ’ A. Stengl, 1994: Leksykon Botaników Polskich. 8. Bohdan Kazimierz Chwastowski. Wiadomości Botaniczne 38(1/2): 165-166. ⁹ J.B. Szczepski, 1964: Pamięci Andrzeja Dunajewskiego (1908-1944). In remembrance of Andrzej Dunajewski (1908-1944). Przegląd Zoologiczny 8(1): 9-16; J.B.Sz. [J.B. Szczepski], 1987: Dunajewski Andrzej Stanisław Julian (Sas-) (1908-1944) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 140-141. ¹⁰ A. Zemanek, 1993: Prof, dr Jadwiga Dyakowska (LII.1905 - 7.IX.1992). Wiadomości Botaniczne 37(1/2): 112-119; A. Zemanek, 1994: Leksykon Botaników Polskich. 11. Jadwiga Dyakowska. Wiadomości Botaniczne 38(3/4): 160-162. ¹¹ M. Makomaska-Juchniewicz, M. Grzegorczyk, J. Perzanowska, 2003: Wspomnienie o Annie Dy-duch-Falniowskiej (1953-2002). Chrońmy przyrodę ojczystą 59(1): 5-10. ¹² W. Harmata, 1992: In Memoriam. Bronisław Ferens (1912-1991). Folia Biológica (Kraków) 40(1-2): 1. ¹³ P. Köhler, 2001: Leksykon Botaników Polskich. Dictionary of Polish Botanists. 39. Eugeniusz Jan Fröhlich. Wiadomości Botaniczne 45(3/4): 123-125; J. Potoczek, 1993: Eugeniusz Fröhlich (1906 [sic, powinno być: 1909] -1987). Rocznik Sądecki 21: 318-319. Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników 161 Józef FUDAKOWSKI (1893-1969) - przewodniczący w roku 1913/1914 i 1919/ /1920, zoolog, kustosz Muzeum Fizjograficznego PAU i profesor UJ, prodziekan Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UJ¹⁴. Tadeusz GODLEWSKI (1878-1921) - fizyk, profesor Politechniki Lwowskiej¹⁵. Władysław GOŚCIŃSKI (1906-1977) - prezes w roku 1930/1931, ichtiolog, starszy inspektor do spraw rybactwa w Departamencie Produkcji Zwierzęcej Ministerstwa Rolnictwa¹⁶. Władysław GRODZIŃSKI (1934-1988) - przewodniczący Koła Naukowego Zoologów w roku 1953/1954, ekolog, bioenergetyk, profesor UJ, organizator i dyrektor Instytutu Biologii Środowiskowej UJ, członek korespondent Polskiej Akademii Nauk¹⁷. Zygmunt GRODZIŃSKI (1896-1982) - zoolog, anatom porównawczy, embriolog, profesor UJ, rektor UJ, członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk¹⁸. Stefan GUT (1911-1962) - zoolog, działacz ochrony przyrody, pracownik naukowy Zakładu Ochrony Przyrody PAN¹⁹. Roman GUTWIŃSKI (1860-1932) - fykolog, nauczyciel przyrody w gimnazjach Lwowa, Tarnopola i Krakowa, jeden z najwybitniejszych polskich fykologów swych czasów²⁰. Aleksander JANKUN (1911-1969) - mikrobiolog, pracownik Zakładu Mikrobiologii Technicznej, a następnie - Krakowskich Zakładów Piwowarsko-Słodowniczych²¹. Zbigniew KAWECKI (1908-1981) - prezes w roku 1929/1930, zoolog, docent UJ i opiekun Koła Naukowego Zoologów, profesor Wyższej Szkoły Rolniczej w Krakowie, a następnie - Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie²². ¹⁴ R.J.W. [R.J. Wojtusiak], 1987: Fudakowski Józef (1893-1969) [w:] S. Feliksiak: Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 167-169. ¹⁵ E. Kwiatkowski, 1959-1960: Godlewski Tadeusz Józef Florencjusz (1878-1921). Polski Słownik Biograficzny 8: 186. ¹⁶ [anonim], 1977: Magister Władysław Marek Gościński 15.VII. 1906-2.1 V. 1977. Gospodarka Rybna 29(7): 18. ¹⁷ J. Weiner, 1989: Prof, dr hab. Władysław Grodziński (1934-1988). Wiadomości Ekologiczne 35(2): 159-161; J. Weiner, 2000: Władysław Grodziński (1934—1988) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi. Część 1: biografie uczonych. Uniwersytet Jagielloński, Kraków, s. 303--308. ¹⁸ H. Szar. [H. Szarski], 1987: Grodziński Zygmunt (1896-1982) [w:] S. Feliksiak (red.): Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 196-197; H. Szarski, 2000: Zygmunt Grodziński (1896-1982) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wydziału Biologii..., op.cit., s. 213-218. ” B. Ferens, 1962: Stefan Gut 1911-1961. Chrońmy przyrodę ojczystą 8(5): 41—42; O.S. [O. Seidl], 1987: Gut Stefan Maria (1911-1962) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 199. ²⁰ B. Hryniewiecki, 1960/1961: Gutwiński Roman (1860-1932). Polski Słownik Biograficzny 9: 196; B. Hryniewiecki, 1934: Roman Gutwiński (* 4.XI. 1860 f 27.X. 1932). Jego życie i zasługi naukowe. Acta Societatis Botanicorum Poloniae 11(4): 661-683; A.S. [A. Skirgiełlo], 1987: Gutwiński Roman (1860— -1932) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 200-201. ²¹ M. Skalińska, 1971: Mgr Aleksander Jankun 1911-1969. Wiadomości Botaniczne 15(1): 3-5. ²²1. Bielenin, W. Fudalewicz-Niemczyk, 1983: Prof, dr hab. Zbigniew Kawecki (1908-1981). Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej w Krakowie 177, Historia Rolnictwa 6: 211-214; 1. Bielenin, W. Fudalewicz-Niemczykowa, 1981: Profesor Zbigniew Kawecki (1908-1981). Przegląd Zoologiczny 26(1): 7-17; J.A.C. [J.A. Czyżewski], 1987: Kawecki Zbigniew (1908-1981) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 255-256; J. Czyżewski, W. Żydłowski, 1981: Profesor Zbigniew Kawecki (1908-1981) w służbie ochrony roślin uprawnych. Ochrona roślin 1981(6): 20-21; M. Dziedzic, 162 KOLO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Alicja (Klaput) ZURZYCKA (1922-2000) - botanik, fizjolog roślin, profesor Zakładu Fizjologii Roślin PAN w Krakowie, organizator i kierownik Pracowni Fizjologii Roślin Niższych PAN²³ *. Stanisław KOHMANN (1900-1983) - anatom, organizator i profesor Zakładu Anatomii Opisowej i Topograficznej Śląskiej Akademii Medycznej w Zabrzu-Rokitnicy, dziekan Wydziału Lekarskiego ŚAM. Adolf Fryderyk KORCZYK - prezes w latach 1958/1959-1960/1961, botanik-dendrolog, pracownik naukowy Instytutu Badawczego Leśnictwa (Zakład Lasów Naturalnych w Białowieży) oraz nauczyciel akademicki Politechniki Białostockiej (Zamiejscowy Wydział Zarządzania Środowiskiem w Hajnówce)²⁵. Jan KORNAŚ (1923-1994) - jeden z najwybitniejszych botaników swych czasów, profesor i dyrektor Instytutu Botaniki UJ, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności²⁶. Kazimierz KOSTRAKIEWICZ (1907-1975) - botanik, profesor Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Kazimierz KOWALSKI - prezes w roku 1946/1947, zoolog i paleontolog, profesor, dyrektor Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności, a w latach 1994— -2000 prezes PAU²⁷. Seweryn KRZEMIENIEWSKI (1871-1945) - botanik, fizjolog roślin, mikrobiolog gleby, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie i kierownik tamtejszego Ogrodu Botanicznego, członek czynny Polskiej Akademii Umiejętności²⁸. Wiesław KRZEMIŃSKI - prezes w latach 1972/1973-1974/1975, profesor, dyrektor Muzeum Przyrodniczego Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie, dyrektor Polskiej Fundacji Ochrony Przyrody PRO NATURA w Krakowie²⁹. Władysław KUNICKI-GOLDFINGER (1916-1995) - mikrobiolog, botanik, pracownik naukowy Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i Uniwersytetu Wrocławskiego, dyrektor Instytutu Botaniki UWr, dyrektor Instytutu Mikrobiologii Uniwersytetu Warszawskiego, wicedyrektor Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk³⁰. 1985: Zbigniew Kawecki (1908-1981) - twórca polskiej szkoły kokcydologicznej. Wszechświat R. 104, 86(1): 15-18. ²³ J. Fiema, B. Piskorz-Bińczycka, 2001: Prof, dr hab. Alicja Zurzycka 1922-2000. Wiadomości Botaniczne 45(3/4): 69-74. ²⁹ R. Aleksandrowicz, 1983: Professor Stanisław Kohmann, M.D. Folia Morphołogica (Warszawa) 42(4): 229-231. ²⁵ Informacje uzyskane od doc. A.F. Korczyka. ²⁶ A. Zając, 2000: Jan Kornaś (1923-1994) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wydziału Biologii..., op.cit., s. 279-287. ²⁷ Informacje uzyskane od prof. K. Kowalskiego. ²¹ B. Hryniewiecki, 1948: Seweryn Krzemieniewski (1871-1945). Wspomnienie pośmiertne. Acta So-cietatis Botanicorum Poloniae 19(2): 285-292; L. Rakoczy, 2000: Seweryn Józef Krzemieniewski (1871— -1945) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wydziału Biologii..., op.cit., s. 155-164. ²⁹ Informacje uzyskane od prof. W. Krzemińskiego. ³⁰ P. Osęka, 2000: Władysław Kunicki-Goldfinger [w:] J. Skórzyński (red.). Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956-89. Tom 1. Ośrodek Karta, Warszawa, s. 198-200; K. Wolska, 1995: In memoriam. Władysław J.H. Kunicki-Goldfinger, Professor of Microbiology, Member of the Polish Academy of Scien-ces, Founder of Acta Microbiologica Polonica, 1916-1995. Acta Microbiologica Polonica 44(2): 107-109. Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników 163 Edward LUBICZ-NlEZABITOWSKI (1875-1946) - przewodniczący w 1902 r., botanik i zoolog, profesor Uniwersytetu Poznańskiego³¹. Stefan MACKO (1899-1967) - prezes w roku 1927/1928, botanik, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego i dyrektor tamtejszego Ogrodu Botanicznego³². Teodor Marchlewski (1899-1962) - przewodniczący w roku 1921/1922 i 1923/ /1924, biolog, zootechnik, profesor i rektor UJ³³. Paweł Janusz M1GULA - prezes w roku 1965/1966, ekolog, profesor i kierownik Katedry Fizjologii Zwierząt i Ekotoksykologii, dziekan Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach³⁴. Józef MIKULSKI (1907-1990) - prezes w roku 1928/1929, zoolog, hydrobiolog, profesor, dziekan Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu i prorektor tego uniwersytetu³⁵. Janina OSZASTÓWNA (1908-1986) - paleobotanik, żołnierz Armii Krajowej, pracownik naukowy Instytutu Botaniki PAN w Krakowie³⁶. Fryderyk Pautsch (1911-1992) - pełnił obowiązki prezesa w roku 1933, profesor w Akademii Medycznej w Gdańsku³⁷. Bogusław PETRYSZAK - prezes w roku 1961/1962, profesor, kierownik Zakładu Entomologii Instytutu Zoologii UJ³⁸. Jan RAF1ŃSKI (1943-2003) - zoolog, profesor w Zakładzie Anatomii Porównawczej Instytutu Zoologii UJ. Bronisław RYDZEWSKI (1884-1945) - przewodniczący w latach 1908-1911, geolog, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, senator RP³⁹. Paweł Sikora (1912-2002) - antropolog, profesor UJ, wicedyrektor Instytutu Zoologii UJ i kierownik Zakładu Antropologii Instytutu Zoologii UJ⁴⁰. ³¹ A.Wr. [A. Wróblewski], 1987: Niezabitowski (Lubicz-Niezabitowski) Edward, Feliks (1875-1946) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 390-391. ³² M.K. [M. Kostyniuk], 1987: Macko Stefan (1899-1967) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 345-346. ³³ Z.K. [Z. Kosiek], 1987: Marchlewski Teodor (1899-1962) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 355. M Informacje uzyskane od prof. P.J. Miguli. ³⁵ L.A. Błędzki, A. Giziński, 1991: Józef Stanislaw Mikulski (11 III 1907-3 XII 1990). Wiadomości Ekologiczne 38(3): 239-241. ³⁶ G. Mazur, 1996: Oszast Janina Celina. Zeszyty Historyczne WiN-u 9: 231-233; E. Zastawniak, 1988. Dr hab. Janina Oszast 1908-1986. Wiadomości Botaniczne 32(3): 133-136; E. Zastawniak, 1989. Dr hab. Janina Oszast 1908-1986. Acta Palaeobotanica 29(1): 5-9; E. Zastawniak, P. Köhler, 2001: Janina Celina Oszast (1908-1986) [w:] Zastawniak, P. Köhler. Polskie badania paleobotaniczne trzeciorzędu. Polish palaeobotanical research of the Tertiary. Botanical Guidebooks 25: 92-94. ³⁷ J. Limon, 1993: Fryderyk Pautsch (1911-1992) profesor zwyczajny, kierownik Katedry i Zakładu Biologii i Genetyki AM w Gdańsku w latach 1947-1982. Annales Academiae Medicae Gedanensis 23: 291-300; J. Limon, 1995: Fryderk Pautsch (1911-1992) profesor zwyczajny, kierownik Katedry i Zakładu Biologii i Genetyki AM w Gdańsku. Annales Academiae Medicae Gedanensis 25, Suplement 4: 193-196. ³⁸ Informacja uzyskana od prof. B. Petryszaka. ³⁹ Z.J. Wójcik, 1991-1992: Rydzewski Bronisław Nikodem (1884-1945). Polski Słownik Biograficzny 33: 443-446. ⁴⁰ H. Głąb, 2004: W drugą rocznicę śmierci. Alma Mater - Miesięcznik Uniwersytetu Jagiellońskiego 63: 62. 164 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Andrzej SKALSKI (1938-1996) - entomolog, badacz wód podziemnych, dyrektor Muzeum Okręgowego w Częstochowie, pracownik naukowy Instytutu Pedagogiki Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie⁴¹. Stanisław SKOWRON (1900-1976) - przewodniczący w latach 1920/1921 i 1922/ /1923, zoolog, embriolog, profesor UJ, a następnie Akademii Medycznej w Krakowie, przez kilka lat redaktor czasopisma przyrodniczego Wszechświat⁴². Stanisław SMRECZYŃSKI (1899-1975) - zoolog, faunista, entomolog i embriolog, profesor UJ, organizator Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UJ, dziekan tegoż wydziału, członek korespondent Polskiej Akademii Umiejętności⁴³. Maria SOBOLEWSKA (1907-1988) - paleobotanik, pracownik naukowy Instytutu Botaniki PAN w Krakowie⁴⁴. Włodzimierz STARZECKI - przewodniczący w roku 1949/1950, fizjolog roślin, profesor w Zakładzie Fizjologii Roślin PAN w Krakowie⁴⁵. Stefan Strawiński (1921-1995) - pełnił obowiązki prezesa w roku 1947/1948, zoolog, profesor w Katedrze Ekologii i Zoologii Kręgowców Uniwersytetu Gdańskiego, wicedyrektor Instytutu Biologii UG, dziekan Wydziału Biologii, Geografii i Oceanologii UG⁴⁶. Kazimierz SZCZEPANEK - pełnił obowiązki przewodniczącego w 1950 r., paleobotanik, dyrektor Ogrodu Botanicznego UJ, profesor w Instytucie Botaniki UJ i kierownik Zakładu Paleobotaniki Instytutu Botaniki UJ⁴⁷. Jacek M. Szymura - prezes w roku 1969/1970, profesor w Zakładzie Anatomii Porównawczej Instytutu Zoologii UJ⁴⁸. Andrzej SRODOŃ (1908-1998) - paleobotanik, profesor Instytutu Botaniki PAN w Krakowie, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk⁴⁹. January WEINER - prezes w latach 1966/1967-1967/1968, profesor w Zakładzie Ekologii Ekosystemów Instytutu Nauk o Środowisku UJ, członek korespondent Polskiej Akademii Nauk, członek korespondent Polskiej Akademii Umiejętności⁵⁰. Józef WIKTOR (1923-2000) - zoolog, ichtiolog, biolog morza, profesor Morskiego Instytutu Rybackiego w Gdyni, kierownik tamtejszej Pracowni Ryb Przybrzeżnych i Wędrownych⁵¹. ⁴¹ R. Dobosz, T.B. Hadaś, 1998: Andrzej Władysław Skalski (1938-1996) as paleoentomologist. Polskie Pismo Entomologiczne (Gdynia) 67: 167-174; K. Jażdżewski, 1998: Dr Andrzej Władysław Skalski (1938-1996) - entomolog i badacz wód podziemnych. Obituary. Przegląd Zoologiczny 42(3-4): 201-205. ⁴² M.J. [M. Jordan], 1987: Skowron Stanisław Teofil (1900-1976) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 490-491. ⁴³ R.J.W. [R.J. Wojtusiak], 1987: Smreczyński Stanisław jun. (1899-1975) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 495-497; A. Krzysztofowicz, 2000: Stanisław Smreczyński (1899— -1975) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wydziału Biologii..., op.cit., s. 251-260. ⁴⁴ A. Środoń, 1989: Dr Maria Cyrus-Sobolewska (1907-1988). Wiadomości Botaniczne 33(2): 55-56. ⁴⁵ Informacja uzyskana od prof. W. Starzeckiego. ⁴⁶ C. Nitecki, 1995: Stefan Strawiński (1921-1995). Obituary. Przegląd Zoologiczny 39(3^ł): 193-200. ⁴⁷ Informacja uzyskana od prof. K. Szczepanka. ⁴¹ Informacja uzyskana od prof. J.M. Szymury. ⁴⁹ K. Mamakowa, 1999: Życie i praca profesora Andrzeja Środonia (1908-1998). Wiadomości Botaniczne 43(3/4): 53-60; A. Środoń, 1991: Daty i wspomnienia autobiograficzne. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 36(1): 3-24. ⁵⁰ Informacja uzyskana od prof. J. Weinera. ⁵¹ K. Siudziński, 2000: Józef Wiktor (6 XI 1923-3 I 2000). Wiadomości Ekologiczne 46(3): 249-250. Najwybitniejsi członkowie Koła Przyrodników 165 Jadwiga WlLKOŃ-MlCHALSKA (1921-2005) - prezes w roku 1948/1949, botanik, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu⁵². Janusz WOJTUSIAK - prezes w roku 1962/1963, entomolog, profesor, kierownik Muzeum Zoologicznego Instytutu Zoologii UJ⁵³. Roman Józef WOJTUSIAK (1906-1987) - zoolog, zoopsycholog, etolog, entomolog, profesor i kierownik Zakładu Psychologii i Etologii Zwierząt UJ . Paweł WOLNY (1914-1973) - prezes w roku 1936/1937, hydrobiolog, pracownik naukowy Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie i profesor Instytutu Zootechniki w Krakowie⁵⁵. Tadeusz WOLSKI (1890-1959) - przewodniczący w roku 1912/1913, zoolog, profesor Wolnej Wszechnicy Polskiej i Uniwersytetu Łódzkiego⁵⁶. Konstanty ZAKRZEWSKI (1876-1948) - przewodniczący w 1899 r., wybitny fizyk i profesor UJ. Maria (ZlEMBIANKA) ŁUCKA (1905-1996) - botanik, profesor i współorganizator Wydziału Ogrodniczego Wyższej Szkoły Rolniczej (od 1972 r. Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja) w Krakowie, dziekan tegoż wydziału⁵⁸. Jan ZURZYCKI (1925-1984) - botanik, fizjolog roślin, biochemik, profesor i współorganizator Instytutu Biologii Molekularnej UJ, prodziekan Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UJ i prorektor UJ, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk⁵⁹. ⁴² ⁴³ ⁴⁴ * ⁴⁶ ⁴⁷ * ⁴⁹ * ⁴² Informacja uzyskana od prof. J. Wilkoń-Michalskiej. ⁴³ Informacja uzyskana od prof. J. Wojtusiaka. ⁴⁴ W. Harmata, 2000: Roman Józef Wojtusiak (1906-1987) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wydziału Biologii..., op.cit., s. 271-278. ⁴⁴ [anonim], 1974: Profesor doktor Paweł Wolny 1 l.V.1914-11.X.1973. Gospodarka Rybna 26(3): 10; E. Grygierek, 1974: Paweł Wolny (11 V 1914-11 X 1973). Wiadomości Ekologiczne 20(2): 181-182. ⁴⁶ S.F. [S. Feliksiak], 1987: Wolski Tadeusz Bronisław (1890-1959) [w:] S. Feliksiak (red.). Słownik biologów polskich..., op.cit., s. 586-588. ⁴⁷ A. Strzałkowski, 2000: Konstanty Zakrzewski (1876-1948) [w:] B. Szafrański (red.). Złota Księga Wydziału Matematyki i Fizyki. Uniwersytet Jagielloński, Kraków, s. 467-474. ⁴¹ P. Köhler, 1999: Leksykon Botaników Polskich. 32. Maria Bronisława Jadwiga (Ziemba) Lucka. Wiadomości Botaniczne 43(3/4): 87-91. ⁴⁹ W. Korohoda, 2000: Jan Adam Zurzycki (1925-1984) [w:] A. Zemanek (red.). Złota Księga Wy- działu Biologii..., op.cit., s. 295-301. Rozdział 6 ZAKOŃCZENIE Koło Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego, jedna z najstarszych tego typu organizacji działających na Uniwersytecie Jagiellońskim, może poszczycić się dawnymi tradycjami sięgającymi roku 1873. Przez 130 lat swego istnienia spełniało ważną rolę: integrowało studentów oraz stwarzało im możliwości rozwijania i pogłębiania ich zainteresowań. Nawet w najtrudniejszym okresie stalinowskim, pomimo innego szyldu, koło nadal pełniło tę funkcję, a Jedynie słuszna ideologia” pozostawała fasadą oraz na kartach sprawozdań. Dziś wielu z jego byłych członków wspomina okres działalności w kole jako najpiękniejszy czas swojego życia, a przyjaźnie wtedy zawiązane - za najtrwalsze i najwartościowsze. Stałą cechą koła była jego efemeryczność przy zachowaniu ciągłości tradycji: na działalność w kole jest najczęściej czas tylko na drugim i trzecim roku studiów. W pierwszym roku nauki młodzi ludzie dopiero zaznajamiają się z życiem studenckim, natomiast podczas ostatnich dwóch lat zajęci są już zbieraniem materiałów i pisaniem pracy magisterskiej, a nierzadko również swymi sprawami rodzinnymi i potomstwem. Czemu więc ciągle istnieje? Odpowiedź na to pytanie nie jest łatwa. Z pewnością w różnych okresach jego dziejów były różne tego powody, a głównym i stałym - chęć rozwijania zainteresowań. Niezależnie od typu studiowania czy programu studiów uniwersyteckich, obowiązującego w danym okresie¹, same studia nie zapewniały studentom rozwijania i pogłębiania całego spektrum biologicznej wiedzy. Koło organizowało więc różne praktyczne kursy, takie jak: makro- i mikrofotografii, rysunku biologicznego, preparacji kręgowców i bezkręgowców, sporządzania zielników i inne. Większość z nich weszła na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. do programu studiów biologicznych, jako tzw. „kursy do wyboru”. W okresie do II wojny światowej, gdy biologię studiowano w ramach Wydziału Filozoficznego UJ, drugim ważnym powodem istnienia koła był brak dostępu do podręczników i literatury fachowej¹ ². Wtedy jednym z zadań koła było dostarczanie, w miarę możliwości, najnowszych publikacji oraz przygotowywanie i publikowanie tanich skryptów. Trzecim z ważnych czynników - i nadal aktualnym - jest rola integracyjna koła, której służą różne wycieczki, ¹ Do II wojny światowej była duża swoboda w doborze wykładów. W latach 1945-1990 cały tok studiów był ściśle oznaczony i praktycznie prawie żadnej dowolności nie było. W systemie obowiązującym obecnie studenci w porozumieniu ze swymi opiekunami naukowymi mogą wybierać część zajęć („kursy do wyboru”). ² Biblioteki przy instytutach lub katedrach były niewielkie. A każdy z profesorów gromadził na własny użytek prywatny księgozbiór. 168 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... bale, herbatki, wigilie. Obok tych głównych powodów wymienionych powyżej było co najmniej kilka równie ważnych, ale już przez znacznie krótszy czas. W okresie przed 1 wojną światową koło walczyło o modyfikację lub rozszerzenie programu studiów biologicznych, o zwiększenie liczby katedr lub ich pracowników naukowych, a nawet organizowało strajki, by przyspieszyć nominacje profesorskie. W dwudziestoleciu międzywojennym wśród najważniejszych celów działalności koła była ochrona przyrody i jej propagowanie oraz walka z budową kolejki linowej na Kasprowy Wierch w Tatrach; jedną z form tej walki było organizowanie wieców. Po II wojnie światowej koło zajmowało się wyszukiwaniem instytucji, w których można było odbyć praktyki wakacyjne. Starało się też swym członkom ułatwić zdobywanie wiedzy poprzez wycieczki, obozy naukowe i wyprawy. W ostatnich latach, oprócz wyżej wymienionych, doszło również organizowanie szkoleń w jak najskuteczniejszym prezentowaniu już uzyskanej wiedzy. W ciągu minionych 130 lat można dostrzec zarówno okresy wzlotów, jak i upadków aktywności koła. Za gorsze okresy odpowiedzialność nie zawsze spada na zarządy kierujące wtedy działalnością koła. Kilkakrotnie czynniki zewnętrzne, takie jak biurokracja w czasie zaborów, ustawy antyuniwersyteckie w okresie faszyzacji życia w Polsce międzywojennej, odgórne wprowadzanie nowej biologii radzieckiej (miczu-rinizmu-łysenkizmu) w czasach stalinowskich, czy okres pierwszej „Solidarności” i następujący po nim stan wojenny, skutecznie przyhamowały pewne aspekty aktywności koła lub nawet spowodowały jego krótkotrwałą likwidację albo też czasowe zawieszenie działalności. Jeśli natomiast tylko warunki zewnętrzne były dość sprzyjające, zarówno zarządy, jak i szeregowi członkowie koła natychmiast organizowali takie formy pracy, które im odpowiadały. Obecnie, w dobie Intemetu, „globalnej wioski”, dostępności do źródeł informacji, łatwości w studiowaniu i przemieszczaniu się po prawie całym globie, istnienie koła może być zagrożone. Wydaje się, że dopóki studenci będą chcieli oglądać żywą przyrodę, fotografować czy obrączkować ptaki, liczyć nietoperze, inwentaryzować rzadkie rośliny i zwierzęta, koło będzie funkcjonowało. Być może, zmienią się jedynie niektóre formy jego aktywności. Aneks 1 STATUTY KOŁA PRZYRODNIKÓW Zachowano ortografię oryginałów. Statut Towarzystwa Biblioteki Uczniów Nauk Matematyczno-Przyrodniczych przy Uniwersytecie Jagiellońskim¹ A. Cel 1. Celem Towarzystwa jest dostarczanie członkom tegoż dzieł treści matematycznej i przyrodniczej. B. Podział członków 2. Członkowie Towarzystwa dzielą się na: a) zwyczajnych, b) nadzwyczajnych i c) honorowych. a) Zwyczajnym członkiem Towarzystwa może być każdy zwyczajny i nadzwyczajny uczeń Wydziału filozoficznego. b) Nadzwyczajnymi członkami mogą być profesorzy, nauczyciele i zastępcy profesorów (szkół wyższych i średnich), jako też kandydaci stanu nauczycielskiego po ukończeniu studyów uniwersyteckich. c) Honorowym członkiem może być każdy z powodu zasług dla Towarzystwa położonych, przedstawiony przez bibliotekarza (lub jego zastępcę), a przez walne zebranie za takiego zostanie uznanym. 3. Członków zwyczajnych i nadzwyczajnych przyjmuje bibliotekarz (lub jego zastępca) za ustnem lub pisemnem zgłoszeniem się; może jednak bibliotekarz (lub zastępca) odwołać się do zebrania nadzwyczajnego. C. Obowiązki i prawa członków 4. a) Każdy członek zwyczajny obowiązany jest składać co półrocze akademickie najmniej 50 centów na ręce bibliotekarza (lub zastępcy) przy wpisie do Towarzystwa. ¹ Arch. UJ: S II 767 - Biblioteka Studentów Nauk Matem.-Przyrodniczych UJ, 1874-1879 (Statut Towarzystwa Biblioteki Uczniów Nauk Matematyczno-Przyrodniczych przy Uniwersytecie Jagiellońskim zatwierdzony przez Namiestnictwo 25 III 1876). 170 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... b) Każdy członek nadzwyczajny płacić winien najmniej 1 złr. przy wpisie co półrocze akademickie. 5.1. Członkowie zwyczajni mają prawo: a) wypożyczania dzieł z biblioteki, b) podawania tytułów dzieł treści matematycznej i przyrodniczej, które mają być wpisane w księgę na ten cel przeznaczoną i przedkładaną zebraniu walnemu lub nadzwyczajnemu, c) zabierania głosu w zebraniach, głosowania, stawiania wniosków i interpela-cyi, d) czynnego i biernego wyboru. II. Członkom nadzwyczajnym przysługują tylko prawa pod lit. a) i b). Uwaga: Członkowie nadzwyczajni i honorowi co do lit. d, e, i g mają tylko głos doradczy. 6. Jeżeli w ciągu półrocza większość bezwzględna jednego z dwu działów uczniów matematyków lub przyrodników potrzebuje jakiego dzieła z dziedziny przyrody lub matematyki, wtedy ma prawo żądać zakupna dzieła, jeżeli kasa biblioteki starczy (§ 13 lit. b). Uwaga: Żądania jednego działu uczniów winny być bez ujmy drugiego; miarą w tym przypadku jest stosunek wkładek przyrodników i matematyków. D. Dochody towarzystwa 7. Dochody towarzystwa stanowią: a) składki członków [§ 4], b) dary pochodzące od członków i nieczłonków, c) inne środki dozwolone, o których orzeka zebranie walne. E. Zarząd towarzystwa 8. Pieczę nad towarzystwem ma Kurator wybrany przez Wydział filozoficzny z grona Profesorów matematyków i przyrodników. Rzeczą kuratora jest zapobieganie wszelkim zajściom przeciwko osnowie statutu. 9. Towarzystwo przedstawiają na zewnątrz bibliotekarz (lub jego zastępca), z których gdy jeden matematyk, to drugi przyrodnik, i sekretarz - wybrani na walnem zebraniu z grona członków zwyczajnych na czas jednego półrocza. F. Obowiązki członków zarządu 10.1. Obowiązki bibliotekarza i jego zastępcy są: a) przyjmowanie członków zwyczajnych i nadzwyczajnych i odbieranie wkładek od nich, b) kierownictwo biblioteką i utrzymanie w niej ładu, c) zajmowanie się zakupnem dzieł wraz z sekretarzem, d) zajmowanie się wypożyczaniem dzieł i nadzór nad księgą przeznaczoną do zakupów dzieł, e) prowadzanie dokładnego spisu dzieł w bibliotece i sprzętów, f) wciąganie w księgę każdego nowo zakupionego lub darowanego dzieła, g) prowadzenie dokładnych rachunków przychodu i rozchodu, h) zapraszanie Kuratora na zebrania, i) ogłaszanie zebrań zwyczajnych i nadzwyczajnych i przewodniczenia im, Statuty Koła Przyrodników 171 k) podpisywanie korespondencyi i pism wychodzących od Towarzystwa. II. Obowiązki sekretarza są: a) prowadzenie korespondencyi poleconych i podpisanych przez bibliotekarza (lub zastępcę), b) spisywanie i ogłaszanie sprawozdań ze zebrań, c) zakupowanie dzieł wraz z bibliotekarzem (lub zastępcą). Uwaga: Wszyscy trzej odpowiadają przed walnem zebraniem za swoje czynności. 11. Komisya skontrująca składa się z trzech członków wybieranych co półrocze na walnem zebraniu z członków Towarzystwa i przez nich. 12. Zadaniem komisyi jest: a) sprawdzenie, czy rachunki i inwentarz biblioteki są w porządku, b) gdy komisya cała znajdzie inwentarz w porządku, a rachunki bibliotekarza (lub zastępcy) ściśle przeprowadzone i zgodne z prawdą, wtedy zatwierdza je klauzulą i własnoręcznymi podpisami. Podpisy całej komisji skontrującej znoszą odpowiedzialność rachunkozdawców. Zebrania 13. Zebrania są dwojakie: a) zwyczajne walne zebranie zwołuje bibliotekarz (wzgl. zastępca) dwa razy do roku: w drugiej połowie października i w pierwszych dniach marca, b) nadzwyczajne zebranie może być tylko we wypadkach przewidzianych §§ I. 3. i 17. 14. a) Walne zebranie przyjmuje sprawozdania bibliotekarza (lub zastępcy), sekretarza i komisyi skontrującej z ubiegłego półrocza, b) wybiera zarząd na następne półrocze, c) wybiera komisyę skontrującą d) uchwala nadzwyczajne sposoby uzyskania dochodów i orzeka o ich użyciu (§ 7 lit. c), e) rozstrzyga o wyborze dzieł, które mają być zakupione, i poleca wykonanie bibliotekarzowi (§ 10. II c), f) mianuje członków honorowych. 15. Uchwały na zebraniach zapadają bezwzględną większością głosów. 16. Do prawomocności uchwał walnego zebrania potrzeba obecności połowy członków zwyczajnych, a nadzwyczajnego trzeciej części. Uwaga: od § 15 i 16 wyjątek stanowi § 18. 17. Wszelkie spory między członkami wynikające ze stosunków Towarzystwa rozstrzyga sąd polubowny złożony z 5 członków; każda strona wybiera dwóch; czterej wybrani zgodnie wybierają 5go. Żadnej stronie nie wolno odrzucać sędziów wybranych przez stronę przeciwną. Gdyby sędziowie 4. nie zgodzili się na 5go, natenczas wybierają go losem. Sąd ten odbywa się na najbliższem zebraniu nadzwyczajnem; od wyroków jego nie ma żadnego odwołania się. 18. Wszelkie pisma i korespondencye wychodzące od Towarzystwa podpisuje bibliotekarz (wzgl. zastępca) i sekretarz. 19. Do rozstrzygnięcia o rozwiązaniu Towarzystwa potrzeba obecności 3/4 członków zwyczajnych, a z tych znowu trzy czwarte rozstrzygają. 20. W razie rozwiązania Towarzystwa rozstrzyga o majątku jego walne zebranie. 21. Siedzibą Towarzystwa jest miasto Kraków. Szafy biblioteczne mają być umieszczone w którymkolwiek lectorium w Collegium minus [sic!]. 172 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... w Krakowie, dnia 1876 Uchwalili uczniowie Wydziału filozof.-matematyczno-przyrodniczego: Józef Lasko, Józef Balon, Ignacy Kranc, Stanisław Korek, Andrzej Jaglarz, Jakób Szczyrbuła, Michał Augustynek, Maciej Zwoliński, Jan Grzybczyk, L. Sapiecha, Karol Trachanowski. Statut Kółka Przyrodniczego Uczniów Uniwersytetu Jagiellońskiego z 1896 r.² A. Nazwa, siedziba, cel i środki „Kółka” § 1. Stowarzyszenie nosi nazwę „Kółko przyrodnicze”. § 2. Stałą siedzibą „Kółka” jest miasto Kraków. § 3. Celem „Kółka” jest: a) uzupełnianie i pogłębianie wykształcenia uczniów poświęcających się studiom przyrodniczym, b) ułatwienie tymże studiów oraz c) rozbudzanie towarzyskiego pożycia i bliższych koleżeńskich stosunków między członkami „Kółka”. § 4. Środkami do tego celu prowadzącymi są: a) urządzanie odczytów i pogadanek, b) biblioteka własna, c) prenumerata pism specjalnych i d) wycieczki naukowe. B. Członkowie „Kółka”, ich prawa i obowiązki § 5. Członkowie „Kółka” są: a) honorowi, b) zwyczajni. Ad a) Członkami honorowymi mogą być profesorowie, docenci i asystenci uniwersyteccy. Mianuje ich Walne Zgromadzenie. Ad b) Członkami zwyczajnymi mogą być wszyscy bez wyjątku słuchacze Uniwersytetu Jagiellońskiego poświęcający się studiom przyrodniczym bądź z zawodu, bądź zamiłowania. Przyjmuje ich Zarząd, a nieprzyjęci mogą się odwoływać do Walnego Zgromadzenia. § 6. Członkom honorowym przysługują prawa: a) obecności na Walnych Zgromadzeniach z głosem doradczym, b) obecności i zabierania głosu na zebraniach „Kółka”. § 7. Członkowie zwyczajni mają prawo: a) udziału w Walnych Zgromadzeniach tudzież w zwyczajnych zebraniach „Kółka” i zabierania głosu, b) czynnego i biernego wyboru, c) korzystania z biblioteki i czasopism „Kółka”. § 8. Nowo wstępujący członek winien złożyć jednorazową wkładkę, tj. wpisowe, i uiszczać miesięczne wkładki przeznaczone na cele „Kółka”. Nadto członkowie zwyczajni obowiązani są brać udział w pracach „Kółka”. § 9. Przestaje się być członkiem: a) wskutek nieuiszczenia wkładek przez trzy miesiące z rzędu, b) wskutek wykluczenia z innych powodów, c) przez dobrowolne wystąpienie. C. Władze „Kółka” i zakres ich działania § 10. Władzami „Kółka” są: a) Walne Zgromadzenie, b) Zarząd „Kółka”. Ad a) Walne zgromadzenie może być zwyczajne lub nadzwyczajne. Zwyczajne Walne Zgromadzenie powinno być zwołane przez przewodniczącego lub jego zastępcę, na początku każdego roku szkolnego najpóźniej do 15 listopada, nadzwyczajne w każdej ² Arch. UJ: S II 767 - Koło Przyrodników Studentów UJ, 1895-1939. Statuty Koła Przyrodników 173 porze, ile razy zwołanie go uzna na konieczne Zarząd „Kółka” lub na żądanie 1/3 członków „Kółka”. § 11. Do Walnego Zgromadzenia należy: a) wybór Zarządu i członków honorowych, b) przyjęcie lub odrzucenie sprawozdania ustępującego Zarządu, c) oznaczenie wysokości wpisowego i wkładek miesięcznych, d) przyjmowanie i wykluczanie członków „Kółka”, e) uchwalanie zmian w statucie i załatwianie innych wniosków Zarządu i członków, f) ostateczna decyzja co do programu prac naukowych. § 12. Do ważności uchwał Walnego Zgromadzenia potrzeba obecności połowy członków zwyczajnych. Gdyby zgromadzenie dla braku kompletu do skutku przyjść nie mogło, uchwały następnego będą uważane za ważne bez względu na ilość obecnych członków. Do rozwiązania „Kółka” potrzeba jest obecność 2/3 członków zwyczajnych. § 13. Uchwały Walnego Zgromadzenia zapadają bezwzględną większością głosów. § 14. Zarząd „Kółka” składa się z przewodniczącego, jego zastępcy, sekretarza i dwóch członków Zarządu, wybieranych przez Walne Zgromadzenie na początku każdego roku szkolnego. § 15. Zarząd: a) czuwa nad wykonaniem statutu, b) wydaje w granicach statutu i w myśl uchwał Walnego Zgromadzenia szczegółowe rozporządzenia, c) układa programy Walnych Zgromadzeń i innych zebrań „Kółka”, d) rozporządza funduszami „Kółka”, e) załatwia wszelkie inne bieżące sprawy „Kółka”. Uchwały Zarządu zapadają bezwzględną większością głosów. § 16. Przewodniczący jest kierownikiem posiedzeń i wspólnie z sekretarzem wykonawcą uchwał Zarządu i zgromadzeń „Kółka”. On też reprezentuje „Kółko” na zewnątrz i podpisuje wraz z sekretarzem wszystkie pisma pochodzące od „Kółka” lub jego Zarządu. § 17. Sekretarz nadto jest skarbnikiem „Kółka”. § 18. Nad rozwojem „Kółka” czuwa kurator w osobie jednego z profesorów lub docentów Uniwersytetu Jagiellońskiego, którego wyznacza senat tegoż uniwersytetu. D. Zebrania zwyczajne § 19. Kółko ma się zbierać w czasie trwania wykładów najmniej co 2 tygodnie bądź na odczyty, bądź na pogadanki. W czasie ferii świątecznych może Zarząd zwołać zwyczajne zebrania członków. E. Spory § 20. Spory między członkami ze stosunków „Kółka” wynikające załatwia sąd polubowny z członków „Kółka” złożony, do którego każda ze stron wybiera po dwóch, a ci wspólnie piątego. F. Rozwiązanie „Kółka” § 21. W razie rozwiązania „Kółka” majątkiem jego rozporządza ostatnie Walne Zgromadzenie. Dodatek przejściowy Aż do czasu wyboru Zarządu przez Walne Zgromadzenie wszelkimi sprawami zmierzającymi do ukonstytuowania się stowarzyszenia zajmują się niżej podpisani: Jan Szurek słuchacz filozofii, Grzegorz Bobiak, sł. filoz. 174 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Statut Koła Przyrodników Studentów UJ zatwierdzony przez Senat Akademicki UJ 12 grudnia 1933 r.³ Część I Postanowienia ogólne 1. Stowarzyszenie nosi nazwę: Koło Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. 2. Stowarzyszenie może być osobą prawną w rozumieniu prawa o Stowarzyszeniach akademickich i stosuje się w swej działalności do przepisów o Stowarzyszeniach akademickich. 3. Koło używa pieczątki okrągłej z napisem na obwodzie: Koło Przyrodników w Krakowie; w środku pieczęci mieści się napis: S.U.J. 4. Siedzibą Stowarzyszenia jest miasto Kraków. 5. Lokal Koła mieści się w Collegium im. Witkowskiego, ul. Gołębia 13. Część II Charakter Stowarzyszenia 6. Koło Przyrodników pod względem charakteru, celów i zakresu działalności jest Stowarzyszeniem naukowym. Część III Cele i środki 7. Celem Koła Przyrodników jest: A) Ułatwianie pracy naukowej oraz uzupełnianie przez członków wykształcenia przyrodniczego, do czego służy działalność naukowa. B) Szerzenie idei ochrony przyrody ojczystej. C) Rozwijanie i pielęgnowanie wśród członków życia koleżeńskiego. 8. Środki służące do osiągnięcia powyższych celów są następujące: A) Utrzymywanie Biblioteki dzieł naukowych, odpowiadającym celom Stowarzyszenia. B) Utrzymywanie czytelni czasopism przyrodniczych. C) Rozpisywanie konkursów naukowych. D) Organizowanie zebrań naukowych, dyskusyjnych, wycieczek, wystaw, kursów naukowych oraz repetytoryjnych etc. E) Sekcje naukowe Stowarzyszenia. F) Dostarczanie członkom Stowarzyszenia wszelkich pomocy naukowych. G) Działalność informacyjna. 9. Czynne zajęcie się ochroną przyrody polega na szerzeniu wszelkich idei ochrony przyrody, zabieganiu o zachowanie naturalnego wyglądu oblicza ziemi ojczystej oraz na stałej współpracy z instytucjami zajmującymi się ochroną przyrody. 10. Działalność towarzyska polega na rozbudzaniu i utrzymywaniu bliższych stosunków koleżeńskich między członkami Koła drogą urządzania zabaw, wycieczek i innych imprez towarzyskich. ’Arch. UJ: S II 767. Statuty Koła Przyrodników 175 Część IV Członkowie Stowarzyszenia, ich praca i obowiązki 11. Członkowie Stowarzyszenia dzielą się na: a) rzeczywistych, b) nierzeczywistych. 12. Członkowie rzeczywiści Stowarzyszenia dzielą się na: a) zwyczajnych, b) nadzwyczajnych, c) kandydatów. 13. Członkowie nierzeczywiści dzielą się na: a) wspierających, b) honorowych. 14. Członkami zwyczajnymi mogą zostać studenci UJ. studiujący nauki przyrodnicze, o ile dopełnią następujących warunków: A) Zostali przyjęci przez Zarząd, opłacili wpisowe, wkładkę członkowską na bieżący rok akademicki. B) Nie są pozbawieni prawa udziału w życiu akademickim, wyrokiem władz dyscyplinarnych uczelni lub sądu koleżeńskiego Stowarzyszenia. 15. Członkiem kandydatem jest do roku od daty przyjęcia każdy student, o ile dopełni warunków przewidzianych art. 14 A i B. 16. Po upływie roku od daty przyjęcia członek kandydat staje się z samego prawa członkiem zwyczajnym Stowarzyszenia. 17. Członkiem nadzwyczajnym może zostać każdy słuchacz UJ., absolwenci, doktoranci do roku ukończenia studiów, o ile podlegają władzy dyscyplinarnej U.J. 18. Członkiem wspierającym jest osoba wchodząca w skład Uniwersytetu przyjęta na podstawie uchwały Zarządu, która zobowiąże się opłacać corocznie przynajmniej pięciokrotną wkładkę członkowską lub jednorazowo wpłaci kwotę uchwaloną przez Walne Zgromadzenie. 19. Członkiem honorowym zostaje na podstawie uchwały Walnego Zgromadzenia, a na wniosek Zarządu [sic!] osoba wchodząca w skład Uniwersytetu, zasłużona dla rozwoju nauk przyrodniczych w Polsce. 20. Przyjęcie jest ważnym na cały okres studiów przyrodniczych na UJ., przy czym członek zwyczajny, który w międzyczasie uzyskał absolutorium względnie doktorat, zachowuje swe prawa członka zwyczajnego, aż do skończenia roku akademickiego, wyjąwszy czynne i bierne prawo wyborcze. 21. Zarząd ma prawo nie przyjąć na członków osoby podpadające pod art. 14, 15, 16 i 17 bez podania powodów. 22. Obowiązkiem członków rzeczywistych jest: A) Uiszczenie wpisowego oraz rocznej wkładki członkowskiej w wysokości ustalonej przez Walne Zebranie. B) Ścisłe przestrzeganie przepisów statutu, regulaminów oraz wszelkich prawnych zarządzeń władz Koła. C) Realizowanie celów Koła oraz branie w miarę możności na wezwania prezesa udziału w pracach Koła, niesienie czynnej pomocy władzom przy wykonywaniu ich czynności. 23. Członkowie honorowi nie uiszczają wkładki członkowskiej. 24. Członkowie wspierający obowiązani są do popierania działalności Koła. 176 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 25. Członkowie zwyczajni mają następujące prawa: A) Branie udziału w Walnych Zebraniach z głosem stanowczym (z prawem przemawiania, stawiania wniosków). B) Czynnego i biernego prawa wyborczego. C) Brania udziału w zebraniach naukowych z prawem zabierania głosu. D) Należenie do sekcji naukowych. E) Obecności na zebraniach Zarządu z prawem zabierania głosu doradczego i przedkładania na nich własnych wniosków za pośrednictwem prezydium oraz przedkładania życzeń i zażaleń. F) Przedkładania Zarządowi lub Komisji kontrolującej umotywowanego wniosku podpisanego przez 1/3 części członków rzeczywistych z żądaniem zwołania Walnego Zebrania. G) Brania udziału w konkursach naukowych. H) Noszenia odznaki Koła. I) Korzystania z wszelkich urządzeń Koła i udogodnień mu przysługujących. 26. Członkowie kandydaci posiadają prawa członków zwyczajnych, wyjąwszy czynne i bierne prawo głosowania. 27. Członkowie nadzwyczajni posiadają prawa członków zwyczajnych, wyjąwszy czynne i bierne prawo głosowania, oraz prawo żądania zwoływania Walnego Zgromadzenia. 28. Członkowie honorowi i wspierający mają prawo brania udziału w Walnych Zebraniach Stowarzyszenia z głosem doradczym oraz prawa wyszczególnione w art. 25 C, D, E, H, I. 29. Zawieszenie praw członkowskich następuje: A) W razie zalegania z wypełnieniem zobowiązań. B) W razie zawieszenia praw członkowskich przez uchwałę Zarządu lub przez prezesa z powodu zaniedbania obowiązków członka lub jego szkodliwej działalności. 30. Członkowi, któremu zawieszono prawa członkowskie w myśl art. 29 § A, B, przysługuje prawo odwołania się do Zarządu lub Walnego Zgromadzenia. 31. Utratę praw członka zwyczajnego powoduje: A) Dobrowolne wystąpienie, zgłoszone pisemnie, po wyrównaniu wszelkich zobowiązań. B) Wykluczenie przez Zarząd z powodu łamania praw i obowiązków przewidzianych statutem oraz działanie na szkodę Koła, przy czym wykluczonemu przysługuje prawo do odwołania się do Sądu koleżeńskiego. C) Przez uzyskanie absolutorium, po ukończeniu roku akademickiego. D) Przez pozbawienie prawa udziału w życiu akademickim orzeczeniem władz dyscyplinarnych lub Sądu koleżeńskiego. E) Utratę jednego z warunków, wymaganych do uzyskania praw członkowskich. 32. Od zawieszenia członka zwyczajnego, wyjąwszy art. 31 § D przysługuje odwołanie się do Walnego Zgromadzenia, po uprzednim 2-tygodniowym zgłoszeniu tego na piśmie na ręce Prezesa. Część V Władze Stowarzyszenia 33. Władzami Koła są: A) Władze nadzorcze, którymi są: Senat Akademicki, Rektor oraz Kurator Koła. Statuty Koła Przyrodników 177 B) Władze samorządowe, którymi są: Walne Zgromadzenie, Zarząd, Prezes, Komisja Kontrolująca, Sąd koleżeński. 34. Uprawnienia władz nadzorczych są określone przez Ustawę o Stowarzyszeniach Akademickich (Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej Nr 30, 1 V 33) oraz przepisy normujące stosunek najwyższej władzy akademickiej do działalności Stowarzyszeń akademickich (Uchwała Senatu z dnia 7 II 1928). Uchwały te są integralną częścią statutu. 35. W razie jakichkolwiek wątpliwości powstałych na tle interpretacji statutu, głos rozstrzygający przypada kuratorowi. 36. Walne Zgromadzenie, jako najwyższa władza uchwalająca Koła składa się z członków: zwyczajnych, kandydatów, nadzwyczajnych oraz honorowych z uwzględnieniem przepisów statutu i ordynacji wyborczej. Wybory do władz Stowarzyszenia odbywają się na zasadach § 10 ustawy o Stowarzyszeniach akademickich oraz na zasadzie ordynacji wyborczej, która jest integralną częścią niniejszego statutu. 37. [punkt skreślony] 38. Walne Zgromadzenie posiada następujące kompetencje: A) Wyboru władz Koła na przeciąg jednego roku. B) Przyjmowania lub odrzucania sprawozdania ustępującego Zarządu oraz udzielenia absolutorium. C) Rozporządzania majątkiem Koła, oznaczania wysokości wkładki rocznej, dysponowania funduszem żelaznym. D) Przyjmowanie lub odmawianie bez dyskusji wniosków Zarządu o zamianowaniu członków honorowych. E) Uchwalania zmian statutu zgodnie z przepisami przewidzianymi art. 87. F) Uchwalania rozwiązania Koła zgodnie z przepisami przewidzianymi artykułami 88-92. G) Zatwierdzania wszelkich regulaminów. H) Załatwiania wniosków, interpelacyj oraz odwołań. 39. Walne Zgromadzenie może być: A) Zwyczajne, B) Nadzwyczajne oraz: C) Sprawozdawcze, D) Wyborcze. 40. Zwyczajne Walne Zgromadzenie zwołuje prezes lub jego zastępca przy końcu każdego roku administracyjnego najpóźniej do dnia 31 października, co powinno być ogłoszone przynajmniej 7 dni przed pierwszym terminem. Równocześnie z ogłoszeniem Walnego Zgromadzenia prezes zarządza zamknięcie wpisów. 41. Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie zwołuje prezes lub w jego zastępstwie wiceprezes A) Z władnej inicjatywy. B) Na podstawie uchwały Zarządu. C) Na podstawie pisemnego żądania 1/3 członków rzeczywistych. D) Na żądanie władz nadzorczych. E) Na żądanie Komisji Kontrolującej. 42. Jeśli zachodzą wypadki przewidziane przez art. 41 C, D, E, prezes powinien zwołać Walne Zgromadzenie najpóźniej do tygodnia od chwili wpłynięcia żądania. 178 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 43. Prawomocność Walnego Zgromadzenia oraz sposób jego prowadzenia normuje regulamin Walnego Zgromadzenia. 44. Do ważności uchwał trzeba w pierwszym terminie 1/2 liczby członków, w drugim terminie, który przesuwa się o pół godziny, prawomocność istnieje bez względu na ilość osób. Uchwały zapadają większością głosów, za wyjątkiem spraw przewidzianych statutem, wymagających kwalifikowanej większości głosów. 45. Zarząd Koła jest to organ wykonawczy i administracyjny, wybierany na przeciąg 1 roku na podstawie przepisów wyborczych. 46. W skład jego kompetencji i obowiązków wchodzi: A) Wybór prezesa i jego zastępcy. B) Przyjmowanie, zawieszanie i skreślanie członków. C) Prawo kooptacji zaproponowanych przez prezesa zastępców członków Zarządu w razie ich ustąpienia, przy czym wymagane jest ich następne zatwierdzenie przez Walne Zgromadzenie. D) Zawieszanie członków Zarządu na wniosek prezesa w ich urzędowaniu wskutek ich zaniedbywania się lub szkodliwej działalności. E) Stawianie Walnemu Zgromadzeniu wniosków o nadanie członkostwa honorowego. F) Uchwalanie preliminarza na rok przyszły oraz zawiadywanie majątkiem i dochodami Koła. G) Wykonywanie uchwał Walnego Zgromadzenia. I) Czuwanie nad działalnością sekcyj. J) Czuwanie nad przestrzeganiem statutu i regulaminów oraz przepisów władz akademickich. K) Obmyślanie i kierowanie zamierzeniami i wszelką pracą podejmowaną przez Koło, a mającą na celu realizację celów Koła. 47. Za wykonanie powyższych obowiązków jest Zarząd solidarnie odpowiedzialny przed Walnym Zgromadzeniem, któremu składa ze swej działalności sprawozdanie. 48. Zarząd Koła składa się z prezesa, wiceprezesa, sekretarza, skarbnika oraz członków Zarządu, wybranych przez Walne Zgromadzenie. Ponadto w skład Zarządu wchodzą automatycznie przewodniczący Sekcyj naukowych. 49. Prezes, wiceprezes, sekretarz i skarbnik stanowią prezydium Stowarzyszenia. W stosunku do prezesa jest to organ doradczy. 50. Posiedzenia Zarządu dzielą się na zwyczajne i nadzwyczajne. Zwyczajne odbywają się raz na miesiąc, nadzwyczajne zwołuje prezes: A) Z własnej inicjatywy. B) Na życzenie większości członków Zarządu, którzy winni podać porządek obrad. C) Na życzenie kuratora. D) Na życzenie komisji Kontrolującej. 51. Posiedzenia Zarządu są jawne. W razie konieczności może prezes zarządzić tajność zebrania. 52. Do prawomocności uchwał potrzebna jest obecność połowy członków. 53. Uchwały zapadają większością głosów obecnych członków. W razie równości rozstrzyga prezes, który w zasadzie nie głosuje. 54. Prezes kieruje całokształtem prac Koła oraz reprezentuje go na zewnątrz. Ma on następujące prawa: Statuty Koła Przyrodników 179 A) Zwołuje i otwiera Walne Zgromadzenie, zebranie Zarządu oraz im przewodniczy. B) Porucza poszczególnym członkom Zarządu piastowanie agend. C) W nagłych wypadkach wydaje pod własną odpowiedzialnością zarządzenia członków [sic!] Zarządu. D) Kontroluje czynności członków Zarządu oraz czuwa nad ich wypełnianiem. E) Decyduje o wydatkach w ramach budżetu związanych z funkcjonowaniem Koła z własnej inicjatywy lub na wniosek kierownika danego działu: odpowiedzialność za wydatek ponosi albo sam, albo łącznie z kierownikiem danej agendy. W ważniejszych sprawach prezes zasięga rady i powoduje uchwałę Zarządu. Wobec Zarządu składa miesięcznie rozrachowanie z wykonanego miesięcznego budżetu. F) Może przyznawać prawo osobom nienależącym do Koła, korzystania z biblioteki i czytelni, o ile są to pracownicy jednej z instytucyj naukowych; przyznaję członkom prawo wypożyczania większej ilości dzieł, niż to jest przewidziane regulaminem biblioteki. G) W porozumieniu z kuratorem Koła interpretuje ostatecznie regulaminy i uchwały Zarządu. H) Wykonuje wobec członków Zarządu uprawnienia dyscyplinarne, których zakres i rodzaj zakreśla regulamin Zarządu. 55. Wiceprezes pełni zastępczo funkcje prezesa i prowadzi agendy powierzone mu przez niego. Ponadto zajmuje się sprawami sekcyj naukowych oraz piszę kronikę Koła na ubiegły rok administracyjny. 56. Sekretarz, skarbnik i bibliotekarz pełnią funkcję przewidzianą regulaminami. 57. Zastępcy członków Zarządu pełnią funkcje przewidziane regulaminami, a powierzone im przez prezesa. 58. Komisja kontrolująca jest organem kontrolującym. W skład jej wchodzi przewodniczący oraz dwóch członków Komisji, nienależących do żadnych innych władz Koła, a wybranych przez Walne Zgromadzenie podobnie jak Zarząd. Ponadto w skład Komisji wchodzi jeden zastępca. 59. Zadaniem i obowiązkiem Komisji kontrolującej jest: A) Wybór swego przewodniczącego. B) Kontrola i czuwanie nad majątkiem Koła. C) Odbywanie szkontrów 3 razy do roku, z tym, że ponadto Komisja może odbywać szkontra nadzwyczajne. D) Prawo żądania od prezesa zwołania Walnego Zgromadzenia. E) Przedkładanie przed Walnym Zgromadzeniem sprawozdania ze szkontrów. F) Stawianie wniosków na Walnym Zgromadzeniu o udzielenie względnie odmówienie absolutorium ustępującemu Zarządowi. G) Uczestniczenie przy przekazywaniu agend. H) Czuwanie nad przestrzeganiem niniejszego statutu i regulaminów. I) Uczestniczenie w posiedzeniach Zarządu z głosem doradczym. 60. W razie wykrycia nadużyć winna Komisja kontrolująca zawiadomić o tym kuratora, zażądać od prezesa zwołania Walnego Zgromadzenia oraz zawieszenia winnego członka Zarządu w urzędowaniu. 61. Komisja kontrolująca ma prawo czasowego zawieszania przez swego przewodniczącego uchwał Zarządu, mogących przynieść szkodę Kołu lub niezgodnych z niniejszym statutem i regulaminami. Ostateczne rozstrzygnięcie przysługuje kuratorowi. 180 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 62. Szczegółowe postanowienia o wykonywaniu czynności przez Komisję kontrolującą określa regulamin Komisji kontrolującej. 63. Sąd koleżeński jest to organ samorządowy rozsądzający. 64. Sąd koleżeński rozpatruje spory wynikłe pomiędzy członkami rzeczywistymi oraz rozstrzyga sprawy wynikłe z tytułu przynależności członków do Koła. 65. Sąd koleżeński składa się z 3-ech członków, którzy wybierają swego przewodniczącego, 1 zastępcy oraz prokuratora. Wybierani oni są przez Walne Zgromadzenie z pośród członków, którzy nie piastują innego urzędu na przeciąg jednego roku. 66. Wybór obrońcy przysługuje oskarżonemu. 67. Do kompetencji Sądu koleżeńskiego należy orzekanie w sprawach wytoczonych przeciw członkowi. A) Z oskarżenia publicznego przez jedną z władz samorządowych Koła. B) Z oskarżenia prywatnego przez członków Stowarzyszenia lub osoby niebę-dące członkami Stowarzyszenia. 68. Sąd koleżeński może wymierzać następujące kary: a) upomnienie, b) nagana, c) zawieszenie we wszystkich lub niektórych prawach członkowskich, zawieszenie w urzędowaniu lub pozbawienie praw urzędowania członka władz Koła, d) wykluczenie ze Stowarzyszenia. 69. Od wyroków Sądu koleżeńskiego przysługuje odwołanie do Senatu akademickiego. 70. Organem wykonawczym Sądu koleżeńskiego jest prezes Koła. 71. Szczegółowe przepisy o sposobie postępowania Sądu koleżeńskiego określi regulamin. Część VI Majątek Koła 72. Na majątek Koła składają się: A) Wartość ruchomości i nieruchomości. B) Fundusze Stowarzyszenia, którymi są: fundusz obrotowy i rezerwowy. C) Wierzytelności Stowarzyszenia. 73. Funduszem obrotowym dysponuje Zarząd Stowarzyszenia, a funduszem rezerwowym Walne Zgromadzenie. 74. Fundusz rezerwowy winien być złożony w pewnej instytucji bankowej i powiększać się corocznie o odsetki i 5% dochodów Koła, wykazanych w bilansie. Fundusz rezerwowy może być podejmowany przez Zarząd w formie pożyczek na mocy upoważnienia Walnego Zgromadzenia na cele wydawnictw i prac zbiorowych Koła. Termin zwrotu zaciągniętej pożyczki oznacza Walne Zgromadzenie. 75. Dochody Koła stanowią: A) Roczne wkładki członkowskie ustalone przez Walne Zgromadzenie oraz wpisowe ustalone przez Zarząd. B) Dochody z przedsiębiorstw i imprez. C) Dochody z opłat ustalonych przez Zarząd. D) Odsetki od kwot znajdujących się w instytucjach finansowych. E) Subwencje. F) Inne dochody. Statuty Koła Przyrodników 181 76. Gospodarka finansowa Stowarzyszenia opiera się na budżecie uchwalonym corocznie na pierwszym po wyborach posiedzeniu Zarządu. Budżet uchwala się na podstawie preliminarza, ustanowionego przez poprzedni Zarząd i przedłożonego Rektorowi i Kuratorowi wraz ze sprawozdaniem. 77. Wykonanie budżetu należy do prezesa. 78. Stowarzyszenie może zaciągnąć zobowiązania finansowe wyłącznie na podstawie uchwały Walnego Zgromadzenia. 79. Rok budżetowy trwa od 1 listopada - 31 października, Prezes ma prawo uskutecznienia wydatków do chwili uchwalenia budżetu w granicach preliminarza. Część VII Reprezentowanie Stowarzyszenia na zewnątrz 80. Reprezentowanie członków na zewnątrz, pośredniczenie między nimi a władzami w sprawach naukowych, zawodowych organizacji studiów, współpracowanie z pokrewnymi Stowarzyszeniami akademickimi należy do prezesa lub jego zastępcy albo też do osób w tym celu przez prezesa wyznaczonych. 81. Wszelkie pisma i obwieszczenia organów Stowarzyszenia nabywają wartości, o ile zostaną zaciągnięte w odpowiednie księgi, podpisane przez prezesa, sekretarza oraz jednego z członków danego organu i o ile są zaopatrzone w pieczęć urzędową Koła. 82. Wszelkie wystąpienia Stowarzyszenia na terenie uczelni, jako też na zewnątrz muszą być zgodne z art. 17 prawa o Stowarzyszeniach akademickich. Część VIII Praca naukowa 83. W łonie Koła tworzą się sekcja naukowe w miarę potrzeby, do których należeć mogą wszyscy członkowie Koła. 84. Bezpośrednio kierownicy sekcyj podlegają prezesowi, nadzór nad ich działalnością sprawuje wiceprezes. 85. Działalność sekcyj oraz ich stosunki prawne regulują odnośne regulaminy. 86. Koło odbywa przynajmniej co 2 tygodnie zebrania naukowe poświęcone ogólnym zagadnieniom przyrodniczym lub wycieczkę naukową. Część IX Zmiany statutu Koła 87. Zmian statutu Koła dokonuje Walne Zgromadzenie, przy czym wymagana jest obecność 2/3 członków rzeczywistych Koła w pierwszym terminie, a 2/5 w drugim terminie, większością 2/3 głosów. Wnioski o zmianę statutu winny być zgłoszone na piśmie na 3 dni naprzód na ręce prezesa, podpisane przez 15 członków Koła. Wniosek o zmianę statutu może składać także Zarząd. Część X Rozwiązanie Koła 88. O rozwiązaniu Koła decyduje Walne Zgromadzenie, na którym konieczną jest obecność 2/3 członków rzeczywistych Koła. Do prawomocności uchwały potrzebna jest zgoda 2/3 obecnych. 182 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 89. W razie braku zastrzeżonej ilości obecnych o rozwiązaniu decyduje następne Walne Zgromadzenie do tego celu zwołane. Uchwała zapada większością 3/4 głosów bez względu na ilość obecnych. 90. W razie rozwiązania Koła majątek jego przechodzi na rzecz Kasy im. Mianowskiego. 91. Do likwidacji i przeprowadzenia uchwał Walnego Zgromadzenia zwołanego w celu rozwiązania Koła wybiera Walne Zgromadzenie Komisję Likwidacyjną złożoną z 5 członków i kuratora. 92. W razie zawiązania się na Uniwersytecie Jagiellońskim do 5 miesięcy instytucji o podobnym zakresie działania do Koła Przyrodników S.U.J. majątek zlikwidowanego Koła przechodzi na jego własność. Uwaga: Senat Akademicki Uniwersytetu Jagiellońskiego na mocy rozporządzenia Ministra W.R. i O.P. z dnia 30 kwietnia 1933 r. (Dz. Ust. Nr. 30 poz. 259) o stowarzyszeniach akademickich i statutu Uniwersytetu Jagiellońskiego zatwierdził uchwałą z dnia 12 grudnia 1933 r. Koło Przyrodników Studentów UJ. w powyższym brzmieniu. Statut Koła Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego 1. Koło Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego, zwane dalej kołem, jest zrzeszeniem studentów opartym na zasadach dobrowolności. 2. Pełna nazwa zrzeszenia brzmi: Koło Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. W skrócie KPStUJ. I. Cele i zadania koła 3. Celem i zadaniem koła jest: a) rozwijanie i kształtowanie życia naukowego wśród studentów; b) prowadzenie w ramach i pod kierownictwem uczelni prac naukowo-badawczych w celu wyrobienia samodzielności badawczej i dogłębnego opanowania wiedzy przyrodniczej przez studentów; c) rozszerzanie i pogłębianie ogólnej wiedzy i umiejętności studentów; d) budzenie i rozwijanie wśród studentów zamiłowania do poznawania przyrody kraju ojczystego i jej ochrony; e) rozwijanie międzynarodowych kontaktów i współpracy naukowej; f) pomoc w zdobywaniu podręczników, dzieł źródłowych i innych środków pomocnych w studiowaniu. 4. Cele swoje koło realizuje przez działalność w granicach określonych ustawami RP i Statutem Uniwersytetu Jagiellońskiego, a w szczególności: a) pracę członków koła w sekcjach; b) organizowanie studenckich konferencji naukowych; c) organizowanie prelekcji, wykładów itp.; d) pokazy filmów, slajdów itp.; e) organizowanie wycieczek i obozów; f) organizowanie studenckich wyjazdów zagranicznych; g) wymianę praktyk ze studentami zagranicznymi; h) prowadzenie własnej biblioteki; i) wydawanie skryptów i informatorów; j) organizowanie wieczorków, zabaw i spotkań towarzyskich; II. Władze koła 5. 1. Ogólną opiekę nad kołem sprawuje rektor UJ. 2. Stałym zastępcą rektora w tej dziedzinie jest pracownik naukowy mianowany przez rektora w porozumieniu z dziekanem Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi, zwany dalej opiekunem koła. 6. 1. Najwyższą władzą koła jest walne zebranie członków. 2. Raz do roku, najpóźniej do dwóch miesięcy od rozpoczęcia nowego roku akademickiego, zarząd koła zwołuje walne zebranie członków w celu złożenia sprawozdań z działalności koła i wyboru nowego zarządu. 3. Walne zebranie członków może być zwołane w trybie nadzwyczajnym w innych ważnych celach przez: a) zarząd koła, b) komisję rewizyjną, na wniosek co najmniej 1/3 członków koła, c) co najmniej 1/3 członków koła, po zgłoszeniu rektorowi lub opiekunowi koła. 4. Wszelkie uchwały walnego zebrania członków podejmowane pół godziny po rozpoczęciu zebrania są prawomocne bez względu na liczbę obecnych członków. 5. Uchwały walnego zebrania członków zapadają zwykłą większością głosów. 6. Zwołujący walne zebranie członków ma obowiązek poinformować członków o zebraniu co najmniej na 10 dni przed jego terminem oraz wystąpić do dziekana o ustalenie godzin dziekańskich na czas jego trwania. 7. W okresie między walnymi zebraniami członków działalnością koła kieruje zarząd koła. Jest on pełnomocnym reprezentantem koła. 8. 1. Walne zebranie członków wybiera w głosowaniu tajnym prezesa koła oraz siedmiu członków zarządu koła. 2. Zarząd koła na pierwszym posiedzeniu konstytuuje się w składzie: prezes, dwóch viceprezesów, sekretarz, skarbnik, kwatermistrz, bibliotekarz oraz łącznik z pierwszym rokiem. 3. Na czas swojej dłuższej nieobecności prezes wyznacza jednego z vicepreze-sów do pełnienia funkcji prezesa lub pozostawia tę decyzję zarządowi koła. 9. Zarząd koła jest odpowiedzialny przed walnym zebraniem członków oraz przed władzami uczelni. 10. 1. Zarząd koła zbiera się co najmniej raz na dwa miesiące. Nie jest to konieczne w przerwie zimowej i letniej. 2. Zebranie zarządu zwołuje prezes lub viceprezes. 3. Prezes koła jest zobowiązany zwołać zebranie zarządu koła na wniosek opiekuna koła, każdego z członków zarządu lub komisji rewizyjnej. 4. W zebraniach zarządu Koła mają prawo uczestniczyć członkowie komisji rewizyjnej i przewodniczący sekcji. 11. 1. Uchwały zarządu koła podejmowane są zwykłą większością głosów przy obecności co najmniej sześciu członków zarządu. 2. Uchwały zarządu koła dotyczące spraw wewnątrz uczelni są ważne po podpisaniu przez prezesa lub dwóch członków zarządu. 184 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 3. Uchwały wychodzące poza uczelnię są ważne po dodatkowej kontrasygnacie przez rektora lub opiekuna koła. 12. Zarząd koła ma wyłączne prawo do używania pieczęci koła oraz papieru firmowego z napisem: Koło Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Decyzję o ich użyciu podejmuje każdorazowo prezes lub jeden z viceprezesów lub dwóch członków zarządu. 13. 1. Walne zebranie członków wybiera w głosowaniu tajnym trzech członków komisji rewizyjnej. Komisja rewizyjna wybiera spośród siebie przewodniczącego. 2. Komisja rewizyjna kontroluje pracę zarządu koła. Ma ona prawo w każdej chwili zażądać od zarządu koła sprawozdania z dotychczasowej działalności. 3. Komisja rewizyjna składa wniosek o udzielenie lub nieudzielenie absolutorium zarządowi koła przez walne zebranie członków. III. Członkowie koła 14. 1. Członkami zwyczajnymi mogą być studenci Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UJ. 2. Członkami nadzwyczajnymi mogą być studenci innych wydziałów UJ, absolwenci UJ oraz studenci innych uczelni wyższych. 3. W swojej działalności koło powinno dążyć do tego, by jak najwięcej członków absolwentów utrzymywało kontakt z kołem i brało udział w pracach koła jako członkowie nadzwyczajni. 15. Przyjmowania nowych członków dokonuje zarząd koła. 16. Członkowie koła mają prawo: a) korzystania z wszelkich urządzeń i imprez koła; b) zabierania głosu we wszystkich sprawach dotyczących działalności koła. 17. 1. Członkowie zwyczajni mają czynne i bierne prawo wyborcze. 2. Członkowie nadzwyczajni mają czynne prawo wyborcze. 18. Członkowie koła mają następujące obowiązki: a) przestrzeganie statutu koła; b) realizowanie zadań i celów koła; c) branie czynnego udziału w pracach koła; d) płacenie składek w wysokości ustalonej przez walne zebranie członków; e) uczęszczanie na walne zebrania członków. 19. W razie nieprzestrzegania statutu koła członek może zostać skreślony z listy członków koła przez zarząd koła. IV. Sekcje 20. 1. Podstawowymi komórkami działalności koła są sekcje. Zaleca się, aby każda sekcja miała opiekuna naukowego spośród pracowników naukowych. 2. Sekcję reprezentuje przewodniczący sekcji. 21. Do zadań sekcji należy: a) realizowanie ogólnych celów koła ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki danej sekcji; b) organizowanie przynajmniej raz na dwa miesiące spotkań członków sekcji. Statuty Koła Przyrodników 185 V. Wyjazdy zagraniczne członków koła 22. Zarząd koła może upoważnić członków koła wyjeżdżających za granicę do reprezentowania koła i nawiązywania kontaktów zagranicznych w jego imieniu. Wszelkie nawiązane kontakty muszą być zaakceptowane przez najbliższe walne zebranie członków. 23. 1. Wszelkie wyjazdy zbiorowe mogą być firmowane przez koło po przedstawieniu źródeł finansowania wyjazdu oraz potwierdzeniu ich zabezpieczenia. 2. Zbiorowe wyjazdy zagraniczne zatwierdza i zezwala na firmowanie nazwą koła zarząd koła. 3. Przy staraniu się o dotacje na wyjazdy naukowe, naukowo-turystyczne lub turystyczne grupa wyjeżdżająca zobowiązana jest przedstawić program, kosztorys (jeżeli kosztorys przewyższa dotację, to źródła finansowania i ich zabezpieczenie) oraz zgodę opiekuna naukowego w przypadku wyjazdów o charakterze naukowym. 4. Jeżeli grupa wyjeżdżająca otrzymała dotację z uczelni, to dokonywanie wszelkich operacji finansowych jest możliwe tylko po uprzednim sprawdzeniu konta i jego wypłacalności, w ostateczności za zgodą władz uczelni. 5. Dofinansowanie przyznane z uczelni na wyjazdy nie może bezpośrednio obciążać funduszy koła. 24. 1. Za organizację oraz przebieg wyjazdu zagranicznego odpowiedzialny jest jego kierownik. 2. Kierownikiem wyjazdu zagranicznego może być jedynie student UJ będący członkiem koła. Nie może to być osoba pełniąca funkcję prezesa koła. 3. Kierownik wyjazdu zagranicznego oraz opiekun naukowy mają obowiązek rozliczenia merytorycznego i organizacyjnego wyjazdu oraz złożenia sprawozdania z przebiegu, stanu realizacji programu i sposobu wykorzystania rezultatów wyjazdu przed zarządem koła i władzami uczelni w terminie do 21 dni od daty zakończenia wyjazdu. 25. 1. Opiekunem naukowym wyjazdu zagranicznego powinien być pracownik naukowy uczelni wyższej lub innej instytucji naukowej. 2. Do obowiązków opiekuna naukowego należy w szczególności: a) udział w opracowaniu programu naukowego wyjazdu; b) udział i nadzór nad realizacją programu naukowego wyjazdu w trakcie jego trwania; c) nadzór nad właściwym wykorzystaniem rezultatów wyjazdu po jego zakończeniu. VI. Postanowienia końcowe 26. Działalność koła finansowana jest z funduszy własnych i przyznanych przez uczelnię. 27. 1. Statut koła jest uchwalany przez walne zebranie członków ilością głosów nie mniejszą niż 50% członków koła. 2. Statut koła obowiązuje po zatwierdzeniu go przez rektora. 3. Wszelkie zmiany w statucie mogą być dokonywane w tym samym trybie. 28. Koło Przyrodników Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego może zostać rozwiązane na walnym zebraniu członków ilością głosów nie mniejszą niż 75% przy obecności co najmniej 75% członków koła. Kraków, 28. 11. 1991 r. Aneks 2 WŁADZE KOŁA PRZYRODNIKÓW Poniższe zestawienie obejmuje składy zarządów Koła Przyrodników (oraz jego poprzedników). W przypadku braku danych dotyczących całego składu zarządu - każdorazowo jest to zaznaczone. Natomiast gdy nie znalazłem informacji o obsadzie tylko niektórych funkcji - pomijałem nazwy tych funkcji (nie oznacza to, że w pewnych okresach działał kadłubowy zarząd). 1878 II półrocze - bibliotekarz: Franciszek Papla, sekretarz: Władysław Cięgle-wicz*. 1881/1882 - bibliotekarz: Leon Węgliński, zastępca: Zygmunt Ehrenberg, sekretarz: Roman Gutwiński¹ ². 1883-1895 - brak danych. 1896/1897 - przewodniczący: Ludwik Binner, zastępca: Seweryn Krzemieniewski, sekretarz: Wacław Tokarz, członkowie zarządu: [ ] Hubert i [ ] Miczyński³. 1897, 1898 - brak danych. 1899/1900 - 12 XI - przewodniczący: Konstanty Zakrzewski, zastępca: Jan Brzeski, sekretarz: Tadeusz Godlewski, skarbnik: Edward Niezabitowski, bibliotekarka: Helena Donhaiserówna⁴. 1900/1901 - brak danych. 1901/1902 - przewodniczący: Edward Niezabitowski. 1903-1909 - brak danych. 1910/1911 - przewodniczący: Bronisław Rydzewski. 1911/1912 - przewodniczący: Bronisław Rydzewski⁵. 1912/1913 - przewodniczący: Tadeusz Wolski, sekretarz: K[ ] Komiłowicz. 1913/1914 - przewodniczący: Józef Fudakowski⁶. 1914/1915-1918/1919 - brak danych. ¹ Arch. UJ: S 11 767 - Biblioteka Studentów Nauk Matem.-Przyrodniczych UJ, 1874-1879 (pismo do c.k. Namiestnictwa we Lwowie z 27 XII 1878). ² [anonim], 1881: Towarzystwo biblioteki uczniów nauk matematyczno-przyrodniczych przy c.k. Uniwersytecie Jagiellońskim [...]. Przegląd Akademicki 1: 357-358. ³ Arch. UJ: S II 767 - (Protokół pierwszego Walnego Zgromadzenia członków Kółka Przyrodniczego z 31 V 1896). ⁴ Arch. UJ: S II 767 - (protokół walnego zgromadzenia z 12 XI 1899). ⁵ Arch. UJ: S II 739 - Rejestr stowarzyszeń studenckich, stan w 1925 r. [i nie tylko], ⁶ Ibidem. 188 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 1919/1920 - przewodniczący: Józef Fudakowski, wiceprzewodniczący: Franciszek Bieda, bibliotekarz: Stanisław Zwoliński, skarbnik: Teodor Marchlewski, sekretarz: Stanisław Skowron, zastępca: Stanisław Śnieszko⁷. 1920/1921 - przewodniczący: Stanisław Skowron, sekretarz: Zygmunt Grodziński. 1921/1922 - przewodniczący: Teodor Marchlewski⁸. 1922/1923 - przewodniczący: Stanisław Skowron, wiceprzewodniczący: Józef Kwieciński, sekretarz: Zofia Łopatyńska, skarbnik: Stanisław Smreczyński, bibliotekarz: Tadeusz Kloska, członkowie zarządu: Józef Fudakowski, Karol Laskoś, Stanisław Kohmann, Zygmunt Kołodziejczyk⁹. 1923/1924 - przewodniczący: Teodor Marchlewski. 1924/1925 - prezes: Tadeusz Kloska. 2 XII 1925 - prezes: Stanisław Janicki, wiceprezes: Antoni Wierzbicki, sekretarz: Irena Latinikówna, zastępca sekretarza: Jan Willburg, skarbnik: Konstanty Paleolog, zastępca skarbnika: Stanisław Szymański, bibliotekarz: Franciszek Haj, zastępcy bibliotekarza: Stefan Macko, Wiktor Rakowski¹⁰ ¹¹. 29 V 1926 - prezes: Stanisław Janicki, wiceprezes: Jan Willburg, sekretarz: Jadwiga Rygierówna, zastępca sekretarza: Tadeusz Szelą, skarbnik: Konstanty Paleolog, zastępca skarbnika: Jadwiga Korzeniowska, bibliotekarz: Franciszek Haj, zastępcy bibliotekarza: Natalia Natansonówna, Marian Zieliński. Komisja rewizyjna: Stefan Macko, Zofia Kondratowiczówna, Stanisław Szymański¹¹. 25 V 1927 - prezes: Stefan Macko, wiceprezes: Jan Willburg, sekretarz: Maria Ziembianka, zastępca sekretarza: Józef Mikulski, skarbnik: Paweł Socha, zastępca skarbnika: Włodzimierz Florkowski, bibliotekarz: Natalia Natansonówna, zastępcy bibliotekarza: Roman Wojtusiak, Alfons Gargula. Komisja rewizyjna: Tadeusz Szelą, Izabela Molewiczówna, Maria Sobolewska¹². 2 V 1928 - prezes: Józef Mikulski, wiceprezes: Natalia Natansonówna, sekretarz: Maria Sobolewska, zastępca sekretarza: Piotr Smarzyński, skarbnik: Janina Golkówna, zastępca skarbnika: Józef Kochman, bibliotekarz: Roman Wojtusiak, zastępcy bibliotekarza: Maria Bremówna, Felicja Rachwałówna (ustąpiła, wybrano Władysława Go-ścińskiego). Komisja rewizyjna: Tadeusz Szelą, Jadwiga Dyakowska, Maria Amouraux¹³ ¹⁴. 29 V 1929 - prezes: Zbigniew Kawecki, wiceprezes: Władysław Gościński, sekretarz: Maria Sobolewska, zastępca sekretarza: Eugeniusz Fróhlich, skarbnik: Janina Golkówna, zastępca skarbnika: Stanisław Zajączek, bibliotekarz: Maria Bremówna, zastępcy bibliotekarza: Andrzej Srodoń, Wanda Malinowska, Izabela Książkówna. Przewodniczący komisji rewizyjnej: Józef Mikulski, członkowie: Maria Amouraux, Kazimierz Kostrakiewicz . ⁷ Arch. UJ: S II 767. ’ Arch. UJ: S II 739. ⁹ Arch. UJ: S II 767. ¹⁰ Ibidem. ¹¹ Ibidem. ¹² Arch. UJ: S II 740 - Rejestr stowarzyszeń studenckich wedle stanu z r. 1933; S II 767 - (pismo zarządu Kółka Przyr. U. UJ do Senatu UJ z 10 VI 1927). ¹³ Arch. UJ: S II 767 - (pismo zarządu Kółka Przyr. U. UJ do Senatu UJ z 8 V 1928). ¹⁴ Arch. UJ: S II 767 - (pismo zarządu Kółka Przyr. U. UJ do Senatu UJ z 15 X 1929). Władze Koła Przyrodników 189 17 X 1930 - prezes: Władysław Gościński, wiceprezes: Izabela Książkówna, sekretarz: Eugeniusz Fröhlich, zastępca sekretarza: Maria Gawłowska, skarbnik: Witold Szarski, zastępca skarbnika: Józef Mikulski, bibliotekarz: Andrzej Środoń, zastępcy bibliotekarza: Zofia Panekówna, Anna Smreczyńska, Aniela Kluzekówna. Komisja rewizyjna: Zbigniew Kawecki, Salomea Janina Golkówna, Janina Osza-stów¹⁵. 22 V 1931 - prezes: Stanisław Zajączek, wiceprezes: Andrzej Dunajewski, sekretarz: Marian Buława, zastępca sekretarza: Izabela Łaszczyńska, skarbnik: Fryderyk Pautsch, zastępca skarbnika: Stefan Gut, bibliotekarz: Wilhelm Kurzbauer, zastępcy bibliotekarza: Rudolf Knoppek, Helena Bykowska, Zofia Tyszecka. Komisja rewizyjna: Roman Wojtusiak, Izabela Książkówna, Władysław Gościński¹⁶. 31 V 1932 - prezes: Andrzej Dunajewski (ustąpił, jego funkcję pełnił Fryderyk Pautsch), wiceprezes: Fryderyk Pautsch, sekretarz: Iza Łaszczyńska (ustąpiła, od 26 X 1933: Stanisław Gryglowski), zastępca sekretarza: Stanisław Gryglowski (ustąpił, od 26 X 1933: Irena Szumska), skarbnik: Stefan Gut, zastępca skarbnika: Ewald Brzoza, bibliotekarz: Antoni Meyer, zastępcy bibliotekarza: Emil Węglarzy, Jadwiga Marców-na, Eleonora Pirożyńska. Komisja rewizyjna: Stanisław Zajączek, Wilhelm Kurzbauer, Rudolf Knoppek¹⁷. 31 V 1933 - prezes: Stanisław Gryglowski, wiceprezes: Włodzimierz Pietruszka, sekretarz: Jadwiga Marcówna, zastępca sekretarza: Anna Stodolska, skarbnik: Ewald Brzoza, zastępca skarbnika: Eleonora Jaroszowa, bibliotekarze: Emil Węglarzy, Aleksander Kopyciński, Leokadia Stojańska, Zofia Palkówna. Komisja kontrolująca: Fryderyk Pautsch, Stefan Gut, Irena Szumska¹⁸. 3 III 1934 - prezes: Zygmunt Gołąbek, wiceprezes: Aleksander Kopyciński, sekretarz: Jadwiga Marcówna, zastępca sekretarza: Włodzimierz Szewczuk, skarbnik: Adolf Kur, zastępca skarbnika: Michał Hans, bibliotekarze: Tadeusz Kosiek, Bruno Szebesz-czyk, Leokadia Stojańska, Jadwiga Przemyska. Komisja kontrolująca: Stanisław Gryglowski, Eugeniusz Fröhlich, Ewald Brzoza, Emil Węglarzy¹⁹. 23 II 1935 - prezes: Tadeusz Kosiek, wiceprezes: Jan Haus, sekretarz: Klara Chylińska, zastępca sekretarza: Celina Dudekówna, skarbnik: Adolf Kur, zastępca skarbnika: Józef Herisch, bibliotekarze: Jerzy Madej, Paweł Sikora, Paweł Wolny, sklepikarz: Maria Rosińska. Komisja kontrolująca: Stefan Gut, Jadwiga Marcówna, Aleksander Kopyciński²⁰. 7 III 1936 - prezes: Paweł Wolny, wiceprezes: Zofia Kołodziejówna, sekretarz: Celina Dudekówna, zastępca sekretarza: Anna Hanusówna, skarbnik: Antoni Jagielski, zastępca skarbnika: Andrzej Miętus, bibliotekarze: Paweł Sikora, Władysław Goldfinger, Kamila Sierosławska, skrypty: Emilia Włodyżanka. Komisja kontrolująca: Tadeusz Kosiek, Maria Rzuchowska, Jerzy Madej²¹. ¹⁵ Arch. UJ: S II 767 - (pismo zarządu Kola Przyr. U. UJ do Senatu UJ z 17 X 1930). ¹⁶ Arch. UJ: S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyr. U. UJ do Senatu UJ z 2 VI 1931). ¹⁷ Arch. UJ: S II 767 - (pisma zarządu Kola Przyr. U. UJ do Senatu UJ z 3 VI i 22 XI 1932). ¹⁸ Arch. UJ: S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyr. U. UJ do Senatu UJ z 31 X 1933). ¹⁹ Arch. UJ: S II 767 - (sprawozdanie zarządu Kola Przyr. St. UJ 1 1-31 XII 1934). ²⁰ Arch. UJ: S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyr. UJ do Rektoratu UJ z 11 III 1935). ²¹ Arch. UJ: S II 767 - (lista władz Koła Przyr. St. UJ, 21 III 1936). 190 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 20 II 1937 - prezes: Antoni Jagielski, wiceprezes: Paweł Sikora, sekretarz: Kamila Sierosławska, zastępca sekretarza: Julia Bobolówna, skarbnik: Emilia Włodyżanka, zastępca skarbnika: Andrzej Miętus, bibliotekarze: Władysław Goldfinger, Julian Dudzic, Karol Bijok, skrypty: Róża Skrochowska, przewodniczący sekcji botanicznej: Anna Hanusówna, przewodniczący sekcji zoologicznej: Zofia Samowiczówna, przewodniczący sekcji ochrony przyrody: Stefan Gumiński, przewodniczący sekcji towa-rzysko-imprezowej: Stefania Piętakiewiczówna (-Bąk, zmarła w 1997 r.). Komisja kontrolująca: Paweł Wolny, Bronisław Ferens, Celina Dudekówna²². 19 II 1938 - prezes: Andrzej Miętus, wiceprezes: Zofia Samowiczówna, sekretarz: Kamila Sierosławska, zastępca sekretarza: Danuta Woliczkówna, skarbnik: Emilia Włodyżanka, zastępca skarbnika: Marian Bielewicz, bibliotekarze: Karol Bijok, Józef Chromy, Helena Knorckówna, przewodniczący sekcji botanicznej: Waltruda Pomyka-czówna, przewodniczący sekcji zoologicznej: Róża Skrochowska, przewodniczący sekcji ochrony przyrody: Maria Zalasiewiczówna, przewodniczący sekcji towarzysko--imprezowej: Stefania Piętakiewiczówna. Komisja kontrolująca: Paweł Sikora, Antoni Jagielski, Władysław Goldfinger²³. 4 111 1939 - prezes: Marian Bielewicz, wiceprezes: Róża Skrochowska, sekretarz: Danuta Woliczkówna, zastępca sekretarza: Lidia Bytnarówna, skarbnik: Jerzy Dąmb-ski, zastępca skarbnika: Stanisław Bodnarowski, bibliotekarze: Józef Chromy, Włodzimierz Skorupa, broszury: Irena Cerklewicz, skrypty: Stefan Kozioł (usunięty z zarządu koła za niesubordynację²⁴), przewodniczący sekcji botanicznej: Krystyna Janiec, przewodniczący sekcji ochrony przyrody: Andrzej Miętus, przewodniczący sekcji zoologicznej: Krystyna Mandatówna, przewodniczący sekcji imprezowej: Anna Weyers. Komisja kontrolująca: Kamila Sierosławska, Emilia Włodyżanka, Maria Zalasiewiczówna. Sąd koleżeński: Waltruda Pomykaczówna, Stefania Piętakiewiczówna, Paweł Sikora²⁵. Koniec lipca 1945 - prezes: Stanisław Milerowicz-Podolski, wiceprezes: Jadwiga Brylińska, sekretarz: Adam Głodziński, skarbnik: Jan Zurzycki, bibliotekarz: Stanisława Chorabik²⁶. 8 II 1946 - prezes: Kazimierz Kowalski, sekretarz: Stefan Strawiński, skarbnik: Jan Zurzycki, bibliotekarz: Stanisława Chorabik, członkowie zarządu: Jadwiga Brylińska, Krystyna Dąbrowska, Jan Kornaś, Józef Wiktor, Barbara Węglarska. Komisja rewizyjna: Jadwiga Wilkoń, Halina Jurkowska²⁷. 6 II 1947 - prezes: Kazimierz Kowalski (ustąpił 14 X 1947), wiceprezes: Stefan Strawiński, sekretarz: Aleksander Jankun (ustąpił 30 I 1948²⁸), skarbnik: Jadwiga Wil- ²² Arch. UJ: S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyr. Sl. UJ do Rektoratu UJ z 27 II 1937). ²³ Arch. UJ: S II 767 - (pismo zarządu Koła Przyr. St. UJ do Rektoratu UJ z 25 II 1938). ²⁴ Arch. UJ: O 71/11 - Koło Przyrodników Studentów UJ (pismo zarządu Koła Przyr. St. UJ do S. Ko-ziołaz 19 VI 1939). ²⁵ Arch. UJ: S II 767 - (pismo do Rektoratu UJ z 13 III 1939). ²⁶ Arch. UJ: S II 742 - Rejestr stowarzyszeń studenckich wedle stanu z r. 1939 [wraz z późniejszymi wpisami], k. 6; S III 517 - Koła Naukowe Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego, 1945-1952. ²⁷ Arch. UJ: O 70/1 - Koło Przyrodników Studentów; S II 742, k. 6. ²⁸ Arch. UJ: O 71/11 - (list A. Jankuna do zarządu Koła Przyr. St. UJ z 30 I 1948). Władze Koła Przyrodników 191 koń, członkowie zarządu: Stanisława Chorabikówna, Barbara Dobrolubow, Andrzej [lub Jerzy] Bajer, Jan Nosal, Celina Szklarczyk, Jan Zurzycki. Komisja rewizyjna: Krystyna Świeżawska, Zofia Majlert, Jan Choczewski²⁹. 13 II 1948 - prezes: Jadwiga Wilkoń, wiceprezes: Andrzej Chodyniecki, sekretarz: Maria Symczak, skarbnik: Alina Gazda, członkowie: Jan Boczek, Władysława Fuda-lewicz, Maria Gołąb, Anna Krzysztofowicz, Stefan Strawiński [zrezygnował 26 V 194 8³⁰], Celina Szklarczyk. Komisja rewizyjna: Jan Choczewski, Barbara Dobrolubow, Jan Zurzycki. Sąd Koleżeński: Alicja Kłaput, Kazimierz Kowalski, Jan Nosal³¹ ³² ³³. 25 V 1949 - przewodniczący: Włodzimierz Starzecki (11 Xl-31 XII 1949 - urlop naukowy, obowiązki przejął Zygmunt Boryczko), wiceprzewodniczący i kierownik referatu pracy społecznej: Adam Urbanek, kierownik referatu pracy naukowej: Alina Gazda, kierownik referatu samopomocy w nauce i pracy zawodowo-społecznej: Janina Cesarczyk, kierownik referatu wydawniczego: Andrzej Chodyniecki, sekretarz: Janina Kościsz . 23 [lub 21] 1 1950 - przewodnicząca: Irena Komhauser (po jej wyjeździe z Polski obowiązki przewodniczącego pełnił Kazimierz Szczepanek), wiceprzewodniczący: Stanisław Wanat, sekretarz: Lubosza Dyszewska, skarbnik: Teresa Skrzyńska, kierownik referatu pracy naukowej: Kazimierz Szczepanek, kierownik referatu pracy społecznej: Zdzisław Kurdziel, kierownik referatu wydawniczego: Teresa Skrzyńska, kierownik referatu samopomocy w nauce: Grażyna Kałkowska . 1951-1952 - brak danych. 1953 - Zarząd koła 1 roku biologii: przewodniczący: Wiesław Jewuła, sekretarz: Marian Czopek, skarbnik: Barbara Morawska, członkowie: Jerzy Vetulani, Teofil Zu-bert; zarząd koła II roku biologii: przewodniczący: Daniel Kulig, sekretarz: Olga Kucharska, skarbnik: Zofia Rak, członkowie: Stanisław Więckowski, Elżbieta Perkowska; zarząd koła III roku biologii: przewodniczący: Barbara Zak, sekretarz: Barbara Wieczorek, skarbnik: Kazimierz Wiśniewicz, członkowie: Andrzej Rejowski, Krzysztof Malski³⁴. 1953/1954 - przewodniczący Koła Naukowego Zoologów: Władysław Grodziński, przewodniczący Koła Naukowego Botaników: Stanisław Grabski³⁵. 1954-1957 - brak danych. 1957/1958 - przewodniczący: Stanisław Gruca. ²⁹ Arch. UJ: O 71/11 - (pismo zarządu Koła Przyr. St. UJ do Rektoratu UJ z 14 11 1947); S II 742, k. 6. ³⁰ Arch. UJ: O 71/11 - (pismo S. Strawińskiego do zarządu Koła Przyr. St. UJ z 26 V 1948). Prof. Henryk Szarski przeniesiony został do Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie objął Zakład Embriologii i Histologii Zwierząt Kręgowych. W ślad za nim pojechali tam: mgr (późniejszy profesor tego zakładu) Juliusz Czopek i Stefan Strawiński - informacja pisemna uzyskana od prof. Jadwigi Wil-koń-Michalskiej. ³¹ Arch. UJ: O 70/1; O 71/11 - (pismo zarządu Koła Przyr. St. UJ do Rektoratu UJ z 26 II 1948); S II 742, k. 6. ³² Arch. UJ: Sili 517. ³³ Ibidem. ³⁴ Arch. UJ: O 186/IV - (wykaz członków zarządów kól na wydziałach UJ, 5 V 1953). ³³ Arch. UJ: W BiNoZ IV 114 - Kola naukowe (wykaz kół naukowych na Sekcji Biologii wg stanu z 25 II 1953). 192 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 1958/1959 - prezes: Adolf Frydeiyk Korczyk, wiceprezes: Andrzej Skalski, sekretarz: Halina Rybka, skarbnik: Andrzej Drożdż . 1959/1960 - prezes: Adolf Fryderyk Korczyk, wiceprezes: Andrzej Skalski, sekretarz: Halina Rybka, skarbnik: Danuta Kulczycka³⁶ ³⁷. 1960/1961 - prezes: Bogusław Petryszak, wiceprezes: Barbara Kawecka, sekretarz: Irena Schmidt, skarbnik: Antoni Kózka³⁸. 1961/1962 - prezes: Bogusław Petryszak (tylko do 16 III 1962, jego obowiązki przejął Janusz Wojtusiak³⁹), wiceprezes: Janusz Wojtusiak, sekretarz: Józef Sikora, bibliotekarz: Andrzej Kazior. 23 XI 1962 - prezes: Janusz Wojtusiak, wiceprezes: Jan Ciepły (zrezygnował, a na jego miejsce został wybrany 10 V 1963 r. Karol Pioskowik), sekretarz: Stefan Boroń, skarbnik: Krystyna Boczarska, członkowie: Edward Skorkowski, Wojciech Kania, Jerzy Maj⁴⁰. 1963 - prezes: Wojciech Kania, wiceprezes: Zbigniew Witkowski, sekretarz: Stefan Boroń, skarbnik: Krystyna Boczarska, bibliotekarze: Krystyna Jaskier i Zbigniew Gło-waciński. 13 XI 1964 - prezes: Kazimiera Janas (-Tyszkiewicz), wiceprezes: Paweł Migula, sekretarz: Stefan Boroń, skarbnik: Jan Kozłowski, przewodnicząca sekcji botanicznej: Elżbieta Baradziej, przewodniczący sekcji zoologicznej: Jan Rafiński, a następnie Maria Łepkowska⁴¹. 9 XI 1965 - prezes: Paweł Janusz Migula, wiceprezes: Jan Kozłowski, sekretarz: Wacław Kochan, skarbnik: Leszek Kordylewski, członkowie zarządu: Anna Tryhub-czak, Kazimierz Strzałka, przewodniczący sekcji: botanicznej - Krzysztof Jędrzejko, zoologicznej - Jacek Łabuś⁴². 11 XI 1966 - prezes: January Weiner, wiceprezes: Jan Kozłowski, sekretarz: Elżbieta Kaleta, skarbnik: Leszek Kordylewski, członkowie Zarządu: Wanda Fryc, Kazimierz Strzałka⁴³. Komisja rewizyjna: Paweł Migula, Marta Brzycka, Maria Wicińska. 10 XI 1967 - prezes: January Weiner, wiceprezes: Wojciech Witaliński, sekretarz: Wanda Fryc, skarbnik: Jolanta Rablin, członkowie: Andrzej Osiecki, Maria Wicińska, Andrzej Budziszewski, Bogdan Zemanek⁴⁴. Komisja rewizyjna: Leszek Kordylewski, Kazimierz Strzałka, Halina Horodecka. 4 XI 1968 - prezes: Ryszard Kujat, wiceprezes: Jolanta Rablin, sekretarz: Elżbieta Gadzińska, skarbnik: Jacek M. Szymura, członkowie: Andrzej Osiecki, Jan Zieliński, Andrzej Budziszewski. ³⁶ Skład osobowy Uniwersytetu Jagiellońskiego na rok 1958/59 według stanu zatrudnienia z 30 czerwca 1959. Wyd. UJ, Kraków 1959, ss. 170, cyt. s. 134. ³⁷ Skład osobowy Uniwersytetu Jagiellońskiego na rok 1959/60 według stanu zatrudnienia z 1 czerwca 1960. Wyd. UJ, Kraków 1960, ss. 190, cyt. s. 143-144. ³⁸ Uniwersytet Jagielloński. Skład osobowy uczelni za rok 1960/61 według stanu zatrudnienia z 1 stycznia 1961. Wyd. UJ, Kraków 1961, ss. 197, cyt. s. 150. ³⁹ Arch. UJ: ZSP 28 - (Sprawozdanie z działalności Kola Przyr. St. UJ za okres od 1 I do 31 III 1962). ⁴⁰ Arch. UJ: ZSP 32. ⁴¹ Ibidem. ⁴² Ibidem. ⁴³ Ibidem. ⁴⁴ Ibidem. Władze Koła Przyrodników 193 Komisja rewizyjna: Maria Wicińska, Wojciech Witaliński, Bogdan Zemanek⁴⁵. 25 XI 1969 - prezes: Jacek Metody T. Szymura, wiceprezes: Ryszard Kujat, sekretarz: Jan Sztefek, skarbnik: Robert Siwanowicz (później Jerzy Leśniak), członkowie: Ewa Krzanowska (-Krzemińska), Adam Nadachowski. Komisja rewizyjna: Anna Wandzilak, Jan Zieliński, Magdalena Waydowska⁴⁶. 1970/1971 - prezes: Ryszard Kujat, wiceprezes: Jacek M. Szymura, sekretarz: Anna Wendorff, skarbnik: Waldemar Sieraczkiewicz, członkowie Zarządu: Ewa Krzanowska (-Krzemińska), Magdalena Waydowska, Wanda Wierzchowska, Grzegorz Bączkowski, przewodniczący sekcji: ornitologicznej - Waldemar Sieraczkiewicz, hy-drobiologiczmej - Elżbieta Gadzińska. 1971/1972 - prezes: Ewa Krzanowska (-Krzemińska), wiceprezes: Anna Wendorff, sekretarz: Alicja Wojciechowska, skarbnik: Jan Zieliński, członkowie: Wiesław Krzemiński, Waldemar Sieraczkiewicz i Kajetan Perzanowski. 1972/1973 - prezes: Wiesław Krzemiński, wiceprezesi: Ewa Krzanowska (-Krzemińska) i Adam Nadachowski, sekretarz: Anna Wendorff, skarbnik: Zbigniew Sołtys, członkowie: Lech Szarowski i Marek Kopański (od 18 V 1973 r.). 1973/1974 - prezes: Wiesław Krzemiński, wiceprezesi: Kazimierz Walasz i Zbigniew Sołtys, sekretarz: Mirosława Kucharska, skarbnik: Marek Kopański, członek zarządu: Lech Szarowski, przewodniczący sekcji: entomologicznej - Jan Kajetan Młynarski, oceanograficzno-ichtiologicznej - Tomasz Wieser, ornitologicznej - Kazimierz Walasz, hydrobiologicznej - Jadwiga Lorys, botanicznej - Andrzej Joachimiak. 1974/1975 - prezes: Wiesław Krzemiński, wiceprezesi: Dorota Sienkiewicz i Kazimierz Walasz, sekretarz: Wojciech Fijałkowski, skarbnik: Kazimierz Walasz, członkowie zarządu: Anna Dyduch, Jan Kajetan Młynarski, przewodzniczący sekcji: mikrobiologicznej - Mieczysłwa Soczówka, oceanografiznej - Andrzej Falniowski, botanicznej - Bohdan Chwastowski, hydrobiologicznej - Tomasz Wieser. 1975/1976 - prezes: Mieczysław Soczówka, wiceprezesi: Dorota Sienkiewicz i Jacek Sanecki, skarbnik: Bohdan Chwastowski, sekretarz: Beata Babicz, członek: Anna Boczarska. 1976/1977 - prezes: Mieczysław Soczówka. 1977/1978 - prezes: Bogdan Kasperczyk, wiceprezesi: Małgorzata Polińska i Danuta Cieślikowska, skarbnik: Danuta Sosin, sekretarz: Maria Barbacka, członek zarządu: Bogusław Wojczyk, przewodniczący poszczególnych sekcji: biologii molekularnej - Jan Kajstura, botanicznej - Marian Szewczyk, ornitologicznej - Paweł Mielczarek (od stycznia 1978 r.), biologii środowiskowej - Zbigniew Kłapa (od października 1978 r.), entomologicznej - Elżbieta Pyza (od lutego 1978 r.), etologicznej - Elżbieta Zier-nicka (od lutego 1978 r.), grupy „Aura” - Tomasz Winnicki (od lutego 1978 r.). 1978/1979 - prezes: Bogdan Kasperczyk. 1979/1980 - prezes: Michał Jasieński; kierownicy sekcji: biologii molekularnej -Bogusław Wojczyk, biologii środowiskowej - Marek Gryboś, botanicznej - Maria Barbacka, entomologicznej - Elżbieta Pyza, łowieckiej - Joanna Belcarz, ornitologicznej - Bogdan Kasperczyk. 1980/1981 - prezes: Michał Jasieński. 1981/1982 - prezes: Michał Jasieński. ⁴⁵ Ibidem. ⁴⁶ Ibidem. 194 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... 1982/1983 - prezes: Urszula Korzeniak, kwatermistrz: Wojciech Granoszewski. 1983/1984 - prezes: Arnold Kotra, wiceprezesi: Magdalena Ciesielska i Grzegorz Hama, skarbnik: Anna Sacha, sekretarz: Grzegorz Tabasz, kwatermistrz: Lech Pachu-cy, łącznik z I rokiem: K[ ] Unczur, przewodniczący sekcji: teriologicznej - Joanna Godawa, entomologicznej - Anna Sacha, botanicznej - Teresa Gorajska, herpetologicznej - Aleksandra Wagner, ornitologicznej - Henryk Sułek. 1984/1985 - prezes: Bogumiła Bara (15 VIII 1985 r. wyjechała z Polski, jej obowiązki przejął Jerzy Staliński), wiceprezesi: Jerzy Staliński i Grzegorz Hama, sekretarz: Grzegorz Tabasz, skarbnik: Jolanta Kubicka, kwatermistrz: Piotr Gruca, bibliotekarz: Adam Barszcz, łącznik z I rokiem: Marek Jędra, przewodniczący sekcji: biologii molekularnej - Jakub Celler, botanicznej - Teresa Gorajska, entomologicznej - Tadeusz Kawecki, herpetologicznej - Aleksandra Wagner, ornitologicznej - Henryk Sułek, teriologicznej - Joanna Godawa. 1985/1986 - prezes: Jerzy Staliński (tylko do 1 X 1986 r., jego obowiązki przejęli do wyborów Marek Jędra i Grzegorz Hama). 28 X 1986 - prezes: Marek Jędra, wiceprezesi: Katarzyna Leśniewicz i Adam Barszcz, sekretarz: Jacek Wajda, skarbnik: Grzegorz Harna, kwatermistrz: Jerzy Smy-kla, bibliotekarz: Tadeusz Zając, łącznik z I rokiem: Mariusz Cichoń, przewodniczący sekcji: ekologicznej - Władysław Doszak, ornitologicznej - Tadeusz Zając. 24 XI 1987 - prezes: Jacek Wajda, wiceprezesi: Jerzy Smykla i Mariusz Cichoń, sekretarz: Ewa Kaliszczak, skarbnik: Robert Przybyło, kwatermistrz: Jerzy Kwinta, bibliotekarz: Tadeusz Zając, łącznik z I rokiem: Grzegorz Cierlik, przewodniczący sekcji: botanicznej - Wojciech Paul, ekologicznej - Marek Kosiński, entomologicznej - Tadeusz Kawecki, ornitologicznej - Tadeusz Zając, teriologicznej - Witold Frą[ ]. 1988 - prezes: Jerzy Smykla, wiceprezesi: Robert Przybyło i Paweł Olejniczak, sekretarz: Ewa Kaliszczak, skarbnik: Grzegorz Cierlik, bibliotekarz: Jacek Wajda, kwatermistrz: Piotr Pierzchalski, łącznik z 1 rokiem: Stanisław Tworek, przewodniczący sekcji: ekologicznej - Marek Kosiński, entomologicznej - Artur Czekaj, ornitologicznej - Tadeusz Zając. 22 XI 1989 - prezes: Paweł Olejniczak, wiceprezesi: Jerzy Smykla i Marek Kosiński, sekretarz: Jarosław Banach, skarbnik: Magdalena Kędra, bibliotekarz: Wojciech Placha, kwatermistrz: Andrzej Zbrożek, łącznik z I rokiem: Ewa Jach, przewodniczący sekcji: botanicznej - Magdalena Kędra, ekologicznej - Marek Kosiński, entomologicznej - Artur Czekaj, ornitologicznej - Mariusz Cichoń. 22 XI 1990 - prezes: Andrzej Zbrożek, wiceprezesi: Ewa Jach i Łukasz Przybyłowicz, sekretarz: Andrzej Chojnacki, skarbnik: Barbara Mietła, kwatermistrz: Bogusław Kozik, bibliotekarz: Adam Tofilski, łącznik z 1 rokiem: Wojciech Solarz, przewodniczący sekcji: biologii molekularnej - Ireneusz Slesak, botanicznej - Alina Stachurska, ekologicznej - Marek Kosiński, entomologicznej - Tomasz Tischner, ornitologicznej -Wojciech Solarz. 1991 - 28 XI - prezes: Łukasz Przybyłowicz, wiceprezesi: Agnieszka Jaszcz i Ireneusz Slesak, sekretarz: Renata Krzyściak, skarbnik: Piotr Nowicki, kwatermistrz: Bartosz Nafalski, bibliotekarz: Tomasz Róg, łącznik z I rokiem: Anna Foryst, przewodniczący sekcji: botanicznej - Alina Stachurska. 1992/1993 - prezes: Andrzej Chojnacki, wiceprezesi: Paweł Adamski i Adam Ga-wełczyk, skarbnik: Joanna Hrebenda, kwatermistrz: Marcin Czarnołęski, sekretarz: Władze Kola Przyrodników 195 Robert Zarański, bibliotekarz: Wacław Bartoszek, łącznik z I rokiem: Wojciech Ga-łosz, przewodniczący sekcji: chiropterologicznej - Wojciech Gałosz. 1993/1994 - prezes: Adam Gawełczyk, wiceprezesi: Tomasz Postawa i Arkadiusz Kulczyk, skarbnik: Wojciech Margas, sekretarz: Mariola Stefanik, bibliotekarz: Marta Labocha, kwatermistrz: Wojciech Gałosz, łącznik z 1 rokiem: Anna Ziomkiewicz, przewodniczący sekcji: chiropterologicznej - Wojciech Gałosz, ekologicznej - Marcin Czamołęski. 1994/1995 - prezes: Tomasz Postawa, przewodniczący sekcji chiropterologicznej -Wojciech Gałosz. 1995/1996 - prezes: Ewa Kozela, wiceprezesi: Marta Labocha i Tomasz Postawa, skarbnik: Artur Osikowski, kwatermistrz: Wojciech Gałosz, bibliotekarz: Wojciech Mróz, sekretarz: Dominik Nowak, łącznik z I rokiem: Dariusz Orłowski, przewodniczący sekcji: chiropterologicznej - Wojciech Gałosz. 1996/1997 - prezes: Wojciech Mróz, wiceprezes: Agnieszka Olszańska, sekretarz: Dominika Włoch, łącznik z I rokiem: Przemysław Ryszka. 1997/1998 - prezes: Wojciech Mróz, wiceprezesi: Dominika Włoch i Radosław Sobota, skarbnik: Joanna Wójcik, sekretarz: Agnieszka Olszańska, kwatermistrz: Małgorzata Łagisz, bibiotekarz: Przemysław Ryszka, łącznik z I rokiem: Jolanta Witkowska. 1998/1999 - prezes: Joanna Kluż, wiceprezesi: Izabela Krzeptowska, Wojciech Mróz, skarbnik: Joanna Wójcik, sekretarz: Katarzyna Moskal, kwatermistrz: Małgorzata Łagisz, bibliotekarz: Przemysław Ryszka, łącznik z 1 rokiem: Marta Wańtuch. 1999/2000 - prezes: Aleksandra Mucha (-Walczyńska), wiceprezesi: Katarzyna Śnigórska i Joanna Reszka, skarbnik: Tomasz Wilk, sekretarz: Joanna Kluż, kwatermistrz: Przemysław Ryszka, bibliotekarz: Piotr Klepacki, łącznik z I rokiem: Irena Muszel. 2000/2001 - Tomasz Stachowicz, wiceprezesi: Joanna Reszka, Aleksandra Semer, sekretarz: Renata Musiałek, skarbnik: Wojciech Bielański, bibliotekarz: Stanisław Walentek, kwatermistrz: Katarzyna Moskal, łącznik z I rokiem: Tomasz Zając. 2001/2002 - Tomasz Stachowicz, wiceprezesi: Renata Musiałek i Irena Muszel, sekretarz: Monika Guratowska, skarbnik: Kamil Kulpiński, bibliotekarz: Piotr Kołaczek, kwatermistrz: Dominika Kustosz, łącznik z I rokiem: Anna Wypchał, kierownik sekcji: ornitologicznej - Katarzyna Śnigórska, entomologicznej - Jerzy Radwan, botanicznej -Kamil Kulpiński, ekologicznej - Aleksandra Mucha. 2002/2003 - prezes: Piotr Kołaczek („Diabeł”), wiceprezesi: Michał Stuglik i Renata Musiałek, skarbnik: Dominika Kustosz, sekretarz: Monika Guratowska, bibliotekarz: Jakub Brańka, kwatermistrz: Jerzy Radwański, łącznik z I rokiem: Dominika Mika. 2003/2004 - prezes: Witold Rybski, wiceprezesi: Olga Herdzina i Sławomir Kasprzyk, skarbnik: Przemysław Grudnik, sekretarz: Katarzyna Nowak, bibliotekarz: Jakub Brańka, kwatermistrz: Jerzy Radwański, łącznik z I rokiem: Piotr Kołaczek. Summary STUDENT NATURALIST SOCIETY AT THE JAGIELLONIAN UNIVERSITY 130 YEARS OF TRADITION ( 1873-2003) In 1873 the first student societies appeared within the student association at the Jagiellonian University known as the Academic Reading Room. These societies brought together students with similar interests: naturalists and philosophers. The purpose of the first society was to popularise natural history among university students through interesting lectures, excursions, and making available their collection of books. On 25 March 1876 the Governor’s Office located in Lwów/Lemberg (at that time the capital city of Galicia, southern part of Poland under Austrian rule; now Lviv, Ukraine) granted permission for the activity of the Library Society of Students of Mathematics and Natural History at the Jagiellonian University. This, however, was the name of the student naturalist society. It was part of the Academic Reading Room association, yet once its status was fully confirmed, it aimed at independence. Prof. Franciszek Karliński (1830-1906), a well-known astronomer and meteorologist, was nominated the first curator of the Society. Unfortunately, in the very same year the Austrian Ministry of Internal Affairs issued a strict regulation whereby all student organisations had to comply with new instructions supporting the law of 1867. Accordingly, the Society was considered illegal and the whole formal procedure for its establishment had to be recommenced. The oldest information about the members and activists of the Society dates from 1881/1882. Roman Gutwiński (1860-1932), later a distinguished phycologist, was one of the directors. On 17 April 1882 the Governor’s Office in Lwów/Lemberg granted the Library Society of Students of Mathematics and Natural History at the Jagiellonian University permission to recommence its activities. During the period between 4 December 1881 and 14 May 1882 a number of lectures were delivered to students, 12 of them on natural history. No data are available about the activities of the Library Society of Students of Mathematics and Natural History at the Jagiellonian University in the decade 1884-1894. Three assistant researchers from the Faculty of Philosophy: Michal Siedlecki (1873-1940), who later became a zoologist and explorer as well as co-organiser of the re-established Stephen Bathory University in Wilno/Vilna (now Vilnius, Lithuania), Jarosław Łomnicki (1873-1931), who later became an entomologist, zoologist and the director of the Dzieduszycki Museum in Lwów/Lemberg, and Józef Grzybowski (1869-1922), later a geologist, micropalaeontologist and Jagiellonian University professor, prepared the draft statute of the Student Naturalist Society. The statute was eventually approved on 1 May 1896 by the Senate of the Jagiellonian University. The final version (approved by the Governor’s Office in Lwów/Lemberg) was written by Grzegorz Bobiak (1874—1918?), a research assistant at the Department of Plant Anatomy and Physiology of the Jagiellonian University, later a secondary school teacher, and Jan Szurek (?-?). On 31 May 1896 a general meeting was held, the Student Naturalist Society was formally established and the presiding officers were elected. 198 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... In the early 20th century the Society already had its own library. In the period 1908-1910 the Naturalist Society together with other societies for students of mathematics and natural sciences organised mass meetings to promote re-organisation of studies, in support of changes in curricula, expansion of some departments and the establishment of new ones. In 1910 the Touring Group was established within the Society. Prof. Władysław Szajnocha (1857-1928), acting as the curator of the Society at that time, resigned the function on 6 March 1910, and the post was taken over by Prof. Henryk Ferdynand Hoyer (1864-1947), a zoologist, comparative anatomist and medical doctor. On 12 February 1912 a mass meeting was held and a resolution was passed according to which one should apply to the Ministry of Religion and Education in Vienna for the approval of Marian Raciborski’s (1863-1917) appointment to the position of a professor at the Department of Botany of the Jagiellonian University. He was offered this position already in 1910, when he was still a professor of the Lwów/Lemberg University. Marian Raciborski was a well-known botanist, an explorer and a distinguished scholar. In support of this demand a strike was organised on 13 and 14 February 1912, and the students chose to miss natural history lectures and classes. 1914-1939 After World War I Poland became an independent state. The activities of the Student Naturalist Society in the period 1920-1939 are much better documented. The names of presiding officers and directors in that period are known. The curator at that time was Prof. Henryk Ferdynand Hoyer and later that post was held by Prof. Michał Siedlecki. The Society had its own premises. There were four groups, specialising in botany, zoology, nature conservation and a group responsible for organising social life, such as get-together parties and carnival balls. The Society had a library and ran a small shop, at least for several years. The nature conservation group was the most active one during that period. They supported the campaign against the construction of a cable railway in the Tatra Mountains, organising mass meetings led by Prof. Władysław Szafer (1886-1970), a founder and one of the key activists of the nature conservation movement in Poland. World War II During the Sonderaktion Krakau, on 6 November 1939, Prof. Michal Siedlecki, the curator of the Society, and other academics were arrested by the Gestapo (German secret police). Prof. Michal Siedlecki died in the concentration camp of Sachsenhausen on 11 January 1940. During World War II the Jagiellonian University did pursue its academic activity in a clandestine manner, yet the war put an end to the activities of the Society. Post-war years On 12 June 1945 students of biology submitted a petition to the Senate of the Jagiellonian University to recommence the activities of the Society. At the same time a new statute was drafted and approved on 13 July 1945. Prof. Władysław Szafer was appointed the curator. In late July the first post-war elections were held. In the first months after the war the students’ activities were mainly focused on cleaning jobs and searching for the missing book collection. The next four years resembled the pre-war period: the Society had a library, published papers and books, provided assistance in learning, organised trips, excursions, lectures as well as social life. On 2 May 1949 the curator, Prof. Władysław Szafer, resigned the post, which was then given to Prof. Stanisław Smreczyński (1899-1975), a zoologist, expert in fauna studies, entomologist and embryologist. During the general meeting held on 25 May 1949 pressure was brought upon the Society to join the Association of Student Societies at the Faculty of Mathematics and Science. The geologist group within the Society became an independent organisation, known as the Student Geologist Society. Pursuant to the decision of the Ministry of Education and Science of 30 May 1950, all exist- Student Naturalist Society... 199 ing university student societies were dissolved. The collection of books belonging to the Student Naturalist Society was divided among several departmental libraries and the remaining books were distributed among the students. 1951-1957 In place of the dissolved Student Naturalist Society the Communist authorities organised three student societies grouping zoologists, botanists and general biology students. These societies, centrally governed and engaged in political and propaganda activities, were not popular among students. 1957-1981 In January 1957 student societies established 6 years before ceased to exist, which was a powerful stimulus leading to re-establishing the Student Naturalist Society. A new statute was written and it was approved by the Senate of the Jagiellonian University on 28 June. On 11 November 1957 a general meeting was held and the Student Naturalist Society was officially restored. Prof. Jerzy Kreiner (1906-1972) was put in charge of the Society. In the next few years the Society focused mainly on organising meetings (open lectures) and excursions. Al those meetings, held 5-10 times a year, invited professors discussed interesting issues in the area of natural history and the participants of trips and excursions reported their findings. Another attraction was natural history films, shown regularly. Every year the Society organised two or three dancing parties. In 1960 a group of 11 students made a trip abroad for the first time. They spent their holiday in Bulgaria, studying flora in the mountains and at the Black Sea coast. That trip marked the beginning of a new form of activities. For the next 40 years students had an excellent opportunity to engage in research studies at holiday camps under the supervision of competent teachers. In the 1960s the activities of the Student Naturalist Society included regular meetings (two times a month), visits to natural history departments and faculties, specialist courses (micro- and macro--photography, drawing in biology, preparation of vertebrate and invertebrate animals, preparation of herbaria), holiday camps, excursions (most of them to the Niepołomice Forest near Kraków). Excursions led by Prof. Bogumił Pawlowski (1898-1971), a well-known phytosociologist and an expert in European mountain flora, director of the Department of Systematics and Plant Geography and of the Botanical Garden of the Jagiellonian University, were particularly attractive for students. A most dedicated scholar and teacher, Prof. Pawlowski considered these excursions his favourite form of teaching activities. Quite famous were the meetings by the campfire, at which he organised plantrecognition contests, followed by singing and dancing. Other events, such as drowning of the marzanna (a straw figure representing winter) that celebrates the coming of the spring and potato-baking parties, became a tradition, too. Prof. Pawlowski was regarded ‘an idol’ by contemporary students and, hence, was awarded the title of an honorary member of the Student Naturalist Society of the Jagiellonian University. Prof. Jerzy Kreiner, the curator of the Society, died on 28 April 1972 and was succeeded by associate professor Wladyslaw Grodziński (1934-1988), a specialist in environmental science. He raised students’ awareness of the dangers posed to the environment. In 1975 the Society organised the first exotic trip. Its main aim was to explore the characteristic biotopes of Venezuela and Peru. On 3-5 December 1976 the Student Naturalist Society celebrated its 80th anniversary. On 29 November 1980 another ‘exotic’ expedition, organised by the Society, set off for Ceylon. During the period between August 1980 and December 1981 the specialist activities of the Society seemed to dwindle as students got engaged in political life. In the autumn of 1981 there was a sit-in strike at the Jagiellonian University. On 13 December 1981 the Communist authorities in Poland proclaimed marshal law, putting an end to the activities of all student organisations, including the Student Naturalist Society. 200 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Recent years The Student Naturalist Society was formally re-registered and its statute approved in January 1983. The later part of the 1980s (after the end of the marshal law period) witnessed many excursions to faraway places, which required much effort and commitment. Financial support was provided by the University and business companies. These trips included: East Africa ’83, Trans Africa ’84, Safari '85, and Nepal ’86. Students participated in holiday camps abroad: in Bulgaria (1983), Norway (1983), Romania (1984). The main aim of both exotic trips and holiday camps was to collect flora and fauna in various habitats, to support nature observations. Rich collections were brought home and donated to the Jagiellonian University. Other beneficiaries were secondary schools all over Poland. These trips gave students a unique opportunity to get acquainted with wildlife and nature and to enrich their knowledge, as even the best handbooks cannot replace observation of nature. On 3-5 April 1987 special celebrations were held to mark the 90th anniversary of the Student Naturalist Society, attended by over 200 scholars from academic institutions all over Poland. Prof. Władysław Grodziński, the curator at that time, died on 8 November 1988 and Prof. Anna Marchlew-ska-Koj took over the post. In 1989 the Society purchased a video camera; this event was of particular importance at the time. On 18-20 April 1997 the Society celebrated its 100th anniversary. In the last 15 years the Student Naturalist Society flourished and its activities were abundant. Listed below are some of the activities: ornithologists took part in bird-counting projects, students counted hoofed animals in the Białowieża Forest (from 1990 on). The Bat Census Decade project began in 1992 and a new bat species, previously unknown in Poland, was discovered. Trips were organised to explore the banks of the Biebrza River and to count swamp birds. From 1996 to 1998 students went to the Bieszczady Mountains to count beavers and observe their life. Foreign trips were organised, too: several trips to Ukraine (from 1993 on), Spitsbergen (1998), Romania (1999), Mongolia (2000), Sakhalin and the Kurile Islands (2001), the Ural Mountains and Arctic Siberia (2002), Kirghizstan, Nepal and Kola Peninsula (2003). During those trips students collected a vast body of materials for their master theses as well as flora and fauna specimens that were later used in the university herbaria or donated to museums. After a trip the participants would meet with Society members and supporters to report their findings; the meetings were enlivened by the show of films and photographs. Since 1999, following the initiative of Małgorzata Lagisz, the Society has been engaged in the organisation of the Science Promotion Workshops, a nation-wide event. In 2001 the Society began to cooperate with the BeeVee Student Society at the Catholic University of Nijmegen in the Netherlands. The Society has long-established traditions. Each year the marzanna is drowned to celebrate the oncoming of spring and the traditional social gathering before Christmas is attended by the Society members, supporters as well as former members. One of the main tasks of the Society has been to provide assistance in learning through the publication of teaching aids. Thus, the first manuscript was published in 1910. It was a key for determining vertebrate animals in Poland. The last manuscript was published in 1949: a zoology handbook containing lectures by Prof. Stanislaw Smreczyński, with numerous illustrations. INDEKS OSÓB A Adamski P. - 144, 194 Aleksandrowicz R. - 162 Alth A. - 22 (Amouraux) Kozłowska M. - 159, 188 Antoniewicz J. - 22 Augustynek M. - 20, 172 B Babicki W.-21 Babicz B. - 193 Bączkowski G. - 193 Bajer A. - 191, fol. 7 Balicka B. - 86 Balon J.-20. 172 Banach J. - 194 Bara B. - 91, 92, 194 Baradziej E. - 72, 192 Baraniecki M.A. - 21 Barański W. - 154 Barbacka M. - 88, 193 Barszcz A. - 194 Bartoszek W. - 195 Barycz H. - 46 Bayger J.A. - 43, 118-120, 123 Bąk J.-83 Bąkowski K. - 10, 25 Belcarz J. - 89, 193 Bialobrzeska M. - fot. 6 Bieda F. - 123-125, 139, 140, 159, 188 Bielańska Z. - 130 Bielański W. - 195, fot. 33 Bielenin I. - 161, fot. 29 Bielewicz M.-44, 46, 129, 130, 159, 190 Bieniek M. - fot. 12 BijokK. - 129, 159, 190 Biliński S. - 7 Binner L. - 187 Błędzki L.A.- 163 BobiakG.-27, 173, 197 Bobińska C. - 11, 19 Bobolówna J. - 190 Bochenek P. - 7, 149, 150, 153 Bochnak A. - 69 Bochnia M. - fot. 23 Boczarska A. - 193 Boczarska K. - 192 Boczek J. - 191 Bodnarowski S. - 190 Bogacki - 141 Bohdanowicz J. - 160 Boroń S. - 192 Boryczko Z. - 55, 57, 191 Brańka J. - 195 Bremówna M. - 160, 188 Brylińska J.- 132, 134, 190 Brzeski J. - 187 Brzęk G.-27, 118 Brzoza EJ. - 189, fot. 2 Brzozowski S. - 20, 23, 30 Brzycka M. - 192 Bubka M. - 156 Buda A. - 85 Budziszewski A. - 192 Buława M. - 189 Burbank L. - 58 Bury M. - 144, 145 Bykowska H. - 189 Bykowski L. - 115 Bytnarówna L. - 190 C Celler J. - 194, fot. 18 Cerklewicz I. - 129, 190 Cesarczyk J. - 191 Chlebowski M. - 94 Choczewski J. - 136, 138, 191 Chodyniecki A. -50, 57, 160, 191 Chojnacki A. - 7, 98, 194 Chojnacki W. - 160 Chorabik S. - patrz: Stoklosowa S. Chromy J. - 129, 190 Chwastowski B. - 160, 193 Chylińska K. - 189 Cichoń M. - 194 Cichy J.- 142, 143, fot. 30 Ciepły J.- 192 CierlikG. - 194, fot. 24 202 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Ciesielska M. - 194 Ciesielski K. - 23 Cieślikowska D. - 193 Cięglewicz W. - 187 Cisowska M. - 145 Cisowski T. - 145 Citków D. - fot. 4 Curzydło J. - 145 Czajka J. - 145 CzapikA. - 131, 139, fot. 4 Czarniecki S. - 27, 28 Czamolęski M. - 194, 195 Czekaj A. - 194 Czemy-Schwarzenberg F. - 23 Czopek J. - 138, 191, fot. 7-9 Czopek M. - 191 Czuchnowski R.-fot. 19 Czyżewski J.A. - 161 Czyżowska E. - 144, 145 Czyrniański E. - 21,23 D Damski W. - 25 Darwin C. - 24 Datkówna H. - patrz: Krzanowska H. Dąbrowska K. - 190 Dąmbski J. - 129, 190 Deska A. - 85 De Solla Price D.J. - 159 Diak J. - fot. 12 Dianni J. -23 Długosz M. - 160 Dobosz R. - 164 Dobrolubow B. - 191, fot. 9 Dobrowolski J. - 70, 81 Domagała R. - 89, 93, fot. 13 Domaniewski J. - 44, 119, 139 Donhaiserówna H. - 187 Doszak W. - 194 Drożdż A. - 192 Dudekówna C. - 189, 190, fot. 3 Dudzic J. - 190 Dunajewski A. - 36, 37, 44, 118-120, 123, 130, 160, 189 Dyakowska J. - 51, 160, 188, fot. 15 Dybiec J. - 10, 13 Dybowski B. - 86, 115 Dyduch A., Dyduch-Falniowska A. - 82, 85, 86, 160, 193 Dyk J.- 144 Dylewska M. - 140 Dyszewska L. - 191, fot. 10 Działyński J. - 21 Dziedzic M. - 161 Dżułyński S. - 49 E Ehrenberg Z. - 22, 187 Eismond M. - 156 Engels F. - 57 Engeström B. - 21 Estreicher T. - 21 F Falniowski A. - 7, 81-83, 85-87, 193 Fedorowicz Z. - 30 Feliksiak S. - 23, 27, 30, 31, 37, 38, 42, 44, 75, 118, 119, 133, 160, 161, 163-165 Ferens B. -44, 75, 133, 160, 161, 190, fot. 3 Fiejdasz W. - 144-146 Fiema J. - 162 Fijałkowski D. - 73 Fijałkowski W. - 193 Filipczak J. - 115 Florjan S. - 144-146 Florkowski W. - 188, fot. 1 Foryst A. - 194 Frą[ ]W.-194 Fröhlich E.- 160, 188, 189 Fryc W. - 192 Fudakowski J. - 31, 32, 42, 61, 77, 119, 161, 187, 188 Fudalewicz W., Fudalewicz-Niemczykowa W. -7, 48, 51, 52, 66, 121, 130-132, 135, 136, 139, 161, 191, fot. 28, 29 G Gabla L. - 96 Gadzińska E. - 192, 193 Gałosz P. - 144, 145 Gałosz W. - 195 Gargula A. - 188, fot. 1 Gawłowska M. - 189 Gawełczyk A. - 7, 98, 194, 195 Gazda A. - 191 Geroch S.-27, 123-125, 139 Giziński A. - 163 Głąb H. - 102, 147, 148, 163 Głodziński A. - 132, 190 Głowaciński Z. - 192 Głuchowski F.M. - 25 Głuszak A. - 142, 143 Indeks osób 203 Godawa J. - 194 Godek M. - fot. 23 Godlewski E. [jun.] - 33, 49 Godlewski T. - 161, 187 Godyń Z. - 120 Goetel W. - 34 Goldfinger W. - patrz: Kunicki-Goldfinger W. Goldhammerówna R. - 115 Golkówna J.S. - 188, 189 Gołąb M.-191 Gołąbek Z. - 39, 119, 189 Gorajska T. - 194 Göring H. - 62 Gościński W.-36, 117, 118, 161, 188, 189 Górecki A. - 72, 79, 80 Górski F.-55, 56, 127, 130 Grabienin - 58 Grabowski G. - 145 Grabski S.- 191 Granoszewski W. - 194 Greddes - 24 Grodzińska K. - fot. 27 Grodziński W. - 72, 73, 79, 81, 93, 95, 138, 161, 191, 199, 200, fot. 22 Grodziński Z.-66, 125, 133, 137-140, 161, 188 Gruca P. - 194 Gruca S.-69, 191 Grudnik P. - 195 Gruszka - 138 GrybośM.-88, 193 Grygierek E. - 165 Gryglowski S. - 37, 189, fot. 2 Grzegorczyk M. - 160 Grzybczyk J. - 20, 172 Grzybowski J. - 27, 197 Grzybowski K. - 55, 63 Grzywacz J. - 89 Gumiński S. - 190 Güntherowa K. - 31 Guratowska M. - 195 Gut E. - 145, 146 Gut S. - 161, 189 Gutwiński R. - 22, 24, 161, 187, 197 H Hadaś T.B.- 164 Haj F. - 188 Hajdukiewicz L. - 16 Hans M. - 189 Hanusówna A. - 189, 190, fot. 3 Harmata W. - 72, 160, 165 Hama G. - 92, 194 Haus J.- 189 Herdzina O. - 195 Herisch J. - 189 Herschel F.W.-24 Horodecka H. - 192 Hoyer F.H. - 30, 31, 39, 115, 116, 119, 120, 198, fot. 1 Hrebenda J. - 194 Hryniewiecki B. - 161, 162 Hubert - 187 Hübner P. - 50 Hulewicz J. - 23 I Inajew - 58 J Jach E. - 194 Jagielski A. - 42, 189, 190, fot. 3 Jaglarz A. - 20, 172 Jakowlew - 58 Jakubowski R. - 93 Janas (-Tyszkiewicz) K. - 7, 72, 192 Janczewski E. - 23 Janicki S. - 33, 188 Janiec K. - 190 Jankun Aleksander - 123-125, 161, 190 Jankun Andrzej - 127 Janowski A. - 31 Jaromir - 138 Jarosz M. - 156, 157 Jaroszowa E. - 189, fot. 2 Jasieński M. - 7, 88, 89, 193 Jaskier K. - 192 Jaszcz A. - 194 Jażdżewski K. - 164 Jentys-Szaferowa J. - 55, 141 Jewuła W. - 191 JędraM. -7, 92, 94, 194 Jędrzejko K. - 192 Joachimiak A. - 193 Jop K. -81 Jordan M. - 164 Józefczyk T. - 22 Judin - 58 Jura C.-23, 27, 66, 67 Jurkowska H. - 190 K KabuśJ.-fot. 12 204 KOLO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Kajstura J. - 193 Kaleta E. - 192 Kaliszczak E. - 194 Kalkowska G. - 191, fot. 10 Kamieński B. - 137 Kania W.-7, 72, 192 Kant E. - 24 Karczmarz K. - 73 Karliński F.-20, 21,23, 197 Karliński J. - 24 Kasperczyk B. - 87-89, 193 Kasprzyk S. - 195 Kawa P.- 105 Kawecka B. - 69, 192 Kawecki T. - 194 Kawecki Z. - 35, 65, 66, 140, 161, 162, 188, 189 Kazior A. - 192, fot. 4 Kerszman G. - 121, 122 KędraM. - 194 Kępa Z. - 53 Klepacki P. - 195 Klesiecki - 58 KloskaT.-33, 188 Kluczyńska D. - 144 Kluż J.-7, 103, 195 Kluzekówna A. - 189 Klapa Z. - 193 Kłaput A., Kłaputówna (Zurzycka) A. - 49, 162, 191 Klusek U. - 142, fot. 30 Knopf W.-24 Knoppek R. - 189 Knorckówna H. - 129, 190 Kochan W.-73, 192 Kochman J. - 188 Köhler P. - 40, 48, 93, 94, 141, 142, 144, 159, 160, 163, 165, fot. 30,31 Kohmann S. - 162, 188 Kołaczek P.- 109, 110, 195 Kołodziejczyk J. - 30, 31 Kołodziejczyk Z. - 188 Kołodziejówna Z. - 189 Kołodziejski Z. - 119 Kondratowiczówna Z. - 188 Kopański M. - 193 Kopemicki I. -23 Kopyciński A. - 189, fot. 2 Korczyk A.F. - 7, 69, 70, 162, 192 Kordylewski L. - 192 Korek S.-20, 172 Kornaś J. - 30, 40, 46, 48, 137, 162, 190. fot. 5, 21 Komhauser I. - 57, 58, 61, 191, fot. 10 Korniłowicz K. - 187 Korohoda W. - 165 Korzeniak U. - 90, 141, 194 Korzeniowska J. - 188 KosiekT.-40, 189, fot. 3 Kosiek Zdzisław - 163 Kosiek Zuzanna - 119, 133 Kosiński M. - 98, 194 Kostrakiewicz K. - 162, 188 Kostrz W. - 83 Kostyniuk M. - 163 Kościsz J. - 191 Kotarski K. - 16 Kotejowa E. - 93 Kotra A. - 7, 90, 91,94, 142-144, 194 Kotsch Z. - patrz: Sarnowiczówna Z. Kowalska K. - 27, 119 Kowalski J.M. - 115, 116 Kowalski K. - 7, 48-50, 56, 120, 134, 136, 162, 190, 191 Kowalski W. - 69 Kozela E.-7, 99, 195 Kozik B.- 194 Kozioł S.- 129, 190 Kozłowski J. - 7, 74-76, 192 Kozubowski A.A. - 133 Kózka A. - 192 Krach W. - 139, 159 Krancl.-20, 172 Krasowski R. - 142 Krassowska E. - 71 Krauze J. - fot. 29 Krawczyk A. - 23 Kreiner A. - fot. 12 Kreiner J. - 55, 62, 65, 72, 73, 80, 199 Kreutz Stefan - 22, 34 Kreutz Szczęsny, Kreutz Feliks (Szczęsny) - 28 Krywult M. - 93 Krzanowska (-Krzemińska) E. - 7, 80, 93, 193 Krzanowska H. - 134, 137 Krzanowski A. - 46, 48, 132-134, 136 Krzemieniewski S. - 162, 187 Krzemińska E. - patrz: Krzanowska (-Krzemińska) E. Krzemiński W. - 7, 81, 83, 84, 93, 162, 193, fot. 13 Krzeptowska I. - 195 Krzyściak R. - 194 Indeks osób 205 Krzysztofowi cz A. - 91, 139, 164, 191, fot. 9 Książkiewicz M. - 49, 123-125, 133, 139 Książkówna I. - 188, 189 Kubicka J. -194 Kuc M. - 69 Kucharska M. - 193 Kucharska O. - 191 Kuczyński S. - 20, 21, 23 KujatR.-7, 77,80, 192, 193 Kulczycka D. - 192 Kulczyk A. - 195 Kulig D. - 191 Kulmatycki W. - 118 Kulpiński K. - 195 Kunicki-Goldfmger W. - 162, 189, 190, fot. 3, 16 Kuntze R. - 120 Kur A. - 189 Kurdziel Z. - 59, 66, 191, fot. 10 Kurzbauer W. - 189 Kustosz D. - 156, 195 Kuśka A.-71 Kuźnicki L. - 75 Kwiatkowska A. - 137, fot. 7 Kwiatkowski E. - 161 Kwieciński J. - 188 Kwieciński M. - 22 Kwinta J.-194, fot. 23 L LabochaM. - 147, 195 Landau Z. - 44 Laplace P.S. - 24 Lasek M. - 145 Laskauer P. - 21 Lasko J.-20, 172 LaskośK. - 188 Laskowski R. - fot. 18, 27 Latinikówna 1.-188 Leakey - 144 Legutko S. - fot. 23 Lenin W. - 57 Leńkowa A. - fot. 21 Leszczycki S. - 38 Leśkiewicz J. - 30 Leśkiewicz K. - 194 Leśniak J. - 193 Libelt S. - 29 Limon J. - 163 Lipska H. - 11 Liszka - 139 LorysJ.-84, 193 Lubicz-Niezabitowski E. - 29, 37, 115-120, 163, 187 Lukoschus F.S. - 85 Ł Łabuś J. - 192 Lagisz M. - 103, 104, 147-149, 195, 200 Lańcucka-Środoniowa M. - 38, 160, fot. 15 Łaszczyńska I. - 189 Łepkowska M. - 72, 192 Łomnicki A. - 149 Łomnicki J. - 27, 197 Łopata K. - 21 Łopatyńska Z. - 188 Łopuszański B. - 40 Łysenko T. - 57, 58 M Maciura M. - 144, 145 Macko S.-34, 116-118, 163, 188, fot. 1 Madej J.- 189 Maj J.- 192 Majer J. - 23 Majerczak J. - 146 Majewski T. - 23 Majlert Z. - 191 Makomaska-Juchniewicz M. - 160 Malejki R. - 144, 145, fot. 23 Malinowska W. - 188 Malski K. - 191 Mamakowa K. - 164 Mamczarz J. - 100 Mandatówna K. - 190 Manteuffel T. - 67 Marchlewska-Koj A. - 7, 9, 40, 95, 97, 147, 200, fot. 27, 32 Marchlewski J. - 42, 44, 48, 118-120, 123, 130, fot. 5 Marchlewski T. - 32, 33, 53, 66, 122, 163, 188 Marcówna J. - 189, fot. 2 Margas W. - 195 Marks K. - 57 Marlica L. - 66 Marzec-Rubisiowa J. - patrz: Marcówna J. Masłowski M. - 70 Maślankiewicz K. - 27, 28, 40 Matuszyk K. - 146 Matyjewicz D. - 56, 57 Mayer-Kalużny A. - 142-144, fot. 30, 31 Mazan K. - 83 206 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Mazur G. - 163 Medwecka-Komaś A. - 137, fot. 5, 15, 21 Mertens F. - 20, 23, 26 Meyer A. - 189 Michajlow W. - 60 Micherdziński W. - 85 Miczurin I. - 57, 58 Miczyński - 187 Mielczarek P. - 193 Mierzejewski W. - 115, 116 MietlaB. - 194 Mietelski J. - 20 Miętus A. - 43, 129, 189, 190, fot. 3 Migula P.J.-7, 73,78, 163, 192 Mika D. - 195 Mikołajczyk S. - 135 Mikulski J. - 34, 36, 42, 119, 163, 188, 189, fot. 1 Milerowicz-Podolski S.-47, 132, 134, 190 Mirek Z. -40, 140 Miśkowiec B. - 84 Mitka J. - 101 Mleczko B. - 69 Młynarski (J.) K. - 193 Młynarski M. - 118, fot. 9 Molewiczówna 1. - 188, fot. 1 Morawska B. - 191 MordiasJ. - 144, 146 Moskal K. - 195 Moszczyńska A. - fot. 23 Mróz W. - 7, 10, 69, 100, 102, 127, 147-153, 195 Mucha-Walczyńska A. - 7, 105, 195 Musiał B. - 142, fot. 30 Musiałek R. - 195 Muszel I. - 195 Mydlarz J. - 84 Myśliński J.-11, 19 N Nachlicka B. - 91 Nadachowski A. - 93, 193 Nafalski B. - 194 Natanson, Natansonówna (Grodzińska) N. - 34, 188, fot. 1 Niemczykowa W. - patrz: Fudalewicz W. Niewodniczański H. - 67 Niezabitowski E. - patrz: Lubicz-Niezabitowski E. Nitecki C. - 164 Nosal J.-49, 121-123, 125, 136, 138, 139, 191 Nowak D. - 195 Nowak J.- 147 Nowak K. - 195 Nowicki M. Siła-23, 66 Nowicki P. - 194 O Odrowąż-Pieniążek J. - 144 Okarma H. - 105 Olech M.- 147, 155, fot. 27 Olejniczak P. - 7, 96, 194 Oleszakowa J. - 27 Olszańska A. - 195 Orłowski D. - 195 Osęka P.- 162 Osiecki A. - 192 Osikowski A. - 195 Osuchowska Z. - patrz: Bielańska Z. Oszastówna J. - 163, 189 Ożóg K. - 10, 25 P Pachucy L. - 194 Pacyna A. - 69 Paleczna M. - 144 PaleologK. - 188 Palka K. - 154—157, fot. 33 Palkówna Z. - 189, fot. 2 Pałkowska (Kaziorowa) H. - fot. 4, 9 Panekówna Z. - 189 Papla F. - 187 Paryski W.H.-31,42 Paul W. - 144-146, 194, fot. 23, 26 Pautsch F. - 37, 38, 119, 163, 189, fot. 2 Pawlikowski J. - 25 Pawłów I. - 58 Pawłowska J. - 146, 147 Pawłowski B. - 40, 42, 46, 48-51, 55, 56, 61, 69, 72, 74, 76, 77, 79, 80, 93, 133, 134, 140, 199, fot. 4-8, 12 Pawłowski P. - 146 Pelczar A. - 23 Perkowska E. - 191 Perkowska U. - 10, 33 Perzanowska J. - 160 Perzanowski K. - 193 Petryszak B. -7, 70, 71, 78, 91, 163, 192 Piech K. - 38M0 Piech T.-21 Pietruszka W. - 119, 189, fot. 2 Piękoś-Mirkowa H. - 93 Pierzchalski P. - 194 Indeks osób 207 Piętakiewiczówna (-Bąk) S. - 190 Pigoń A. - 49 Pilch A. - 14 Pinowski J. - 140 Pioskowik K. - 192 Pirożyńska E. - 189 Pis M. - 93 Pis T. - 93 Piskorz-Bińczycka B. - 162 Placha W. - 194 Podgómik I. - 142 Podgórzańska K. - fot. 3 Pogan E. - 74, 75 Pogoda Z. - 23 Polińska M. - 193 Poliński W.-31 Poloczek A. - 149-153 Pomykaczówna W. - 190 Porębska A. - patrz: Kwiatkowska A. Postawa T. - 7, 98, 195 Potoczek J. - 160 Półtorak T. - 75 Protasowicki M. - 160 Przemyska J. - 189 Przybyło R. - 194 Przybyłowicz Ł. - 7, 98, 194 Pszonka H. - 89 Puchalski G. - 50 Pyza E.-89, 93, 193, fot. 27 R Raabe Z. - 75 Rabij M. - 101 Rablin J. - 192, fot. 12 Rachwałówna F. - 188 Raciborski M. - 25, 30, 32, 40, 115, 116, 198 Raczyńska E. - fot. 29 Radwan Jacek - 142-144, fot. 30 Radwan Jerzy - 195 Radwański J. - 195 Rafiński J. - 78, 84, 85, 93, 163, 192 Rak Z. - 191 Rakoczy L. - 162 Rakowski W. - 116-118, 188 Ramułt M. - 120 Rehman A. - 23 Reizes-Dzieduszycki J. - 11 Rejowski A. - 191 Reszak J. - 195 Rosińska M. - 189, fot. 3 Rosner 1.-25 Rostafiński J. - 23, 25 Rouppert K. - 31 Róg T.-194 Ruszała M. - 89 Rybka E. - 20 Rybka H. - 192 Rybski W. - 110, 111, 195 Rydzewski B. - 30, 163, 187 Rygierówna J. - 188 Ryszka P. - 195 Rzuchowska M. - 189 S Sacha A. - 194 Sachs J. - 24 Sanecki J. - 193 Sapieha L. - 20, 172 Samowiczówna Z. - 129, 190, fot. 3 Schmidt I.- 192 Seidl O.-161 Semer A. - 195 Seweryn T. - 40 Siedlecki M. - 27, 34, 39, 46, 52, 197, 198, fot. 3 Siedlecki S. -51, 52, 55, 133, 139 Siemińska (-Słupska) J. - 46, 136 Sienkiewicz D. - 193 Sieraczkiewicz W. - 193 Sierosławska K. - 129, 189, 190, fot. 3 Sikora J.- 192 Sikora P. - 23, 93, 163, 189, 190, fot. 3,21 Siudziński K. - 82, 164 Siwanowicz R. - 193 Skalińska M. - 49, 127, 140, 161 Skalski A. -69, 93, 159, 164, 192 Skiba E. - 21 Skibicki A. - fot. 23 Skirgielło A. - 31, 161 Składkowski Sławoj F. - 44 Skorkowski E. - 192 Skorupa W. - 129, 190 Skowron S. -32, 164, 188 Skórzyński J. - 162 Skrochowska R. - 129, 190, fot. 16 Skrzyńska (-Gedymin) T. - 140, 191, fot. 10 Skupień D. - 142, fot. 30 Słonimski P. - 120 Słoniński J. - 16 Słowacki J. - 29 Smagowicz K. - 7, 71, 73, 74, 77, 78, 80-83, 85, 86 208 KOŁO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Smarzyński P. - 188 Smoleński J. - 34 Smolka S. - 27 Smreczyńska A. - 189 Smreczyński S. - 49, 51, 53, 55, 58, 120-122, 124—127, 133, 136, 139, 164, 188, 198, 200, fot. 10, 29 SmyklaJ.-7, 95, 102, 194 Sobolewska M. - 164, 188, fot. 1 Sobota R. - 195 Socha P. - 188, fot. 1 Soczówka M. - 85, 193 Sokołowski A. - 40 Sokołowski S. - 34, 42 Solarz W. - 194 Sołtys Z.-10, 69, 86, 127, 193 Sosin D. - 193 Sośnierz E. - fot. 12 Sowa R. - 73 Stachowicz T. - 7, 107, 108, 156, 195 Stachurska A. - 146, 147, 194 Stachurska U. - 146 Staff F.- 120, 137 Stalin J. - 56, 57, 63 Staliński J. - 7, 92, 93, 194 Starzecki S. - 7 Starzecki W. - 53, 55, 56, 65, 164, 191 Staszkiewicz J. - 141 Stefanik M. - 195 Stengl A. - 160 Stephanides L. - 123-125 Sternik J. - 89 Stodolska A. - 189, fot. 2 Stojańska L. - 189 Stokłosowa S. - 7, 48, 121, 130-134, 190, 191, fot. 4 Strawiński S. - 49, 131, 164, 190, 191, fot. 9, 28 Strzałka K. - 192 Strzałkowski A. - 165 Strzałkowski K. - 61 Strzelecki J. - 75 Stuglik M.-195 Sulek H.-194 Sumiński S. - 120 Sura P.-84, 85,91 Symczak (Symczak-Kasperczyk) M. - 121, 135, 136, 191, fot. 9, 28 Szafer W. - 34, 35, 39, 42, 43, 46, 47, 49-51, 53, 69, 77, 79, 80, 93, 116-118, 129, 133, 160, 198 Szafirski B. -20, 21, 23 Szafrański B. - 165 Szajnocha W.-28-31, 198 Szarowska M. - 83 Szarowski L. - 84, 193 Szarski A. - 30 Szarski H.-30, 161, 191 Szarski W. - 189 Szczepanek K. - 7, 54, 58, 59, 61, 164, 191, fot. 10 Szczepaniec-Cięciak E. - 21 Szczepski J.B. - 36. 44, 118, 119, 160 Szczyrbuła J. - 20, 172 Szebeszczyk B. - 189 Szelą T.- 188, fot. 1 Szeląg Z. - 153 Szewczuk W. - 189 Szewczyk M. - 193 Szklarczyk C. - 191 Szostak (-Kot) J. - fot. 12 SztefekJ. - 193 Szumin - 58 Szumska I. - 189 Szurek J. - 27, 28, 173, 197 Szymanek J. - fot. 12 Szymański S. - 188 Szymura J.M. - 77, 78, 164, 192, 193 Szymura T. - 84 Szyndlar Z. - 84 Szyszyłowicz I. - 25 Ś Ślesak I. - 194 Śliwa L. - 156 Śnieszko S. - 188 Śnieżek J. - 27 Śnieżko F. - 38 ŚnigórskaK. - 154, 195, fot. 33 Średniawa B. - 21 Środoń A. - 164, 188, 189, fot. 15 Śródka A. - 33 Świecimski J. - 121, 123 Świeżawska K. - 191 Świeżawska-Wiktorowa K. - 137 T Tabasz G. - 194 Tachtadżjan A.L. - 121 TacikT. - 140 Tarnowski S. - 28, 29 Tatarowicz K. - 11 Indeks osób 209 Tischner T. - 194 Tofilski A. - 144, 146, 194 Tokarz W. - 187 Torotow - 58 Trachanowski K. - 20, 172 Trojanowski J.S. - 46 Truchanowicz J. - fot. 6 Truła V.- 151 Tryhubczak A. - 192 Tumidajowicz D. - 69 Tworek S. - 194 Tyniecki I. - 11 Tyszecka Z. - 189 U Uchman A. - 142 Udziela S. - 115, 116 Unczur K. - 194 Urbanek A. - 86, 191 Urbaniak A. - fot. 4 V Vetulani J.- 191 Vries H. De - 24 W Wagner A. - 194 Wajda J. - 10, 69, 89, 94, 127, 194, fot. 23 Walas J. - 40 Walasz K.-86, 193 Walczyńska A. - patrz: Mucha-Walczyńska A. Waldenberg M. - 67 Walentek S. - 195 Waloszek A. - fot. 23 WanatS.-59, 141, 191 Wandzilak (-Kordylewska) A. - 193, fot. 12 Wańtuch M. - 195 Wasieczko A. - 142, fot. 30 Wasilewski J. - 79 Waydowska K. - fot. 12 Waydowska M. - 193 Weiditz H. - 50 Weiner J. - 7, 73, 75, 94, 161, 164, 192, fot. 12 Wendorff A. - 193 Wesołowska (Żurek) L. - fot. 12 Weyers A. - 190 Węglarska B. - 80, 139, 190, fot. 21 Węglarzy E. - 189, fot. 2 Węgliński L.- 10, 22-25, 187 Wicińska M. - 74, 192, 193 Wieczorek B. - 191 Wierzbicki A. - 188 Wierzchowska W. - 193 Wierzejski A. - 23, 24 Wieser T. - 193 Wiesner - 24 Więckowski S. - 191 Wiktor J. - 164, 190 Wilk K. - patrz: Palka K. Wilk T.- 105, 154, 156, 195, fot. 33 Wilkoń-Michalska J. - 7, 48, 50-53, 63, 93, 133, 137, 165, 190, 191, fot. 4, 8, 9,21 Willburg J. - 188, fot. 1 Winiarska 1. - 69 Winnicki T.-87, 193 Wiśniewicz K. - 191 Witaliński W. - 192 Witkowska J. - 195 Witkowski Z. - 192 Witos W. - 135 Włoch D. - 103, 147, 149, 195 Włodek J.M.- 141 Włodyżanka E. - 129, 189, 190, fot. 3 Wojciechowska A. - 193 Wojciewski J. - 75 Wojczyk B. - 88, 193 Wojtowicz - 67 Wojtusiak J. - 7, 71, 72, 74, 76-79, 81, 93, 110, 165, 192 Wojtusiak R.J. - 41, 42, 55, 76, 119, 132-134, 161, 164, 165, 188, 189, fot. 1, 15 Wojtusiakowa K. - 125 Woliczko (Woliczkówna) D. - 7, 44, 129, 190 Wolny P.-41, 165, 189, 190, fot. 3 Wolska K. - 162 Wolski S.-31 Wolski T.-30, 165, 187 Woźniak Z. - fot. 3 Wójcik J.- 195 Wójcik Z.J.- 159, 163 Wróbel-Stermińska W. - fot. 15, 16 Wróblewski A. - 163 Wróblewski S. - 28 Wypchał A. - 195 Wypych B. - 156 Wyspiański S. - 50 Z Zabiegaj L. - 132 Zaćwilichowska K. - 140, 141 Zaćwilichowski J. - 133 Zając A. - 162 Zając Tadeusz - 92, 194, fot. 19, 24 Zając Tomasz - 195 210 KOLO PRZYRODNIKÓW STUDENTÓW UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO... Zajączek S.-36, 119, 188, 189 Ząjdler W. - 30 Zak B. - 191 Zakrzewski K. - 24, 28, 165, 187 Zalasiewiczówna M. - 190 Zarański R. - 195 Zarębo wie M. i A. - 46 Zarzyka M. - 149, 150, 152, 153 Zastawniak E. - 163 Zatorski A. - 84 Zbrożek A. - 7, 97, 144, 194, fot. 24 Zemanek A. - 23, 27, 28, 30, 32, 40, 49, 127, 160-162, 164, 165 Zemanek B. - 7, 76, 77, 98, 149, 192, 193, fot. 12 Ziejka F. - 7 Zieliński I. - 27 Zieliński J.-16, 192, 193 Zieliński M. - 188 (Ziembianka) Łucka M. - 165, 188, fot. 1 Ziemicka E. - 193 Ziomkiewicz A. - 195 Zoll A. - 85 Zorin - 58 ZubertT. - 191 Zurzycka A. - patrz: Kłaput A. Zurzycki J. -48, 49, 65-67, 132, 165, 190, 191 Zwoliński M. - 20. 172 Zwoliński S. - 188 Zwolski S. - 40 Ż Żmuda J.A. - 31 Żurek R. - fot. 12 Żydłowski W. - 161 Bibl. j₍ Fot. 1. Zarząd Koła Przyrodników, 1927/1928 r. Siedzą od lewej: Tadeusz Szelą (komisja rewizyjna; Maria Ziembianka (sekretarz), prof. Henryk Hoyer (kurator), Stefan Macko (prezes), Izabela Molewi czówna (komisja rewizyjna); stoją w pierwszym rzędzie (od lewej): Jan Willburg (wiceprezes), Roma: Wojtusiak (zastępca bibliotekarza), Józef Mikulski (zastępca sekretarza), Maria Sobolewska (komisja re wizyjna), Natalia Natansonówna (później Grodzińska) (bibliotekarz), Włodzimierz Florkowski (zastępc skarbnika); w drugim rzędzie (od lewej): Alfons Gargula (zastępca bibliotekarza), Paweł Socha (skarbnik Fot. 2. Zarząd Koła Przyrodników, 1933 r. Za biurkiem siedzą: Stanisław Gryglowski (prezes), Jadwig Marzec-Rubisiowa (sekretarz). Pozostałe osoby (od prawej): Emil Węglarzy (bibliotekarz), Eleonor Jaroszowa (zastępca skarbnika), Fryderyk Pautsch (komisja kontrolująca), Aleksander Kopycińsl (bibliotekarz), Zofia Palkówna (bibliotekarz), Ewald Jan Brzoza (skarbnik), Anna Stodolska (zastępc sekretarza), Włodzimierz Pietruszka (wiceprezes) Fot. 3. Władze Koła Przyrodników. 1936 i 1937 r. Siedzą od lewej: Kazimiera Podgórzańska (-Błaszczyk) (funkcja niezidentyfikowana), Paweł Wolny (prezes 1936. komisja kontrolująca 1937), prof. Michał Siedlecki (kurator), Celina Dudekówna (sekretarz 1936, komisja kontrolująca 1937), Antoni Jagielski (skarbnik 1936, prezes 1937), Emilia Włodyżanka (bibliotekarka odpowiedzialna za skrypty 1936, skarbnik 1937). Stoją od lewej: Maria Rosińska (sklepikarz 1935), Paweł Sikora (bibliotekarz 1936, wiceprezes 1937), Kamila Sierosławska (bibliotekarz 1936, sekretarz 1937), Tadeusz Kosiek (komisja kontrolująca 1936), Anna Hanusówna (zastępca sekretarza 1936, przewodnicząca sekcji botanicznej 1937), Władysław Goldfinger (bibliotekarz 1936 i 1937), Zofia Samowiczówna (przewodnicząca sekcji zoologicznej 1937), Bronisław Ferens (komisja kontrolująca 1937), Andrzej Miętus (zastępca skarbnika 1936 i 1937). Fot. Zakład Artystycznej Fotografii Zygmunta Woźniaka, Kraków, Rynek Gł. 43 Fot. 4. Wycieczka Koła Przyrodników w Pieniny, 1946 (?) r. Od lewej: Bogumił Pawłowski, Stanisława Chorabik (-Stokło-sowa), Anna Czapik, Diana Citków, Adam Kazior, Henryka Pałkowska, Jadwiga Wilkoń--Michalska, Alfred Urbaniak Fot. 5. „Andrzejki”, 1946 r. Stoją: druga od lewej - Anna Medwecka-Komaś, trzeci od lewej - Jan Kornaś szósty od lewej - prof. Bogumił Pawłowski, siedzi pierwszy od lewej - Jan Marchlewski Fot. 6. Wycieczka Koła Przyrodników, 1947 r. Od prawej: Janina Truchanowicz, Maria Białobrzeska, NN Bogumił Pawłowski Fot, 7. Wycieczka Koła Przyrodników do Kalwarii Zebrzydowskiej, 1948 r. Od lewej: prof. Bogumił Pawłowski, Alina Kwiatkowska, Andrzej Bajer. Fot. J. Czopek Fot. 8. Wycieczka Koła Przyrodników w okolice Krakowa, 1948 r. Prof. Bogumił Pawłowski i Jadwiga Wilkoń-Michalska. Fot. J. Czopek Fot. 9. Wycieczka Koła Przyrodników w okolice Krakowa, 1948 r. Od lewej: Marian Młynarski, Henryka Pałkowska, Jadwiga Wilkoń-Michalska, Maria Symczak, Barbara Dobrolubow, Anna Krzysztofbwicz, Stefan Strawiński. Fot. J. Czopek Bibl Jag. Fot. 10. Zarząd Koła Przyrodników, 1950 r. Od lewej: Teresa Skrzyńska, Irena Komhauser, Kazimierz Szczepanek, Grażyna Kałkowska, Lubosza Dyszewska, Zdzisław Kurdziel. Kurator - prof. Stanisław Smreczyński (siedzi w centrum) Fot. 11. Obóz Koła Przyrodników, Pisz, 13-27 VIII 1950 r. Fot. 12. Topienie Marzanny, Cikowicc, 1967 r. Stoją (od lewej): Krystyna Waydowska, Elżbieta Sośnierz, Roman Żurek, Joanna Diak, NN, prof. Bogumił Pawłowski, Lubosza Wesołowska (-Żurek), Anna Wandzilak (-Kordylewska), Agnieszka Kreiner, Jolanta Rablin, Jadwiga Szostak (-Kot), J. Kabuś. Leżą lub kucają (od lewej): Bogdan Zemanek, January Weiner, Irena Szymanek, Maria Bieniek. Fot. J. Weiner Fot. 13. Walne zebranie Koła Przyrodników Studentów UJ, XI 1980 r. Od lewej: Wiesław Krzemiński, Ryszard Domagała Bibl. Jag. Fot. 14. 80-lecie Koła Przyrodników Studentów UJ, Collegium Zoologicum UJ, 3-5 XII 1976 r. lii $1 i ii i II Fot. 15. 80-lecie Koła Przyrodników Studentów UJ, Collegium Zoologicum UJ, 3-5 XII 1976 r. W najniższym rzędzie druga od lewej: prof. Anna Medwecka-Komaś, w następnym rzędzie od lewej: NN, dr Wanda Wróbel-Stermińska, prof. Andrzej Srodoń, prof. Roman Józef Wojtusiak, prof Maria Łańcucka--Srodoniowa, NN, prof. Jadwiga Dyakowska Fot. 16. 80-lecie Koła Przyrodników Studentów UJ, Collegium Zoologicum UJ, 3-5 XII 1976 r. Od prawej: prof. Władysław Kunicki-Goldfinger, NN, dr Wanda Wróbel-Stermińska, NN, NN, NN, NN, NN, dr Róża Skrochowska Fot. 17. Samochód ciężarowy Koła Przyrodników (tu na wyprawie w Egipcie). Fot. P. Kohler Fot. 18. Obóz Sekcji Biologii Molekularnej, Mazury 1982/ 1983. Drugi od lewej - Jakub Celler, do skoku przygotowuje się Ryszard Laskowski Fot. 19. Obóz Sekcji Ornitologicznej, Radocyna. Od lewej: Robert Czuch-nowski, Tadeusz Zając Fot. 20. 90-lecie Koła Przyrodników Studentów UJ, Collegium Chemicum UJ, 3-5 IV 1987 r. Fot. 21. 90-lecie Koła Przyrodników Studentów UJ, Collegium Chemicum UJ, 3-5 IV 1987 r. Od prawej: prof. Paweł Sikora, prof. Jan Kornaś, dr Antonina Leńkowa i prof. Barbara Węglarska (obie powyżej), prof. Anna Medwecka-Komaś, prof. Jadwiga Wilkoń-Michalska Fot. 22. 90-lecie Koła Przyrodników Studentów UJ, Collegium Chemicum UJ, 3-5 IV 1987 r. Prof. Władysław Grodziński, kurator koła Bib/. Jag. Fot. 23. Wyjazd na wyprawę do Norwegii, VIII—IX 1987 r. przed Collegium Zoologicum UJ. Od lewej: Wojciech Paul, Andrzej Waloszek, Marzena Godek, Małgorzata Bochnia, Jerzy Kwinta, Anna Moszczyńska, Renata Malejki, Jacek Wajda, kierowca Stanisław Legutko. Fot. A. Skibicki Fot. 24. Zimowy obóz Sekcji Ornitologicznej, Bieszczady (Bukowe Berdo, Ustrzyki Góme), 1988 r. Od prawej: NN, Grzegorz Cierlik, NN, Andrzej Zbrożek, Tadeusz Zając Fot. 25. Pozdrowienia z Gorganów, 1992 r. Fot. 26. Krym, 1993 r. Fot. W. Paul Jag. Fot. 27. 100-lecie Koła Przyrodników Studentów UJ, Collegium Physicum UJ, 18-20 IV 1997 r. W pierwszym rzędzie trzecia od prawej: prof. Anna Marchlewska-Koj - opiekun koła, prof. Maria Olech (w drugim rzędzie, półprofilem), prof. Krystyna Grodzińska, prof. Elżbieta Pyza, prof. Ryszard Laskowski (siedzi) Fot. 28. Wycieczka do Ogrodu Botanicznego UJ (palmiamia), 28 lutego 1948 r. Stoją od prawej: Maria Symczak, Władysława Fudalewicz, Stefan Strawiński Fot. 29. Wycieczka na Babią Górę, czerwiec 1948 r. Od prawej: Irena Bielenin, Władysława Fudalewicz, Ewa Raczyńska, Janina Krauze, profesor Stanisław Smreczyński Fot. 30. W drodze do bazy w Benha cl Gedida. Od lewej: Bogdan Musiał, Anita Mayer, Joanna Cichy, Jacek Radwan. Andrzej Wasieczko. Urszula Klusek, Danuta Skupień. Fot. P. Kohler Bibl. Jag. Fot. 31. Piotr Köhler w stroju egipskim (w galabii). Fot. A. Mayer Fot. 32. Spitsbergen. Chatka przekazana przez rząd Norwegii pod opiekę Uniwersytetowi Jagiellońskiemu. Stan w 1998 r. (przed remontem) Fot. 33. Wyprawa do Mongolii. Od lewej: Wojciech Bielański, Tomasz Wilk, Karina Palka, dziennikarz mongolski, Katarzyna Śnigórska