Raport z projektu „Akademickie Centrum Kreatywności” realizowanego w roku 2015 przez Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Uniwersytetu Jagiellońskiego dla przedmiotu przyroda w szkołach podstawowych tom 3 Materiały dydaktyczne dla nauczycieli Opracowanie: Dagmara Sokołowska Mateusz Wojtaszek Kraków 2015 Projekt badawczy Akademickie Centrum Kreatywności finansowany jest przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, poddziałanie POIG.01.01.03-00-001/08, umowa grantowa MNISW/2014/DIR/614/ACK, który otrzymał wsparcie finansowe Unii Europejskiej z Europejskich Funduszy Strukturalnych. ZESPÓŁ REALIZUJĄCY PROJEKT ACK WFAIS UJ: Grupa badawcza dr Dagmara Sokołowska – kierownik projektu mgr Daniel Dziob, WFAIS UJ mgr Anna Majcher, WFAIS UJ mgr Justyna Nowak, WFAIS UJ mgr Aleksandra Wańczyk, WFAIS UJ mgr Mateusz Wojtaszek, WFAIS UJ Konsultanci merytoryczni, wykladowcy szkoleń i autorzy materiałów dydaktycznych dr Małgorzata Krzeczkowska, Zakład Dydaktyki Chemii, WCh UJ dr Wojciech Maciejowski, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, WBiNoZ, UJ dr Małgorzata Pietrzak, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, WBiNoZ, UJ dr Anna Ścisłowska-Czarnecka, AWF Kraków dr Dagmara Sokołowska, WFAIS UJ mgr Mateusz Wojtaszek, WFAIS UJ Prelegenci Panelu Edukacyjnego prof. Mojca Čepič, Faculty of Education, University of Ljubljana, Słowenia msc. Ana Gostincar-Blagotinšek, Faculty of Education, University of Ljubljana, Słowenia dr Brian Matthews, King’s College, Londyn, Wielka Brytania msc. WimPeeters, VSKO, Belgia mgr Bożena Turek, Gimnazjum im. ks. Jana Twardowskiego w Białym Kościele dr Dagmara Sokołowska, WFAIS UJ mgr Mateusz Wojtaszek, WFAIS UJ Nauczyciele – opiekunowie praktyk mgr Małgorzata Biniek mgr Anna Bochnia mgr Iwona Bodziacka mgr Tomasz Moździerz mgr Magdalena Szopa Studenci-praktykanci Anna Bekas Iwona Bogacz Urszula Górska Tomasz Kowalski Bogdan Łabędź Rysunki: Dagmara Sokołowska, Mateusz Wojtaszek, Paweł Oleński Skład, druk: Grupa Scriptor, os. J. Strusia 7/342, 31-808 Kraków, tel. 509 751 260 Nakład: 300 egzemplarzy Kraków 2015, Wydanie I SPIS TREŚCI OPIS DO WSZYSTKICH MATERIAŁÓW DYDAKTYCZNYCH ZAWARTYCH W SKRYPCIE ............................................................................. 5 MODUŁY LEKCYJNE DLA KLASY 4 ............................................................... 9 Moduł: Woda i jej przemiany .................................................................................................. 11 Moduł: Pogoda i jej składniki .................................................................................................. 21 Moduł: Słońce nad widnokręgiem .......................................................................................... 38 Powtórka klasa 4 ....................................................................................................................... 52 Sprawdzian z modułów: Woda i jej przemiany, pogoda i jej składniki, Słońce nad widnokręgiem ........................................................................................................ 61 MODUŁY LEKCYJNE DLA KLASY 5 ............................................................... 67 Moduł: Z czego zbudowany jest świat? ................................................................................................ 69 Moduł: Właściwości ciał stałych ............................................................................................................ 77 Moduł: Właściwości cieczy .................................................................................................................... 87 Moduł: Masa i objętość substancji ....................................................................................................... 96 Moduł: Właściwości gazów .................................................................................................................... 102 Moduł: Przekazywanie ciepła przez ciała stałe, ciecze i gazy ............................................................. 108 Powtórka klasa 5 ..................................................................................................................................... 116 Sprawdzian z modułów: Właściwości ciał stałych, cieczy i gazów ...................................................... 117 MODUŁY LEKCYJNE DLA KLASY 6 ............................................................... 123 Moduł: Mieszaniny substancji ............................................................................................................... 125 Moduł: Rozdzielanie mieszanin ............................................................................................................ 135 Moduł: Przemiany substancji .................................................................................................................147 Powtórka klasa 6 – Mieszaniny i przemiany substancji ....................................................................... 154 Sprawdzian z modułów: Mieszaniny i przemiany substancji ............................................................. 160 Moduł: Światło i cień ............................................................................................................................. 163 Moduł: Zwierciadła i soczewki ..............................................................................................................173 Powtórka z modułów: Światło i cień oraz zwierciadła i soczewki ...................................................... 185 Sprawdzian z modułów: Światło i cień oraz zwierciadła i soczewki....................................................191 ANEKS - OCENIANIE ....................................................................................... 197 OPIS DO WSZYSTKICH MATERIAŁÓW DYDAKTYCZNYCH ZAWARTYCH W SKRYPCIE Opis do wszystkich materiałów dydaktycznych zawartych w skrypcie 1. Materiałydydaktycznedlanauczycielazawierają: a. Kartępracytożsamązkartąpracyucznia b. Czynności/elementyzajęćdowykonaniawczasietrwanialekcji–oznaczonekoloremszarym,zwykłąpomniejszonączcionką. c. Przykładowe pytania angażujące oraz to, co nauczyciel powinien powiedzieć, atakżesugestiedlanauczyciela–oznaczonekoloremszarym,pomniejszonączcionką(różnykrój).Nauczycielmożejednakpoprowadzićburzęmózgównapodstawiezestawuwłasnychpytańangażujących.Wyrazy,któreobowiązkowopowinnyzostaćwprowadzonezostałyoznaczoneWIELKIMILITERAMI. d. Zestawmateriałówiprzyrządówdoprzygotowaniaprzedrozpoczęciemzajęć–oznaczonykoloremszarym,pomniejszonączcionką,zawszenapoczątkumodułu e. Możliwe oraz oczekiwane odpowiedzi uczniów zaznaczono kolorem szarym, czcionką pochyłą, pomniejszoną 2. Sugestiedotyczącewykorzystaniamateriałówdydaktycznych: • Uczniowiepowinnipodpisaćkartypracyzarazpoichotrzymaniu. • Dokażdegomodułulekcyjnegodołączononarzędziaocenianiauczniów.Nauczycielniemaobowiązkuwykorzystaniaichwszystkichwkażdymsugerowanympunkcielekcji,zaznaczonymwkarciepracy.Powinienjednakwybrać,spośródpodanych,kilkanarzędzioceniającychizastosowaćjedowybranychuczniówlubdocałejklasy. • Zadaniazwykorzystaniemróżnychreprezentacji(tzw.zadanianamyślenienaukowe),umieszczonewkarciepracyucznia,powinnyzostaćwydrukowanenaosobnychkartkachirozdanenapoczątkukolejnejlekcji.Wzależnościodzamysłuwykorzystaniawynikówzebranychnatychkartach,uczniowiemogąrozwiązywaćzadaniaimiennie(ocenianiekształtujące)lubanonimowo(sprawdzeniepoziomucałejklasy).BARDZOWAŻNE:Pokażdejsesjiwypełnianiakartzadańnamyślenienaukowenależyzuczniamiprzedyskutowaćposzczególnerozwiązania. 3. Podaneprzyposzczególnychzadaniachprzedziałyczasumająjedynieorientacyjnycharakter. 4. Ważnymelementempracymetodąodkrywaniaprzezdociekaniejestłatwośćdostępunauczycieladoposzczególnychgrupucznióworazwygodauczniówprzyprowadzeniueksperymentówwgrupach.Dlategosugerujesięustawienieławekwklasiewjednymznastępującychukładów: MODUŁY LEKCYJNE DLA KLASY 4 Moduł: Woda i jej przemiany Czas trwania: 2 x 45 minut Podstawa programowa 3.3 – obserwuje i rozróżnia stany skupienia wody; bada doświadczalnie zjawiska: parowania, skraplania, topnienia i zamarzania (krzepnięcia) wody 3.9 – podaje przykłady występowania i wykorzystania rozszerzalności cieplnej ciał w życiu codziennym; wyjaśnia zasadę działania termometru cieczowego 14.4 – podaje i bada doświadczalnie czynniki wywołujące topnienie i krzepnięcie (temperatura) oraz parowanie i skraplanie (temperatura, ruch powietrza, rodzaj cieczy, wielkość powierzchni) Materiały i przyrządy do przygotowania: 1. Czajnik elektryczny 2. Termometry (jeden na grupę, lub na ucznia) 3. Lód (jeden kubek na grupę) 4. Szklanki lub kubki (jeden na grupę) 5. Talerzyki (jeden na grupę) 6. Szmatki kuchenne (jedna na grupę) 7. Stopery lub zegarki z sekundnikiem (jeden na grupę) 8. Miarka, do odmierzania ilości wody (można też odmierzać szklankami) 9. Woreczki śniadaniowe 10. Suszarka 11. Czyste kartki papieru A4 12. Karty pracy (dla każdego ucznia), a na lekcji nr 2 także zadania na myślenie naukowe z lekcji nr 1. 13. Karty pracy laboratoryjnej dla uczniów (wzór załączony na str. 216) 14. Zadania na myślenie naukowe wydrukowane na osobnych kartkach (zamieszczone na końcu każdej lekcji) LEKCJA 1. Burza mózgów dotycząca wody we wszystkich stanach skupienia oraz parowania i skraplania. (Ocenianie: Aneks punkt 1 strona 199). Czas: 5 min. 1. Co robimy, aby brudne ubranie stało się z powrotem czyste? 2. Gdzie można znaleźć wodę? 3. Do czego używa się wody? 4. Czy woda jest potrzebna do życia? 5. Czy woda może być niebezpieczna dla człowieka? 6. Co się dzieje z wodą, która znika z wypranych ubrań podczas suszenia? PARUJE 7. Czy woda zawsze jest cieczą? Nie, może być w postaci LODU lub PARY. 8. Jakie mogą być inne postaci wody? 9. Czy wszędzie na Ziemi jest wystarczająca ilość wody dla ludzi? 10. Czy woda zawsze jest zdatna do picia? 11. Gdzie można zaobserwować wodę w poszczególnych postaciach? 12. Co się stanie, gdy mokre ubrania włożymy do zamrażalnika? Z dyskusji powinno wyniknąć, że woda występuje w trzech stanach skupienia i jest niezbędna do życia dla człowieka, zwierząt i roślin. UCZNIOWIE POWINNI PODPISAĆ KARTY PRACY TUŻ PO ICH OTRZYMANIU 1. Napisz swoimi słowami, co oznacza, że woda paruje. Czas: 1min. Prosimy uczniów o wpisanie swojej własnej definicji, wynikającej z wcześniejszej burzy mózgów i ich własnych przemyśleń. Po wypełnieniu pola należy poprosić paru uczniów o przeczytanie ich własnych opisów i uzgodnić ewentualne poprawki. Można także przejść po klasie i sprawdzić czy zapiski uczniów są poprawne. Zwracamy uwagę na to, że woda paruje nie tylko w 100°C. 2. Napisz swoimi słowami, co oznacza, że para wodna się skrapla. Czas: 1min. Prosimy uczniów o wpisanie swojej własnej definicji, wynikającej z wcześniejszej burzy mózgów i ich własnych przemyśleń. Pokaz – obserwowanie pary wodnej nad dzióbkiem czajnika. Czas: 2 min. Doświadczenie polega na pokazaniu uczniom pary i mgiełki nad gotującym się czajnikiem. Gdy woda gotuje się, to tuż nad dzióbkiem znajduje się przezroczysty gaz, zawierający parę wodą. Natomiast w pewnej odległości od dzióbka czajnika tworzy się mgiełka (w kolorze białym), potocznie (błędnie) zwana parą. Ze względu na niezgodność języka potocznego z naukowym, należy wyraźnie podkreślić, że pary wodnej nie widać w powietrzu, a to, co jest widoczne, to skroplona para wodna, nazywana mgiełką. 3. Na podstawie obserwacji narysuj czajnik, w którym gotuje się woda. Narysuj chmurkę mgiełki nad czajnikiem, a następnie zaznacz na rysunku, w którym miejscu znajduje się para wodna. Czas: 3 min. Pokaz – obserwowanie pary wodnej skroplonej na szklance z lodem. Czas: 3 min. Pokaz polega na obserwacji szklanki z lodem. Po pewnym czasie na ściankach szklanki pojawiają się kropelki wody. Jest to dowód na to, że w powietrzu znajduje się para wodna. To właśnie ona skrapla się na szklance, pod wpływem ochładzania powietrza nad kostkami lodu. 4. Przerysuj poniżej zaobserwowaną podczas pokazu szklankę z lodem. Zaznacz na rysunku miejsca, w których znajduje się lód, para wodna oraz woda powstała po skropleniu pary wodnej. Uczniowie powinni po narysowaniu szklanki z lodem podpisać, że wewnątrz szklanki znajduje się lód, a nad lodem – para wodna. Na zewnątrz szklanki powinny zostać narysowane kropelki wody, z podpisem „woda”. Gdy uczniowie skończą rysować, nauczyciel może sprawdzić ich rysunki lub narysować wzorcowy obrazek na tablicy. Czas: 2 min. Rysunek Dokończ zdanie: Na szklance, w której znajdował się lód 5. Zastanów się, co może wpływać na szybkość parowania wody? Zapisz poniżej swoje hipotezy: Pozwalamy uczniom na wymyślanie samodzielnie lub w grupach jak największej liczby hipotez. Gdy pod koniec zadania uczniowie je przeczytają, dyskutujemy z nimi poprawność ich stawiania (hipoteza nie musi być prawdziwa, ale użyteczna, jako pierwszy punkt pracy doświadczalnej). Czas 3 min. Eksperyment. Czas: 20 – 25 min. 6. Powyżej zostały zapisane hipotezy, mówiące o tym, co może wpływać na szybkość parowania wody. Twoim zadaniem jest zaplanować, jak sprawdzić taką hipotezę. Wypełnij osobną kartę pracy, zgodnie z instrukcjami nauczyciela. (Należy rozdać karty pracy laboratoryjnej, znajdujące się na str. 216. Ocenianie: Aneks punkt 2 strona 200) Klasa zostaje podzielona na grupy. Wszystkim uczniom należy rozdać Karty Laboratoryjne (załączone na str.216) i uzgodnić wspólne działania. Podziału na grupy można dokonać na różne sposoby (jednorodne lub niejednorodne ze względu na płeć, umiejętności itp., z doboru dokonanego przez nauczyciela lub samych uczniów). Należy pamiętać, że jeśli uczniowie pracują tą metodą po raz pierwszy, mogą nie wiedzieć, co to jest hipoteza, plan czy wniosek. Słowa te należy im wprowadzić na zasadzie podawania przykładów. 7. Podzielcie się z kolegami z innych grup badawczych wynikami swoich doświadczeń: Czas: 5 min. na grupę Etap podsumowania wyników eksperymentu przez poszczególne grupy na forum klasy (jeżeli każda grupa sprawdzała inny czynnik) można zorganizować podczas lekcji lub przenieść samo podsumowanie na następną lekcję, jeżeli eksperymenty mają zostać dokończone lub rozszerzone (o kolejny czynnik) w domu. Doświadczenie Grupa Czynnik Hipoteza Wnioski Doświadczenie Grupa Czynnik Hipoteza Wnioski Doświadczenie Grupa Czynnik Hipoteza Wnioski Zadania na myślenie naukowe. Czas (wraz z omówieniem): do 10 min. Zadania na myślenie naukowe: należy rozdać na następnej lekcji. Powinno się zabezpieczyć czas ok. 5 min po zakończeniu rozwiązywania zadań - na omówienie ich z uczniami. Prawidłowe odpowiedzi zaznaczono kolorem szarym. 1. Małgosia zrobiła pranie. Był pochmurny i wietrzny dzień, a temperatura wynosiła około 10°C. Zamiast rozwiesić pranie w mieszkaniu, rozwiesiła je na balkonie. Czy pranie miało szansę wyschnąć? A. Tak, gdyż temperatura była wyższa niż 0°C, a dodatkowo wiatr pomógł w wysychaniu ubrań. B. Tak, bo ubrania schną na balkonie w każdą pogodę. C. Nie, bo było za zimno, a dodatkowo wiał chłodny wiatr. D. Nie, bo wiał zbyt silny wiatr i ubrania nie mogły wyschnąć. 2. Podczas wakacji Maciek i Jacek postanowili przeprowadzić eksperyment. Nalali tyle samo wody do dwóch identycznych szklanek i na dwa takie same płaskie talerze. Jedną szklankę i jeden talerzyk postawili na parapecie, gdzie świeciło Słońce. Drugi zestaw naczyń postawili w łazience bez okien. W ciągu jednego dnia najwięcej wody wyparowało (wybierz jedną odpowiedź): A. ze szklanki stojącej na parapecie, B. ze szklanki stojącej w łazience C. z talerzyka stojącego na parapecie D. z talerzyka stojącego w łazience, E. z obu szklanek, F. z obu talerzyków, G. z obu naczyń stojących na parapecie, H. z obu naczyń stojących w łazience, 3. ponieważ (możesz wybrać kilka odpowiedzi): A. im wyższa temperatura, tym szybciej woda paruje. B. im większa powierzchnia parowania, tym szybciej woda paruje. C. im mniejsza powierzchnia parowania, tym szybciej woda paruje D. kształt naczyń nie ma znaczenia, ma znaczenie tylko temperatura E. ma znaczenie kształt naczyń, a temperatura nie ma znaczenia. F. im ciemniej tym szybciej woda paruje. LEKCJA 2. Burza mózgów dotycząca temperatury i jej pomiaru. (Ocenianie: Aneks punkt 1 na stronie 199). Czas: 5 min. 1. Który przyrząd służy do pomiaru temperatury? 2. Z czego składa się termometr? 3. Co znajduje się w środku termometru? 4. Co się dzieje z cieczą w termometrze, gdy jest ogrzewana? Czy jej przybywa? Czy się rozszerza? 5. W jakiej temperaturze wrze woda? 6. W jakiej temperaturze paruje woda? We wszystkich od do 7. W jakiej temperaturze zamarza woda? Celem burzy mózgów jest wprowadzenie budowy termometru alkoholowego lub rtęciowego (można wspomnieć, że używanie rtęci w tych przyrządach jest obecnie zakazane w Polsce), a także pojęcia temperatury i temperatur krzepnięcia/topnienia oraz parowania/skraplania. Należy pamiętać, że substancje podlegają krzepnięciu, a nie zamarzaniu (zamarża tylko woda, a i w jej przypadku jest to tylko pojęcie potoczne, nie naukowe). UCZNIOWIE POWINNI PODPISAĆ KARTY PRACY TUŻ PO ICH OTRZYMANIU Eksperyment z termometrem i temperaturową rozszerzalnością cieczy. Czas: 7-10 min. Rozdajemy termometry uczniom. W zależności od liczby dostępnych termometrów jeden termometr przypada na jedną grupę, na jedną ławkę lub na każde dziecko. Uczniowie odczytują wskazanie termometru. Zaznaczają je poniżej na schematycznym rysunku. Następnie uczniowie ogrzewają dłonią przez minutę zbiorniczek z ciecz. Po up…ływie tego czasu uczniowie odczytują temperaturę. 1. Uzupełnij rysunki do wykonanego eksperymentu. Rysunek poglądowy (bez podziałki) powinien przedstawiać różnice w poziomach cieczy w termometrach: słupek cieczy ogrzanej powinien sięgać wyżej niż słupek cieczy przed ogrzaniem. TERMOMETR TERMOMETR PRZED OGRZEWANIEM DŁONIĄ PO OGRZEWANIU DŁONIĄ Wskazywana temperatura:_________ Wskazywana temperatura:_________ W wyniku ogrzewania termometru ciecz w nim zawarta . 2. Napisz swoimi słowami, co oznacza słowo krzepnięcie. Czas: 1min. Prosimy uczniów o wpisanie swojej własnej definicji, wynikającej z wcześniejszej burzy mózgów i ich własnych przemyśleń. Po wypełnieniu pola należy poprosić paru uczniów o przeczytanie ich własnych opisów i uzgodnić ewentualne poprawki. Można także przejść po klasie i sprawdzić czy zapiski uczniów są poprawne. 3. Napisz swoimi słowami, co oznacza słowo topnienie. Czas 1min. Prosimy uczniów o wpisanie swojej własnej definicji, wynikającej z wcześniejszej burzy mózgów i ich własnych przemyśleń. 4. Zastanów się, co może wpływać na szybkość topnienia lodu. Zapisz poniżej swoje hipotezy: Gdy pod koniec zadania uczniowie je przeczytają, dyskutujemy z nimi poprawność ich stawiania (hipoteza nie musi być prawdziwa, ale użyteczna, jako pierwszy punkt pracy doświadczalnej). Czas 3 min. Uważam, że: 5. W grupach wybierzcie jedną z powyższych hipotez, którą chcecie badać. Wypełnijcie osobne karty pracy, planując eksperyment w grupach. Czas: 15 min. (Samoocena: Aneks punkt 3 na stronie 201) Klasa zostaje podzielona na grupy. Wszystkim uczniom należy rozdać Karty pracy laboratoryjnej (załączone na str.216) i uzgodnić wspólne działania. Podziału na grupy można dokonać na różne sposoby (jednorodne lub niejednorodne ze względu na płeć, umiejętności itp., z doboru dokonanego przez nauczyciela lub samych uczniów). Po zakończeniu planowania eksperymentu albo tuż przed końcem lekcji należy rozdać uczniom do wypełnienia tabelki samooceny. 6. W odpowiednie miejsca wpisz na rysunku poniższe zwroty: • para wodna • woda w stanie ciekłym • skraplanie • spływ • opad atmosferyczny • parowanie 7. Uzupełnij poniższą mapę myśli dotyczącą wody, zjawisk jakie można obserwować z jej udziałem, jej zastosowań w życiu codziennym oraz innych informacji z nią związanych. Czas: 10 min. (Ocenianie: Aneks punkt 4 na stronie 202). Mapa myśli powinna zawierać elementy graficzne, kolory itp. Nie trzeba wprowadzać wzoru H2O; wystarczy powiedzieć, że jest to chemiczny wzór albo oznaczenie wody. 8. Zadanie domowe (A – obowiązkowe, natomiast B - nieobowiązkowe). A. Do szklanki nalej wody. Zaznacz flamastrem poziom wody w szklance. Włóż szklankę do zamrażalnika. Następnego dnia wyjmij szklankę z zamrażalnika. Co się stało z wodą? Na karcie pracy narysuj swój eksperyment i wynik obserwacji oraz zapisz wnioski (Ocenianie Aneks punkt 5 na stronie 202) Należy rozdać uczniom Karty pracy laboratoryjnej. B. Zapisz hipotezy, od czego może zależeć szybkość zamarzania wody. Na karcie pracy dotyczącej eksperymentów zapisz jedną z wymyślonych hipotez oraz stwórz do niej plan eksperymentu wraz z rysunkiem go opisującym. Jeśli to możliwe, spróbuj wykonać eksperyment, a następnie zapisać wnioski. (Ocenianie: Aneks punkt 6 na stronie 202) Należy rozdać uczniom Karty pracy laboratoryjnej (ze str. 216) Powyższe zadania mają wykazać, czy uczniom podobało się eksperymentowanie i sprawdzić, czy podejmą się oni wykonania eksperymentów w domu. Punkt B jest trudny i to na jego podstawie można najlepiej ocenić samodzielność badawczą ucznia i chęć do eksperymentowania. Zadania na myślenie naukowe. Czas (wraz z omówieniem): do 10 min. Zadania na myślenie naukowe: należy rozdać na następnej lekcji. Powinno się zabezpieczyć czas ok. 5 min po zakończeniu rozwiązywania zadań - na omówienie ich z uczniami. Prawidłowe odpowiedzi zaznaczono kolorem szarym. 1. Poniżej znajduje się tabela z tygodniową prognozą pogody dla Krakowa. Ile dni pod rząd najdłużej będą zamarznięte kałuże? dzień tygodnia zachmurzenie/opady temperatura (°C) ciśnienie (hPa) PONIEDZIAŁEK -1 1000 WTOREK 5 995 ŚRODA -2 990 CZWARTEK -5 1000 PIĄTEK -3 1005 SOBOTA 2 1010 NIEDZIELA -5 1000 A. 7 B. 5 C. 3 D. nie wiem 2. Kilka uczennic zapytano, w jaki sposób można stwierdzić obecność pary wodnej. Kasia stwierdziła, że patrząc na mgiełkę nad gotującą się wodą w garnku. Zosia odpowiedziała, że para wodna jest w chmurach, zatem obserwujemy ją, patrząc na chmury. Marysia powiedziała, że pary wodnej nie da się bezpośrednio zaobserwować. Kamila powiedziała, że można to sprawdzić chuchając na lusterko. Gdy para wodna znajduje się w wydychanym powietrzu, to lusterko pokryje się kropelkami wody. Która z dziewczynek miała rację? A. Zosia i Kasia B. Kasia i Marysia C. Marysia i Kamila D. Kamila i Zosia Moduł: Pogoda i jej składniki Czas: 4 x 45 minut Podstawa programowa 3.2 – obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne zachodzące w Polsce 3.10 – wykonuje i opisuje proste doświadczenia wykazujące istnienie powietrza i ciśnienia atmosferycznego; buduje na podstawie instrukcji prosty wiatromierz i wykorzystuje go w prowadzeniu obserwacji 3.11 – wymienia nazwy składników pogody (temperatura powietrza, opady i ciśnienie atmosferyczne, kierunek i siła wiatru) oraz przyrządów służących do ich pomiaru; podaje jednostki pomiaru temperatury i opadów stosowane w meteorologii 3.12 – obserwuje pogodę; mierzy temperaturę powietrza oraz określa kierunek i siłę wiatru, rodzaje opadów i osadów, stopień zachmurzenia nieba; prowadzi kalendarz pogody Materiały do przygotowania: I. Lekcja 1 1. Karty pracy 2. Zadania na myślenie naukowe z poprzedniej lekcji II. Lekcja 2 1. Karty pracy 2. Czyste kartki A4. 3. Budowa wiatromierza (można skorzystać z instrukcji dostępnej np. na stronie projektu Greenwave http://greenwave-europe.eu/, w zakładce: Jak wziąć udział, link: Zadanie z pomiarem szybkości wiatru). Uwaga: Wymienione materiały pozwalają na zbudowanie jednego wiatromierza. Każdy uczeń powinien sam zbudować wiatromierz przed lekcją. A. 4 kubeczki plastikowe B. Twarda tektura C. Pinezki D. Zszywacz E. Taśma izolacyjna F. Ołówki, kredki lub patyki G. Plastelina H. Linijka I. Nożyczki J. Kolorowe pisaki K. Twarda podstawa – karton lub kafelek L. Wstążka M. Zegarek z sekundnikiem 4. Budowa deszczomierza (można skorzystać z instrukcji dostępnej np. na stronie projektu Greenwave http://greenwave-europe.eu/ w zakładce: Jak wziąć udział, link: Zadanie z pomiarem opadów deszczu). Uwaga: Wymienione materiały pozwalają na zbudowanie jednego deszczomierza. Każdy uczeń powinien sam zbudować deszczomierz przed lekcją. A. Nożyczki B. Taśma izolacyjna C. Pojemnik na deszczówkę: kubeczek, słoik itp. D. Duża pusta butelka plastikowa E. Folia spożywcza F. Strzykawka o pojemności 10 ml lub cylinder miarowy G. Przymiar metrowy (odległość deszczomierza od zabudowań powinna być nie mniejsza niż 5 m) 5. Inne materiały, które mogą się przydać do budowy powyższych urządzeń: A. Płyty CD B. Słomki do napojów C. Sznurek D. Drut III. Lekcja 3 1. Karty pracy 2. Zadania na myślenie naukowe z poprzedniej lekcji 3. Termometry IV. Lekcja 4 1. Karty pracy 2. Zadania na myślenie naukowe z poprzedniej lekcji 3. Mąka (zamiast mąki można użyć cukru pudru lub mąki ziemniaczanej) 4. Talerzyki bądź inne podstawki pod mąkę 5. Butelki plastikowe o pojemności 1,5 litra - po jednej na grupę uczniów. LEKCJA 1. Cel: wprowadzenie większości pojęć związanych ze składnikami pogody. Burza mózgów dotycząca pogody, zjawisk atmosferycznych. (Ocenianie: Aneks, punkt 1 str. 199). Czas: 10 min. Poniżej podano przykładowe pytania, które można wykorzystać podczas burzy mózgów. W nawiasach znajdują się sformułowania, które powinny, ale nie zawsze muszą znaleźć się w dyskusji. Oznacza to, że należy tak moderować dyskusję, by dojść do podanej w nawiasie odpowiedzi, nadrzędnym celem jest dotarcie do końcowego celu i sensu burzy mózgów. 1. Kiedy lubicie bawić się na placu zabaw? pogoda, ładna pogoda 2. Co to jest ładna pogoda? 3. Co to jest pogoda? 4. Czasami stwierdzamy „Dziś nie ma pogody” – czy pogody może nie być? (sprawdzamy wiedzę uczniów) 5. Jak/za pomocą czego można opisać pogodę? składniki pogody: temperatura, zachmurzenie, opady, osady, ciśnienie, kierunek i prędkość wiatru. Składniki te można zapisać na tablicy, by były punktem wyjścia do kolejnych pytań i działań na lekcji. 6. W jaki sposób mierzymy/opisujemy temperaturę? termometrem 7. Jak mierzymy/opisujemy zachmurzenie? opis słowny, pokrycie nieba chmurami 8. Jak mierzymy/opisujemy opady?(ilość wody, która spada na grunt 9. Opisując pogodę, mówi się czasem o osadach atmosferycznych. Czy któryś z uczniów wie, czym one są? Jeśli nie, może ktoś zgadnie, co to są osady atmosferyczne? Co oznacza wyrażenie „osadzać się”? 10. Jak mierzymy ciśnienie? barometrem; wyrażamy w hPa 11. Jak mierzymy i opisujemy wiatr? kierunek wiatru, szybkość wiatru Poniżej podano trzy przykładowe sposoby poprowadzenia burzy mózgów w zależności od predyspozycji uczniów. 1. W czasie burzy mózgów wprowadzamy wszystkie pojęcia. Następnie prosimy uczniów o wypełnianie kolejnych punktów z kart pracy. W czasie wypełniania kart pracy muszą przypomnieć sobie pomysły, do których doszli w czasie burzy mózgów. Tę metodę możemy wybrać, jeśli w burzy mózgów uczniowie nie mieli problemów z odpowiadaniem na pytania. 2. Burzę mózgów przerywamy po przedyskutowaniu punktu dotyczącego opadów atmosferycznych i prosimy uczniów o wypełnienie kart pracy. Taką metodę można zastosować w przypadku, gdy uczniowie mają niewielkie problemy z wymienionymi pojęciami związanymi z pogodą. Stosujemy ją także, gdy uczniowie w ogóle nie znają pojęcia ciśnienia i konieczne jest dokładniejsze wytłumaczenie tego zjawiska (ciśnienie będzie omawiane dopiero na kolejnych lekcjach). Przechodzimy następnie do wypełniania karty pracy. 3. Burzę mózgów przerywamy po omówieniu/przypomnieniu zagadnienia temperatury, które wprowadzono na wcześniejszych lekcjach. Następnie przechodzimy do pierwszego ćwiczenia poniżej. Taką metodę stosujemy, jeśli grupa ma duże trudności i potrzebuje dokładnego omówienia każdego zagadnienia. Pojęcie temperatury zostało wprowadzone na poprzedniej lekcji w module „Woda i jej przemiany”. Z tego powodu omawianie jej na tej lekcji zostanie pominięte. UCZNIOWIE POWINNI PODPISAĆ KARTY PRACY TUŻ PO ICH OTRZYMANIU MAPA POGODY. Czas: 5-7 min. 1. Przyglądnij się mapie pogody dla Polski, a następnie odpowiedz na pytania. Uczniowie są proszeni o wypisanie składników pogody z mapy. Po wykonaniu zadania prosimy wybranych uczniów o odpowiedź, co wypunktowali i wyjaśnienie, dlaczego. 2. Wypisz poniżej, które składniki pogody zostały wymienione na mapie: 3. Napisz przy strzałkach, co oznaczają poszczególne symbole oraz który składnik pogody opisują. Czy znasz inne składniki pogody, niż te wymienione na mapie? Zapisz je poniżej. 4. Zachmurzenie Czas: 5 - 7min. W tabeli poniżej zapisano stwierdzenia opisujące różne stopnie zachmurzenia. Przyporządkuj im numery od 1 do 5, gdzie 1 to najmniejsze zachmurzenie, a 5 największe. stopień zachmurzenia brak zachmurzenia zachmurzenie całkowite zachmurzenie duże zachmurzenie małe zachmurzenie średnie Przepisz do tabeli poniżej stopnie zachmurzenia od najmniejszego do największego. Obok każdego stopnia zachmurzenia narysowano okno, które zwrócone jest całkowicie w stronę nieba. Dorysuj w oknie odpowiednią ilość chmur, jaka się za nim znajduje przy danym zachmurzeniu. W przypadku braku czasu, można zadać uczniom te pracę na zadanie domowe. l.p. stopień zachmurzenia rysunek 1. 2. 3. 4. 5. 5. Zapisz poniżej jakie znasz rodzaje chmur. Czy potrafisz narysować albo opisać, jak te chmury wyglądają? To zadanie powinna poprzedzać rozmowa z uczniami, dotycząca znajomości różnych rodzajów chmur. Może to być również zadanie domowe do rozwiązania na podstawie wiedzy z podręcznika. Uczniowie nie muszą wymieniać nazw konkretnych rodzajów chmur. Wystarczy jedynie, że je opiszą. 6. Opady i osady atmosferyczne. Czas: 5-7 min. Na mapach pogody często spotyka się oznaczenia opadów. Czy potrafisz je nazwać na podstawie rysunków? Oznakowanie opadów atmosferycznych na mapie: Nazwa: Na pewno znasz przykłady osadów atmosferycznych, chociaż może nie wiesz, co się do nich zalicza. Aby lepiej zrozumieć, co to jest osad atmosferyczny uzupełnij poniższe zdania: To zadanie można wykonać na co najmniej dwa sposoby. Pierwszy sposób: uczniowie wypełniają luki w zdaniach, a następnie nauczyciel omawia z nimi odpowiedzi. Drugi sposób: nauczyciel prowadzi dyskusję o osadach atmosferycznych – podając przykłady np. te wypisane poniżej. Następnie uczniowie uzupełniają zdania. Podczas słonecznej pogody na wiosnę lub w lecie, gdy rano wejdziemy na trawę mogą nam się zmoczyć buty, ponieważ na trawie jest _______________ . Od jesieni aż do wio sny często w prognozie pogody można usłyszeć komunikat dla kierowców: „Kierujący sa mochodami muszą bardzo uważać. Marznący deszcz spowodował powstanie na drodze ___________________________” . Często podczas przymrozków trawa i drzewa mogą zostać pokryte białym kożuszkiem, pomimo że nie padał śnieg. Mówimy, że na trawie powstaje ______________________, a na drzewach _______________. 7. Stacja meteorologiczna Czas: 15 min. W czasie projektowania stacji meteorologicznej staramy się, by uczniowie nie tylko wymienili potrzebne przyrządy, ale zastanowili się, jak one mogą wyglądać. Powyżej zostały zapisane takie składniki pogody jak: temperatura, zachmurzenie, opady i wiatr (w formie uproszczonej; bardziej szczegółowe omawianie wiatru znajduje się w kolejnej lekcji). Przyrządy do pomiarów tych składników pogody powinny z narysowane poniżej. Na tym etapie lekcji należy przywiązać największą wagę do tego, by uczniowie wymienili te elementy, które są w stanie sami zbudować. (Ocenianie: Aneks punkt 7, strona 203). Zaprojektuj stację meteorologiczną. Narysuj w niej wszystko to, co jest Ci potrzebne, by badać pogodę. Wymień także funkcje każdego z narysowanych przyrządów oraz podpisz poszczególne elementy, z których mogą się one składać. Uczniom należy rozdać puste kartki A4. LEKCJA 2 Na początku lekcji uczniowie powinni przypomnieć, czym zajmowali się na poprzedniej lekcji. Po krótkiej dyskusji należy przejść do wypełniania karty pracy. Dyskusja może przypominać prostą burzę mózgów. 1. Dziennik pogody. Czas: 10 min. Czy potrafisz wypisać zawody, w których niezbędne jest częste sprawdzanie prognozy pogody? Aby móc lepiej przewidywać pogodę należy umieć obserwować i badać ją. Wyniki obserwacji pogody są zapisywane w dziennikach pogody. Poniżej zapisz, jakie twoim zdaniem informacje o składnikach pogody powinny się znaleźć w takim dzienniku. Skorzystaj z wiadomości z poprzedniej lekcji. Jest to forma powtórzenia projektowania stacji meteorologicznej. Składniki, które uczniowie będą zapisywać w dzienniku to: temperatura, zachmurzenie, ilość i rodzaj opadów, szybkość i kierunek wiatru, osady atmosferyczne Na zadanie domowe uczniowie powinni zostać poproszeni o przygotowanie pustego dziennika pogody, który po kolejnej lekcji zaczną wypełniać. 2. Budowa urządzeń do stacji meteorologicznej. Żadna prognoza pogody nie obędzie się bez sprawdzania stanu pogody. Dziś Ty zamienisz się w meteorologa. Twoim celem jest zaprojektowanie i zbudowanie działającego wiatromie rza lub deszczomierza z dostępnych materiałów. Pamiętaj aby najpierw wykonać projekt, skonsultować go z nauczycielem i dopiero wtedy zacząć go budować. Dodatkowo, po zbudowaniu odpowiedniego urządzenia napisz instrukcję obsługi, czyli zapisz należy używać przyrządu, by poprawnie mierzyć nim składnik pogody. Czas: pozostała część lekcji. (Ćwiczenie można/powinno się dokończyć na kolejnej lekcji). Należy podzielić uczniów na grupy w dowolny sposób. Po podziale na grupy przypisujemy uczniom w grupie konkretne zadania, które muszą wykonywać. W grupie powinna się znaleźć osoba: pilnująca czasu do końca wykonania zadania; rysująca projekt; wyszukująca i przynosząca materiały; wykonująca urządzenie; kierownik, który będzie dbał o sprawną komunikację w grupie. Każda osoba jest odpowiedzialna za swoje zadanie, ale powinna pomagać innym osobom w grupie. Na jednej ławce nauczyciel gromadzi materiały do budowy wiatromierzy i deszczomierzy. Rozdajemy grupom osobne czyste kartki papieru i prosimy o zaprojektowanie deszczomierza i/lub wiatromierza przy użyciu dostępnych materiałów. Każda z grup przygotowuje po jednym urządzeniu, chyba, że czas pozwala na dłuższa pracę i przygotowanie dwóch urządzeń. Jeżeli jedna grupa wykonuje tylko jedno urządzenie, to należy omówić działanie wszystkich urządzeń na forum klasy. Z każdej grupy tylko jedna osoba może podejść do ławki z materiałami, aby oglądnąć i przynieść potrzebne materiały do budowy. Cały czas moderujemy pracę grup, aby projektowane i budowane przez nich konstrukcje były funkcjonalne. (Ocenianie: Aneks, punkt 8, strona 204). 3. Zadanie domowe: Korzystając z informacji z ćwiczenia pierwszego („Dziennik pogody”) przygotuj tabelkę, która będzie Ci służyła jako dziennik pogody. Będziesz obserwować pogodę przez siedem kolejnych dni. Tabelka powinna zostać narysowana na kartce A4. W pierwszej kolumnie powinny znajdować się daty i godziny obserwacji stanu pogody. W kolejnych kolumnach tabeli wypisz składniki pogody, które zostały wymienione w ćwiczeniu 1, a które będziesz obserwować. Zwróćmy uwagę uczniów na to, że obserwacje pogody powinny zawsze odbywać się o tej samej godzinie. Nie należy też być przesadnym, jeżeli uczeń obserwuje pogodę o konkretnej godzinie z dokładnością do 30 minut, nie powinno to wpływać na ocenę jego pracy. LEKCJA 3 Na początku lekcji uczniowie mają czas na dokończenie przyrządów meteorologicznych, które zaczęli wykonywać na poprzedniej lekcji. 1. Rozstawienie przyrządów do stacji meteorologicznej i rozpoczęcie wypełniania dziennika pogody. Wraz z uczniami należy wyjść na teren koło budynku szkoły w celu rozstawienia urządzeń pomiarowych. Poniżej zapisano, na co należy zwrócić uwagę uczniom podczas wykonywania pomiarów. Należy zadać uczniom pytania, jak myślą, na co trzeba zwrócić uwagę. 1. Czy temperatura powinna być odczytywana z termometru umieszczonego w zacienionym miejscu czy w nasłonecznionym? 2. Mierząc temperaturę należy poczekać aż się ustabilizuje jej wartość (około 5 minut). Chyba, że termometr został zamontowany na stałe. 3. Czy deszczomierz powinien zostać umieszczony na stałe na cały tydzień, czy powinien być wynoszony tylko w czasie pomiaru? 4. Czy wiatromierz należy rozstawiać za każdym razem w tym samym miejscu, czy też powinno się go stawiać za każdym razem gdzie indziej? (nie należy go zostawiać na zewnątrz na cały tydzień ze względu na ryzyko zniszczenia podczas silniejszego wiatru). 5. O jakiej porze dnia powinno się wykonywać pomiary? Pomiary należy wykonywać zawsze o podobnej godzinie. 6. Czy jest ważne, gdzie postawimy wiatromierz i deszczomierz? Wiatromierz i deszczomierz powinny stać w odległości nie mniejszej niż 5 metrów od zabudowań. Zapisz poniżej jakie parametry są ważne przy pomiarach i obserwacjach pogody: Tę część uczniowie wykonuję po powrocie do klasy. Należy przypomnieć uczniom dyskusję przeprowadzoną w czasie rozstawiania wiatromierzy i deszczomierzy. Powinni oni zapisać te punkty, o których mowa powyżej. 2. Zadanie domowe. Codziennie obserwuj pogodę. Swoje obserwacje zapisuj w dzienniku pogody. Pamiętaj, aby przestrzegać zasad opisanych powyżej. Uzupełniaj w dzienniku wiadomości na temat temperatury, zachmurzenia itd. W dzień, kiedy chodzisz do szkoły wykonuj z kolegami i koleżankami z klasy pomiary szybkości wiatru oraz ilości opadów. Pamiętaj, by pomiary poszczególnych składników pogody dokonywać każdego dnia o tej samej godzinie. Zawsze zapisuj godzinę obserwacji. Zadania na myślenie naukowe. Czas (wraz z omówieniem): do 10 min. Zadania na myślenie naukowe: należy rozdać na następnej lekcji. Powinno się zabezpieczyć czas ok. 5 min po zakończeniu rozwiązywania zadań - na omówienie ich z uczniami. Prawidłowe odpowiedzi zaznaczono kolorem szarym. 1. Przyglądnij się mapie pogody Polski z dnia 8 marca i wybierz prawidłowe stwierdzenie: W Krakowie w dniu 8 marca odnotowano: A. mgły B. duże zachmurzenie C. małe zachmurzenie D. całkowite zachmurzenie 2. Przyglądnij się wykresowi na kolejnej stronie. Wykres ten przedstawia zmiany temperatury w Krakowie w ciągu jednego dnia. Pomiarów dokonywano od godziny 1 w nocy do północy. Godziny pomiarów zaznaczone zostały na dole wykresu. Po lewej stronie zaznaczono temperaturę. Odpowiedz na poniższe pytania: 1. W jakich godzinach tego dnia temperatura była najniższa? 2. W jakich godzinach tego dnia temperatura była najwyższa? 3. Czy tego dnia o szóstej rano na trawie mogła być rosa? Odpowiedź uzasadnij jednym zdaniem. 4. W poniższej tabeli zapisz temperaturę dla podanych godzin: GODZINA TEMPERATURA 6 14 20 24 3. Przyglądnij się dziennikowi pogody dla trzech dni zapisanemu poniżej. Jak uważasz, czy dziennik jest dobrze prowadzony? Data i godzina Tempe-ratura Zachmu-rzenie Rodzaj opadów Ilość opadów Szybkość i kierunek wiatru Inne Środa godz.: 10:00 2°C brak brak 0 10 obrotów wiatro-mierza na minutę wiatr północny brak Czwartek godz.: 15:30 7°C małe brak 0 brak wiatru brak Piątek godz.: 17:00 3°C małe brak 0 10 obrotów wiatro-mierza na minutę Wiatr zachodni brak LEKCJA 4 Zebranie dzienników pogody do sprawdzenia. Omówienie wykonanych dzienników powinno nastąpić na kolejnej lekcji po zakończeniu całego modułu. Burza mózgów dotycząca wiatru. (Ocenianie: Aneks, punkt 1 strona 199). Czas: 5-7 min. Jeżeli gdziekolwiek w trakcie dyskusji pojawi się pojęcie ciśnienia, należy z tego skorzystać i używać tego słowa. 1. Skąd może wiać wiatr? (w pytaniu chodzi o wprowadzenie konsternacji w klasie, bo pytanie jest niejednoznaczne). W odpowiedzi uczniów mogą wymienić dowolny kierunek. 2. Wyobraźcie sobie, że idziecie w kierunku, z którego wieje wiatr. Czy zawsze będzie on wiał z tego samego kierunku, czy jego kierunek może się zmienić? Badamy wiedzę uczniów. Dążymy do tego, żeby uczniowie zastanowili się, gdzie jest początek wiatru i czy w ogóle może on gdzieś być. 3. W takim razie gdzie powstaje/zaczyna się wiatr? Pytanie na badanie wiedzy uczniów i pobudzenie kreatywności. 4. Co to jest wiatr? Poruszające się powietrze. A dokładniej POZIOMY lub NIEMAL POZIOMY RUCH POWIETRZA. 5. Co porusza tym powietrzem, które wieje? Pobudzenie kreatywności. Poprawiamy wszelkie błędne odpowiedzi. 6. Czy powietrze znajduje się tylko tuż nad Ziemią czy sięga bardzo wysoko? Bardzo wysoko 7. Czy w każdym miejscu powietrze sięga tak samo wysoko? Nie, czasem może sięgać wyżej, a czasem niżej. 8. Cała Ziemia jest otoczona warstwą powietrza. Jak nazywamy tę warstwę? ATMOSFERA 9. Czy gdy w pewnym miejscu atmosfera jest grubsza, to zawsze będzie tam więcej powietrza, czy będzie chciało ono przepłynąć? Będzie chciało przepłynąć. Jako przy-kład można podać wodę wlewaną do wanny, rzekę wpadającą do jeziora itp. Dyskusję można poprzeć rysunkiem na tablicy. Należy zwrócić uwagę, że właśnie to powietrze, przepływające z miejsca gdzie jest go dużo, do miejsca, gdzie jest go mniej, to wiatr. 1. Napisz swoimi słowami, co to jest wiatr: Czas: 1 min. 2. Zastanów się, a następnie przedyskutuj w parach, jak można nazwać wiatr, który wieje z północy, a jak ten wiejący z zachodu? Czas: 2 min. Po uzgodnieniu opinii w klasie: dyskusja na temat odpowiedzi. Czas: 2 min. 3. Czy wiesz, w jakich jednostkach podaje się szybkość wiatru? Uzupełnienie po dyskusji w klasie. Burza mózgów dotycząca ciśnienia. (Ocenianie: Aneks, punkt 1 strona 199). Czas: 5 min. 1. Czy atmosfera, która znajduje się nad powierzchnią Ziemi naciska na nią? Tak 2. Czy ten nacisk może się zmieniać? Tak Przypomnienie tego, co powiedzieli wcześniej (punkt 7 poprzedniej burzy mózgów). 3. Jak w prognozie pogody nazywa się ten nacisk? CIŚNIENIE ATMOSFERYCZNE Nie należy wymuszać na ucznich wypowiedzenia tego słowa, aczkolwiek jest ono tak popularne, że może się pojawić już we wcześniejszych lekcjach o pogodzie. W tej dyskusji bardziej staramy się wyjaśnić, co to jest CIŚNIENIE ATMOSFERYCZNE. 4. W jakich jednostkach podawane jest ciśnienie w prognozie pogody? W hektopaskalach oznaczanych: hPa 5. Czy wiecie może, jakie wartości ciśnienia atmosferycznego są w Polpsce typowe? około 1000 hPa (960-1030 hPa) 6. Za pomocą czego mierzy się ciśnienie? BAROMETR 7. Gdzie jeszcze słyszycie słowo ciśnienie? Ktoś wywiera na kogoś ciśnienie. Ciśnienie w oponach samochodowych. Ciśnienie krwi. 4. Po dyskusji w klasie zapisz, uzupełnij poniższe zdania: Czas: 2 min. Ciśnienie atmosferyczne to _________________________________________ . Ciśnienie mierzy się w _____________________________________ za pomocą ____________________ _________________ . Wiatr wieje zawsze od miejsca o _____________________ ciśnieniu do miejsca o _____________________ ciśnieniu. PODZIAŁ NA GRUPY 5. Już wiesz, że atmosfera naciska na Ziemię swoim ciężarem. Im grubsza jest warstwa atmosfery w danym miejscu na Ziemi, czyli im większy ciężar powietrza, tym wyższe jest w tmym miejscu ciśnienie. Jak sprawdzić, że im większy ciężar tym większe ciśnienie wywierane na podłoże? Wypełnijcie osobną kartę pracy, stawiając hipotezę, planując doświadczenie i wyciągając wnioski. Czas: około 20 min. (Ocenianie: Aneks punkt 9 na stronie 205). Doświadczenie jest proste – wszystkie grupy robią to samo doświadczenie. Hipoteza już jest zawarta w treści pytania. Należy powiedzieć uczniom, że mają do dyspozycji: talerzyk, mąkę, butelkę plastikową i wodę. Materiały możemy im rozdać. Na talerzyku należy rozsypać mąkę. Nie uklepujemy mąki, ale staramy się, żeby nie formowała kopczyka, a płaską powierzchnię. Na mące delikatnie stawiamy pustą butelkę PET, najlepiej zakrętką do dołu, ponieważ zakrętka jest płaska. Podnosimy butelkę – w mące widoczny jest odcisk. Wypełniamy butelkę wodą, zakręcamy i ponownie stawiamy zakrętką do dołu na mące (w miejscyu obok poprzedniego). Delikatnie podnosimy butelkę – odcisk w mące jest głębszy. Wniosek im większy ciężar na tę samą powierzchnię, tym większe ciśnienie. Po wykonaniu doświadczenia należy je omówić na forum klasy. Poszczególne grupy nie muszą zapisywać wyników innych grup, bo wszystkie robiły to samo doświadczenie. Doświadczenie może być trudne koncepcyjnie do wykonania przez uczniów, wtedy należy im podpowiadać. Należy rozdać karty pracy laboratoryjnej – zamieszczone na str. 216. 6. Narysuj poniżej mapę myśli dotyczącą składników pogody, sposobów ich pomiarów oraz wszystkiego, co kojarzy Ci się z pogodą (z życia codziennego i z lekcji). Pamiętaj o po-jęciach poznanych na lekcji. Mapa myśli może być bardzo kolorowa. Zamiast n. Np. zamiast pisać „śnieg”, możesz narysować płatki śniegu. Czas: do 10 min. (Ocenianie: Aneks 4 punkt na stronie 202). Mapa myśli może zostać wskazana jako zadanie domowe. Zadania na myślenie naukowe. Czas (wraz z omówieniem): do 10 min. Zadania na myślenie naukowe: należy rozdać na następnej lekcji. Powinno się zabezpieczyć czas ok. 5 min po zakończeniu rozwiązywania zadań - na omówienie ich z uczniami. Prawidłowe odpowiedzi zaznaczono kolorem szarym. 1. Przyglądnij się mapie pogody dla Polski i odpowiedz na poniższe pytanie: Jaki wiatr wieje w Krakowie? A. Wiatr zachodni, ponieważ wieje w kierunku zachodnim. B. Wiatr zachodni, ponieważ wieje z zachodu na wschód. C. Wiatr wschodni, ponieważ wieje w kierunku wschodnim. D. Wiatr wschodni, ponieważ wieje ze wschodu na zachód. Moduł: Słońce nad widnokręgiem Czas trwania: 3 x 45 minut Podstawa programowa 2.2 – obserwuje widomą wędrówkę Słońca w ciągu doby; miejsca wschodu, górowania i zachodu Słońca w zależności od pory roku; wskazuje zależności między wysokością Słońca a długością cienia 3.13 – opisuje i porównuje cechy pogody w rożnych porach roku; dostrzega zależność między wysokością Słońca, długością dnia a temperaturą powietrza w ciągu roku Materiały i przyrządy do przygotowania: Lekcja 1 i 2: 1. Karty pracy (1 zestaw dla każdego ucznia) wydrukowane w trybie bez skalowania 2. Latarki (1 na grupę) 3. Wydruki wzorów zegarów słonecznych do wycięcia wydrukowane w trybie bez skalowania 4. Ewentualnie instrukcje do budowy zegarów słonecznych 5. Nożyczki (1 na osobę) 6. Klej LEKCJA 1 Burza mózgów dotycząca pozornego ruchu Słońca po sferze niebieskiej. (Ocenianie: Aneks punkt 1, strona 199). Czas: 5 min. 1. Czym można mierzyć czas? Zegarki, stopery itd. Badanie wiedzy uczniów 2. W jaki sposób ludzie mierzyli czas dawniej? Za pomocą zegarów słonecznych, ruchu Słońca, Księżyca itp. 3. Czy wy potraficie określać czas za pomocą Słońca? Czy potraficie określić jakieś konkretne momenty według położenia Słońca na widnokręgu? WSCHÓD SŁOŃCA, ZACHÓD SŁOŃCA, POŁUDNIE SŁONECZNE 4. Co to jest wschód Słońca? WSCHÓD SŁOŃCA to moment, kiedy Słońce wyłania się zza widnokręgu. Może być konieczne wprowadzenie uczniom pojęcia widnokrąg, jako linii zetknięcia się nieboskłonu z powierzchnią Ziemi. 5. Co to jest zachód Słońca? ZACHÓD SŁOŃCA to moment, kiedy Słońce całkowicie chowa się za widnokręgiem. 6. Co to oznacza, że mamy południe Słoneczne? Wprowadzamy pojęcia górowania Słońca. POŁUDNIE SŁONECZNE, czyli GÓROWANIE to moment, kiedy Słońce jest najwyżej nad widnokręgiem. 7. Czy dzień albo noc zawsze trwają tyle samo czasu? nie 8. A czy czas trwania dnia i kolejnej nocy razem wzięty jest zawsze taki sam? Tak Dążymy do tego, żeby uczniowie powiedzieli, że dzień i noc nie są dobrym wyznacznikiem czasu. Dlatego stosuje się pojęcie doby. 9. Jak nazywamy taki okres? DOBA 10. Powiedzieliście, że czas można mierzyć zegarem słonecznym. Co wskazuje godzinę w zegarze Słonecznym? Długość i położenie cienia Jeżeli uczniowie nie są w stanie odpowiedzieć precyzyjnie na to pytanie, nie należy od nich tego stanowczo wymagać. Wiedzę tą nabędą w czasie wykonywania zegarów słonecznych. 11. Dlaczego cień się zmienia w ciągu dnia? Bo Ziemia się obraca (Słońce pozornie porusza się po niebie). 12. A czy to Słońce obraca się wokół Ziemi, czy Ziemia wokół Słońca? (to pytanie stawiamy wcześniej, jeżeli jakiekolwiek uczeń powie, że Słońce porusza się po niebie – taki błąd MUSI NATYCHMIAST ZOSTAĆ SKORYGOWANY, poprzez wyraźne stwierdzenie, że jest to tylko pozorny ruch, bo w rzeczywistości to Ziemia się porusza, a nie Słońce. UCZNIOWIE POWINNI PODPISAĆ KARTY PRACY TUŻ PO ICH OTRZYMANIU 1. Zbuduj model, na którym przedstawisz pozorny ruch Słońca wokół Ziemi. Z odpowiednio przygotowanej karty pracy wytnij koło, będzie to fragment kuli Ziemskiej. Wytnij także narysowaną postać. Musisz ją przykleić na środku koła w miejscu oznaczonym krzyżykiem. (Ocenianie: Aneks punkt 10, strona 205 karty do oceniania rozdajemy dopiero po drugiej części modelowania – patrz dalej). Czas: 25 min. Nauczyciel powinien pomagać w dokładnym wyjaśnieniu zadania. Masz teraz przed sobą model ludzika stojącego na Ziemi. Latarka to Słońce. Latarką powinieneś oświetlać ludzika tak jak Słońce oświetlałoby ciebie. Poruszając latarką obserwuj jak zmienia się cień ludzika. Najpierw oświetl rysunkową postać tak, jakby było wcześnie rano. Później oświetl ludzika tak, jakby był wieczór. Na końcu oświetl go tak, jakby był środek dnia. Bawiąc się modelem i pamiętając wcześniejszą dyskusję z nauczycielem uzupełnij poniższe zdania oraz odpowiedz na pytania. Moment, gdy Słońce zaczyna się ukazywać na wschodzie tuż nad horyzontem nazywamy _______________________________ , wtedy rozpoczyna się dzień. Następnie widać jakby Słońce poruszało się do góry na niebie, ale tak naprawdę to Ziemia się obraca. W południe Słońce znajduje się najwyżej nad horyzontem. Ten moment nazywa się _____________ ___________________________ albo ___________________________ . Następnie w wyniku ruchu Ziemi Słońce znajduje się coraz niżej nad horyzontem, aż w końcu zaczyna za nim znikać. Wtedy obserwujemy ____________________________________ . W ciągu dnia najdłuższe cienie są _________________________ i _________________________ , a najkrótsze _______________________________ . Innymi słowami, najkrótszy cień jest gdy Słońce ___________________________ . Jak myślisz kiedy w ciągu dnia Słońce najmocniej ogrzewa ziemię? Po dyskusji w klasie: Dodatkowy opis dla nauczyciela odnośnie materiałów do wycinania: 1. Na następnej stronie znajduje się do wycięcia koło z zaznaczonymi kierunkami geograficznymi oraz model chłopca. 2. Rysunek chłopca należy wyciąć i pozaginać w wyszczególnionych miejscach, a następnie przykleić do koła w miejscu oznaczonym krzyżykiem. 3. Uczniowie bawiąc się latarką powinni zaobserwować, jak zmienia się cień wraz z pozornym ruchem Słońca wokół Ziemi. 4. Należy zwrócić uwagę uczniów na kierunki geograficzne zaznaczone na kole. i powtórzyć je, jeśli uczniowie ich nie pamiętają. 5. Następnie uczniowie powinni wypełnić kartę pracy. 6. Kolejnym etapem jest burza mózgów odnośnie tego, jakie istnieją różnice w położeniu Słońca oraz długości cieni w ciągu roku – należy pracować na modelu wyciętym z papieru. 7. Po dyskusji uczniom należy rozdać stronę z kolejnym obrazkiem – przedstawiającym pozorną wędrówkę Słońca po niebie. Na tym schemacie Słońce zaznaczone jest szarym kółkiem. 8. Uczniowie powinni podpisać na rysunku gdzie jest wschód, gdzie zachód, a gdzie góro wanie Słońca. 9. Na półokręgach powinni odpowiednio napisać, że jest to początek lata, jesieni lub wiosny oraz zimy. 10. Tak wypełniony schemat należy dokleić do koła. Specjalnie w tym celu przygotowano nóżki w kształcie trapezów. 11. Schemat jest tak dopasowany, że słońce powinno dokładnie wschodzić na wschodzie i zachodzić na zachodzie w czasie równonocy. Wytnij postać ludzika: Burza mózgów dotycząca pozornego ruchu Słońca po sferze niebieskiej w ciągu roku. (Ocenianie: Aneks punkt 1, strona 199). Czas: 5 min. (Proszę pamiętać, że konkretne daty nie są wymagane. Uczniowie powinni jednak znać pojęcie przesilenia oraz równonocy.) 1. Kiedy dni są dłuższe: latem, czy zimą? Latem 2. Dlaczego tak się dzieje? Jaka jest różnica pomiędzy pozorną wędrówką Słońca po niebie w lecie i zimie? W lecie Słońce dłużej znajduje się nad horyzontem. W zimie Słońce jest niżej nad horyzontem w czasie górowania. 3. Czyli to jak wysoko nad widnokręgiem jest Słońce w czasie górowania sprawia, że mamy różne pory roku? tak 4. A kiedy rozpoczyna się lato? Czy jest jeden dzień rozpoczęcia lata? Mamy kalendarzowy początek lata i astronomiczny początek lata. 5. Kiedy mamy najdłuższy dzień w roku? W pierwszy dzień lata – około 22 czerwca. Jest to początek astronomicznego lata. Dzień ten nazywamy PRZESILENIEM LETNIM 6. Kiedy mamy najkrótszy dzień w roku? W pierwszy dzień zimy – około 22 grudnia. Jest to początek astronomicznego lata. Dzień ten nazywamy PRZESILENIEM ZIMOWYM 7. A kiedy dzień i noc trwają tyle samo czasu? W pierwszy dzień wiosny i jesieni – około 21 marca i 23 września. Jest to początek astronomicznej wiosny i jesieni. Dni te nazywamyRÓWNONOCĄ WIOSENNĄ I JESIENNĄ. 2. Ponownie użyj modelu do pokazania pozornego ruchu Słońca po niebie. Tym razem spróbuj zaobserwować różnicę w długości cienia papierowego chłopca pomiędzy latem, wiosną i jesienią oraz zimą. Następnie w poniższe zadania: (Ocenianie: Aneks punkt 10, strona 205– dalsza część, która podlega ocenianiu). Czas: 5 min. Napisz swoimi słowami jaka jest różnica w „ruchu” Słońca po niebie latem i zimą. Po dyskusji w klasie: Napisz, w której porze roku w południe słoneczne będzie można zaobserwować swój najkrótszy cień? 3. Wytnij kolejny schemat. Postępuj według instrukcji podanej przez nauczyciela. W odpowiednich miejscach wpisz: wschód Słońca, zachód Słońca, górowanie Słońca, początek: lata (22 czerwca), zimy (22 grudnia), jesieni (23 września), wiosny (21 marca). Dobrze wypełniony schemat przyklej do poprzedniego modelu postępując we-dług instrukcji nauczyciela. (rozdanie kart do samooceny, str. 205) 4. Zegar słoneczny. Czas: 20 min. To zadanie można albo wykonać na następnej lekcji, albo, jeśli nauczyciel uzna, że zabraknie na to czasu, zadać je jako zadanie do domu. Jednak w takim wypadku trzeba wcześniej wydrukować instrukcje.) W dawnych czasach do określania godziny używano zegarów słonecznych. Zbuduj własny zegar słoneczny według instrukcji nauczyciela. Należy uczniom rozdać kartki z wydrukowanym planem zegara słonecznego. Zaleca się wykonanie zegara samemu przed lekcją. 5. Zadanie domowe: (Ocenianie: Aneks punkt 11, strona 206) W słoneczny dzień, gdy Słońce nie jest ukryte za chmurami, postaw zbudowany zegar np. na parapecie okna oświetlonego światłem słonecznym. Równo o godzinie 12:00 ustaw zegar grotem przeciwnie do Słońca. Cień grota musi dokładnie pokrywać się z linią oznaczoną na tarczy jako 12. Zegar ustaw w takim miejscu, aby mógł tam stać aż do następnego dnia. Najlepiej jest przykleić go do podłoża taśmą klejącą, by przez przypadek się nie posunął. Bez przesuwania zegara obserwuj położenie cienia w czasie kolejnych pełnych godzin (o 13, 14, 15 itd.). Prowadź dokładne notatki, dotyczące tego, co robisz. Zapisuj na kartce, w jakiej pozycji znajduje się cień o pełnej godzinie. Jeśli pogoda na to pozwoli następnego dnia (też będzie świeciło Słońce) obserwuj położenie cienia na ze garze. Zapisuj na kartce, w jakiej pozycji na skali zegara słonecznego znajduje się cień o pełnej godzinie wskazywanej przez tradycyjny zegar. Zegar Słoneczny – instrukcja 1. Na wydrukowanym wzorze zegara słonecznego: A. linie ciągłe z narysowanymi na nich nożyczkami oznaczają linie cięcia, B. linie przerywane oznaczają linie zgięcia, C. litery A, B, C, D oraz X, Y, Z oznaczają kolejność wykonywania czynności. 2. Przetnij kartkę ze wzorem zegara na pół wzdłuż linii oznaczonej A. W ten sposób otrzymasz dwie kartki. Na jednej będzie się znajdować tarcza zegara (na rysunku powyżej linii A), a na drugiej grot zegara (na rysunku poniżej linii A). 3. Przetnij kartkę wzdłuż obu linii oznaczonych jako B. 4. Złóż kartkę na pół wzdłuż przerywanej linii oznaczonej X nadrukami na zewnątrz i nie rozkładaj jej. 5. Nadal złożoną kartkę przetnij wzdłuż linii oznaczonych jako C, tak aby wycięcia powstały w obu połówkach zgiętej kartki. 6. Złóż kartkę wzdłuż linii Y wydrukiem do wewnątrz. 7. Złóż kartkę wzdłuż linii Z wydrukiem do wewnątrz. 8. Po odpowiednim złożeniu kartki wzdłuż linii X, Y, Z fragmenty z narysowanymi połówkami uśmiechniętej buzi powinny się stykać tworząc podstawę grota. Grot to element wycięty wzdłuż linii C. 9. Natnij drugą połówkę kartki (tarczę zegara) wzdłuż linii D, ale tylko do małej poziomej kreski. Nie tnij dalej. 10. Otrzymany poprzednio, (w punktach 1-8), grot zegara wsuń w rozcięcie D, tak aby podstawa grota dochodziła do małej poziomej kreski. Należy najpierw pod tarczę zegara wsunąć tę krawędź podstawy grota, bliżej której narysowana jest buzia. 11. Po poprawnym wykonaniu poleceń grot powinien znajdować się nad linią oznaczoną jako 12, tak jak na rysunku obok. 12. Zwróć uwagę na to, żeby grot sterczał prosto i nie był pochylony ani w prawo, ani w lewo. 13. Jeżeli chcesz, by Twój zegar był bardziej wytrzymały, możesz go skleić. Eksperyment – pomiar czasu 1. Doświadczenie można wykonać jedynie w słoneczny dzień, gdy Słońce nie jest ukryte za chmurami, np. stawiając zegar na parapecie okna, na które świeci Słońce. 2. Równo o godzinie 12:00 obróć zegar grotem przeciwnie do Słońca, tak by cień grota na tarczy pokrywał się dokładnie z linią oznaczoną jako 12. Zegar ustaw w takim miejscu, aby mógł tam stać aż do następnego dnia. Przyklej go do podłoża taśmą klejącą. 3. Bez przesuwania zegara obserwuj położenie cienia w czasie kolejnych pełnych godzin (o 13, 14, 15 itd.). Zapisuj na kartce, w jakiej pozycji znajduje się cień o pełnej godzinie. 4. Jeśli pogoda na to pozwoli następnego dnia (też będzie świeciło Słońce), obserwuj położenie cienia na zegarze. Zapisuj na kartce, w jakiej pozycji na skali zegara słonecznego znajduje się cień o pełnej godzinie wskazywanej przez tradycyjny zegar. 1110 9 8 7 6 1 2 13 14 • D 15 16 17 18 �A Y Z �C �C �B �B X C • LEKCJA 2 Omówienie notatek z zadania domowego lub dokończenie zad. 4-5 z poprzedniej lekcji. Czas: 15 min. Kolejne zadania proponuje się przeprowadzić w stylu metody kuli śnieżnej: Najpierw prosimy uczniów, by każdy wypisał oznaki wszystkich pór roku. Gdy uczniowie skończą już pisać samodzielnie, prosimy, by przedyskutowali swoje notatki z osobą z tej samej ławki. Po uzgodnieniu wspólnej wersji i dopisaniu odpowiednich wyrażeń, prosimy, by odpowiednie osoby się odwróciły lub przesiadły, tak by pracowano czwórkami. Następnie można przeprowadzić dyskusję w całej klasie lub poprosić, by uczniowie pracowali ósemkami. Dyskusję uczniów kończymy omówieniem wszystkich propozycji na forum całej klasy. 6. Wiesz już kiedy zaczynają się astronomiczne pory roku. Spróbuj wypisać poniżej oznaki, jakie możesz zaobserwować w przyrodzie, świadczące o rozpoczęciu danej pory roku. Czas: 20 min. Niech uczniowie wpisują jedynie te stwierdzenia, które są dla nich pewne. WIOSNA ZWIERZĘTA _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ ROŚLINY _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ POGODA ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ LATO ZWIERZĘTA _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ ROŚLINY _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ POGODA ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ JESIEŃ ZWIERZĘTA _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ ROŚLINY _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ POGODA ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ZIMA ZWIERZĘTA _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ ROŚLINY _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ POGODA ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ LEKCJA 3 Z uczniami należy wyjść poza szkołę. Do ogrodu szkolnego, parku itp. Uczniowie w czasie wycieczki powinni notować, jakie oznaki, świadczące o danej porze roku, zauważyli w przyrodzie,. Uczniowie powinni współpracować w małych grupach. (Ocenianie: Aneks punkt 12, strona 207) Jeżeli wycieczka zajmuje całą lekcję: Pod koniec lekcji rozdajemy uczniom kartki do oceny innych osób w grupie. Zadajemy uczniom do domu: A. Wpisanie obserwacji do poniższej tabelki B. Wykonanie mapy myśli odnośnie ruchu Słońca po niebie Omówienie obserwacji należy przeprowadzić na kolejnej lekcji (lekcji powtórkowej). Jeżeli wycieczka zajmuje około 30 minut lekcji: Omawiamy z uczniami ich obserwacje oraz prosimy o wpisanie obserwacji do poniższej tabelki. Pod koniec lekcji rozdajemy uczniom kartki do oceny innych osób w grupie. Zadajemy uczniom do domu wykonanie mapy myśli odnośnie ruchu Słońca po niebie. Na kolejnej lekcji należy zebrać mapy myśli w celu ich oceny. 7. Wpisz do tabeli zanotowane w czasie wycieczki oznaki pory roku. W tytule tabeli podaj nazwę obecnej kalendarzowej pory roku. Porównaj swoje spostrzeżenia z o na poprzedniej lekcji. Pora roku: ……………………………………………………. ZWIERZĘTA _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ ROŚLINY _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ POGODA ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ ________________________________________________________________ 8. Zbuduj mapę myśli wokół wyrażenia: Słońce nad widnokręgiem. (Ocenianie: Aneks punkt 4, strona 202) Zadania na myślenie naukowe. Czas (wraz z omówieniem): do 10 min. Zadania na myślenie naukowe: należy rozdać na następnej lekcji. Powinno się zabezpieczyć czas ok. 5 min po zakończeniu rozwiązywania zadań - na omówienie ich z uczniami. Prawidłowe odpowiedzi zaznaczono kolorem szarym. 1. Ola i Michał dyskutowali na lekcji o zmianie długości cienia w różnych porach roku. Ola powiedziała, że najdłuższy cień jest zawsze w zimie, niezależnie od pory dnia. Michał natomiast stwierdził, że najkrótszy cień jest zawsze w lecie i to także nie zależy od pory dnia. Zaznacz poprawną odpowiedź i uzupełnij zdanie: A. Ola miała rację, a Michał nie miał racji. B. Michał miał rację, a Ola się myli. C. Oboje mieli rację. D. Michał i Ola nie mieli racji. Zaznaczyłem/am odpowiedź _________ponieważ_____________________________________ 2. W tabeli przedstawiono tygodniową prognozę pogody dla Warszawy dla godzin okołopołudniowych. Przyglądnij się jej uważnie, a następnie odpowiedz na pytanie. (Uwaga – zadanie może mieć wiele odpowiedzi, wybierz tę, która według Ciebie jest poprawna i dobrze ją uzasadnij). dzień tygodnia: poniedz. wtorek środa czwartek piątek sobota niedziela temperatura 5 °C 8 °C 12 °C 10 °C 8 °C 5 °C 5 °C zachmurzenie małe małe brak brak średnie całkowite całkowite opady 0 mm/h 0 mm/h 0 mm/h 0 mm/h 5 mm/h 15 mm/h 10 mm/h Dobrą odpowiedzią może być każda pora roku – chodzi jednak o dobre uzasadnienie wyboru. Zakreśl kółkiem poprawną odpowiedź: Uważam, że tabela przedstawia prognozę pogody dla WIOSNY, LATA, JESIENI, ZIMY ponieważ ______________________________________________________ _______________________________________________________________ . 3. Uzupełnij brakujące informacje w tabeli: JESIEŃ 22 czerwca 23 września 22 grudnia 21 marca PRZESILENIE ZIMOWE NAJDŁUŻSZY DZIEŃ W ROKU 4. Do każdej daty wypisanej w kolumnach powyższej tabelki przyporządkuj odpowiedni rysunek. Rysunki przedstawiają cień rzucany przez patyk w czasie górowania Słońca. 5. Przeczytaj dwa poniższe zdania i odpowiedz na pytanie. DATA: DATA: DATA: DATA: W czasie wiosny dzień ma zawsze tyle samo godzin co noc. Najdłuższy dzień roku przypada w środku lata. Która odpowiedź jest poprawna? A. Pierwsze zdanie jest prawdziwe, a drugie zdanie jest fałszywe. B. Pierwsze zdanie jest fałszywe, a drugie zdanie jest prawdziwe. C. Oba zdania są prawdziwe. D. Oba zdania są fałszywe. Powtórka klasa 4 1. Małgosia zrobiła pranie. Był pochmurny i wietrzny dzień, a temperatura wynosiła około 10°C. Zamiast rozwiesić pranie w mieszkaniu, rozwiesiła je na balkonie. Czy pranie miało szanse wyschnąć? A. Tak, bo temperatura była wyższa niż 0°C, a dodatkowo wiatr pomógł w wysychaniu ubrań. B. Tak, bo ubrania zawsze schną na balkonie. C. Nie, bo było za zimno, a dodatkowo wiał chłodny wiatr. D. Nie, bo wiał zbyt silny wiatr i ubrania nie mogły spokojnie schnąć. 2. Podczas wakacji Maciek i Jacek postanowili przeprowadzić eksperyment. Nalali tyle samo wody do dwóch identycznych szklanek i na dwa takie same płaskie talerze. Jedną szklankę i jeden talerzyk postawili na parapecie, gdzie świeciło Słońce. Drugi zestaw naczyń postawili w łazience bez okien. W ciągu jednego dnia najwięcej wody wyparowało (wybierz jedną odpowiedź): A. ze szklanki stojącej na parapecie, B. ze szklanki stojącej w łazience C. z talerzyka stojącego na parapecie D. z talerzyka stojącego w łazience, E. z obu szklanek, F. z obu talerzyków, G. z obu naczyń stojących na parapecie, H. z obu naczyń stojących w łazience. 3. ponieważ (możesz wybrać kilka odpowiedzi): A. im wyższa temperatura, tym szybciej woda paruje. B. im większa powierzchnia parowania, tym szybciej woda paruje. C. im mniejsza powierzchnia parowania, tym szybciej woda paruje D. kształt naczyń nie ma znaczenia, ma znaczenie tylko temperatura E. ma znaczenie kształt naczyń, a nieważna jest temperatura. F. im ciemniej tym szybciej woda paruje. 4. W odpowiednie miejsca wpisz na rysunku poniższe zwroty: • para wodna • woda w stanie ciekłym • skraplania • spływ • opad atmosferyczny • parowanie 5. Kilka uczennic zapytano, w jaki sposób można stwierdzić obecność pary wodnej. Kasia stwierdziła, że patrząc na mgiełkę nad gotującą się wodą w garnku. Zosia odpowiedziała, że para wodna jest w chmurach, zatem obserwujemy ją, patrząc na chmury. Marysia powiedziała, że pary wodnej nie da się bezpośrednio zaobserwować. Kamila powiedziała, że można to sprawdzić chuchając na lusterko. Gdy para wodna znajduje się w wydychanym powietrzu, to lusterko pokryje się kropelkami wody. Która z dziewczynek miała rację? A. Zosia i Kasia B. Kasia i Marysia C. Marysia i Kamila D. Kamila i Zosia 6. Poniżej znajduje się tabela z tygodniową prognozą pogody dla Wrocławia. Ile dni pod rząd najdłużej będą zamarznięte kałuże? dzień tygodnia zachmurzenie/opady temperatura (°C) ciśnienie (hPa) PONIEDZIAŁEK -1 1000 WTOREK 5 995 ŚRODA -2 990 CZWARTEK -5 1000 PIĄTEK -3 1005 SOBOTA 2 1010 NIEDZIELA -5 1000 A. 7 B. 5 C. 3 D. nie wiem 7. Na mapach pogody często spotyka się oznaczenia opadów. Podpisz ich nazwy na podstawie rysunków. Obrazek opadów atmosferycznych na mapie: Nazwa: 8. Uzupełnij poniższe zdania. Podczas słonecznej pogody na wiosnę lub w lecie, gdy rano wejdziemy na trawę mogą nam się zmoczyć buty, ponieważ na trawie jest _______________ . Od jesieni aż do wiosny często w prognozie pogody można usłyszeć komunikat dla kierowców: „Kierujący samochodami muszą bardzo uważać. Marznący deszcz spowodował powstanie na drodze ___________________________” . Często podczas przymrozków trawa i drzewa mogą zostać pokryte białym kożuszkiem, pomimo że nie padał śnieg. Mówimy, że na trawie powstaje ______________________, a na drzewach _______________. 9. Przyglądnij się mapie pogody dla Polski z dnia 8 marca i wybierz odpowiednie stwierdzenia: W Krakowie 8 marca odnotowano: A. mgły B. duże zachmurzenie C. małe zachmurzenie D. całkowite zachmurzenie Jaki wiatr wiał w Krakowie 8 marca? A. Wiatr zachodni, ponieważ wieje w kierunku zachodnim. B. Wiatr zachodni, ponieważ wieje z zachodu na wschód. C. Wiatr wschodni, ponieważ wieje w kierunku wschodnim. D. Wiatr wschodni, ponieważ wieje ze wschodu na zachód. 10. Przyglądnij się wykresowi poniżej. Przedstawia on zmiany temperatury w Krakowie w ciągu jednego dnia. Pomiarów dokonywano od godziny 1 w nocy do północy. Godziny pomiarów zaznaczone zostały na dole wykresu. Po lewej stronie zaznaczono temperaturę. Odpowiedz na poniższe pytania: 1. W jakich godzinach tego dnia temperatura była najniższa? 2. W jakich godzinach tego dnia temperatura była najwyższa? 3. Czy tego dnia o szóstej rano na trawie mogła być rosa? Odpowiedź uzasadnij jednym zdaniem. 4. W poniższej tabeli zapisz temperaturę dla podanych godzin: GODZINA TEMPERATURA 6 14 20 24 11. Przyglądnij się dziennikowi pogody dla trzech dni zapisanemu poniżej. Jak uważasz, czy dziennik jest dobrze prowadzony? Data i godzina Temperatura Zachmu-rzenie Rodzaj opadów Ilość opadów Szybkość i kierunek wiatru Inne. Środa godz.: 10:00 2°C brak. brak 0 10 obrotów wiatro-mierza na minutę wiatr północny brak Czwartek godz.: 15:30 7°C małe brak 0 brak wiatru brak Piątek godz.: 17:00 3°C małe brak 0 10 obrotów wiatro-mierza na minutę wiatr zachodni brak 14. Uzupełnij poniższe zdania: Ciśnienie atmosferyczne to _________________________________________ . Ciśnienie mierzy się w _____________________________________ za pomocą ____________________ _________________ . Wiatr wieje zawsze od miejsca o _____________________ ciśnieniu do miejsca o _____________________ ciśnieniu. 15. Ola i Michał dyskutowali na lekcji o zmianie długości cienia w różnych porach roku. Ola powiedziała, że najdłuższy cień jest zawsze w zimie, niezależnie od pory dnia. Michał natomiast stwierdził, że najkrótszy cień jest zawsze w lecie i to także nie zależy od pory dnia. Zaznacz poprawną odpowiedź i uzupełnij zdanie: A. Ola miała rację, a Michał nie miał racji. B. Michał miał rację, a Ola się myli. C. Oboje mieli rację. D. Michał i Ola nie mieli racji. Zaznaczyłem/am odpowiedź _______ ponieważ _____________________________________ 16. W tabeli przedstawiono tygodniową prognozę pogody dla Krakowa dla godzin okołopołudniowych. Przyglądnij się jej uważnie, a następnie zakreśl prawidłowe stwierdzenie i wpisz jego uzasadnienie. (Uwaga – zadanie może mieć wiele odpowiedzi, wybierz tę, która według Ciebie jest poprawna i dobrze ją uzasadnij). dzień tygodnia: poniedziałek wtorek środa czwartek piątek sobota niedziela temperatura 5 °C 8 °C 12 °C 10 °C 8 °C 5 °C 5 °C zachmurzenie małe małe brak brak średnie całkowite całkowite opady 0 mm/h 0 mm/h 0 mm/h 0 mm/h 5 mm/h 15 mm/h 10 mm/h Zakreśl kółkiem swoją odpowiedź: Uważam, że tabela przedstawia prognozę pogody dla WIOSNY, LATA, JESIENI, ZIMY ponieważ: ____________________________________________________________________ 17. Uzupełnij brakujące informacje w tabeli: JESIEŃ 22 czerwca 23 września 22 grudnia 21 marca PRZESILENIE ZIMOWE NAJDŁUŻSZY DZIEŃ W ROKU 18. Do każdej daty wypisanej w kolumnach powyższej tabelki przyporządkuj odpowiedni rysunek. Rysunki przedstawiają cień rzucany przez patyk w czasie górowania Słońca. 19. Przeczytaj poniższe dwa zdania i odpowiedz na pytanie. DATA: DATA: DATA: DATA: W czasie wiosny dzień ma zawsze tyle samo godzin co noc. Najdłuższy dzień roku przypada w środku lata. Która odpowiedź jest poprawna: A. Pierwsze zdanie jest prawdziwe, a drugie zdanie jest fałszywe. B. Pierwsze zdanie jest fałszywe, a drugie zdanie jest prawdziwe. C. Oba zdania są prawdziwe. D. Oba zdania są fałszywe. Sprawdzian z modułów: Woda i jej przemiany, pogoda i jej składniki, Słońce nad widnokręgiem Czas 45 min ………………………..………………. IMIĘ I NAZWISKO UCZNIA 1. W wykropkowanych miejscach wpisz odpowiednie nazwy stanów skupienia oraz przemian dotyczące dowolnej cieczy. 2. Zaznacz i podpisz na rysunku poniżej, w którym miejscu następuje parowanie, a w którym opad atmosferyczny 3. Napisz i wyjaśnij przynajmniej dwa powody, dla których pranie szybciej wyschnie rozwieszone na balkonie niż zwinięte w pralce. 4. Woda zamarza poniżej 0°C. Postaw hipotezę i zaplanuj eksperyment, w którym można znaleźć choćby częściową odpowiedź na poniższe pytanie badawcze. Pytanie: od czego zależy szybkość zamarzania wody? Hipoteza Przypuszczam, że Materiały Przyrządy Plan 5. Przyglądnij się poniższej mapce, a następnie odpowiedz na pytanie. 6. Połącz odpowiednie pola po prawej stronie z polami po stronie lewej. Pamiętaj, że może się zdarzyć, że jakieś pole nie ma połączeń. 7. Przyglądnij się wykresowi poniżej. Wykres ten przedstawia zmiany temperatury w ciągu pewnego dnia w Krakowie. Pomiary wykonywano od godziny pierwszej w nocy do północy. Godziny pomiarów zaznaczone są na dole wykresu. Po lewej stronie zaznaczona jest temperatura. 10. Uzupełnij poniższy fragment mapy myśli wpisując odpowiednie pory roku oraz nazwy dni ich rozpoczęcia. Jeśli pamiętasz konkretne daty możesz je dopisać, ale nie są one obowiązkowe. 11. Przeczytaj poniższe dwa zdania i odpowiedz na pytanie. Ruch Słońca po niebie nazywamy pozornym ponieważ to Ziemia krąży wokół Słońca, a nie Słońce wokół Ziemi. Najkrótszy dzień roku jest końcem jesieni i początkiem zimy. Która odpowiedź jest poprawna: A. Pierwsze zdanie jest prawdziwe, a drugie zdanie jest fałszywe. B. Pierwsze zdanie jest fałszywe, a drugie zdanie jest prawdziwe. C. Oba zdania są prawdziwe. D. Oba zdania są fałszywe. MODUŁY LEKCYJNE DLA KLASY 5 Moduł: Z czego zbudowany jest świat? Czas trwania: 1 x 45 minut Podstawa programowa 3.4 – posługuje się pojęciem drobina jako najmniejszym elementem budującym materię, prezentuje zapomocą modelu drobinowego trzy stany skupienia ciał (substancji) 3.5 – opisuje skład materii jako zbiór rożnego rodzaju drobin tworzących rożne substancje i ich mieszaniny 6.1 – wymienia znane właściwości substancji (woda, cukier, sól kuchenna) i ich mieszanin (ocet, sok cytrynowy) występujące w jego otoczeniu Materiały i przyrządy do przygotowania: 1. Kostki mydła tego samego rodzaju 2. Cukier, sól, ocet 3. Folia aluminiowa 4. Kubeczki (po 1 na dziecko) 5. Szczelnie zamykane szklane słoiczki z olejem (po 1 na cztery osoby) 6. Szczelnie zamykane szklane słoiczki lub buteleczki z powietrzem (po 1 na cztery osoby) 7. Szczelnie zamykane szklane słoiczki słoiczki z oparami olejków eterycznych (po 1 na cztery osoby). Naczynia należy przygotować conajmniej kilka godzin przed lekcją, wpuszczając do każdego z nich po 1-3 krople olejku eterycznego i szczelnie je zamykając. 8. Termos z kostkami lodu 9. Termometr 0 – 100oC 10. Koszyczki spożywcze (małe koszyczki plastikowe do porządkowania materiałów) 11. Talerzyki lub chusteczki higieniczne 12. Karty pracy 13. Karty Laboratoryjne (załączone na na str.216) 14. Zadania na myślenie naukowe (na końcu każdej lekcji) LEKCJA 1. Burza mózgów dotycząca budowy otaczającego nas świata. (Ocenianie: Aneks punkt 1, strona 199). Czas: 5 min. 1. Z czego zbudowany jest świat? Przedmioty, powietrze, duże i małe obiekty. Jeśli od razu wymienią ATOMY, to ich zawrócić, żeby zaczęli od tego, co widać 2. Tak, to wszystko nazywamy materią. A przedmioty/obiekty – z czego są zbudowane? 3. Czy cały ołówek jest tak samo zbudowany? NIE 4. Czy dwa kawałki tego samego papieru są tak samo zbudowane? TAK 5. Czy te najmniejsze kawałki są widoczne gołym okiem? NIE 6. A czy widać je pod mikroskopem optycznym? NIE, bo są za małe 7. Jak mogą się nazywać te małe elementy? Atomy, cząsteczki. Mówimy na nie DROBINY Z dyskusji powinno wyniknąć, że świat zbudowany jest z małych kawałków (DROBIN), niewidocznych gołym okiem oraz, MATERIA zbudowana jest z substancji, a w każdej substancji drobiny są jednakowe lub kilku rodzajów, ale jednorodnie ze sobą wymieszane. UCZNIOWIE POWINNI PODPISAĆ KARTY PRACY TUŻ PO ICH OTRZYMANIU 1. Zgodnie z tym, co zostało ustalone w dyskusji, podpisz poniższe rysunki: Czas 3 min. Czy substancje można by jakoś podzielić na kategorie, czyli pogrupować? 2. Wyobraź sobie, że przed tobą zgromadzono: wodę, mleko, ser biały, ser żółty, ziarna świeżej kukurydzy i popcorn (bez łupinek). Przedyskutujcie w parach, w jaki sposób można pogrupować te substancje. Należy wybrać kategorię, na przykład: „smak” oraz jej różne rodzaje, na przykład: „słodki”, „gorzki”, „słony”, „kwaśny”. Wymyślcie swoją własną kategorię i jej rodzaje, i wpiszcie je w szare pola w tabelce. Wypełnijcie tabelkę, wstawiając krzyżyki w odpowiednie miejsca. (Ocenianie: Aneks punkt 13, strona 208). Czas 10 min. Kategorie to np.: barwa, z czego powstało, zapach, konsystencja (stan skupienia), jednolitość (ziarnistość) substancja właściwość zapach barwa 4. Wymienione substancje znajdują się w różnych stanach skupienia. Pogrupuj ze względu na stan skupienia substancje, które właśnie zbadaliście i wpisz je poniżej. Czas 3 min. Jeśli do końca lekcji zostało nie mniej niż 20 min. można zgromadzić ok. 10 uczniów pod tablicą i poprosić ich o zaprezentowanie, w jaki sposób zachowują się drobiny w ciele stałym, cieczy i gazie. Jeśli nie ma na to czasu – powinni to wymyśleć w parach. Jeśli to tylko możliwe, trzeba postawić na widoku całej klasy 3 szklanki: pustą, z wodą (wypełnioną do połowy) oraz z kostką jakiegoś ciała stałego. Poniżej znajdują się trzy słoiki. Przedstaw za pomocą rysunków, w jaki sposób może wyglądać ułożenie cząsteczek (drobin substancji) w różnych stanach skupienia. Czas 4 min. Zależy nam na tym, aby narysowali model cząsteczkowy: małej kostki ciała stałego (np. my-dła), leżącej na dnie słoika, cieczy wypełniającej tylko część słoika oraz gazu wypełniającego cały słoik. Tym sposobem nie tylko zilustrują odległości pomiędzy drobinami, ale także kształt przyjmowany przez substancję w różnych stanach skupienia i zajmowaną przez nią w tych stanach objętość. MODEL DROBINOWY Podsumowanie rysunków – rysunek na tablicy Zapisz w tabeli poniżej: Czas 3 min. W tym czasie należy zagotować wodę w czajniku oraz wyłożyć kostki lodu na talerzyki lub chusteczki higieniczne. • w jaki sposób i jak szybko poruszają się cząsteczki w różnych stanach skupienia (użyj wyrażeń: „bardzo szybko we wszystkie strony”, „szybko we wszystkie strony”, „tylko drgają, ale się nie przemieszczają”) • jak silnie przyciągają się cząsteczki w różnych stanach skupienia (użyj wyrażeń: „bardzo silnie się przyciągają”, „silnie się przyciągają”, „bardzo słabo się przyciągają”) GAZY CIECZE CIAŁA STAŁE RUCH SIŁA 5. Czy substancja wygląda tak samo, czy w różny sposób, gdy znajduje się w różnych stanach skupienia? Czas 5 min. Pokaz – obserwowanie pary wodnej nad dzióbkiem czajnika, wody oraz kostek lodu. Podpisz w odpowiednich miejscach: para wodna, woda, lód oraz ciało stałe, ciecz, gaz Wniosek Ta sama substancja może występować Pytanie na przyszłość: Co trzeba zrobić, aby substancja zmieniła swój stan skupienia? Pytanie to ma być pomostem pomiędzy lekcją obecną, a następnymi. Zadania na myślenie naukowe. Czas (wraz z omówieniem): do 10 min. Zadania na myślenie naukowe: należy rozdać na następnej lekcji. Powinno się zabezpieczyć czas ok. 5 min po zakończeniu rozwiązywania zadań - na omówienie ich z uczniami. Prawidłowe odpowiedzi zaznaczono kolorem szarym. 1. Połącz strzałkami substancje i stany skupienia, w których występują one w życiu codziennym. wosk z zgaszonej świecy benzyna ocet plastelina tlen wata cukrowa ryż wosk tuż pod knotem zapalonej świecy CIAŁO STAŁE CIECZ GAZ 3. Połowę słoika wypełnia woda. Wrzucono do niej kostkę do gry. Narysuj model cząsteczkowy wszystkich substancji znajdujących się wewnątrz słoika. Nie rysuj ani drobin słoika ani drobin jego pokrywki. Poeksperymentujmy więcej – czyli domowe zadanie doświadczalne Zadanie jest nieobowiązkowe (Ocenianie: Aneks punkt 15, strona 208). Co się dzieje z lodem pod naciskiem?1 Przygotuj: • cienki, giętki drucik bez izolacji o długości ok. 35cm • jedno plastikowe, prostopadłościenne pudełko po margarynie lub serku • 2 małe siatki - jednorazówki • 4 puste butelki plastikowe lub kartony po napojach o pojemności 1 l każdy • 2 twarde krzesła kuchenne (bez materiałowego obicia) lub inne meble tej wysokości • linijkę, • nożyczki, • zegarek Zadanie: 1. Nalej do pudełka tyle wody, aby jej głębokość wynosiła około 2 cm. 2. Włóż pudełko z wodą do zamrażalnika i odczekaj 3 godziny. 3. Sprawdź, czy woda całkowicie zamarzła - naciśnij powierzchnię lodu i zaobserwuj, czy widać pod nią ciecz. Jeśli tak, to włóż pudełko do zamrażalnika na kolejną godzinę. 4. Napełnij wszystkie butelki (lub kartony) wodą z kranu. 5. Do każdej siatki jednorazówki włóż po dwie litrowe butelki lub po dwa kartony z wodą. 6. Odmierz i utnij kawałek drutu o długości około 35 cm. 7. Połącz obie siatki drutem tak, aby pomiędzy nimi pozostał kawałek drutu o długości 7-10 cm. Chwytając za drucik, delikatnie podnieś siatki i sprawdź, czy połączenie nie zrywa się. Wskazówka: Jeśli drucik się rozerwał, zastąp go innym, nieco grubszym. Eksperyment: 1. Wyciągnij bryłę lodu z pudełka i oprzyj na siedzeniach krzeseł tak, aby lód tworzył „most” pomiędzy nimi. Hipoteza Co się stanie po nałożeniu na bryłę lodu drucika ze zwisającymi ciężarami? Hipoteza Doświadczenie inspirowane eksperymentem przygotowanym na Ogólnopolski Konkurs Nauk Przyrodniczych „Świetlik”. Wykorzystano za zgodą Zarządu Fundacji Akademia Młodych Odkrywców 2. Ostrożnie podnieś obie połączone siatki i zawieś je na bryle lodu tak, aby drut leżał na lodzie, a siatki z ładunkiem swobodnie zwisały po obu stronach lodowego mostu, każda około 5-10 cm nad ziemią. Siatki nie powinny się o nic opierać, ani stykać ze sobą. 3. Przez następne 10-20 minut obserwuj, co się dzieje z drucikiem i lodem. Obserwacja: 1. Czy drucik zagłębił się w bryle lodu, czy pozostał na jej powierzchni? 2. Opisz, co się działo z drucikiem podczas całego eksperymentu 3. Narysuj rysunek lub wklej zdjęcie Twojego dokumentujące twój eksperyment. Wniosek Dlaczego lód topniał? Lód topnieje nie tylko pod wpływem podwyższenia temperatury powyżej , ale także Komentarz do doświadczenia: Co się dzieje z lodem pod naciskiem znajduje się na stronie Ogólnopolskiego Konkursu Nauk Przyrodniczych „Świetlik”: www.swietlik.edu.pl (wolny dostęp). Należy z uczniami omówić doświadczenie na podstawie tego komentarza. Moduł: Właściwości ciał stałych Czas trwania: 2 x 45 minut Podstawa programowa 3.6 – prezentuje na modelu drobinowym właściwości ciał stałych, cieczy i gazów (kształt, ściśliwość) 6.4 – podaje przykłady przedmiotów wykonanych z substancji kruchych, sprężystych i plastycznych 6.5 – podaje przykłady zastosowania rożnych substancji w przedmiotach codziennego użytku odwołując się do właściwości tych substancji 10.7 – bada i opisuje właściwości magnesów oraz ich wzajemne oddziaływania, a także oddziaływania na rożne substancje Materiały i przyrządy do przygotowania: 1. Termos z kostkami lodu 2. Herbatniki 3. Kreda 4. Plastelina – 4 pudełka 5. Folia aluminiowa 6. Gąbki – po jednej na 4 osoby 7. Wykałaczki 8. Gumki recepturki 9. Sprężynki 10. Magnesy 11. Różne materiały magnetyczne i niemagnetyczne (m.in. puszka aluminiowa i miedź oraz różne monety groszowe starego i nowego typu) 12. Kubeczek 13. Szklanki – po jednej na ucznia 14. Linijki – po jednej na ucznia 15. Młotek 16. Termometr o zakresie 0 – 100°C 17. Kompas 18. Taśmy izolacyjne 19. Spinacze biurowe 20. Płaska prostokątna lub kwadratowa miska 21. Okulary ochronne 22. Koszyczki spożywcze (małe koszyczki plastikowe do porządkowania materiałów) 23. Karty pracy 24. Karty Laboratoryjne (załączone na str.216) 25. Zadania na myślenie naukowe (na końcu każdej lekcji) LEKCJA 1. Burza mózgów dotycząca zmian stanów skupienia. (Ocenianie: Aneks punkt 1, strona 199). Czas: 3 min. 1. Jakie znacie stany skupienia substancji? 2. Czy substancja może zmienić swój stan skupienia? Jakie znacie przykłady? 3. Co trzeba zrobić, aby substancja zmieniła swój stan skupienia? Czy można zrobić to w inny sposób? 4. Jak wygląda lodowisko, na którym jeżdżą łyżwiarze? Dlaczego podczas jazdy na lodowisku zostają na nim białe ślady? Czy działoby się tak, gdyby łyżwy wyglądały jak snowboard? 5. Co to znaczy „skraplać”? Czy możecie podać przykłady? 6. Co to znaczy „krzepnąć”? Czy możecie podać przykłady? Należy zwracać uwagę na to, że krzepnięcię nie może być używane wymiennie z zamarzaniem UCZNIOWIE POWINNI PODPISAĆ KARTY PRACY TUŻ PO ICH OTRZYMANIU 1. Napisz, w jaki sposób można przeprowadzić substancję z jednego stanu skupienia w drugi. Czas 5 min. Jak mogą nazywać się procesy, podczas których gaz zamienia się w ciecz, a ciecz w ciało stałe? Nazwy wpisz nad strzałkami na rysunku poniżej. Nad strzałkami powinny się pojawić slowa „skraplanie” i „krzepnięcie” Na powyższej grubej linii dorysuj strzałkę, która będzie wskazywać wzrost temperatury. Linia ze strzałką powinny wspólnie tworzyć oś. Poniżej znajduje się oś temperatury wraz z zaznaczonymi dwoma temperaturami charakterystycznymi dla wody. Podpisz w ramkach: „woda”, „lód”, „para wodna” Zastanów się, czy inne substancje mają tę samą temperaturę skraplania i krzepnięcia, co woda. Podaj przykłady na potwierdzenie swojej odpowiedzi. 2. Weź do ręki ołówek lub kredkę. Zmierz linijką długość i szerokość przedmiotu. Praca indywidualna. Czas 5 min Pomiar 1 Długość: __________________ Szerokość: __________________ Postaraj się ścisnąć przedmiot, które przed chwilą mierzyłeś. Uważaj, żeby go nie złamać! Ponownie zmierz długość i szerokość przedmiotu. Pomiar 2 Długość: __________________ Szerokość: __________________ Wniosek Można zapytać kilku uczniów o ich wnioski. 3. Co to jest objętość ciała? Czas 5 min. BURZA MÓZGÓW dotycząca pojęcia objętości 1. Co to jest objętość przedmiotu? 2. Jak można zmierzyć objętość tego przedmiotu? 3. A jak można by zmierzyć tę objętość, gdybyśmy mogli przedmiot zanurzyć w wodzie? Pokaz ilustrujący: Na widoku klasy umieścić szklankę całkowicie wypełnioną wodą i ustawioną na spodeczku. Włożyć do niej ostrożnie jakiś przedmiot. Pokazać, że woda się wylała. 4. Ile wody się wylało? Objętość przedmiotu to ____________________________________________ 5. W jaki sposób moglibyście wyznaczyć objętość swojego ciała? Nalać wody do wanny do pewnego poziomu. Zaznaczyć ten poziom. Zanurzyć się całkowicie w wodzie. Zaznaczyć drugi poziom. Wasze ciało ma taką objętość, jak PRZESTRZEŃ w wannie pomiędzy jednym poziomem, a drugim. Wniosek Jeżeli przedmiot zanurzamy w cieczy, to zajmuje on część przestrzeni, którą wcześniej zajmowała ciecz. Dlatego poziom cieczy się podwyższa. Narysuj to na przykładzie szklanki częściowo wypełnionej wodą, do której wrzucamy mały przedmiot. Jeśli chcemy zmierzyć objętość całego przedmiotu, to powinieni on ____________________ ________________________ w cieczy. 4. Zaplanuj doświadczenie, w którym sprawdzisz, czy zmiana kształtu przedmiotu powoduje zmianę jego objętości. (Ocenianie: Aneks punkt 6, strona 202). Wypełnij kartę pracy laboratoryjnej. Praca w parach. Czas 10 min. Klasa zostaje podzielona na grupy. Wszystkim uczniom należy rozdać Karty Laboratoryjne (załączone na na str.216). Podziału na grupy można dokonać na różne sposoby – tę kwestię pozostawiamy nauczycielowi. Podziału tego można dokonać na różne sposoby (jednorodne lub niejednorodne ze względu na płeć, umiejętności itp., z doboru dokonanego przez nauczyciela lub samych uczniów). Po wykonaniu obu doświadczeń, należy zapytać na forum klasy, jakie są wnioski z obu eksperymentów i ustalić jeden wniosek, w którym padnie sformułowanie, że CIAŁA STAŁE SĄ NIEŚCIŚLIWE, TO ZNACZY, ŻE NIE ZMIENIAJĄ SWOJEJ OBJĘTOŚCI BURZA MÓZGÓW dotycząca zmian stanów skupienia. (Ocenianie: Aneks punkt 1 na stronie 199). Czas: 3 min. 1. Jakie jeszcze właściwości mogą mieć ciała stałe? 2. Jak zachowuje się plastelina pod wpływem zgniatania? Czy plastelina jest ściśliwa? Jak można by nazwać cechę plasteliny widoczną podczas zgniatania? Można na tablicy napisać WŁAŚCIWOŚCI CIAŁ STAŁYCH a pod spodem wyraz PLASTYCZNOŚĆ 3. Czy wszystkie ciała stałe są plastyczne? 4. Co może się stać z innymi ciałami stałymi pod wpływem naszego działania? Na przykład – pod wpływem uderzenia? 5. Po otrzymaniu odpowiedzi od uczniów na tablicy należy napisać KRUCHOŚĆ 6. A czy są jakieś ciała ani kruche, ani plastyczne? 7. Po otrzymaniu odpowiedzi od uczniów na tablicy należy napisać TWARDOŚĆ, SPRĘŻYSTOŚĆ 5. Poniżej zapisaliśmy właściwości ciał stałych. Obok nazw napisz swoimi słowami, co może oznaczać dana właściwość. Czas 4 min. PLASTYCZNOŚĆ SPRĘŻYSTOŚĆ KRUCHOŚĆ TWARDOŚĆ Zdania mogą mieć różną formę, np. „Ciała stałe o dużej sprężystości…”, „Jeśli ciało jest sprężyste…”, „Ciała, które ….. nazywamy sprężystymi” itp. Generalna klasyfikacja: SPRĘŻYSTE – po naciśnięciu lub rozciągnięciu wracają do swojego pierwotnego kształtu PLASTYCZNE – po odkształceniu zachowują nadany im kształt KRUCHE – przy próbie zmiany ich kształtu pękają, kruszą się lub tłuką TWARDE – nie dają się odkształcić (po naciśnięciu nie pozostaje żaden ślad) Należy wybiórczo zapytać 2-4 uczniów, co napisali przy każdej właściwości. Następnie uczniowie zapisują uzgodnioną notatkę: WŁAŚCIWOŚCI MECHANICZNE CIAŁ STAŁYCH Czas 4 min. Ciała plastyczne to takie, Ciała sprężyste to takie, Ciała sprężyste to takie, Ciała kruche to takie, Ciała twarde to takie, Zadania na myślenie naukowe. Czas (wraz z omówieniem): do 10 min. Zadania na myślenie naukowe: należy rozdać na następnej lekcji. Powinno się zabezpieczyć czas ok. 5 min po zakończeniu rozwiązywania zadań - na omówienie ich z uczniami. Prawidłowe odpowiedzi zaznaczono kolorem szarym. 1. Na osi poniżej zaznaczono kropkami sześć różnych temperatur bez podawania ich wartości. Podpisz w okienkach, w jakim stanie skupienia jest woda w tych temperaturach. Napisz, czy musisz znać dokładne wartości temperatur, aby rozwiązać to zadanie. 2. Poniżej przedstawiono oś temperatury, na której zaznaczono dwie temperatury – krzepnięcia i skraplania jakiejś nie znanej nam bliżej substancji. Podpisz nazwy stanów skupienia, w których znajduje się ta substancja w temperaturach zaznaczonych na osi kropkami. Tkrzepnięcia Tskraplania T 3. Połącz strzałkami przedmioty i substancje z właściwościami mechanicznymi, które je cechują. glina tuż po wydobyciu z ziemi ciastolina szkło sprężynka śruba balon piłka gumowa nożyczki styropian KRUCHE TWARDE SPRĘŻYSTE PLASTYCZNE LEKCJA 2. Pracę rozpoczynamy od wykonania doświadczenia UCZNIOWIE POWINNI PODPISAĆ KARTY PRACY TUŻ PO ICH OTRZYMANIU 1. Zaplanuj i przeprowadź doświadczenie, w którym wybierzesz przynajmniej osiem przedmiotów znajdujących się w klasie i sprawdzisz, jaka jest ich właściwość (sprężystość, kruchość, plastyczność, twardość). Gdy wymyślisz zestaw przedmiotów, zapytaj nauczyciela, czy jest on dostępny. Praca w parach lub czwórkach. (Ocenianie: Aneks punkt 16 na stronie 209). Czas 15 min. Żeby nie sugerować niczego uczniom, nie należy im pokazywać, jakie przedmioty znajdują się w pudełku eksperymentalnym. Uczniowie przeprowadzają eksperyment w parach lub czwórkami. Propozycje przedmiotów: Plan doświadczenia: Wybrane i dostępne przedmioty wpisz do tabeli poniżej. obiekt właściwość plastyczność sprężystość kruchość twardość Zbadaj właściwości mechaniczne wybranych przez siebie substancji, a następnie wstaw krzyżyki w odpowiednich miejscach w tabeli. Podsumowanie – prezentacja wyników poszczególnych grup (nie muszą prezentować na środku klasy) Na podstawie eksperymentów wykonanych przez innych uczniów, zapisz poniżej przykłady ciał stałych o różnych właściwościach mechanicznych. Ciała plastyczne: Ciała sprężyste: Ciała kruche: Ciała twarde: BURZA MÓZGÓW dotycząca magnesów. (Ocenianie: Aneks punkt 1, strona 199). Czas 7 min. 1. Jakie jeszcze właściwości mogą mieć ciała stałe? 2. Skąd pochodzi nazwa magnes? Z miejscowości Magnesia w Azji, gdzie w 1500 r p.n.e. odkryto złoża magnetytu – minerału przyciągającego kawałki żelaza. 3. Czy magnes ma coś wspólnego z magnezem? Są to zupełnie inne substancje 4. Czy siła magnetyczna pochodząca od magnesu jest w całym magnesie taka sama? Jakie są różnice? Magnes ma dwie strony. Każda z nich zachowuje się inaczej. Jak nazywają się te miejsca, które oddziałują najsilniej magnetycznie?. Jakim symbolami je rozróżniamy? 5. Jak zachowują się te same bieguny zbliżone do siebie? 6. Jak zachowują się różne bieguny zbliżone do siebie? 7. Czy magnes może też oddziaływać z innymi przedmiotami, które nie są magnesami? 8. Jakie to rodzaje materiałów? 9. W jakim przyrządzie nawigacyjnym znajduje się magnes? Do czego służy ten przyrząd? 2. Weźcie do rąk jeden magnes bez oznaczonych biegunów. Zbliżcie go do igły kompasu. Odwróćcie magnes i ponownie zbliżcie go do igły kompasu. Oznaczcie bieguny swojego magnesu (N) i (S). Narysujcie odpowiedni rysunek, na którym znajdzie się magnes i kompas. Praca w parach. Czas 7 min. Weźcie do rąk dwa magnesy bez oznaczeń biegunów. Zbliżcie je do siebie. Co się dzieje? Odwróćcie tylko jeden z magnesów i ponownie spróbujcie zbliżyć do siebie oba magnesy. Co się dzieje? Czy używając tylko nieoznakowanych magnesów możecie ustalić, który z ich biegunów jest północny (N), a który południowy (S)? Dlaczego? 3. Pracując w parach ustalcie, które materiały są przyciągane przez magnes, a które nie. Czas 5 min. Uczniowie sprawdzają przyciąganie przez magnes przedmiotów wykonanych z różnych substancji, m. in. powinny to być miedź i aluminium oraz monety groszowe starsze i najnowsze. Monety 10 gr, 20 gr i 50 gr zrobione są z miedzioniklu (ani miedź ani nikiel nie oddziałują z magnesami). Monety 1 gr, 2 gr i 5 gr starszego typu zrobione są z mosiądzu manganowego (i też nie oddziałują z magnesami). Monety 1 gr, 2 gr i 5 gr najnowszego typu (błyszczące) zrobione są ze stali pokrytej warstwą mosiądzu i jako jedyne oddziałują z magnesami. METALE NIEMETALE oddziałują z magnesami nie oddziałują z magnesami oddziałują z magnesami nie oddziałują z magnesami Na postawie tabeli napiszcie wnioski ogólne. Magnesy oddziałują tylko z Magnesy oddziałują ze wszystkimi / z niektórymi 4. W życiu codziennym człowiek wykorzystuje różne właściwości ciał stałych. Uzupełnij poniższą tabelę przykładami z życia, ilustrującymi wykorzystanie poszczególnych właściwości. Możesz wykorzystać informacje znalezione w Internecie. Czas 6 min. To zadanie może być zadaniem domowym. WŁAŚCIWOŚĆ SUBSTANCJA PRZYKŁADY ZASTOSOWANIA? SPRĘŻYSTOŚĆ KRUCHOŚĆ TWARDOŚĆ PLASTYCZNOŚĆ WŁAŚCIWOŚCI MAGNETYCZNE Zadania na myślenie naukowe. Czas (wraz z omówieniem): do 10 min. Zadania na myślenie naukowe: należy rozdać na następnej lekcji. Powinno się zabezpieczyć czas ok. 5 min po zakończeniu rozwiązywania zadań - na omówienie ich z uczniami. Prawidłowe odpowiedzi zaznaczono kolorem szarym. 1. Połącz przedmioty i substancje z odpowiednimi wyrażeniami dotyczącymi ich oddziaływania z magnesami. aluminium szkło plastik stal drewno balon gumka do mazania gąbka do kąpieli mydło śruba moneta 10 gr z miedzioniklu ODDZIAŁUJE Z MAGNESAMI NIE ODDZIAŁUJE Z MAGNESEM 2. W wannie znajduje się odpływ wykonany z metalu. Pewnego dnia odpływ się zatkał i tato chciał go odetkać substancją do udrożniania rur kanalizacyjnych. Na opakowaniu znalazł ostrzeżenie, że substancji nie wolno stosować do instalacji z aluminium. Tato nie pamięta, czy odpływ wykonano ze stali, czy z aluminium. Co powinien zrobić, aby upewnić się, że odpływ w jego łazience nie jest wykonany z aluminium? A. wsypać substancję do udrożniania rur kanalizacyjnych i sprawdzić, co się stanie B. użyć magnesu do sprawdzenia, czy substancja, z której wykonano odpływ przyciąga magnes C. sprawdzić kolor materiału, z którego wykonano odpływ jest D. nalać trochę wody do odpływu i sprawdzić zmianę jej koloru Moduł: Właściwości cieczy Czas trwania: 2 x 45 minut Podstawa programowa 3.6 – prezentuje na modelu drobinowym właściwości ciał stałych, cieczy i gazów (kształt, ściśliwość) 3.7 – podaje przykłady ruchu drobin w gazach i cieczach (dyfuzja) oraz przedstawia te zjawiska na modelulub schematycznym rysunku 14.4 – podaje i bada doświadczalnie czynniki wywołujące topnienie i krzepnięcie (temperatura) oraz parowanie i skraplanie (temperatura, ruch powietrza, rodzaj cieczy, wielkość powierzchni) Materiały i przyrządy do przygotowania: 1. Woda 2. Atrament w jednorazowych nabojach 3. Benzyna ekstrakcyjna, perfumy, olej 4. Czyste kartki papieru 5. Strzykawki o różnej pojemności (2 różne objętości na grupę 4 osób) z podziałkami 6. Szklanki (po 2 na parę) 7. Cylindry miarowe lub miarowe naczynia kuchenne z podziałką (po 2 na grupę czteroosobową) 8. Mały talerzyk (po 1 na parę) 9. Mazaki (po 1 na parę) 10. Ręcznik papierowy 11. Koszyczki laboratoryjne 12. Karty pracy 13. Karty Laboratoryjne (załączone na str.216) 14. Zadania na myślenie naukowe (na końcu każdej lekcji) LEKCJA 1 Burza mózgów dotycząca cieczy i stanu ciekłego. (Ocenianie: Aneks punkt 1, strona 199). Czas: 5 min. 1. Jak zachowują się cząsteczki w cieczy? 2. Jak zachowują się cząsteczki w cieczy w porównaniu z ich zachowaniem w ciele stałym? Większa ruchliwość, słabsze oddziaływanie, 3. Jak ogólnie wyglądają ciecze w porównaniu z ciałami stałymi? Czym się różnią ciało stałe i ciecz tej samej substancji? Nie przyjmują swojego własnego kształtu, tylko kształt naczynia 4. Czy ciecze można ścisnąć? *różne pomysły… Będziemy to dzisiaj sprawdzać 5. Czy znacie jeszcze jakieś właściwości cieczy? Może ktoś wymyśli dyfuzję; jesli nie, to będzie o niej mowa w dalszej częśći. UCZNIOWIE POWINNI PODPISAĆ KARTY PRACY TUŻ PO ICH OTRZYMANIU 1. Zastanów się, czy kształt naczynia wpływa na kształt cieczy Czas 5 min. Zilustruj swoje zdanie rysunkiem. 2. W jaki sposób mierzymy objętość cieczy? Czas 5 min. Można pomóc uczniom rysując rysunek na tablicy Potrzebne jest nam naczynie z podziałką. Przyglądnij się strzykawce oraz cylindrowi miarowemu. Co na nich widzisz? Narysuj strzykawkę i menzurkę. Na strzykawce narysuj podziałkę od 0 do 50 ml (czytaj: mi lilitrów), a na menzurce – podziałkę od 0 do 500 ml. Zaznacz w strzykawce poziom cieczy równy 10 ml. Zaznacz w cylindrze poziom cieczy równy 200 ml. Strzykawka Menzurka Objętość naczynia potocznie nazywamy jego pojemnością. Jaka jest objętość narysowanych przez ciebie przyrządów pomiarowych? Objętość strzykawki . Objętość menzurki . Trzeba uczniom zwrócić uwagę, że objętość jest większa od maksymalnej liczby znajdującej się na podziałce oraz, że aby zmierzyć precyzyjnie objętość cieczy, nie możemy nalać jej więcej niż do wysokości maksymalnej podziałki. 3. Jaką objętość ma zwykła szklanka? (Ocenianie: Aneks punkt 17, strona 210). Czas 5 min Uwaga, zdarza się, że komercyjnie sprzedawane przyrządy szkolne mają niedokładne podziałki pomiarowe. Nauczyciel musi sprawdzić poprawność podziałek wszystkich przyrządów przed lekcją. Nalej do szklanki pełno wody. Postaw na talerzyku menzurkę. Wlej do menzurki całą wodę ze szklanki. Wniosek Objętość jednej szklanki to . Czy wszystkie kubki i szklanki mają taką samą pojemność? Praca w parach. 4. Czy objętość naczynia wpływa na objętość cieczy? Pracując w parach, postawcie hipotezę, zaplanujcie doświadczenie i wykonajcie ekspe ryment. Wypełnijcie kartę pracy laboratoryjnej. Karta pracy laboratoryjnej znajduje się na końcu skryptu. (Ocenianie: Aneks punkt 6, strona 202). Czas 8 min. Na kracie pracy laboratoryjnej w miejscu na nazwę doświadczenia wpisz: Badanie zależności objętości cieczy od objętości naczynia Praca w parach 5. Czy ciecz jest ściśliwa? Pracując w parach, postawcie hipotezę, zaplanujcie doświadczenie i wykonajcie eksperyment. Wypełnijcie kartę pracy laboratoryjnej. Karta pracy laboratoryjnej znajduje się na końcu skryptu. (Ocenianie: Aneks punkt 6, strona 202). Czas 8 min. Jeśli zostało zbyt mało czasu, można poprosić uczniów tylko o postawienie hipotez, a plan doświadczenia podyktować. Na kracie pracy laboratoryjnej w miejscu na nazwę doświadczenia wpisz: Badanie ściśliwości cieczy Po wykonaniu obu doświadczeń, należy zapytać na forum klasy, jakie są wnioski z obu eksperymentów i ustalić jeden wniosek, w którym padnie sformułowanie, że OBJĘTOŚĆ CIECZY NIE ZALEŻY OD OBJĘTOŚCI NACZYNIA, W KTÓRYM SIĘ ZNAJDUJĄ ORAZ, że CIECZE SĄ NIEŚCIŚLIWE, TO ZNACZY, ŻE NIE ZMIENIAJĄ SWOJE OBJĘTOŚCI Wnioski na podstawie prezentacji wyników doświadczeń przez wszystkie grupy Zadania na myślenie naukowe. Czas (wraz z omówieniem): do 10 min. Zadania na myślenie naukowe: należy rozdać na następnej lekcji. Powinno się zabezpieczyć czas ok. 5 min po zakończeniu rozwiązywania zadań - na omówienie ich z uczniami. Prawidłowe odpowiedzi zaznaczono kolorem szarym. W obu częściach zadania 1. zaznacz tylko po jednej odpowiedzi. 1. Ania ma przed sobą strzykawkę z podziałką od 0 do 20 ml. Strzykawka jest wy-pełniona przezroczystą substancją, a początek tłoka strzykawki wskazuje na podziałce 10 ml. Po naciśnięciu na tłok, przy zatkanym wylocie strzykawki, udało się Ani ścisnąć substancję w strzykawce tak, że początek tłoka strzykawki wskazał 5 ml. Ania wywnioskowała, że w strzykawce znajduje się: A. woda B. jakaś ciecz C. na pewno powietrze D. jakiś gaz ponieważ A. substancja w strzykawce jest nieściśliwa B. substancja w strzykawce jest ściśliwa C. substancja w strzykawce jest przezroczysta D. substancja wypełnia całą strzykawkę W zadaniu 2.: w pierwszej części zaznacz tylko jedną odpowiedź, a w drugiej części – tyle odpowiedzi, ile wydaje ci się poprawnych i koniecznych do wyjaśnienia odpowiedzi z części pierwszej. 2. Karol wypełnił mlekiem dwie zwykłe cylindryczne szklanki (takie, jakich używaliście w doświadczeniu w klasie) aż po brzegi. Następnie ostrożnie przelał mleko z obu szklanek do menzurki ze skalą od 0 do 500 ml. W trakcie przelewania nieco mleka wylało się na spodeczek. Do jakiego poziomu sięga mleko w menzurce? A. powyżej 500 ml, ale trudno stwierdzić, ile dokładnie, bo wykracza poza skalę B. nieco poniżej 500 ml C. do poziomu 500 ml D. do poziomu 250 ml E. nieco poniżej 250 ml ponieważ A. mleko jest bardziej gęste od wody B. mleko zajmuje więcej miejsca niż woda C. objętość cieczy nie zależy od naczynia, w którym się znajduje D. pojemność zwykłej szklanki wynosi 250 ml E. trochę mleka wylało się ze szklanek na spodek F. po wylaniu się mleka na spodek jego objętość wzrosła LEKCJA 2 Burza mózgów dotycząca dyfuzji. (Ocenianie: Aneks punkt 1, strona 199). Czas: 5 min. 1. Co stanie się z olejem po wlaniu go do wody? Wypłynie na powierzchnię 2. Czy wszystkie ciecze wlane do wody zachowują się tak samo jak olej? Nie. Na przykład, jeśli wlejemy sok (atrament, esencję z herbaty), to po chwili cala woda zostanie zabarwiona 3. Jak to możemy nazwać – co się stanie z cieczami? Wymieszają się 4. Jak nazywa się takie samorzutne mieszanie substancji? *różne pomysły… DYFUZJA UCZNIOWIE POWINNI PODPISAĆ KARTY PRACY TUŻ PO ICH OTRZYMANIU Praca w parach. 1. Masz przed sobą szklankę z zimną wodą. Wlej do niej kilka kropli atramentu. Narysuj, jak wyglądają substancje w szklance 1) natychmiast po wlaniu atramentu, 2) minutę po wlaniu atramentu 3) po zamieszaniu łyżką. Czas 7 min. • • natychmiast po wlaniu po upływie 1 minuty po po zamieszaniu atramentu wlaniu atramentu Narysuj poniżej model cząsteczkowy zjawiska zaobserwowanego podczas eksperymentu • • natychmiast po wlaniu 1 minuta po wlaniu atra-po zamieszaniu atramentu mentu 2. Napisz własnymi słowami, co to jest dyfuzja. Czas 2 min. Tutaj uczniowie wpisują swoje własne przemyślenia, a nie definicję z książek. Dyfuzja to . 3. Zastanów się i zapisz poniżej, co przyspiesza dyfuzję. Czas 2 min. Praca w parach 4. Co przyspiesza dyfuzję w cieczach? Pracując w parach, postawcie wspólną hipotezę, zaplanujcie doświadczenie i wykonajcie eksperyment. Wypełnij kartę pracy laboratoryjnej. (Ocenianie: Aneks punkt 6, strona 202). Czas 10 min. Na kracie pracy laboratoryjnej w miejscu na nazwę doświadczenia wpisz: Co przyspiesza dyfuzję w cieczach? Po wykonaniu doświadczenia, należy zapytać na forum klasy, co to jest dyfuzja oraz, co przypieszało dyfuzję W klasie ustaliliśmy, że: Czas 2 min. Dyfuzja to Dyfuzję przyspiesza: Tutaj być może zostanie wypełniony tylko 1 punkt 1) 2) 3) Burza mózgów dotycząca parowania cieczy. (Ocenianie: Aneks punkt 1, strona 199). Czas: 4 min. 1. Co się stanie, gdy zostawimy na spodeczku wodę i wyjedziemy na dwa tygodnie na wakacje? Zalęgną się glony, woda wyparuje 2. W jakiej temperaturze paruje woda? Pewnie odpowiedzą, że w 100oC Ale przecież powiedzieliście, że gdy wyjedziemy na wakacje, to woda wyparuje ze spodeczka… 3. Okazuje się, że ciecze parują we wszystkich temperaturach, a tylko w jednej, konkretnej temperaturze podlegają wrzeniu. Jaka to temperatura w przypadku wody? 100oC 4. Wróćmy zatem do parowania. Od czego może zależeć szybkość parowania? Różne pomysły… 5. Mamy zatem pomysły: od temperatury cieczy, od powierzchni cieczy, od wiatru ponad cieczą oraz od rodzaju cieczy (jeżeli któryś z tych pomysłów nie padnie, trzeba im zadać takie pytanie, np: a czy szybkość parowania zależy od rodzaju cieczy) Praca w parach. 5. Czy szybkość parowania zależy od rodzaju cieczy? (Ocenianie: Aneks punkt 18, strona 210). Czas: 8 min. Masz przed sobą: trzy rodzaje cieczy oraz kawałek papieru. Potnij papier na paski o takich samych wymiarach. Nasącz każdy kawałek papieru niewielką ilością jednego rodzaju cieczy. Zaplanuj eksperyment i sprawdź, czy szybkość parowania zależy od rodzaju cieczy. Narysuj, jak wyglądają papierki po nasączeniu. Ciecz: Czas parowania: Wniosek Spośród trzech dostępnych cieczy, w temperaturze pokojowej najszybciej paruje __________________________ , a najwolniej __________________________ . Czy inne grupy sformułowały podobny wniosek ? ZADANIE DOMOWE (Ocenianie: Aneks punkt 6, strona 202). W domu wykonaj przynajmniej jedno z trzech doświadczeń, sprawdzających zależność szyb-kości parowania od innych czynników (parametrów). Pytania badawcze: Czy szybkość parowania zależy od pola powierzchni cieczy? Czy szybkość parowania zależy od temperatury cieczy? Czy szybkość parowania zależy od wiatru nad powierzchnią cieczy? Na karcie laboratoryjnej zapisz notatki z planowania i przebiegu doświadczenia. (Należy rozdać karty pracy laboratoryjnej zamieszczone na kolejnej stronie.) Karta pracy laboratoryjnej Doświadczenie. Wybrane pytanie badawcze Postaw hipotezę, zaplanuj doświadczenie i wykonaj eksperyment. Wypełnij poniższą kartę pracy laboratoryjnej. Hipoteza Przypuszczam, że Przyrządy i materiały Plan doświadczenia Pamiętaj, że naraz można zmieniać tylko jeden parametr. Rysunek Zaznacz na rysunku, ile dokładnie cieczy używasz w poszczególnych naczyniach. Wnioski Zadania na myślenie naukowe. Czas (wraz z omówieniem): do 10 min. Zadania na myślenie naukowe: należy rozdać na następnej lekcji. Powinno się zabezpieczyć czas ok. 5 min po zakończeniu rozwiązywania zadań - na omówienie ich z uczniami. Prawidłowe odpowiedzi zaznaczono kolorem szarym. 1. Na stole stoi szklanka do połowy wypełniona wodą o temperaturze 10°C. Można podjąć różne działania – niektóre z nich przyspieszą parowanie wody ze szklanki, inne – spowolnią to parowanie. Połącz przyczynę ze skutkiem. dolanie wody o temperaturze 70°C podwyższenie temperatury w pokoju przelanie całej wody na płaski talerzyk wrzucenie do wody kilku kostek lodu przelanie całej wody do wąskiej butelki dolanie do wody wrzątku wytworzenie nad powierzchnią wody wiatru PRZYSPIESZENIE PROCESU PAROWANIA SPOWOLNIENIE PROCESU PAROWANIA 2. Na osi zaznaczono temperaturę krzepnięcia i skraplania wody oraz trzy inne temperatury, w których występuje woda lub lód. Do szklanki nalano wody, której temperaturę na rysunku zaznaczono jako X. Wlano do niej tusz i stwierdzono, że jego dyfuzja w wodzie zachodzi niezbyt szybko. Aby znacznie przyspieszyć dyfuzję pozwolono nam wlać bardzo powoli do szklanki jedną łyżkę wody o innej temperaturze. Powinna to być woda/lód o temperaturze oznaczonej jako: A. A lub B B. B lub C C. Tylko A D. Tylko B E. Tylko C F. A, B lub C Moduł: Masa i objętość substancji Czas trwania: 1 x 45 minut Podstawa programowa 6.2 – porównuje masy ciał o tej samej objętości, lecz wykonanych z rożnych substancji Materiały i przyrządy do przygotowania: 1. Woda 2. Cukier 3. Olej 4. Piasek 5. Jednakowe sześciany lub prostopadłościany z różnych materiałów 6. Kilka sześcianów lub odważników zrobionych z tej samej substancji 7. Menzurki 8. Wagi laboratoryjne (jedna na 4 osoby) 9. Kubeczki plastikowe 10. Koszyczki spożywcze (małe koszyczki plastikowe do porządkowania materiałów) 11. Karty pracy 12. Karty Laboratoryjne (załączone na str.216) 13. Zadania na myślenie naukowe (na końcu każdej lekcji LEKCJA 1. Burza mózgów dotycząca miary materii, masy i objętości. (Ocenianie: Aneks punkt 1, strona 199). Czas: 5 min. 1. Czy pamiętacie co to jest materia? Z czego się składa? Z różnych substancji 2. Te substancje różnią się stanami skupienia, ale nawet w jednym stanie skupienia, mogą się między sobą różnić. Weźmy dwa klocki (np. ołowiany i drewniany). Czym się różnią? Kolorem, „metalicznością”; Jeśli ktoś powie „wagą”, to trzeba sprostować. Waga to przyrząd do ważenia. Na wadze nie odczytuje się wagi substancji, ale jej masę. 3. Jakich jednostek używamy do wyrażenia masy? Gramy, dekagramy, kilogramy 4. Co to tak naprawdę jest masa? Np. co oznaczają duże, a co małe masy? *różne pomysły… MASA MIERZY MATERIĘ, a dokładnie ILOŚĆ MATERII 5. W jaki sposób należy mierzyć masę cukru, jeśli mamy cukier w szklance? Przypomnienie co to jest masa netto, brutto i tara. 6. W jaki jeszcze sposób mierzy się materię? Np. wodę… Litrami , w metrach sześciennych Czy jest to dobra miara materii? *różne pomysły 7. W jakim przypadku do mierzenia ilości materii objętość nie jest odpowiednia? W przypadku gazów. Dlaczego? Bo gazy są ściśliwe UCZNIOWIE POWINNI PODPISAĆ KARTY PRACY TUŻ PO ICH OTRZYMANIU Praca w grupach czteroosobowych. 1. Mierzymy masę substancji. (Ocenianie: Aneks punkt 19, strona 210). Czas 18 min. Zaplanuj doświadczenie, w którym zmierzysz masę jakiejś substancji o objętości połowy szklanki. Plan powstaje w całej grupie. Natomiast każda osoba z grupy mierzy masę innej substancji sypkiej. Należy zwrócić uwagę, aby uczniowie nie wyznaczali masy substancji wraz z masą naczynia. Substancja Przyrządy Plan doświadczenia: Rysunek Wniosek Masa ____________________ o objętości połowy szklanki jest równa _______________ . Po wykonaniu doświadczenia, osoby w jednej grupie wymieniają się wynikami Wpisz do tabeli wynik swój i kolegów z tej samej grupy. Wpisz w nagówku tabeli, jaka jest pojemność połowy szklanki wyrażona w mililitrach. substancja masa połowy szklanki tej substancji (__________ ml) Wniosek Masy różnych substancji sypkich o tej samej objętości . Kontynuuj doświadczenie, wyznaczając masę różnych klocków o tych samych objętościach. Nauczyciel poda ci wartość objętości pojedynczego sześcianu. opis sześcianu masa sześcianu o objętości _______ cm3 jaka to substancja? Masy różnych substancji sypkich o tej samej objętości . Napisz własnymi słowami, co to jest masa i w jakich jednostkach ją mierzymy. Masa substancji, to . Masę substancji mierzymy w . Dyskusja w klasie nad zapiskami uczniów. Po uzgodnieniu w klasie: Masa substancji, to Masę substancji mierzymy w Praca w grupach czteroosobowych. 2. Pracując w grupach, sprawdźcie, w jaki sposób wiąże się masa substancji z jej obję tością. (Ocenianie: Aneks punkt 3, strona 201). Czas 12 min Można tutaj naprowadzić uczniów, aby albo wykorzystali ponownie substancję sypką lub płynną, albo spróbować z jednakowymi obiektami stałymi (sześciany, odważniki), których objętość można wyznaczać zanurzając je w wodzie. Najlepiej, aby w różnych grupach wyznaczono tę zależność: 1) dla subtancji sypkiej, 2) dla substancji płynnej, 3) dla klocków 4) dla jednkowych odważników Zaplanuj doświadczenie, w którym sprawdzisz zależność masy wybranej substancji od jej objętości. Plan powstaje w całej grupie. Cała grupa wybiera jedną substancję. Najlepiej, aby każdy z członków grupy zmierzył masę przynajmniej jednej objętości wybranej substancji Substancja Przyrządy Plan doświadczenia: Rysunek Tabela wyników grupy objętość (……..) masa (…..….) Wniosek Im większa objętość substancji, tym Zapamiętaj: 1 ml = 1 cm3 (jeden mililitr jest równy jednemu centymetrowi sześciennemu) 1 kg = 1000 g (jeden kilogram to tysiąc gramów) Zadanie przedstawione poniżej jest opcjonalne i dla klas, które są bardziej sprawne matematycznie. Na osiach trzeba zaznaczyć m (g) (oś pionowa) , V(cm3) (oś pozioma) Poniżej znajduje się układ współrzędnych. Czy potrafisz zaznaczyć w nim dane z poprzedniej tabelki? Czas 5 min Wniosek Masa substancji jest __________________________________ do jej objętości. Zadania na myślenie naukowe. Czas (wraz z omówieniem): do 10 min. Zadania na myślenie naukowe: należy rozdać na następnej lekcji. Powinno się zabezpieczyć czas ok. 5 min po zakończeniu rozwiązywania zadań - na omówienie ich z uczniami. Prawidłowe odpowiedzi zaznaczono kolorem szarym. 1. Wykres przedstawia zależność masy pewnego rodzaju drewna w gramach (g) od jego objętości w centymetrach sześciennych (cm3). Można z niego na przykład odczytać, że 1000 cm3 drewna ma masę 500 g. Przypatrz się wykresowi i odczytaj masę 600 cm3 drewna i zapisz ją pod wykresem. 2. W tabelce przedstawiono masę jednakowych kostek różnych substancji wyrażoną w gramach (g). Każda kostka ma objętość 1 cm3. Napisz, ile wynosi masa 2 cm3 cukru, a ile masa 2 cm3 srebra. substancja masa (g) substancji o objętości 1 cm3 cukier 1,2 aluminium 2,8 srebro 10,5 ołów 11,3 złoto 19,3 Masa 2 cm3 cukru jest równa Masa 2 cm3 srebra jest równa 3. Przyjrzyj się tabelce w poprzednim zadaniu. Wyobraź sobie, że na stole zgromadzono w kostkach po 100 g wszystkie substancje wymienione w tabeli. Która kostka jest największa (ma największą objętość?) A. cukru B. srebra C. ołowiu D. wszystkie mają taką samą objętość ponieważ A. objętość takiej samej masy substancji jest zawsze jednakowa i nie zależy od substancji B. w 1 cm3 tej substancji zgromadzona jest największa masa C. w 1 cm3 tej substancji zgromadzona jest najmniejsza masa Moduł: Właściwości gazów Czas trwania: 1 x 45 minut Podstawa programowa 3.6 – prezentuje na modelu drobinowym właściwości ciał stałych, cieczy i gazów (kształt, ściśliwość) 3.7 – podaje przykłady ruchu drobin w gazach i cieczach (dyfuzja) oraz przedstawia te zjawiska na modelulub schematycznym rysunku Materiały i przyrządy do przygotowania: 1. Woda 2. Szklane buteleczki z gazem (zapachowym) wytworzonym z olejków eterycznych itp. 3. Dowolna zapachowa ciecz w sprayu (perfumy, odświeżacz powietrza) 4. Strzykawki (po 1 szt. na dwoje uczniów) 5. Metr krawiecki – 5 szt. 6. OPCJONALNIE: Fiolka bromu lub innej substancji silnie parującej, która w stanie gazowym jest kolorowa oraz duże przezroczyste naczynie, najlepiej szklane, z zakrętką (np. słoik 1 l) takie, w którym po obróceniu do góry nogami zmieści się fiolka bromu. 7. Okulary ochronne (2-6 szt.) 8. Stopery (2-3 szt.) 9. Koszyczki spożywcze (małe koszyczki plastikowe do porządkowania materiałów) 10. Karty pracy 11. Karty Laboratoryjne (załączone na str.216) 12. Zadania na myślenie naukowe (na końcu każdej lekcji) LEKCJA 1 Burza mózgów dotycząca gazów. (Ocenianie: Aneks punkt 1, strona 199). Czas: 5 min. 1. Jak zachowują się drobiny w gazie? 2. Jak porównać zachowanie drobin w gazie z ich zachowaniem w cieczy i ciele stałym? Znacznie większa ruchliwość, bardzo słabe oddziaływanie 3. Jak wyglądają ogólnie gazy w porównaniu z cieczami i ciałami stałymi? Przyjmują objętość i kształt naczynia 4. Czy gazy są ściśliwe? *różne pomysły… Będziemy to dzisiaj sprawdzać 5. Czy gazy są rozprężliwe? Co to mogłoby znaczyć? 6. Czy znacie jeszcze jakieś właściwości gazów? Może ktoś wymyśli dyfuzję 7. Czy pamiętacie, co to jest dyfuzja? Jeśli w tym miejscu powiedzą, że to samorzutne rozprzestrzenianie się cieczy w cieczy, to trzeba ich naprowadzić, że może też być samorzutne rozprzestrzenianie się gazu w gazie lub cieczy w gazie UCZNIOWIE POWINNI PODPISAĆ KARTY PRACY TUŻ PO ICH OTRZYMANIU Jeżeli dysponujemy substancją silnie parującą, której gaz jest kolorowy, na początku lekcji należy postawić fiolkę z taką substancją w widocznym miejscu i wytłumaczyć uczniom, że teraz będziemy obserwować dyfuzję gazu w gazie i cieczy w cieczy. Następnie otworzyć fiolkę i przykryć dużym naczyniem przezroczystym (np. słoikiem 1 l). Dodatkowo wkropić 2 krople atramentu do szklanki zimnej wody. Nastawić stoper na 6 min. Wrócić do tego doświadczenia po wykonaniu doświadczenia nr 1. 8. Praca w parach. Pracując we parach, sprawdźcie, czy gazy są ściśliwe oraz rozprężliwe (Ocenianie: Aneks punkt 20, strona 211). Czas 5 min. Gaz Przyrząd Zilustruj swoje doświadczenie rysunkiem. Uczniowie powinni zapisać odczytane z podziałki strzykawki objętości gazu na trzech etapach doświadczenia Stan początkowy Stan po ściśnięciu Stan po rozprężeniu Odczyt z podziałki: Odczyt z podziałki: Odczyt z podziałki: ___________________ ___________________ ___________________ Wniosek Napisz swoimi słowami: Co to znaczy, że gaz jest ściśliwy? Co to znaczy, że gaz jest rozprężliwy? 2. Dyfuzja Czas 5 min. Otwórzcie zakręcone buteleczki i powąchajcie ich zawartość. Odpowiedz na pytanie: Czy gaz rozprzestrzenia się w gazie? Uzasadnij swoją odpowiedź Jak sądzisz, która dyfuzja zachodzi szybciej: gazu w gazie czy cieczy w cieczy? Na kartach pracy w tym miejscu pozostanie ok. 1/4 pustej strony do zanotowania wniosków z doświadczenia pokazowego. Uczniowie powinni zapisać obserwacje, jeśli pokaz się odbył. Jeśli nie, to zapisują tylko swoje przypuszczenia oraz wyjaśnienie. Rysunek początkowy Rysunek obserwacji Czas: po 6 min. Spróbuj wyjaśnić to zjawisko Podział klasy na 2-3 zespoły lub wybranie jednego zespołu składjącego się z 7-9 osób. 3. Jak szybko zachodzi dyfuzja w gazie? Czas 15 min. Trzeba zwrócić uwagę na to, aby rzędy uczniów stały na tyle daleko od siebie, by uczniów z jednej grupy nie dosięgała dyfundująca substancja, wypuszczona przez inicjatora z drugiej grupy. Połączcie taśmy z podziałką milimetrową spinaczami biurowymi tak, aby utworzyć długą taśmę mierniczą. W każdym zespole wybierzcie: 1) inicjatora, który rozpocznie doświadczenie, 2) mierniczego, czyli osobę, która będzie mierzyć odległość i czas 3) sekretarza, który będzie zapisywać wyniki. Pozostałe osoby z grupy powinny się ustawić w równych odstępach w szeregu wzdłuż klasy. Osoby te będą trzymać taśmę mierniczą. Mierniczy i sekretarz powinni przejść wzdłuż szeregu i zapisać w tabeli odczyty z taśmy mierniczej w punktach przytrzymywania ich przez kolejnych uczniów. Trzeba zwrócić uwagę na to, że przymiary metrowe i tworzą jedną taśmę mierniczą (miary się dodają) Uczniowie stojący najbliżej inicjatora mogą zamkną oczy lub założyć okulary ochronne. Przed rozpoczęciem eksperymentu, uczniowie muszą się nauczyć, w jaki sposób mierzyć czas za pomocą stopera. W niektórych stoperach istnieje funkcja, dzięki której można wykonać wielokrotny pomiar czasu w trakcie trwania jednego eksperymentu. Warto tę funkcję wykorzystać. Próba 1. Wszystkie osoby stojące w szeregu zamykają oczy. Na umówiony znak inicjatorzy wszystkich grup, naciskają kilkakrotnie zawór odświeżacza powietrza lub perfum w sprayu, a osoby mierzące czas włączają stoper dokładnie w tej samej chwili. Zadaniem osób stojących w szeregu jest podniesienie ręki w chwili, gdy dotrze do nich zapach. Mierniczy i sekretarz współpracując ze sobą, odczytują i zapisują w trzeciej kolumnie tabeli kolejne czasy dotarcia zapachu do poszczególnych uczniów. Jeśli podczas próby do któregoś z uczniów zapach nie dochodzi, należy zmniejszyć odległości pomiędzy uczniami. uczeń w szeregu odległość (m) Próba 1. czas (s) Eksperyment czas (s) szybkość dyfuzji (m/s) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Średnia szybkość Eksperyment. Po zgraniu współpracy całego zespołu, należy powtórzyć pomiary, wykonując eksperyment. Uczniowie wykonują to samo, co w próbie 1. Po zakończeniu eksperymentu uczniowie wracają na miejsca i spisują od swoich sekretarzy w grupie dane do tabelki: odległości i czas eksperymentu. Kolumnę „Próba 1. czas (s)” pozostawiają pustą. Zadanie domowe. Rysunek - W domu narysuj przebieg eksperymentu. Następnie w klasie lub na zadanie domowe obliczają: szybkość dyfuzji ze wzoru: W każdym wierszu w ostatniej kolumnie należy wpisać szybkość dyfuzji, obliczoną ze wzoru: odległość od inicjatora szybkość dyfuzji = czas mierzony podczas eksperymentu Aby obliczyć średnią szybkość, należy dodać wszystkie szybkości zapisane w ostatniej kolumnie, a sumę podzielić przez liczbę uczniów z danej grupy, stojących w szeregu. Średnia szybkość w mojej grupie: Obliczenia Po dokonaniu obliczeń, uczniowie powinni uzgodnić wynik w swojej grupie, a następnie podzielić się z nim na forum klasy Średnia szybkość w innych grupach: Wnioski Podczas ostatniego doświadczenia najpierw obserwowaliśmy dyfu zję______________________________________ Podczas ruchu kropelek, ciecz ______________________, zatem od pewnego momentu obserwowaliśmy dyfuzję _______________________ . Średnie szybkości dyfuzji w grupach były dokładnie takie same/podobne/całkowicie różne. Uczniowie powinni skreślić nieprawdziwe wyrażenie. Jak myślisz, dlaczego? Zadania na myślenie naukowe. Czas (wraz z omówieniem): do 10 min. Zadania na myślenie naukowe: należy rozdać na następnej lekcji. Powinno się zabezpieczyć czas ok. 5 min po zakończeniu rozwiązywania zadań - na omówienie ich z uczniami. Prawidłowe odpowiedzi zaznaczono kolorem szarym. 1. Połącz w pary stany skupienia i ich właściwości. W niektórych przypadkach jedną właściwość trzeba powiązać z dwoma stanami skupienia. przyjmuje kształt naczynia ma swoją własną objętość w tym stanie drobiny najsłabiej ze sobą oddziałują ma swój własny kształt w tym stanie drobiny znajdują się najbliżej siebie przyjmuje objętość naczynia w tym stanie drobiny najmocniej ze sobą oddziałują w tym stanie drobiny są od siebie oddalone najbardziej jest ściśliwy jest rozprężliwy jest nieściśliwy CIAŁO STAŁE CIECZ GAZ 2. W tabeli poniżej zaznacz, które zdanie jest prawdziwe (P), a które fałszywe (F). 3. Podczas pompowania dętki rowerowej wykorzystuje się jedną z właściwości powietrza. Jest nią: 1. Dyfuzja cieczy może zachodzić tylko w cieczy. P F 2. Dyfuzja w gazach zachodzi szybciej niż w cieczach o tej samej temperaturze. P F 3. Gazy łatwo zmieniają swoją objętość. P F 4. Gazy mają właściwości magnetyczne. P F 5. Gazy mogą parować. P F A. ściśliwość B. rozprężliwość C. skraplanie D. parowanie Moduł: Przekazywanie ciepła przez ciała stałe, ciecze i gazy Czas trwania: 1 x 45 minut Podstawa programowa 6.3 – identyfikuje, na podstawie doświadczenia, ciała (substancje) dobrze i słabo przewodzące ciepło 6.5 – podaje przykłady zastosowania rożnych substancji w przedmiotach codziennego użytku odwołując się do właściwości tych substancji Materiały i przyrządy do przygotowania: 1. Kubki z różnych materiałów: styropianowe, plastikowe, ceramiczne (fajansowe), metalowe, szklane – po jednym każdego rodzaju na grupę czteroosobową; jedna dodatkowa szklanka 2. Plastikowe dzbanki na wodę 3. Grzałka i przezroczysty, szklany dzbanek na herbatę 4. Czajnik (można także wykorzystać grzałkę) 5. Różne materiały (mogą być kawałki ubrań), po dwa kawałki na klasę: z włóczki, lnu, bawełny, gazy. 6. Stopery (po jednym na grupę czteroosobową) 7. Żelazko 8. Termometry cieczowe (po jednym na grupę czteroosobową) 9. Termometr na podczerwień (jeśli taki posiadamy) 10. Pręty metalowe, zagięte w kształcie L, z paskiem ciekłokrystalicznym 11. Koszyczki spożywcze (małe koszyczki plastikowe do porządkowania materiałów) 12. Karty pracy 13. Karty Laboratoryjne (załączone na str.216) 14. Zadania na myślenie naukowe (na końcu każdej lekcji) LEKCJA 1. Burza mózgów dotycząca przewodnictwa cieplnego. (Ocenianie: Aneks punkt 1, strona 199). Czas: 7 min. 1. Po co nam w domu lodówki? Żeby trzymać produkty w chłodzie, żeby się nie psuły. 2. Jak to się dzieje, że po włożeniu kartonu mleka do lodówki, mleko ochładza się? Ciepło z mleka przepływa do lodówki ( a NIE „chłód przepływa do mleka”!) Czy zawsze samorzutny przepływ ciepła następuje z obszaru cieplejszego do zimniejszego? TAK. A lodówka? W lodówce tak nie jest, ale w lodówce jest to wymuszane, dzięki przepływowi prądu; ciepło jest jakby wypompowywane na zewnątrz. 3. Dlaczego lody po wyciągnięciu z zamrażalnika topnieją? Bo są zimne, a z pokoju dopływa do nich ciepło, ogrzewa je, podnosi ich temperaturę, aż stanie się ona wyższa niż temperatura topnienia 4. Po co nam w domu kaloryfery? Żeby ogrzać pomieszczenia w zimne dni 5. Dlaczego kaloryfery ustawia się blisko podłogi a nie pod sufitem? Bo ciepłe powietrze idzie do góry. 6. Jak to się dzieje, że kaloryfer ogrzewa cały pokój? Kaloryfer ogrzewa powietrze w swoim pobliżu; ma ono dużo swobody i rozchodzi się po pokoju. 7. W jaki sposób byłoby łatwiej ogrzać małą kulkę w odległości 1 m od kaloryfera: przez powietrze, czy łącząc tę kulkę z kaloryferem za pomocą metalowej rurki? Za pomocą rurki. Dlaczego? Bo metal lepiej przewodzi ciepło niż gaz 8. Z czego buduje się obudowę kaloryferów? Z metalu Dlaczego? Aby łatwiej oddawały ciepło 9. Czy ciepło ucieka z domu na zewnątrz? Tak. Co człowiek robi, aby ciepło tak bardzo nie uciekało z domu w zimie oraz nie wchodziło do domu w lecie? Okłada dom odpowiednimi materiałami. Jakimi? * jeśli nikt nie wymyśli, to trzeba podpowiedzieć: Czy stosuje się styropian? Cegły?, watę szklaną? A co z oknami? Pomiędzy szybami zostaje uwięzione powietrze lub inny gaz 10. Czy taki styropian sam z siebie ogrzewa? *różne pomysły…A czy sweter sam z siebie ogrzewa? *różne pomysły… Właśnie będziemy to dzisiaj sprawdzać 11. Co to znaczy „ubierać się na cebulkę”? W jakiej porze roku tak czynimy? UCZNIOWIE POWINNI PODPISAĆ KARTY PRACY TUŻ PO ICH OTRZYMANIU Pokaz można zrobić na dwa sposoby – albo jeden dla całej klasy; albo każda grupa czteroosobowa wykonuje to doświadczenie, wykorzystując inny materiał tekstylny. 1. Czy ubranie ogrzewa człowieka? Trzeba wykonać to doświadczenie do punktu nr 4 i pozostawić termometr w nieprzewiewnym miejscu, w tym czasie wykonać doświadczenie 2 oraz zaplanować i ustawić doświadczenie 3. Czas łączy na zad, 1, to 5 min. Hipoteza Przypuszczam, że Plan • Odczytuję na termometrze temperaturę początkową. • Otulam końcówkę termometru materiałem _________________ • Pozostawiam termometr w nieprzewiewnym miejscu na czas wykonywania kolejnego doświadczenia. • Włączam stoper. • Po ustalonym czasie odczytuję temperaturę końcową. Obserwacje. Temperatura początkowa Po czasie _______________ temperatura jest równa ______________________ Wniosek Wniosek na podstawie wszystkich obserwacji w klasie Praca w grupach czteroosobowych lub pokaz w klasie, z udziałem kilku uczniów. 2. Czy nasze dłonie są dobrymi miernikami temperatury? Czas 7 min. Rozdajemy grupom po 4 kubki podobnej wielkości, wykonane z różnych materiałów. Przyrządy Jak sądzisz, czy puste kubki mają tę samą temperaturę? Wyjaśnij, dlaczego. Dotknij każdego kubka. Zapisz w kolejności materiały, z których wykonano kubki. Zacznij z lewej strony od tego, który wydawał się najchłodniejszy. Jeśli nie wpuszczamy powietrza z zewnątrz, ani nie grzejemy lub nie chłodzimy pomieszczenia, temperatura wszystkich obiektów, które nie mają własnego źródła cie-pła, czy chłodzenia jest taka sama. Jeżeli jest taka możliwość należy zbadać temperaturę każdego kubka za pomocą termometru na podczerwień. Jeśli nie ma takiej możliwości, należy stwierdzić, że temperatura wszystkich przedmiotów w pomieszczeniu jest taka sama i sprawdzić odczyt temperatury na jakimś termometrze. Ile wynosi średnia temperatura każdego kubka? Wniosek. Wydaje się, że temperatury różnych kubków są różne, choć tak naprawdę są one w przybliżeniu ____________________________________________________ . Nasze dłonie nie są dobrymi miernikami temperatury. To, co odczuwają, to odbieranie ciepła z dłoni przez różne przedmioty, czyli mówiąc inaczej, przekazywanie ciepła przez dłonie innym przedmiotom. Im szybciej przedmiot odbiera ciepło z naszych dłoni, tym wydaje się ______________________ ___________ . Pytanie dodatkowe. Jaką temperaturę mają uczniowie w klasie? Można albo kontynuować sprawdzanie termometrem na podczerwień, albo odwołać się do wiedzy uczniów. Uwaga: zwykle temperatura dłoni człowieka jest niższa niż 36,6°C, dlatego termometr na podczerwień najlepiej kierować na korpus człowieka. Burza mózgów dotycząca przewodnictwa cieplnego. (Ocenianie: Aneks punkt 1, strona 199). Czas: 2 min. 1. Jak ogólnie mogłyby się nazywać takie przedmioty lub substancje, które łatwo odbierają lub przesyłają ciepło? Jeśli nie mogą tego wymyśleć, to można ich naprowadzić poprzez analogię „przesyłania elektronów” na słowo PRZEWODNIKI; albo poprzez synonimy słowa „przesyłanie” (przewodzenie) 2. Jak ogólnie mogłyby się nazywać przedmioty lub substancje, które nas izolują od utraty ciepła? Izolatory cieplne Substancje, które łatwo ____________________________________________ , nazywamy ___ ___________________________________________________ . Substancje, które słabo____________________________________________ , nazywamy ___ ___________________________________________________ . Praca w grupach czteroosobowych. 3. Pracując w grupach, sprawdźcie, które substancje stałe są dobrymi przewodnikami cie-pła. Doświadczenie powinno trwać ok. 15 minut. W trakcie oczekiwania na jego wynik, wróćcie do doświadczenia z termometrem otulonym przez materiał. (Ocenianie: Aneks punkt 3, strona 201). Czas 15 min Substancja: bardzo ciepła woda. Przyrządy Plan doświadczenia: Rysunek Podpisz substancje, z których wykonano pojemniki. Tu uczniowie mogą na chwilę wrócić do doświadczenia z termometrem otulonym materiałem tekstylnym, dopisać drugą część obserwacji i wnioski. Wpisz do kwadratów pod rysunkami pojemników cyfry od 1 do 6 wskazujące na ciepłotę odczuwalną przez twoje dłonie. Wniosek Spośród wszystkich kubków, najlepszym przewodnikiem ciepła okazał się _________________________________________________________________, a najgorszym Tutaj należy zacząć grzać wodę w dzbanku szklanym za pomocą grzałki – do pokazu w punkcie 6. 4. Jak to jest zatem ze swetrem – ogrzewa nas, czy nie? Czas 3 min. Moim zdaniem Na tym etapie należy pozwolić kilku uczniom przeczytać swoje zdania, a następnie zapisać wniosek ogólny Wniosek. Swetry i inne materiały _________________W zimne dni ubieramy się „na cebulkę” i dzięki temu pomiędzy ubraniami tworzą się ______________________ Powietrze to wymieniane jest z powietrzem wokół nas _________________,czyli jest jakby „uwięzione”. Każda warstwa takiego powietrza jest bardzo dobrym _________________ciepła wytwarzanego przez ____________________. Dlatego ubrani w wiele warstw _________________. 5. Który stan skupienia jest na ogół najlepszym, a który najgorszym przewodnikiem ciepła? Czas 3 min. Można albo pozwolić uczniom wypełnić samodzielnie, a następnie przeczytać i uzgodnić wersję dla całej klasy, albo uzgadniać w burzy mózgów z całą klasą w trakcie pisania (wersja krótsza). Ciepło jest szybko przewodzone, jeśli cząsteczki silnie oddziałują ze sobą i często się ze sobą zderzają, dlatego na ogół najlepszymi przewodnikami ciepła są _________________ . Nieco gorszymi przewodnikami ciepła są _________________, w których zderzenia następują nieco _________________. Gdy cząsteczki bardzo słabo oddziałują ze sobą, przewodnictwo jest ogromnie utrudnione, dlatego najlepszymi izolatorami ciepła są na ogół ________________. 6. W jaki sposób ciecze i gazy przekazują ciepło? Pokaz gotowania wody za pomocą grzałki umieszczonej bardzo płytko, a następnie włożonej głębiej do szklanego przezroczystego naczynia. Z pokazu powinno wynikać, że im głębiej zanurzona grzałka, tym lepiej gorąca woda rozprzestrzenia się po całym dzbanku. Czas 3 min. Rysunek pokazu Narysuj dzbanki w obu sytuacjach, a następnie dorysuj strzałki czerwone ruchu wody cieplejszej i niebieskie – ruchu wody chłodniejszej. Strzałki powinny tworzyć zamknięty obieg, bo woda nie jest ani ściśliwa, ani rozprężliwa. Na rysunku oprócz dzbanków w dwóch sytuacjach powinni się pojawić strzałki pokazujące ruch ciepłej wody do góry, a zimniejszej na dół Wniosek Ciecze i gazy przekazują ciepło głównie dlatego, że Zadanie domowe. 1. Na schemacie poniżej zaznacz ruch powietrza zimnego (strzałki czerwone) i chłodniejszego (strzałki niebieskie) w pokoju ogrzewanym kaloryferem. Napisz własnymi słowami, dlaczego w domach kaloryfery umieszcza się blisko podłogi, a systemy grzewcze – czasami nawet w podłodze (ogrzewanie podłogowe). Moim zdaniem 2. Poszukaj w Internecie lub innych źródłach informacji (książki, czasopisma) dodatkowych informacji na temat wykorzystywania właściwości cieplnych różnych przewodników i izolatorów ciepła. Nie myl przewodników ciepła z przewodnikami elektryczności! materiał lub obiekt przewodnik czy izolator ciepła? wykorzystanie źródło informacji Zadania na myślenie naukowe. Czas (wraz z omówieniem): do 10 min. Zadania na myślenie naukowe: należy rozdać na następnej lekcji. Powinno się zabezpieczyć czas ok. 5 min po zakończeniu rozwiązywania zadań - na omówienie ich z uczniami. Prawidłowe odpowiedzi zaznaczono kolorem szarym. 1. Dlaczego zimą człowiek ubiera się „na cebulkę”. Uzupełnij zdania. W zimne dni ubieramy się „na cebulkę” i dzięki temu pomiędzy ubraniami tworzą się warstwy _________________. Jest ono jakby „uwięzione” pomiędzy warstwami ubrania. Każda warstwa tej substancji bardzo powoli przewodzi ciepło, co oznacza, że jest bardzo dobrym _________________ciepła wytwarzanego przez człowieka. Dlatego ubrani w wiele warstw nie marzniemy. Skreśl poniżej niepoprawne wyrażenie: Można stwierdzić, że swetry i inne materiały tekstylne same z siebie ogrzewają/nie ogrzewają człowieka. 2. Poniżej zapisano kilka przykładów dobrych izolatorów i dobrych przewodników powietrza. Zaznacz w tabeli miejsca, w których się pomylono (być może jednak nie ma w niej żadnej pomyłki). Napisz po tabelą, ile zrobiono w niej błędów. izolatory ciepła dobre przewodniki ciepła powietrze uwięzione pomiędzy szybami w szczelnym oknie łyżeczka aluminiowa plastik styropian drewno szkło W tabeli popełniono Powtórka klasa 5 Sprawdzian z modułów: Właściwości ciał stałych, cieczy i gazów Czas 45 min IMIĘ I NAZWISKO UCZNIA 1. W przezroczystym pudełku znajdują się trzy substancje w różnych stanach skupienia. Strzałki wskazują drobiny tych substancji. Podpisz nad strzałkami odpowiednie stany skupienia. 2. Na rysunku zaznaczono trzy stany skupienia wody. Użyj strzałek do wskazania tych stanów skupienia i podpisz je. W każdym podpisie użyj ogólnej nazwy stanu skupienia oraz nazwy właściwej tylko dla stanów wody. 3. Poniżej zamieszczono oś temperatury, na której zaznaczono dwie temperatury – krzepnięcia i skraplania jakiejś nie znanej nam bliżej substancji. Podpisz nazwy stanów skupienia, w których znajduje się ta substancja w temperaturach zaznaczonych na osi kropkami. Tkrzepnięcia Tskraplania T 4. Na osi poniżej zaznaczono kropkami ze strzałkami trzy różne temperatury bez podawania ich wartości. Podpisz w okienkach, w jakich stanach skupienia byłaby woda w tych temperaturach. Napisz, czy, aby rozwiązać to zadanie, musisz znać dokładne wartości temperatur oznaczonych kropkami ze strzałkami. 5. Uzupełnij tabelkę 6. Zaznacz, które zdanie jest prawdziwe (P), a które fałszywe (F). 7. W ciemnym pokoju upadły na podłogę jednakowej wielkości przedmioty metalowe: 1 stara moneta groszowa zrobiona z miedzioniklu, 2 nowe monety groszowe wykonane ze stali powlekanej oraz 4 płaskie krążki z aluminium i 1 krążek z żelaza. Aby je pozbierać Franek wpadł na pomysł użycia magnesu. Ile krążków udało mu się w ten sposób zebrać z podłogi? ciała stałe gazy mają własną objętość przyjmują kształt naczynia cząsteczki drgają cząsteczki poruszają się bardzo szybko cząsteczki bardzo blisko siebie średnia siła pomiędzy cząsteczkami ściśliwe P F Parowanie cieczy zachodzi w różnych temperaturach. Woda paruje tylko w temperaturze 100°C Kropelki cieczy mogą dyfundować w gazie. Sweter sam z siebie ogrzewa człowieka. 8. Oceń, czy podane poniżej zdanie jest prawdziwe, czy fałszywe. Wszystkie ciecze parują w takim samym tempie (tzn. z taką samą szybkością). Zdanie to jest Przytocz jakiś argument popierający Twoją opinię Sądzę tak, ponieważ 9. Ania ma przed sobą strzykawkę z podziałką od 0 do 10 ml. Strzykawka jest wy-pełniona przezroczystą substancją, a początek tłoka strzykawki wskazuje na podziałce 7 ml. Po naciśnięciu na tłok przy zatkanym wylocie strzykawki, udało się Ani ścisnąć substancję w strzykawce tak, że początek tłoka strzykawki wskazał 3 ml. Ania wywnioskowała, że w strzykawce znajduje się: A. na pewno woda B. jakaś ciecz C. na pewno powietrze D. jakiś gaz E. jakaś ciecz lub gaz, ale nie można tego rozstrzygnąć na podstawie opisanego tutaj doświadczenia ponieważ A. substancja w strzykawce jest nieściśliwa B. substancja w strzykawce jest ściśliwa C. substancja w strzykawce jest przezroczysta D. substancja wypełnia całe wnętrze strzykawki 10. Ciała stałe charakteryzują się różnymi właściwościami mechanicznymi, takimi jak: twardość, sprężystość, plastyczność i kruchość. Do każdej substancji podanej w poniższej tabeli dopisz charakteryzującą ją właściwość mechaniczną. drewno gumka recepturka stal mokra glina w rękach rzeźbiącego artysty herbatnik porcelana 11. Na stole stoi szklanka do połowy wypełniona wodą o temperaturze 10°C. Można podjąć różne działania – niektóre z nich przyspieszą parowanie wody ze szklanki, inne – spowolnią to parowanie. Połącz przyczynę ze skutkiem. dolanie wody o temperaturze 70°C przelanie całej wody na płaski talerzyk wrzucenie do wody kilku kostek lodu przelanie całej wody do wąskiej butelki dolanie do wody wrzątku wytworzenie wiatru nad powierzchnią wody SPOWOLNIENIE PROCESU PAROWANIA PRZYSPIESZENIE PROCESU PAROWANIA 12. Pomijając wodę i lód, można powiedzieć, że podczas podwyższania temperatury rozszerzają się: A. tylko ciała stałe B. tylko ciecze C. tylko gazy D. ciała stałe i ciecze E. ciecze i gazy F. substancje we wszystkich stanach skupienia 13. Poniżej zapisano kilka przykładów dobrych izolatorów i dobrych przewodników ciepła. Zaznacz w tabeli miejsca, w których się pomylono (być może jednak nie ma w niej żadnej pomyłki). Napisz po tabelą, ile zrobiono w niej błędów. izolatory ciepła dobre przewodniki ciepła powietrze uwięzione pomiędzy szybami w szczelnym oknie łyżeczka aluminiowa plastik styropian drewno szkło metalowa część żelazka gruby ręcznik W tabeli popełniono 14. Poniżej przedstawiono rysunki tej samej linii wysokiego napięcia. Rys. 1 Rys. 2 Prawdą jest, że: A. rys. 1 przedstawia linie w zimie, a rys. 2 – w lecie. B. rys. 1 przedstawia linie w lecie, a rys. 2– w zimie. C. rys. 1 został źle narysowany, a rys. 2 przedstawia linie o dowolnej porze roku. D. rys. 2 został źle narysowany, a rys. 1 przedstawia linie o dowolnej porze roku. Uzasadnij swoją odpowiedź 15. Zaplanuj doświadczenie, w którym wyznaczysz objętość krasnoludka wykonanego z plastiku tonącego w wodzie. Materiały i przyrządy: cylinder miarowy z podziałką, woda, krasnoludek Plan Rysunek z przebiegu doświadczenia 16. * W tabelce przedstawiono masę jednakowych kostek różnych substancji w gramach (g). Każda kostka ma objętość 1 cm3. Napisz, ile wynosi masa 2 cm3 cukru, a ile masa 2 cm3 srebra. substancja masa (g) substancji o objętości 1 cm3 cukier 1,2 aluminium 3 srebro 10 ołów 11 złoto 19 Masa 2 cm3 cukru jest równa Masa 2 cm3 srebra jest równa 17. * Przyjrzyj się tabelce w poprzednim zadaniu. Wyobraź sobie, że na stole zgromadzono w kostkach po 100 g wszystkie substancje wymienione w tabeli. Która kostka jest największa (ma największą objętość?) A. cukru B. srebra C. ołowiu D. wszystkie mają taką samą objętość ponieważ A. objętość takiej samej masy substancji jest zawsze jednakowa i nie zależy od substancji. B. w 1 cm3 tej substancji zgromadzona jest największa masa. C. w 1 cm3 tej substancji zgromadzona jest najmniejsza masa. MODUŁY LEKCYJNE DLA KLASY 6 Moduł: Mieszaniny substancji Czas trwania: 2 x 45 minut Podstawa programowa 6.1 – wymienia znane właściwości substancji (woda, cukier, sól kuchenna) i ich mieszanin (ocet, sok cytrynowy) występujące w jego otoczeniu 14.5 – odróżnia mieszaniny jednorodne od niejednorodnych, podaje przykłady takich mieszanin z życia codziennego 14.3 – bada doświadczalnie czynniki wpływające na rozpuszczanie substancji: temperatura, mieszanie Materiały i przyrządy do przygotowania: 1. Pieprz, sól, mąka ziemniaczana, olej, kawa rozpuszczalna, torebki herbaty ekspresowej 2. Kreda 3. Ocet 4. Atrament w nabojach (paczka) 5. Woda 6. Dzbanek lub wiadro na wodę 7. Kolorowa sól kąpielowa 8. Szklanki (po 1 na ucznia) 9. Łyżeczki (po 1 na ucznia) 10. Perfumy 11. Piasek (jeśli możliwe) 12. Opiłki żelaza i siarka (jeśli możliwe) 13. Szpilki lub pinezki (do przebijania nabojów z atramentem) 14. Termometry (4 na klasę) 15. Jeden widelec (do rozdrabniania podczas pokazu) 16. Ręczniki papierowe 17. Karty pracy 18. Karty Laboratoryjne (załączone na str.216) 19. Zadania na myślenie naukowe (na końcu każdej lekcji) LEKCJA 1. Burza mózgów dotycząca budowy otaczającego nas świata i mieszanin. (Ocenianie: Aneks punkt 1, strona 199). Czas: 7 min. 1. Z czego zbudowany jest świat? Przedmioty, powietrze, duże i małe obiekty. Jeśli od razu wymienią ATOMY, to potwierdzić, ale też zawrócić, żeby zaczęli od tego, co widać 2. Tak, to wszystko nazywamy materią. A przedmioty/obiekty – z czego są zbudowane? Z SUBSTANCJI 3. Czy cały ołówek jest zbudowany z jednej substancji? NIE 4. Czy dwa kawałki tego samego papieru są tak samo zbudowane? TAK 5. Czy te najmniejsze kawałki są widoczne gołym okiem? NIE 6. A czy widać je pod mikroskopem optycznym? NIE, bo są za małe 7. Jak mogą się nazywać te małe elementy? Atomy, cząsteczki. Czasem ówimy na nie DROBINY Z dyskusji powinno wyniknąć, że świat zbudowany jest z małych kawałków (DROBIN), niewidocznych gołym okiem oraz, materia zbudowana jest z substancji, a w każdej substancji drobiny (atomy) są jednakowe. 8. Czy herbata z cytryną zbudowana jest z jednego rodzaju drobin? NIE 9. Jak można nazwać herbatę z cytryną? MIESZANINĄ 10. Czy mieszanina to wyłącznie mieszanka dwóch cieczy? NIE 11. Jakie znasz inne przykłady? Przykłady na mieszaninę: dwóch ciał stałych, dwóch cieczy, dwóch gazów, ciała stałego z cieczą (cukier w wodzie), gazu z cieczą (rozpylenie perfum, woda z dwutlenkiem węgla), gazu z ciałem stałym (dym). UCZNIOWIE POWINNI PODPISAĆ KARTY PRACY TUŻ PO ICH OTRZYMANIU 1. Mieszaniny. W tabelę poniżej wpisz przykłady rodzajów mieszanin wypisanych w pierwszej kolumnie. Czas: 7 min. mieszanina przykład 1 przykład 2 dwóch substancji stałych dwóch cieczy dwóch gazów cieczy z substancją stałą cieczy a gazem gazu z substancją stałą Napisz własnymi słowami: Mieszanina to Uczniowie powinni odczytać swoje zapisy. Można ustalić jedną wspólną dla klasy. Po uzgodnieniu opinii w klasie 1. Połącz strzałkami substancje i rodzaje mieszanin. woda z piaskiem woda z olejem powietrze zupa z ryżem piasek z olejem mgiełka perfum w powietrzu woda mineralna woda z niewielką ilością soli MIESZANINA JEDNORODNA MIESZANINA NIEJEDNORODNA 2. Uczniowie mieli do dyspozycji: • olej • piasek • esencję czarnej herbaty • sól Połączyli wodę z każdą z tych substancji z osobna, dobrze wymieszali i otrzymali różne mieszaniny. Podpisz rysunki i narysuj wynik ich obserwacji, czyli jak wygląda mieszanina każda z mieszanin. woda z _________________; woda z _________________; woda z _________________; woda z _________________; LEKCJA 2. Burza mózgów dotycząca roztworów. (Ocenianie: Aneks punkt 1, strona 199). Czas: 5 min. 1. Czy znasz jakieś roztwory? Z czym kojarzy się wam ta nazwa? Powinni wymienić przynajmniej sok z wodą i herbatę. Generalnie mówiąc - roztwory to mieszaniny jednorodne. 2. Czy istnieją roztwory złożone z dwóch substancji w stanie stałym? Nie da się tak zrobić, bo zawsze będzie widać drobiny jednych w drugich Tak to wygląda, choć czasami można otrzymać kryształy mieszane, które powstają z ciekłych roztworów podczas krystalizacji. Nimi jednak nie będziemy się zajmować. Mogą też powstać stopy dwóch metali. 3. A czy mogłyby być dwa gazy? TAK! Każde dwa gazy zmieszane ze sobą tworzą roztwór! Czy możecie podać jakiś przykład? POWIETRZE 4. A wśród roztworów wymienionych przez was wcześniej – były one mieszaniną czego? Dwóch cieczy lub cieczy i ciała stałego. Takie roztwory są najbardziej powszechne w naszym życiu. Nazywamy je roztworami ciekłymi, gdyż ich podstawą są ciecze. 5. Co jest zatem niezbędne, aby utworzyć roztwór ciekły? Ciecz i ciało stałe lub ciecz i inna ciecz 6. Co to jest rozpuszczalnik? Przykłady? 7. Co to jest substancja rozpuszczona? Przykłady? UCZNIOWIE POWINNI PODPISAĆ KARTY PRACY TUŻ PO ICH OTRZYMANIU W trakcie tej lekcji zaleca się pracę w grupach 4-osobowych. 1. Macie przed sobą trzy szklanki z wodą i jedną szklankę z octem oraz monetę 10 gr. Monety 10 gr zrobione są z miedzioniklu (stopu miedzi i niklu) MN25 (75% Cu i 25% Ni). Trzy szklanki powinny być wypełniona wodą do połowy. Do czwartej trzeba wlać octu do ¼. Czas 15 min. • Do szklanki z octem wsypcie łyżeczkę cukru i wymieszajcie. • Do jednej szklanki z wodą wsypcie łyżeczkę soli i wymieszajcie. • Do drugiej szklanki z wodą wkropcie atrament i wymieszajcie. • Do trzeciej szklanki z wodą wsypcie drobną kaszę i wymieszajcie. Dodatkowo na biurku nauczyciela stoją perfumy. Przedyskutujcie w grupie, które z pięciu mieszanin są roztworami, a następnie wpiszcie je do pierwszej kolumny tabelki poniżej. Uwaga: perfumy są także roztworem substancji zapachowych w alkoholu. mieszanina składniki rozpuszczalnik substancja rozpuszczona roztwór wodny? Przedyskutujcie w grupie: • Jak sądzicie, co w powyższych mieszaninach jest substancją rozpuszczoną? • Co jest rozpuszczalnikiem? Na podstawie swojej dyskusji uzupełnijcie dwie kolejne kolumny tabelki: „rozpuszczalnik” i „substancja rozpuszczona”. Po wykonaniu tego zadania należy przedyskutować odpowiedzi na forum klasy. Zastanówcie się w grupie, co to jest roztwór wodny. Roztwór wodny to Po wykonaniu tego zadania należy przedyskutować odpowiedzi na forum klasy. Uzupełnijcie ostatnią kolumnę tabelki powyżej. Po dyskusji w klasie możemy zapisać: Roztwory to Rozpuszczalnikiem nazywamy Substancją rozpuszczoną nazywamy Roztworem wodnym nazwiemy roztwór Co można zrobić, aby przyspieszyć rozpuszczanie substancji? Niech uczniowie w grupach wymyślą hipotezy 2. Co wpływa na przyspieszenie rozpuszczania substancji? Czas 5 min. (Ocenianie: Aneks punkt 22, strona 212). HIPOTEZA 1 HIPOTEZA 2 HIPOTEZA 3 Hipotezy należy omówić na forum klasy. Następne doświadczenie to tak naprawdę trzy doświadczenia w jednym. Uczniowie wspólnie muszą je zaplanować. 3. Macie do dyspozycji 6 szklanek. Zaplanujcie doświadczenie, w którym sprawdzicie wszystkie trzy hipotezy. Pamiętajcie by każdą hipotezę sprawdzać osobno. Czas 5 min. (Ocenianie: Aneks punkt 23, strona 213). W tym miejscu trzeba zadbać o to, aby uczniowie zmieniali tylko jeden parametr naraz. Hipoteza 1 Plan doświadczenia (szklanka z zimną wodą i szklanka z ciepłą wodą) Hipoteza 2 Plan doświadczenia (dwie szklanki z zimną wodą, cukier kryształ i cukier rozdrobniony albo sól do kąpieli zwykła i rozdrobniona) Hipoteza 3 Plan doświadczenia (dwie szklanki z zimną wodą, jedna substancja – raz mieszamy, a raz nie mieszamy) Podzielcie się rolami i przeprowadźcie eksperyment. Czas 10 min. Należy pamiętać, aby uczniowie nie wsypywali zbyt dużo substancji do rozpuszczalnika. W przeciwnym wypadku efekt może być niewidoczny. Następnie uczniowie powinni się podzielić rolami: trzy osoby wykonują po jednym doświadczeniu; czwarta osoba ma najważniejsze zadanie – musi pilnować, żeby nie zmieniano dwóch parametrów naraz (w szczególności, aby w dośw. 1 i 2 nie mieszano roztworu) Rysunki do eksperymentu: DO HIPOTEZY 1 DO HIPOTEZY 2 DO HIPOTEZY 3 2. Hania wykonała eksperyment, w którym badała roztwory. Zapisz w odpowiednich miejscach w tabelce, co jest substancją rozpuszczoną, a co rozpuszczalnikiem w każdym z tych roztworów. MIESZANINA ROZPUSZCZALNIK SUBSTANCJA ROZPUSZCZONA woda z kilkoma kroplami soku z cytryny perfumy herbata gotowa do wypicia przygotowana do kąpieli w wannie gorąca woda z solą kąpielową powietrze moneta z miedzioniklu, w której 25% to nikiel, a 75% to miedź Moduł: Rozdzielanie mieszanin Czas trwania: 2 x 45 minut Podstawa programowa 14.6 – proponuje sposoby rozdzielania mieszanin jednorodnych i niejednorodnych (filtrowanie, odparowywanie, przesiewanie) Materiały i przyrządy do przygotowania: 1. Cukier puder, cukier kryształ 2. Mąka ziemniaczana 3. Kreda (łatwa do rozdrobnienia) lub węgiel leczniczy 4. Ryż 5. Sól 6. Piasek lub drobna kasza 7. Woda 8. Wykałaczki 9. Opiłki żelaza 10. Sita (po jednym na parę) 11. Filtry do kawy (ekspres przelewowy) 12. Magnesy (po jednym na parę) 13. Łyżeczki do odparowywania 14. Świeczka, zapałki 15. Lampka biurkowa lub latarki z żarówkami o jak największej mocy 16. Ręczniki papierowe 17. Karty pracy 18. Karty Laboratoryjne (załączone na str. 216) 19. Zadania na myślenie naukowe (na końcu każdej lekcji) LEKCJA 1. Burza mózgów dotycząca rozdzielania mieszanin. (Ocenianie: Aneks punkt 1, strona 199). Czas: 5 min. 1. W jakich urządzeniach stosuje się filtry? Pralki, zmywarki Po co? Żeby oddzielić wodę od twardych substancji stałych, które mogłyby zatkać wylot. 2. Czy pamiętacie, jakie bardzo trudne i żmudne zadanie dostał Kopciuszek? Rozdzielenie maku od popiołu. W jaki sposób Kopciuszek wykonywał to zadanie? Rozdzielając substancje palcami. 3. Czy można by jakoś pomóc Kopciuszkowi przyspieszyć wykonanie zadania? Sitko o odpowiednich oczkach 4. Czy znacie jeszcze jakieś inne mieszaniny, które można by rozdzielić wykorzystując naukowe myślenie i jakieś przyrządy? Powinni wymyśleć mieszaninę do rozdzielenia przy pomocy magnesu, filtra bibułkowego (sączka) oraz, do odparowania (jednorodna: woda morska lub niejednorodna woda z wykałaczkami). 5. Które mieszaniny łatwiej rozdzielić: jednorodne czy niejednorodne? Niejednorodne, bo widać poszczególne składniki. UCZNIOWIE POWINNI PODPISAĆ KARTY PRACY TUŻ PO ICH OTRZYMANIU 1. Rozdzielanie mieszanin. Czas: 7 min. Pracując w parach wymyślcie różne rodzaje mieszanin, których składniki można rozdzielić na różne sposoby. Wpisz mieszaniny do szarej kolumny i zaznacz w tabeli odpowiednią kratkę, informującą o sposobie rozdzielania składników tej mieszaniny. mieszanina przesiewanie sączenie siła magnetyczna zlewanie znad osadu różna rozpuszczalność składników w wodzie Należy przeczytać różne pomysły na forum klasy (kolumna po kolumnie) i je skorygować 2. Dobierzcie się w grupy czteroosobowe. Zaplanujcie doświadczenie, możliwe do przeprowadzenia w klasie, w którym wykażecie pięć różnych sposobów rozdzielania substancji. Konsultujcie swoje plany z nauczycielem, w celu sprawdzenia dostępności substancji. Czas: 10 min. (Ocenianie: Aneks punkt 24, strona 213) PRZESIEWANIE Wybrane materiały i przyrządy Plan doświadczenia SĄCZENIE Wybrane materiały i przyrządy Plan doświadczenia SIŁA MAGNETYCZNA Wybrane materiały i przyrządy Plan doświadczenia ZLEWANIE ZNAD OSADU Wybrane materiały i przyrządy Plan doświadczenia RÓŻNA ROZPUSZCZALNOŚĆ SKŁADNIKÓW W WODZIE Wybrane materiały i przyrządy Plan doświadczenia 3. Przeprowadźcie doświadczenia zgodnie z przygotowanymi planami. Niech każda osoba w grupie wykona jedno doświadczenie samodzielnie. Zapiszcie swoje wzajemne obserwacje. Czas 12 min Trzeba przypilnować, aby każdy wykonał przynajmniej jedno doświadczenie samodzielnie. (Ocenianie: Aneks punkt 3, strona 201) PRZESIEWANIE Obserwacje SĄCZENIE Obserwacje SIŁA MAGNETYCZNA Obserwacje ZLEWANIE ZNAD OSADU Obserwacje RÓŻNA ROZPUSZCZALNOŚĆ SKŁADNIKÓW W WODZIE Obserwacje Zadania na myślenie naukowe. Czas (wraz z omówieniem): do 10 min. Zadania na myślenie naukowe: należy rozdać na następnej lekcji. Powinno się zabezpieczyć czas ok. 5 min po zakończeniu rozwiązywania zadań - na omówienie ich z uczniami. Prawidłowe odpowiedzi zaznaczono kolorem szarym. 1. W tabeli zaznaczono różne mieszaniny niejednorodne i sposoby ich rozdzielania. Wstaw krzyżyki w odpowiednich miejscach tabeli, łącząc w ten sposób mieszaniny i sposoby ich rozdzielania. Niektóre mieszaniny można rozdzielić na kilka sposobów. 2. Co należy zrobić, aby rozdzielić każdą z dwóch poniższych mieszanin na trzy składniki? Wypełnij białe pola oraz uzupełnij szare. mieszanina SPOSOBY ROZDZIELANIA przesiewanie sączenie użycie magnesu zlewanie znad osadu wykorzystanie różnic w rozpuszczalności poszczególnych składników w jakimś rozpuszczalniku pyłek węglowy z wodą ryż z cukrem wykałaczki z solą opiłki żelaza z mąką ocet z piaskiem LEKCJA 2. Burza mózgów dotycząca rozdzielania mieszanin jednorodnych. (Ocenianie: Aneks punkt 1, strona 199). Czas: 5 min. 1. Wyobraźcie sobie, że mieszkacie na bezludnej wyspie. Ocean wyrzucił Was na brzeg bez jedzenia i bez picia. Znaleźliście źródło pitnej wody i dzikie drzewa owocowe, a po kilku dniach nauczyliście się łapać ryby i owoce morza. Jednakże potrawy te, nawet po upieczeniu są mdłe… 2. Co można zrobić, aby polepszyć ich smak? Znaleźć przyprawy 3. Jaka przyprawa na pewno by pomogła? Sól 4. Skąd wziąć sól? Z oceanu Jak to zrobić? Pozostawiając wodę morską na słońcu aż odparuje 5. Czy w naszych sklepach można znaleźć taką sól? Tak, nazywa się ją solą morską. UCZNIOWIE POWINNI PODPISAĆ KARTY PRACY TUŻ PO ICH OTRZYMANIU 1. Rozdzielanie mieszanin jednorodnych. Czas: 4 min. Czy mieszaniny jednorodne można rozdzielić poprzez przesiewanie, odsączanie, zlewanie znad osadu, wykorzystanie siły magnetycznej lub różnej rozpuszczalności składników w rozpuszczalniku? Dlaczego? Wniosek W mieszaninach jednorodnych cząsteczki jednej substancji _________________ pomiędzy cząsteczki drugiej substancji i oba rodzaje drobin mieszają się ze sobą tak dobrze, że _______ ____________________________________________________________________________ . 2. Pracując w grupach czteroosobowych, zaplanujcie doświadczenie, możliwe do przeprowadzenia w klasie, w którym rozdzielicie mieszaninę jednorodną na dwa składniki. W swoim planie zwróćcie uwagę na zachowanie środków ostrożności w celu zapewnienia bezpieczeństwa podczas wykonywania eksperymentu. Zaplanujcie eksperyment tak, aby można było sprawdzić również, jak długo trwa rozdzielanie mieszaniny. Rozpiszcie także swoje role podczas pracy grupowej. (Ocenianie: Aneks punkt 25, strona 214) Czas: 10 min. Część grup może wymyśleć wykorzystanie lampy zamiast świeczki. Mieszanina Plan doświadczenia Środki ostrożności Tutaj uczniowie powinni napisać, w jaki sposób zapewnią bezpieczeństwo podczas pracy. Role poszczególnych członków grupy Uczeń 1 __________________________ Rola __________________________ Uczeń 2 __________________________ Rola __________________________ Uczeń 3 __________________________ Rola __________________________ Uczeń 4 __________________________ Rola __________________________ W zależności od zdyscyplinowania grupy oraz jej liczebności można albo przeprowadzić pokaz z wykorzystaniem uzgodnionego planu wszystkich grup, albo pozwolić uczniom na samodzielne wykonanie doświadczenia w grupach. Ponieważ jest to jednak doświadczenie z użyciem ognia, trzeba porozmawiać z uczniami o kwestii ostrożności i zachowania bezpie czeństwa. Jeśli nauczyciel decyduje się na drugą opcję, powinien otrzymać informację, jakich ról podejmą się poszczególne osoby. Role: 1. STRAŻNIK OGNIA czuwanie nad tym, aby świeczka nie wylewała się na ławkę, nie przewracała itp. 2. ROZBITEK NA BEZLUDNEJ WYSPIE przeprowadzanie eksperymentu (zachowanie ostrożności przy trzymaniu w dłoni gorącej łyżki) 3. STRAŻNIK CZASU badanie czasu rozdzielania mieszaniny 4. CHEMIK i SKRYBA przygotowanie mieszaniny oraz zapisywanie przebiegu doświadczenia w formie tekstowej lub rysunkowej Przed dopuszczeniem poszczególnych grup do wykonania doświadczenia, nauczyciel powinien mieć jasność, co do jego przebiegu oraz rozdzielonych ról. 3. Przeprowadźcie doświadczenie zgodnie z przygotowanym planem. (Ocenianie: Aneks punkt 3, strona 201) Czas 15 min Przebieg doświadczenia (w formie tekstowej lub rysunkowej) Wniosek należy napisać albo osobno w grupach, albo podczas posumowania eksperymentu w całej klasie. Wniosek Mieszaniny jednorodne można rozdzielać Innym sposobem rozdzielania mieszanin jednorodnych jest wykorzystanie różnicy temperatur krzepnięcia składników mieszaniny. Czy można porównać wyniki pomiędzy grupami? Czas 10 min. Tę część można pominąć w przypadku braku czasu Grupa 1 Mieszanina (dokładne szczegóły co do ilości wykorzystanych składników) Sposób rozdzielenia Czas Grupa 2 Mieszanina (dokładne szczegóły co do ilości wykorzystanych składników) Sposób rozdzielenia Czas Grupa 3 Mieszanina (dokładne szczegóły co do ilości wykorzystanych składników) Sposób rozdzielenia Czas Grupa 4 Mieszanina (dokładne szczegóły co do ilości wykorzystanych składników) Sposób rozdzielenia Czas Grupa 5 Mieszanina (dokładne szczegóły co do ilości wykorzystanych składników) Sposób rozdzielenia Czas Grupa 6 Mieszanina (dokładne szczegóły co do ilości wykorzystanych składników) Sposób rozdzielenia Czas Grupa 7 Mieszanina (dokładne szczegóły co do ilości wykorzystanych składników) Sposób rozdzielenia Czas Wnioski wynikające z porównania 1. W życiu codziennym człowiek wykorzystuje różne sposoby rozdzielania mieszanin. Uzupełnij poniższą tabelę przykładami z życia, ilustrującymi wykorzystanie poszczególnych sposobów. Możesz skorzystać z informacji w Internecie lub innych źródeł. Jeśli korzystasz z Internetu, w ostatniej kolumnie wpisz adres strony internetowej, na której znalazłeś podawaną informację. Jeśli korzystasz z innego źródła, wpisz jego tytuł, rok wydania, autora i numer strony. (Ocenianie: Aneks punkt 26, strona 214) SPOSÓB ROZDZIELANIA MIESZANINA PRZYKŁAD ŹRÓDŁO INFORMACJI PRZESIEWANIE SĄCZENIE SIŁA MAGNETYCZNA ZLEWANIE ZNAD OSADU RÓŻNA ROZPUSZCZALNOŚĆ SKŁADNIKÓW W ROZPUSZCZALNIKU RÓŻNA TEMPERATURZA WRZENIA LUB KRZEPNIĘCIA SKŁADNIKÓW *Poeksperymentujmy więcej– czyli domowe zadanie doświadczalne1 Rozdzielanie kolorów Zadanie jest nieobowiązkowe. Przygotuj: • 2 przezroczyste szklanki, • 1 arkusz ręcznika papierowego, • 2 kredki lub 2 ołówki, • nożyczki, • linijkę, Doświadczenie inspirowane eksperymentem przygotowanym na Ogólnopolski Konkurs Nauk Przyrodniczych „Świetlik” dla klasy 4 w roku 2011. Wykorzystano za zgodą Zarządu Fundacji Akademia Młodych Odkrywców • 2 czarne mazaki różnych producentów w dwóch różnych kolorach (nie mogą być to mazaki wodoodporne), • taśmę klejącą. Zadanie: 1. Z ręcznika papierowego wytnij 3 paski o szerokości ok. 3 cm i długości równej wysokości szklanki 2. Do każdej kredki przylep na środku jeden pasek taśmą klejącą. Eksperyment: 1. Na każdym z pasków, w połowie jego wysokości, narysuj poziomą kreskę innym mazakiem. 2. Napełnij szklanki wodą na wysokość ok. 2 cm. Każdą kredkę połóż na innej szklance w ten sposób, aby dolne brzegi pasków ręcznika papierowego zostały zanurzone w wodzie. Obserwacja: 1. Czy woda ze szklanki wspięła się po pasku do góry? 3. Co dzieje się z kreskami, gdy dotrze do nich woda? 4. Czy dla obu mazaków uzyskałeś taki sam wzór? 5. Na trzecim pasku narysuj dwoma pisakami dwie poziome kreski (jedną na drugiej) Obserwacja: 1. Czy kolory rozdzieliły się? Komentarz do doświadczenia: Rozdzielanie kolorów znajduje się na stronie Ogólnopolskiego Konkursu Nauk Przyrodniczych „Świetlik” www.swietlik.edu.pl (wolny dostęp). Należy z uczniami omówić doświadczenie na podstawie tego komentarza. Moduł: Przemiany substancji Czas trwania: 1 x 45 minut Podstawa programowa 14.1 – podaje przykłady przemian odwracalnych: topnienie, krzepnięcie i nieodwracalnych: ścinanie białka, korozja 14.2 – odróżnia pojęcia: rozpuszczanie i topnienie, podaje przykłady tych zjawisk z życia codziennego Materiały i przyrządy do przygotowania: 1. Jajka 2. Ocet 3. Termos z kostkami lodu 4. Termometr 0 – 100oC 5. Czajnik elektryczny 6. Zardzewiałe elementy metalowe 7. Świeczki, zapałki 8. Naczynia do nakrycia świeczek – najlepiej różnej wielkości (słoiki lub 1,5 – litrowe plastikowe butelki z odciętą górną częścią). 9. Ręczniki papierowe 10. Lusterka 11. Karty pracy 12. Karty Laboratoryjne (załączone na str.216) 13. Zadania na myślenie naukowe (na końcu każdej lekcji) LEKCJA 1. Burza mózgów dotycząca przemian pomiędzy różnymi stanami skupienia w życiu codziennym. (Ocenianie: Aneks punkt 1, strona 199). Czas: 5 min. 1. Co się dzieje, gdy chuchamy na lusterko? Zaparowuje.Pokrywa się mgiełką. Dlaczego? Bo w jamie ustnej jest dużo pary wodnej. 2. Czy to, co widać na lusterku to rzeczywiście para wodna? Nie, to malutkie kropelki wody. Tylko potocznie mówi się, że zaparowuje, choć w rzeczywistości tworzy się na lusterku mgiełka. 3. A np. w lecie – co dzieje się z lodami? Trzeba dojść do tego, że są dwie nazwy: ROZPUSZCZANIE i TOPNIENIE. Rozpuszczanie jest słowem potocznym, ale niepoprawnym naukowo na określenie topnienia lodów lub śniegu. 4. Jakie prawidłowe przykłady rozpuszczania znacie? Sól lub cukier w wodzie. Czyli rozpuszczanie to powstawianie mieszaniny jednorodnej z ciała stałego i rozpuszczalnika ciekłego. Ile zatem substancji jest zaangażowanych podczas rozpuszczania? Dwie. 5. A podczas topnienia? Jedna substancja przechodzi z ciała stałego w ciecz. 6. Jakie znacie stany skupienia substancji? Ciała stałe, ciecze i gazy 7. W jaki jeszcze sposób można przeprowadzić substancję z jednego stanu skupienia w drugi? Jakie procesy tego typu znacie? Topnienie, krzepnięcie, parowanie, skraplanie UCZNIOWIE POWINNI PODPISAĆ KARTY PRACY TUŻ PO ICH OTRZYMANIU 1. Czy substancja wygląda tak samo, czy w różny sposób, gdy znajduje się w różnych stanach skupienia? Czas 7 min. Pokaz – obserwowanie pary wodnej nad dzióbkiem czajnika oraz mgiełki (kropli wody zawieszonych w powietrzu), a także wody oraz kostek lodu. Podpisz w odpowiednich miejscach: para wodna, woda, lód oraz ciało stałe, ciecz, gaz Narysuj doświadczenie, w którym na skutek chuchania na lusterko powstaje na nim mgiełka. Rysunek Wniosek Ta sama substancja może występować 2. Napisz, w jaki sposób można przeprowadzić substancję z jednego stanu skupienia w drugi. Czas 10 min. Jak mogą nazywać się procesy, podczas których gaz zamienia się w ciecz, a ciecz w ciało stałe? Nad górnymi strzałkami powinny się pojawić „skraplanie” i „krzepnięcie”, a pod dolnymi strzałkami – „wrzenie/parowanie” oraz „topnienie” Na powyższej grubej linii dorysuj strzałkę, która będzie wskazywać wzrost temperatury. Linia ze strzałką powinny tworzyć oś. Zastanów się, czy temperatura skraplania substancji jest dokładnie taka sama, jak temperatura jej wrzenia? Zastanów się, czy temperatura krzepnięcia substancji jest dokładnie taka sama, jak temperatura jej topnienia? Poniżej znajduje się oś temperatury wraz z zaznaczonymi dwoma temperaturami przejść dla wody. Podpisz w ramkach: „woda”, „lód”, „para wodna” 00C 1000C T Zastanów się, czy inne substancje mają tę samą temperaturę skraplania i krzepnięcia, co woda. Czy znasz przykłady temperatur skraplania lub krzepnięcia jakichś innych substancji poza wodą? Powinny się pojawić przynajmniej temperatura skraplania azotu: -196oC, powietrza; -191oC tlenu: - 183oC. Kto jako pierwszy skroplił tlen i azot, i kiedy to się stało? (Ocenianie: Aneks punkt 27, strona 214) Natomiast informacja na temat tego, kto pierwszy na świecie skroplił tlen i azot, może zostać zadana do domu – do znalezienia w Internecie. Odp.: Karol Olszewski i Zygmunt Wróblewski, profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego, pod koniec XIX w. (w 1883r.) Znajdź na ten temat informację w Internecie i zapisz ją poniżej w formie 1-2 zdaniowej notatki. Poszukaj informacji w kilku niezależnych źródłach (treść powinna wyglądać na nie kopiowaną z jednego źródła do drugiego) Pamiętaj o podaniu dokładnych źródeł Twojej informacji. Źródła: Burza mózgów dotycząca budowy otaczającego nas świata. (Ocenianie: Aneks punkt 1, strona 199). Czas: 5 min. 1. Przemiany substancji dzielimy na odwracalne i nieodwracalne. Co te nazwy mogą oznaczać? Odwracalne to takie, których przebieg można odwrócić, a nieodwracalne występują wtedy, gdy substancja nie może wrócić do pierwotnego stanu. 2. Czy potraficie wymyśleć jakieś przykłady? Odwracalne to te, o których mówiliśmy przed chwilą. A nieodwracalne to np. spalanie, korozja, ścinanie jajka. 3. Co to jest korozja? Niszczenie metali pod wpływem działania środowiska, głównie tlenu lub wody. Co to jest rdza? Rdza to krucha rudawa substancja, powstała z połączenia żelaza z tlenem zawartym w powietrzu. Jak się bronimy przed rdzą? Powierzchnie przedmiotów zawierających żelazo malujemy farbą lub pokrywamy cienką warstwą innego metalu, który nie reaguje z tlenem (cynk, chrom). 4. Czy w procesie korozji zawsze powstaje rdza? Nie, np. korozja miedzi powoduje zielenienie miedzianych powierzchni i pokrycie się patyną lub matowienie srebra, a żadne z nich nie pokrywa się rdzą. 3. Przemiany substancji dzielimy na odwracalne i nieodwracalnie. Zapisz w tabeli poniżej kilka przykładów na każdy typ przemian. Czas: 5 min. 4. Co to jest korozja? Najlepiej, aby uczniowie pracowali tutaj sami, ale można także uzgadniać wersję dla całej klasy, po czym uczniowie zapiszą ją w notatkach. Czas 3 min. PRZEMIANY ODWRACALNE PRZEMIANY NIEODWRACALNE Co to jest rdza? W jaki sposób chronimy metale żelazne przed powstawaniem rdzy? 5. W jaki sposób przygotowujemy jajeczznicę lub jajko na miękko? Co szybciej się ścina podczas podgrzewania – białko, czy żółtko? To może być zadanie domowe W jakiej temperaturze ścina się jajko? (Ocenianie: Aneks punkt 27, strona 214) Znajdź na ten temat informację w Internecie i zapisz ją poniżej w formie 1-2 zdaniowej notatki. Poszukaj informacji w kilku niezależnych źródłach (treść powinna wyglądać na nie kopiowaną z jednego źródła do drugiego) Pamiętaj o podaniu dokładnych źródeł Twojej informacji. W podwyższonych temperaturach jajko ścina się; żółtko w temperaturze 65-70 °C, a białko w 60-70 °C Źródła: Łączenie się substancji z tlenem nazywamy Łączenie się substancji z tlenem nazywamy 5. Co jest niezbędne do spalania? Masz przed sobą dwie świeczki, słoik i zapałki. Zademonstruj doświadczenie, w którym wykażesz, że tlen jest niezbędny do spalania Rysunek Wniosek Spalanie, to gwałtowne Zadania na myślenie naukowe. Czas (wraz z omówieniem): do 10 min. Zadania na myślenie naukowe: należy rozdać na następnej lekcji. Powinno się zabezpieczyć czas ok. 5 min po zakończeniu rozwiązywania zadań - na omówienie ich z uczniami. Prawidłowe odpowiedzi zaznaczono kolorem szarym. 1. Na osi poniżej zaznaczono kropkami sześć różnych temperatur bez podawania ich wartości. Podpisz w okienkach, w jakim stanie skupienia byłaby woda w tych temperaturach. WYRAZY MOGĄ SIĘ POWTARZAĆ! Napisz, czy musisz znać dokładne wartości temperatur, aby rozwiązać to zadanie. 2. Poniżej przedstawiono oś temperatury, na której zaznaczono dwie temperatury – krzepnięcia i skraplania jakiejś nie znanej nam bliżej substancji. Podpisz nazwy stanów skupienia, w których znajduje się ta substancja w temperaturach zaznaczonych na osi kropkami. 3. Grupa uczniów wypełniła tabelkę przykładami odwracalnych i nieodwracalnych przemian substancji. Otocz w tabeli wszystkie błędy. Pod tabelą napisz, ile błędów popełniła grupa PRZEMIANY ODWRACALNE PRZEMIANY NIEODWRACALNE parowanie wody korozja miedzianych dachów powstawanie rosy ugotowanie jajka na miękko spalanie węgla topnienie gór lodowych powstawanie chmur utlenianie żelaza Liczba błędów w tabeli: Powtórka klasa 6 – Mieszaniny i przemiany substancji 1. Połącz strzałkami substancje i rodzaje mieszanin. woda z piaskiem woda z olejem powietrze zupa z ryżem piasek z olejem mgiełka perfum w powietrzu woda mineralna woda z niewielką ilością soli MIESZANINA JEDNORODNA MIESZANINA NIEJEDNORODNA 2. Uczniowie mieli do dyspozycji: • olej • piasek • esencję czarnej herbaty • sól Połączyli wodę z każdą z tych substancji z osobna, dobrze wymieszali i otrzymali różne mie szaniny. Podpisz rysunki i narysuj wynik ich obserwacji, czyli jak wygląda mieszanina każda z mieszanin. woda z _________________; woda z _________________; woda z _________________; woda z _________________; 3. Hania wykonała eksperyment, w którym badała roztwory. Zapisz w odpowiednich miejscach w tabelce, co jest substancją rozpuszczoną, a co rozpuszczalnikiem w każdym z tych roztworów. 4. Wnioski z eksperymentu: Co przyspiesza powstanie roztworu? Wnioski zaznaczcie w tabeli. W tabeli znajdują się trzy sekcje, dotyczące trzech różnych hi MIESZANINA ROZPUSZCZALNIK SUBSTANCJA ROZPUSZCZONA woda z kilkoma kroplami soku z cytryny perfumy herbata gotowa do wypicia przygotowana do kąpieli w wannie gorąca woda z solą kąpielową powietrze moneta z miedzioniklu, w której 25% to nikiel, a 75% to miedź potez. Każdą z sekcji oznaczono innym kolorem. W ostatnim wierszu tabeli w każdej sekcji wstawcie jeden krzyżyk - przy warunku, który przyspiesza rozpuszczanie substancji. Część doświadczenia Hipoteza 1 Hipoteza 2 Hipoteza 3 Mieszanina rozpuszczalnik Woda ciepła Woda zimna zimna woda zimna woda substancja rozpuszczona cukier kryształ cukier kryształ cukier rozdrobniony cukier kryształ mieszany łyżeczką cukier kryształ nie mieszany Kiedy szybciej się rozpuszcza? 5. W tabeli zaznaczono różne mieszaniny niejednorodne i sposoby ich rozdzielania. Wstaw krzyżyki w odpowiednich miejscach tabeli, łącząc w ten sposób mieszaniny i sposoby ich rozdzielania. Niektóre mieszaniny można rozdzielić na kilka sposobów. 6. Grupa uczniów wypełniła tabelkę przykładami odwracalnych i nieodwracalnych przemian substancji. Otocz w tabeli wszystkie błędy. Pod tabelą napisz, ile błędów popełniła grupa mieszanina SPOSOBY ROZDZIELANIA przesiewanie sączenie użycie magnesu zlewanie znad osadu wykorzystanie różnic w rozpuszczalności poszczególnych składników w jakimś rozpuszczalniku pyłek węglowy z wodą ryż z cukrem wykałaczki z solą opiłki żelaza z mąką ocet z piaskiem sól z wodą PRZEMIANY ODWRACALNE PRZEMIANY NIEODWRACALNE parowanie wody korozja miedzianych dachów powstawanie rosy ugotowanie jajka na miękko spalanie węgla topnienie gór lodowych powstawanie chmur utlenianie żelaza Grupa popełniła 7. Poniżej przedstawiono oś temperatury, na której zaznaczono dwie temperatury – krzepnięcia i skraplania jakiejś nie znanej nam bliżej substancji. Podpisz nazwy stanów skupienia, w których znajduje się ta substancja w temperaturach zaznaczonych na osi kropkami. 8. Franek wykonał eksperyment. Chciał sprawdzić, czy szybkość rozpuszczania soli kąpielowej w wodzie zależy od temperatury wody. W tym celu: • Ustawił na stole dwie szklanki. • Jedną wypełnił w połowie gorącą wodą z kranu. Wsypał do niej łyżeczkę soli kąpielowej i wymieszał. • Drugą szklankę wypełnił do połowy zimną wodą i wsypał do niej łyżeczkę soli kąpielowej. • Po minucie stwierdził, że sól rozpuściła się już w wodzie ciepłej, a nie rozpuściła w wodzie zimnej. • Franek sformułował wniosek: im wyższa temperatura, tym szybciej sól kąpie lowa rozpuszcza się w wodzie Czy Franek dobrze przeprowadził eksperyment? A. Tak, bo Franek precyzyjnie odmierzył ilość wody w obu szklankach i ilość soli wsypanej do obu szklanek oraz wlał do każdej szklanki wodę o innej temperaturze. B. Tak, bo Franek sformułował dobry wniosek. C. Nie, bo podczas doświadczenia Franek zmienił więcej niż jeden parametr na raz. D. Nie, bo Franek sformułował zły wniosek. 9. Napisz własnymi słowami: Mieszanina to 10. Napisz własnymi słowami: Mieszanina jednorodna to 11. Napisz własnymi słowami: Mieszanina jednorodna to Mieszanina niejednorodna to 12. Napisz własnymi słowami: Rozpuszczalnikiem nazywamy Substancją rozpuszczoną nazywamy Roztworem wodnym nazywamy roztwór Sprawdzian z modułów: Mieszaniny i przemiany substancji Czas 45 min IMIĘ I NAZWISKO UCZNIA 1. Spośród wymienionych poniżej mieszanin, które można, a których nie można rozdzielić metodą zlewania znad osadu? Wpisz w dolnym wierszu w odpowiednie pola „TAK” lub „NIE” w zależności od Twojej odpowiedzi na to pytanie. mieszanina woda z olejem woda z piaskiem ocet z kamykami woda, w której całkowicie rozpuszczono niewielką ilość soli można rozdzielić? Poniżej, przy każdej mieszaninie wyjaśnij swoje odpowiedzi. Woda z olejem – ponieważ Woda z piaskiem – ponieważ Ocet z kamykami – ponieważ Woda, w której całkowicie rozpuszczono niewielką ilość soli – ponieważ 2. Arek przygotował trzy szklanki. Każdą z nich do połowy wypełnił wodą, a następnie do każdej dodał po jednej łyżeczce cukru. Szklanki oznaczył literami alfabetu. szklanka szczegóły mieszaniny A Woda w temperaturze 10oC, duże kryształki cukru B Woda w temperaturze 70oC, duże kryształki cukru C Woda w temperaturze 70oC, rozdrobnione kryształki cukru Natychmiast po przygotowaniu mieszanin Arek włączył stoper. W każdej ze szklanek cukier całkowicie się rozpuścił w innej chwili czasu. Wpisz w prostokąty zaznaczone na osi czasu odpowiednie litery mieszanin, zaznaczając moment rozpuszczenia cukru w każdej z nich. 3. Poniżej narysowano fragment mapy myśli. Uzupełnij wewnątrz owalu napis dotyczący rodzaju mieszanin, które opisuje ten fragment mapy myśli. Podaj nazwę ogólną (a nie przykłady) 4. Połącz strzałkami mieszaniny i ich rodzaje woda z olejem powietrze piasek z napojem niegazownym mgiełka perfum w powietrzu woda mineralna woda wymieszana z niewielką ilością soli mąka z ryżem MIESZANINA JEDNORODNA MIESZANINA NIEJEDNORODNA 5. Zaznacz, jakiej metody lub metod należy użyć, aby rozdzielić wodę od wsypanej do niej sproszkowanej kredy. A. przesiewanie B. zlewanie cieczy znad osadu C. sączenie D. wykorzystanie właściwości magnetycznych i użycie magnesu E. wykorzystanie różnej rozpuszczalności składników F. wykorzystanie różnicy temperatur wrzenia składników mieszaniny 6. Grupa uczniów wypełniła tabelkę przykładami odwracalnych i nieodwracalnych przemian substancji. Otocz w tabeli wszystkie błędy. Pod tabelą napisz, ile błędów popełniła grupa. PRZEMIANY ODWRACALNE PRZEMIANY NIEODWRACALNE parowanie alkoholu korozja miedzianych dachów powstawanie szronu zrobienie jajecznicy spalanie drewna powstawanie rdzy powstawanie mgły utlenianie żelaza Grupa popełniła 7. Na bezludnej wyspie Ola chciała poprawić smak potraw, ale brakowało jej soli. Co powinna zrobić? A. Nabrać na łyżeczkę wody pitnej i poczekać aż woda odparuje. B. Nabrać na łyżeczkę wody z morza i przesączyć ją przez ręcznik papierowy. C. Nabrać na łyżeczkę wody z morza i poczekać aż woda wyparuje. D. Nabrać na łyżeczkę piasku z dna morskiego i przesiać go przez sito. 8. W temperaturze pokojowej w wodzie z kranu można rozpuścić około 24 g soli kuchennej w 100 g wody. Postaw hipotezę i zaplanuj eksperyment, w którym można znaleźć choćby częściową odpowiedź na poniższe pytanie badawcze. Pytanie: od czego zależy rozpuszczalność soli w cieczach? Hipoteza Przypuszczam, że Materiały i przyrządy Plan Moduł: Światło i cień Czas trwania: 2 x 45 minut Podstawa programowa 8.6 – opisuje rolę zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego 11.4 – bada doświadczalnie prostoliniowe rozchodzenie się światła i jego konsekwencje, np. camera obscura, cień Materiały i przyrządy do przygotowania: 1. Zamykane pudełko (np. po butach lub po papierze ksero) z niewielkim otworem do patrzenia do środka (otwór powinieni być na tyle mały, żeby patrząc przez niego do środka pudełka człowiek zasłaniał światło padające do wnętrza). Na dnie pudełka należy przykleić jakiś mały, charakterystyczny przedmiot (np. zabawkę). 2. Dezodorant lub odświeżacz powietrza w sprayu 3. Laser czerwony o małej mocy (po jednym na grupę) 4. Laser mocniejszy (jeden dla nauczyciela do pokazów) 5. Latarki (po jednej na grupę) 6. Kilka łyżek mleka 7. Nożyczki 8. Czarny karton 9. Pinezki 10. Klej (jeden na grupę) 11. Słomki do napojów 12. Linijki 13. Szklanki 14. Dzbanki na wodę 15. Ołówki lub kredki 16. Taśmy klejące 17. Świeczki 18. Kubeczki lub szklanki (po 1 szt. na parę) 19. Monety jednogroszowe (kilka na osobę) 20. Wydrukowane złudzenia optyczne (1 kopia dla nauczyciela) – znajdujące się w postaci obrazów np.na stronach internetowych w zbiorze: https://pl.wikipedia.org/wiki/Z%C5%82udzenie_optyczne (złudzenie ściany kawiarni, złudzenie Hermana, zjawisko irradiacji itp.) 21. Wydruk „bezwładność oka” (1 strona na dwóch uczniów) 22. Karty pracy 23. Karty Laboratoryjne (załączone na str.216) 24. Zadania na myślenie naukowe (na końcu każdej lekcji) Demontracja i dyskusja nad złudzeniami opotycznymi, jakie można znaleźć w Internecie. Czas: 5-10 min. Czy odcinki zakończone grotami są tej samej długości, czy innej? Czy szare pionowe linie są rownoległe (równoodległe w każdym punkcie) do siebie, czy nie? Burza mózgów – zmysł wzroku, światło, cień (Ocenianie: Aneks punkt 1, strona 199). Czas: 5-10 min. 1. Co jest potrzebne do tego by widzieć? Pokaz z pudełkiem z małym otworem do zaglądania do środka. Pokaz należy zrobić w czasie burzy mózgów jeśli uczniowie nie wymieniają światła w „rzeczach” potrzebnych do widzenia. Jeśli uczniowie wymienią światło, wówczas pokaz można zrobić po burzy mózgów. Oczy, mózg i światło. 2. Czym są oczy? Oczy są narządem zmysłu. 3. Jakie znacie inne zmysły? Wzrok, słuch, smak, węch, dotyk, równowaga. 4. Czy patrząc, zawsze widzimy prawdziwe obrazy, czy też zmysł wzroku czasami nas oszukuje? Czasem oszukuje. Czy możecie podać jakieś przykłady? *różne pomysły… 5. Czy światło jest niezbędne do tego by widzieć? Tak – uczniowie powinni dojść do tego wniosku po wykoanniu pokazu przez nauczciela przy udziale kilku uczniów. 6. Jakie znacie źródła światła? Słońca, żarówka, świeczka, laser itd. 7. Które z tych źródeł światła są naturalne, a które sztuczne? 8. W jaki sposób rozchodzi się światło? Czy rozchodzi się po liniach prostych, czy po łukach, czy może zakręcać? Po liniach prostych. Mogą nie wiedzieć lub nie zgadnąć– w dalszej części lekcji będą wykonywać doświadczenia na ten temat. 9. Co to jest cień? Co może rzucać cień? Mogą powiedzieć, że cień powstaje w miejscu, które jakaś przesłona (przedmiot) zasłania przed światłem. Jedynie nieprzezroczysty przedmiot może rzucać cień. 10. Czy cień można zaobserwować w nocy poza miastem bez sztucznych źródeł światła? Raczej nie, chyba, że Księżyc mocno odbija światło. UCZNIOWIE POWINNI PODPISAĆ KARTY PRACY TUŻ PO ICH OTRZYMANIU Pokaz z pudełkiem. Nauczyciel przechodzi po klasie – uczniowie zaglądają do środka przez mały otwór – pytamy ich, czy coś widzą, a jeśli tak, to co? Pokaz może odbyć się w czasie burzy mózgów. 1. Narysuj lub napisz, co jest potrzebne do tego by widzieć? Czas: 2 min. Uczniowie powinny narysować źródło światła, oko i mózg lub napisać, co jest potrzebne do tego by widzieć. 2. Narysuj pudełko, do którego wcześniej zaglądałeś/aś. Uzupełnij zdanie tak aby wyjaśnić, dlaczego nic nie było widać w środku zamkniętego pudełka, gdy patrzyło się przez otwór? Czas: 4 min. Gdy patrzyłam/em przez otwór do zamkniętego pudełka to nic nie widziałam/em ponieważ: Pokaz iluzji wydrukowanych na kartkach – prośba, by uczniowie wyjaśnili na czym polega iluzja. 3. Narysuj własną iluzję optyczną. Postępuj według instrukcji nauczyciela. Następnie pod rysunkiem wyjaśnij swoimi słowami na czym polega to złudzenie. Czas: 5 min. Najlepiej, żeby uczniowie narysowali ostatnią iluzję z tych załączonych na początku lekcji. Aby poprawnie wykonać to zadanie najpierw należy narysować dwie równoległe do siebie grube linie. Rysujemy je w następujący sposób: przykładamy linijkę do kartki i ołówkiem rysujemy dwie linie wzdłuż dwóch krawędzi linijki. W czasie rysowania linijka nie może się przesuwać. Powinniśmy otrzymać dwie równoległe linie. Trzeba zwrócić uczniom uwagę na to, że obie linie są równoległe tzn. odległość pomiędzy liniami jest w każdym miejscu taka sama. Następnie, mniej więcej na środku pomiędzy liniami stawiamy kropkę i rysujemy cienkie linie (najlepiej innym kolorem) przechodzące przez tę kropkę i promieniście przecinające obie grube linie. Na czym polega ta iluzja? 4. Oczy często mogą nas oszukiwać. Np. oko nie potrafi oddzielać od siebie szybko zmieniających się obrazów. Aby się o tym przekonać wykonaj polecenia z osobnej, dodatkowej kartki.Strona umieszczona tuż przed zadaniami na myślenie, dotyczącymi obecnej lekcji. Po dyskusji w klasie i z nauczycielem uzupełnij poniższe zdania. Czas: 10 min. Gdy patrzysz na jakiś obraz, twój mózg zatrzymuje go przez ułamek sekundy po tym jak obrazek zniknie z pola widzenia. Cecha ta nazywana jest ________________________________ ______ . Cecha ta pozwala na oglądanie _______________________________ , bo dzięki niej nie widzimy pojedynczych obrazków, ale płynne przejścia pomiędzy nimi. 5. Czy zastanawiałaś/eś się kiedyś, dlaczego ludzie mają dwoje oczu? Zapisz poniżej swoją odpowiedź na to pytanie. Czas: 10 min. Uczniowie czytają i omawiają swoje propozycje, a następnie wykonują doświadczenia zapro ponowane przez nauczyciela. - doświadczenie z ołówkami – rozdajemy każdemu uczniowi po dwa ołówki lub dwie kredki, uczniowie trzymając kredki za tępe końcówki, ustawiają je poziomo; zamykają jedno oko, wyciągają szeroko ręce przed sobą. Zadaniem uczniów jest złączenie ze sobą ostrych końców kredek. Następnie otwierają drugie oko i powtarzają eksperyment. Kiedy łatwiej im zetknąć ze sobą ostre końce kredek? – kiedy mają otwarte oczy, bo widzą wtedy przestrzennie. - doświadczenie z monetami rzucanymi do kubeczka (doświadczenie trudniejsze). Każda para uczniów dostaje kubeczek i kilka monet. Jeden uczeń bierze monety drugi kubek (po wykonaniu doświadczenia zamieniają się rolami). Uczeń z monetami wstaje, zasłania sobie jedno oko, a drugą rękę, tę, w której trzyma monety wyprostowuje przed siebie. Drugi uczeń ustawia w jakimś miejscu kubeczek. Pierwszy uczeń próbuje trafić do kubeczka bez przechylania ręki i bez odsłaniania drugiego oka. Po wrzuceniu wszystkich monet odsłania drugie oko i powtarza eksperyment. Kiedy jest łatwiej trafić monetą do kubeczka – gdy patrzy się jednym okiem, czy dwojgiem oczu? 6. Narysuj jeden z wykonywanych eksperymentów, a poniżej zapisz, dlaczego człowiek potrzebuje dwojga oczu. Czas: 5 min. Rysunek Dokończ zdanie: Dzięki temu, że człowiek ma dwoje oczu, 7. W czasie dyskusji na początku lekcji padło stwierdzenie, że światło rozchodzi się po liniach prostych. Zaplanuj doświadczenie, w którym spróbujesz przekonać innych, że tak naprawdę jest. Wykonaj odpowiedni rysunek układu pokazowego. Przeprowadź to doświadczenie, zapisz obserwacje oraz wnioski. Do dyspozycji masz wszystkie materiały udostępnione przez nauczyciela. (Rozdanie uczniom kart pracy laboratoryjnej. Ocenianie: Aneks punkt 3, strona 201). Czas: 15-20 min. Przykłady doświadczeń: 1. Cień przedmiotu na ścianie/kartce papieru. Uczniowie powinni zachować odpowiednie skalowanie. 2. Promienie światła wpadające z jednego do drugiego pokoju (cień jest prostą linią), 3. Snop światła z latarki w wodzie z paroma kroplami mleka, 4. Promień lasera widziany na kropelkach z dezodorantu lub odświeżacza powietrza, 5. Promień lasera w wodzie (do wodfy nalezy dodać kilka kropli mleka). Po wykonaniu doświadczeń grupy krótko prezentują całej klasie swoje pomysły, wykonanie i wnioski. 8. Opisz doświadczenia zaproponowane i wykonane przezs inne grupy. Czy wnioski innych były takie same, jak wnioski wyciągnięte w twojej grupie?. Czas: 10 min. To zadanie może być zadaniem domowym. Doświadczenie Grupa Wnioski Doświadczenie Grupa Wnioski Doświadczenie Grupa Wnioski Pokaz: Nauczyciel pokazuje jak zmienia się wielkość cienia w zależności od tego, jak daleko od przedmiotu znajduje się źródło światła. 9. Jak zmienia się wielkość cienia w zależności od odległości źródła światła od obiektu rzucającego cień? Dokończ poniższe dwa rysunki i odpowiedz na powyższe pytanie. Czas: 10 min. Należy pomóc uczniom w rysowaniu. Najlepiej zrobić wcześniej jeden przykład na tablicy, żeby pokazać, w jaki sposób rysować promienie światła. 10. Dwaj studenci spotkali się i zaczęli dyskutować na temat światła i cienia. W końcu jeden zadał pytanie: jak myślisz, czy oświetlony latarką płomień świecy rzuci na ścianę cień? Przyjrzyj się zapalonemu płomieniowi świecy i spróbuj odpowiedzieć na to pytanie. Uzasadnij w maksymalnie trzech zdaniach swoją odpowiedź. (Ocenianie: Aneks punkt 28, strona 215) Czas: 5 min. Moim zdaniem 11. Wykonaj eksperyment „Czy płomień rzuci cień?”, narysuj jego przebieg i zapisz obserwacje. Czas: 5 min. Rysunek Obserwacje 1. W lewym kółku w wykropkowanym prostokącie narysuj wazon na kwiaty. 2. W prawym kółku w wykropkowanym prostokącie narysuj kwiaty, które mają być w wazonie. 3. Wytnij prostokątną ramkę z dwoma kółkami w środku. 4. Zegnij wyciętą ramkę wzdłuż szarej przerywanej linii. Kółka z rysunkami powinny znaleźć się na zewnątrz. 5. Sklej tak złożoną kartkę w środku za pomocą kleju. 6. Gdy klej nieco wyschnie wytnij kółko. 7. Tak wycięte kółko przyklej taśmą klejącą do słomki do napojów. Miejsce przyklejenia słomki zaznaczono szarym prostokątem. 8. Włóż słomkę pionowo między swoje dwie otwarte dłonie. Pocieraj szybko jedną dłonią o drugą tak, aby słomka obracała się tam i z powrotem w prawo i lewo. 9. Jaki obrazek widzisz na kole? 10. W lewym kółku w wykropkowanym prostokącie narysuj wazon na kwiaty. 11. W prawym kółku w wykropkowanym prostokącie narysuj kwiaty, które mają być w wazonie. 12. Wytnij prostokątną ramkę z dwoma kółkami w środku. 13. Zegnij wyciętą ramkę wzdłuż szarej przerywanej linii. Kółka z rysunkami powinny znaleźć się na zewnątrz. 14. Sklej tak złożoną kartkę w środku za pomocą kleju. 15. Gdy klej nieco wyschnie wytnij kółko. 16. Tak wycięte kółko przyklej taśmą klejącą do słomki do napojów. Miejsce przyklejenia słomki zaznaczono szarym prostokątem. 17. Włóż słomkę pionowo między swoje dwie otwarte dłonie. Pocieraj szybko jedną dłonią o drugą tak, aby słomka obracała się tam i z powrotem w prawo i lewo. 18. Jaki obrazek widzisz na kole? Zadania na myślenie naukowe. Czas (wraz z omówieniem): do 10 min. Zadania na myślenie naukowe: należy rozdać na następnej lekcji. Powinno się zabezpieczyć czas ok. 5 min po zakończeniu rozwiązywania zadań - na omówienie ich z uczniami. Prawidłowe odpowiedzi zaznaczono kolorem szarym. 1. Na rysunku poniżej przedstawiono źródło światła oraz cień jaki powstał na ekranie. Dorysuj przedmiot odpowiedniej wielkości w miejscu, w którym mógłby się on znajdować, aby rysunek był poprawny z punktu widzenia optyki. Użyj linijki. 2. Połącz odpowiednie pola po prawej stronie z polami po stronie lewej. Pamiętaj, że może się zdarzyć, że jakieś pole ma wiele połączeń, albo nie ma ich w ogóle. 3. Poniżej narysowano patyk wbity w Ziemię. Słońce znajduje się w miejscu górowania. Jaki będzie cień tuż przed zachodem Słońca? Wybierz poprawną odpowiedź. Tuż przed zachodem Słońca cień będzie: A. krótszy B. dłuższy C. taki sam jak na rysunku D. niewidoczny Moduł: Zwierciadła i soczewki. Czas trwania: 2 x 45 minut Podstawa programowa 8.6 – opisuje rolę zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego 8.7 – bada właściwości ogniskujące lupy, powstawanie obrazu widzianego przez lupę podaje przykłady zastosowania lupy 11.5 – bada zjawisko odbicia światła: od zwierciadeł, powierzchni rozpraszających, elementów odblaskowych, podaje przykłady stosowania elementów odblaskowych dla bezpieczeństwa Materiały i przyrządy do przygotowania: Lekcja 1 i 2: 1. Lusterka płaskie (1 szt. na ucznia) 2. Duże łyżki z wypolerowaną powierzchnią, służące jako lusterka wklęsłe i wypukłe (1 szt. na ucznia) 3. Białe kartki papieru (1 szt. na ucznia) 4. Czarny karton (1 szt. na ucznia) 5. Nożyczki (1 szt. na ucznia) 6. Taśmy izolacyjne 7. Latarki (1 szt. na ucznia) 8. Lampka biurkowa (do pokazu) 9. Odblaski (do pokazów) 10. Złudzenie „truskawka w zwierciadłach” – tworzenie się obrazu pozornego 11. Lupy (1 szt. na ucznia) 12. Okulary „plusy” oraz „minusy” 13. Świeczki (1 szt. na grupę) 14. Pudełko zapałek 15. Spinacze (1 szt. na ucznia) 16. Ołówki (1 szt. na ucznia) 17. Linijki (1 szt. na ucznia) 18. Pojemnik na wodę (do tworzenia lup z kropli wody) 19. Karty pracy 20. Zadania na myślenie naukowe LEKCJA 1 Burza mózgów dotycząca odbicia światła od powierzchni. (Ocenianie: Aneks punkt 1, strona 199). Czas: 5 min. 1. Co się dzieje ze światłem, które pada na różne przedmioty? ŚWIATŁO ODBIJA SIĘ od wszystkich przedmiotów, dlatego możemy obserwować te przedmioty Można przypomnieć dośw. z pudełkiem z poprzedniego modułu. 2. Czy od wszystkich przedmiotów światło odbija się tak samo? nie 3. Które przedmioty najlepiej odbijają światło, jasne, czy ciemne? jasne 4. Które przedmioty gładkie, czy chropowate lepiej odbijają światło? gładkie Mówimy, że światło padające na chropowate przedmioty ulega ROZPROSZENIU, czyli odbiciu w różne strony. 5. Czy szyby odbijają światło? A czy mogą odbijać? Tak, ale szyby głównie przepuszczają światło 6. Jak nazywamy przedmioty, które służą do odbijania światła? Lustra, odblaski 7. Jak inaczej nazywa się lustra? ZWIERCIADŁA Taką własnie nazwę naukową będziemy stosować. 8. Co jeszcze poza lustrami odbija światło jak lusterko? Tafla wody, okulary, bombki na choince itd. 9. Do czego służą lusterka odblaskowe? do odbijania światła, np. by być widocznym na drodze itp. UCZNIOWIE POWINNI PODPISAĆ KARTY PRACY TUŻ PO ICH OTRZYMANIU 1. W parach zastanówcie się, jak sprawdzić, że biała kartka papieru lepiej odbija światło niż czarna? Do dyspozycji macie białą kartkę papieru, czarny karton oraz latarkę. Zapisz plan pracy poniżej, narysuj układ doświadczalny oraz napisz wnioski. Czas: 7 min. (Ocenianie: Aneks punkt 29, strona 215). HIPOTEZA Białe powierzchnie lepiej odbijają światło niż czarne. PLAN RYSUNEK WNIOSKI Należy rozdać uczniom po jednym lusterku. Obejrzyj się w płaskim lusterku. Czy jesteś w nim powiększony/a lub pomniejszony/a? _____________ Czy potrafisz za pomocą lusterka i bez obracania się zobaczyć, co jest za Tobą?____________________ 2. Zastanów się jak odbijają się pojedyncze promienie światła od lustra, a jak od powierzchni chropowatej. Po dyskusji w klasie z nauczycielem spróbuj ołówkiem narysować dalszy bieg promieni świetlnych. Czas: 8 min. Uczniowie powinni używać linijek. Jeśli któryś z uczniów wykona prawidłowy rysunek ołówkiem, można poprosić go o pogrubienie linii długopisem lub kredką. Odbicie od luster nazywamy Odbicie od chropowatych powierzchni to 3. Wiedząc już w jaki sposób promienie świetlne odbijają się od płaskich zwierciadeł, wykonaj poniższe zadanie. Na rysunku znajduje się prosty labirynt. Gdzie i jak należy ustawić lusterka, aby światło pochodzące ze świeczki oświetliło cel? Czas: 5 min. Zachęcany także uczniów, by przez narysowaniem, zbudowali taki labirynt z piórników i książek i próbowali użyć swoich lusterek do konstrukcji rozwiązania. Czy wiesz jak nazywa się przyrząde, zbudowany na tej samej zasadzie? Służy on do oglądania przedmiotów zza przeszkód. Jeśli nie wiesz, o czym mowa, zapytaj kogoś lub poszukaj w Internecie. Jeśli pozostało wystarczająco dużo czasu, to pod koniec lekcji możemy z uczniami zbudować peryskopy używając czarnych kartonów i lusterek. 4. Zapisz poniżej, w jakich sytuacjach używa się lusterek odblaskowych. Jak myślisz dlaczego są one ważne? Czas: 7 min. Krótka dyskusja z uczniami na temat tego gdzie lusterka odblaskowe są używane. Należy ich zapytać, dlaczego są takie ważne i dlaczego są zawsze widoczne dla kierującego. Nauczyciel pokazuje lusterka odblaskowe uczniom. Dlaczego lusterka odblaskowe są zawsze widoczne dla kierującego samochodem? Narysuj poniżej bieg promieni świetlnych w lusterku odblaskowym. Pojedyńcze promienie światła Jeśli pozostało wystarczająco dużo czasu, to można zaproponować uczniom, by wykonali model lusterka odblaskowego z rozdanych im lusterek. Aktywność tę można pozostawić na koniec lekcji, podobnie jak budowę peryskopu. Nauczyciel rozdaje uczniom łyżki. 5. Przypatrz się dokładnie swojemu odbiciu w lusterku płaskim i w wypukłej części łyżki. Czas: 5 min. Wypukła część łyżki tworzy zwierciadło wypukłe. Czym różnią się od siebie odbicie w lustrze płaskim i odbicie w zwierciadle wypukłym? W którym lusterku (płaskim czy wypukłym) powstały obraz obejmuje szerszą przestrzeń ? Gdzie używa się zwierciadeł wypukłych? 6. Przypatrz się dokładnie swojemu odbiciu w lusterku płaskim i we wklęsłej części łyżki. Czas: 5 min. Należy wykonać z uczniami eksperyment, w którym zbliżają kredkę/ołówek/palec do łyżki od wklęsłej strony. Na początku powstaje obraz odwrócony, nastepnie w miarę zbliżania przedmiotu do lusterka, obraz powiększa się, aż w końcu się odwraca. Na początku mamy więc obraz odwrócony, a potem mamy obraz prosty. Wklęsła część łyżki tworzy zwierciadło wklęsłe. Czym różnią się od siebie odbicie w lustrze płaskim i w zwierciadle wklęsłym? W którym lusterku (płaskim czy wypukłym) powstały obraz obejmuje szerszą przestrzeń ? Gdzie używa się zwierciadeł wklęsłych? LEKCJA 2 Burza mózgów dotycząca soczewek. (Ocenianie: Aneks punkt 1, strona 199). Czas: 5 min. 1. Co używa osoba, która ma problem ze wzrokiem? Okulary 2. Czy wszystkie okulary działają w ten sam sposób? Nie, jedne powiększają bardziej inne mniej. 3. Czego trzeba użyć, gdy chce się zobaczyć wyraźnie coś bardzo małego? Lupy 4. Co mają wspólnego lupa i okulary? Z czego się składają? SOCZEWKI 5. Gdzie jeszcze można spotkć soczewki? Mikroskopy, teleskopy, OKO 6. Czy soczewki zawsze służą do powiększania obrazu? Nie, czasem służą do pomniejszania obrazu 7. Do czego jeszcze można użyć lupy? Do rozpalenia ognia Dlaczego lupa się do tego nadaje? 8. Kogo musimy odwiedzić, gdy chcemy zbadać wzrok? Okulistę 9. Kogo musimy odwiedzić, gdy chcemy kupić okulary? Optyka. Optyka, to dział nauki zajmujący się światłem, soczewkami odbiciami itp. UCZNIOWIE POWINNI PODPISAĆ KARTY PRACY TUŻ PO ICH OTRZYMANIU Nauczyciel rozdaje uczniom lupy. Należy uwzględnić chwilę czasu na zabawę uczniów lupami. 1. Przyjrzyj się różnym obiektom przez lupę i wykonaj poniższe polecenia. W wolne polawpisz jedno z poniższych wyrażeń: POMNIEJSZONY, POWIĘKSZONY, ODWRÓCONY, PROSTY (nie odwrócony). Czas: 5 min. Gdy moje oko jest blisko od lupy, a przedmiot na który patrzę znajduje się blisko za lupą, to widzę ten przedmiot ________________________________________ oraz ____________________ . Gdy moje oko jest blisko od lupy, a przedmiot na który patrzę znajduje się daleko za lupą, to widzę ten przedmiot ____________________________________ oraz __________________ . Gdy moje oko jest daleko od lupy, a przedmiot na który patrzę znajduje się blisko za lupą, to widzę ten przedmiot ____________________________________ oraz ____________________ .Gdy moje oko jest daleko od lupy, a przedmiot na który patrzę znajduje się blisko za lupą, to widzę ten przedmiot ____________________________________ oraz __________________ . Nauczyciel rozdaje uczniom latarki lub świeczki i białe kartki papieru. Doświadczenie możena przeprowadzić na różne sposoby. Zamiast świeczek i latarek uczniowie mogą oglądać przez lupy obraz okna „wyświetlany” na ścianie lub kartce papieru. Mogą także rzutować obraz lampy na podłogę. 2. Ustaw tak lupę pomiędzy latarką, a kartką papieru, by na kartce widać było wyraźny obraz latarki. Spróbuj zrobić to z innymi świecącymi przedmiotami w klasie. Oddalaj i przybliżaj lupę do kartki papieru. Poniżej zapisz swoje obserwacje. Czas: 5 min. 3. Poniżej narysowano schemat promieni świetlnych przechodzących przez soczewkę skupiającą. Wpisz w odpowiednie miejsca słowa: SOCZEWKA, PROMIENIE ŚWIETLNE, OGNISKO, OGNISKOWA. Czas: 3 min. 4. Przyjrzyj się budowie soczewki w lupie. Czy masz pomysł, jak za pomocą spinacza i wody samodzielnie zbudować małe szkło powiększające? Spróbuj opisać poniżej swój pomysł. Czas: 3 min. Po uzgodnieniu w klasie: 5. Wykonaj swoją lupę ze spinacza i z wody. Czy dzięki niej uda Ci się przeczytać zdania poniżej? Czas: 3 min. Aby wykonać lupę ze spinacza, należy spinacz tak zagiąć, aby uformował pętelkę. Następnie trzeba w tej pętelce umieścić kroplę wody. Uformuje ona wtedy małą kropelkę. Taka kropelka będzie działać jak lupa i będzie powiększać tekst. Lupy można wykonać nie tylko ze szkła, ale także z innych materiałów, na przykład z wody. 6. Przeczytaj powyższy tekst również za pomocą zwykłej lupy. Czy obraz oglądany przez zwykłe szkło powiększające i szkło powiększające zrobione z kropli wody jest taki sam? Zapisz poniżej, jakie zauważasz różnice. Czas: 3 min. Nauczyciel przechodzi po klasie, pokazując uczniom okulary „plusy” i „minusy” (nie należy w tym momencie udzielać informacji, czy są to soczewki skupiające, czy rozpraszające). Pokazujemy im okulary tak, by przyjrzeli się, jak wyglądają same soczewki. 7. Jak myślisz, czy w okularach są takie same soczewki jak w szkłach powiększających? Czym różnią się między sobą te trzy rodzaje soczewek, a które cechy mają wspólne? Czas: 2 min. POKAZ: Po zapisaniu przez uczniów odpowiedzi próbujemy zrobić z okularami „plusami” to samo co z lupą – pokazać ognisko, „rzutować” obraz okna na ścianę. Po tym pokazie uczniowie powinni dojść do wniosku, że pomimo iż soczewki wyglądają inaczej, to w obu przypadkach skupiają światło. Możemy ich spytać, czy ludzie używają zawsze okularów do tego samego np. do czytania lub tylko do patrzenia w dal. Celem jest dojście do wniosku, że istnmieją dwa rodzaje okularów okulary. POKAZ: Po dyskusji nauczyciel pokazuje uczniom, co dzieje się ze światłem po przejściu przez okulary „minusy”. Następnie dyskutujemy z nimi, że te okulary nie skupiają światła, a je rozpraszają. 8. Po pokazach okularów i dyskusji z nauczycielem odpowiedz na pytania. Czas: 3 min. Czy soczewki we wszystkich okularach skupiają światło w podobny sposób, jak soczewki w lupach? Jak się nazywają soczewki, które nie skupiają światła? 9. Wiesz już, po dyskusji w klasie, że w każdym oku znajduje się soczewka. Poniżej umieszczono schematyczny rysunek zdrowego oka. Jak myślisz, jaka soczewka znajduje się w oku, skupiająca, czy rozpraszająca? Czas: 5 min. Czy potrafisz nazwać poszczególne części oka, zaznaczone strzałkami? Jeśli nie jesteś w stanie wykonać tego zadania samodzielnie, poszukaj informacji w książkach, Internecie lub spytaj kolegę/koleżankę. Zapisz poniżej z jakiego źródła korzystałeś/aś. ŹRÓDŁO: ___________________ Spróbuj narysować bieg promieni świetlnych od świeczki, do soczewki w oku, a następnie od soczewki do obrazu w tylniej części oka. Jaki obraz powstaje na tylniej części oka? 10. Ludzie noszą okulary ponieważ mają pewne wady wzroku. Podstawowe wady wzroku polegają na tym, że człowiek widzi nieostry obraz na siatkówce. Na każdym schemacie zaznaczono, gdzie w oku powstawałby ostry obraz w przypadku dwóch różnych wad wzroku. Jak myślisz jakich okularów należałoby użyć (skupiających, czy rozpraszających), aby ostry obraz powstawał dokładnie na tylniej części oka, czyli tak jak w oku zdrowym? Czas: 5 min. Należy użyć soczewki: Ponieważ: Należy użyć soczewki: Ponieważ: Dyskusja z uczniami na temat nazw wady wzroku. Czy wiesz jakich soczewek używają osoby z dalekowzrocznością i krótkowzrocznością? Czy potrafisz podpisać powyższe schematy odpowiednimi wadami wzorku: DALEKOWZROCZNOŚĆ oraz KRÓTKOWZROCZNOŚĆ 11. Uzupełnij poniższą tabelkę. Czas: 5 min. Widzenie normalne / Wada wzroku Schemat Potrzebne soczewki korekcyjne Zadania na myślenie naukowe. Czas (wraz z omówieniem): do 10 min. Zadania na myślenie naukowe: należy rozdać na następnej lekcji. Powinno się zabezpieczyć czas ok. 5 min po zakończeniu rozwiązywania zadań - na omówienie ich z uczniami. Prawidłowe odpowiedzi zaznaczono kolorem szarym. 1. Zaznacz odpowiednie pola w tabelce, wskazujące, czy przedmiot odbija światło zwierciadlanie, czy odbija z rozproszeniem. 2. Wypełnij poniższą tabelkę informacjami dotyczącymi tego, w jaki sposób widziany jest przedmiot oglądany przez lupę. 3. Który z poniższych schematycznych rysunków jest poprawny w przypadku zdrowego oka? (uwaga: rysunek nie zachowuje skali) odbicie zwierciadlane odbicie z rozproszeniem lustro łazienkowe gładka, lśniąca łyżka drewno gładka tafla wody pusta szklanka PRZEDMIOT BLISKO LUPY PRZEDMIOT DALEKO OD LUPY OKO BLISKO LUPY OKO DALEKO OD LUPY A) B) C) D) 4. U człowieka, którego wzrok funkcjonuje prawidłowo, soczewka skupia światło na siatkówce oka. Krótkowzroczność i dalekowzroczność to wady wzroku. Gdy soczewka skupia światło przed siatkówką oka, mamy do czynienia z krótkowzrocznością, a gdy za siatkówką oka – z dalekowzrocznością. W celu poprawy wzroku stosuje się okulary korekcyjne, tzw. „plusy”, czyli soczewki skupiające, oraz „minusy”, czyli soczewki rozpraszające. Analizując tabelkę, wskaż, komu lekarz zalecił nieodpowiednie okulary. Imię dziecka Wada wzroku Okulary Marysia dalekowzroczność plusy Kuba krótkowzroczność minusy Jaś krótkowzroczność plusy Zosia dalekowzroczność minusy A. Jasiowi i Zosi B. Kubie i Marysi C. Jasiowi i Marysi D. Kubie i Zosi Powtórka z modułów: Światło i cień oraz zwierciadła i soczewki 1. Jak zmienia się wielkość cienia w zależności od odległości źródła światła od obiektu rzucającego cień? Dokończ poniższe dwa rysunki i odpowiedz na powyższe pytanie. Odpowiedź 2. Na rysunku poniżej przedstawiono źródło światła oraz cień jaki powstał na ekranie. Dorysuj przedmiot odpowiedniej wielkości w miejscu, w którym mógłby się on znajdować, aby rysunek był poprawny z punktu widzenia optyki. Użyj linijki. 3. Połącz odpowiednie pola po prawej stronie z polami po stronie lewej. Pamiętaj, że może się zdarzyć, iż jakieś pole ma wiele połączeń, albo nie ma ich w ogóle. 4. Poniżej narysowano patyk wbity w Ziemię. Słońce znajduje się w miejscu górowania. Jaki będzie cień tuż przed zachodem Słońca? Wybierz poprawną odpowiedź. Tuż przed zachodem Słońca cień będzie: A. krótszy B. dłuższy C. taki sam jak na rysunku D. niewidoczny 5. Narysuj przedłużenie promieni świetlnych odbitych od lustra i od powierzchni chropowatej. 6. Narysuj lusterka w odpowiednich miejscach, aby promień światła od latarki dotarł do 7. Narysuj bieg promieni świetlnych odbitych od lusterka odblaskowego. 8. Przypomnij sobie doświadczenia z lupą. W wolne pola wpisz jedno z poniższych wyrażeń:POMNIEJSZONY, POWIĘKSZONY, ODWRÓCONY, PROSTY (nie odwrócony). Pojedyńcze promienie światła Gdy moje oko jest blisko od lupy, a przedmiot na który patrzę znajduje się blisko za lupą, to widzę ten przedmiot ________________________________________ oraz ____________________ . Gdy moje oko jest blisko od lupy, a przedmiot na który patrzę znajduje się daleko za lupą, to widzę ten przedmiot ____________________________________ oraz __________________ . Gdy moje oko jest daleko od lupy, a przedmiot na który patrzę znajduje się blisko za lupą, to widzę ten przedmiot ____________________________________ oraz ____________________ .Gdy moje oko jest daleko od lupy, a przedmiot na który patrzę znajduje się blisko za lupą, to widzę ten przedmiot ____________________________________ oraz __________________ . 9. Poniżej narysowano schemat promieni świetlnych przechodzących przez soczewkę skupiającą. Wpisz w odpowiednie miejsca słowa: SOCZEWKA, PROMIENIE ŚWIETLNE, OGNISKO, OGNISKOWA. 10. Nazwij poszczególne części oka. Narysuj bieg promieni świetlnych od świeczki, do soczewki w oku, a następnie od soczewki do obrazu w tylniej części oka. 11. Zaznacz odpowiednie pola w tabelce, wskazujące, czy przedmiot odbija światło zwierciadlanie, czy odbija z rozproszeniem. odbicie zwierciadlane odbicie z rozproszeniem lustro łazienkowe gładka, lśniąca łyżka drewno gładka tafla wody pusta szklanka 12. Uzupełnij poniższą tabelkę. Widzenie normalne / Wada wzroku Schemat Potrzebne soczewki korekcyjne 13. Wypełnij poniższą tabelkę dotyczącą tego, w jaki sposób widziany jest przedmiot oglądany przez lupę. PRZEDMIOT BLISKO LUPY PRZEDMIOT DALEKO OD LUPY OKO BLISKO LUPY OKO DALEKO OD LUPY 14. Który z poniższych schematycznych rysunków jest poprawny w przypadku zdrowego oka? (uwaga: rysunek nie zachowuje skali) 15. U człowieka, którego wzrok funkcjonuje prawidłowo, soczewka skupia światło na siatkówce oka. Krótkowzroczność i dalekowzroczność to wady wzroku. Gdy soczewka skupia światło przed siatkówką oka, mamy do czynienia z krótkowzrocznością, a gdy za siatkówką oka – z dalekowzrocznością. W celu poprawy wzroku stosuje się okulary korekcyjne, tzw. „plusy”, czyli soczewki skupiające lub „minusy”, czyli soczewki rozpraszające. A) B) C) D) Analizując tabelkę, wskaż, komu lekarz zalecił nieodpowiednie okulary. Imię dziecka Wada wzroku Okulary Marysia dalekowzroczność plusy Kuba krótkowzroczność minusy Jaś krótkowzroczność plusy Zosia dalekowzroczność minusy A. Jasiowi i Zosi B. Kubie i Marysi C. Jasiowi i Marysi D. Kubie i Zosi Sprawdzian z modułów: Światło i cień oraz zwierciadła i soczewki Czas 45 min IMIĘ I NAZWISKO UCZNIA 1. Połącz odpowiednie pola po prawej stronie z polami po stronie lewej. Pamiętaj, że może się zdarzyć, że jakieś pole ma wiele połączeń, albo nie ma ich w ogóle. 2. Poniżej narysowano żarówkę i pionowy pręt. Narysuj pionowy ekran w jednym z miejsc oznaczonym cyframi 1 – 5 tak, by cień na ekranie był najmniejszy. Narysuj ten cień. 3. Masz narysowany prosty labirynt. Narysuj odpowiednio ustawione lusterka, aby światło od świeczki oświetliło cel? 4. W jakiej kolejności mija elementy oka światło wpadające do niego? A. rogówka, źrenica, soczewka, siatkówka B. rogówka, soczewka, źrenica, siatkówka C. siatkówka, soczewka, źrenica, rogówka D. siatkówka, rogówka, soczewka, źrenica E. źrenica, rogówka, soczewka, siatkówka F. źrenica, soczewka, rogówka, siatkówka 5. Uzupełnij poniższe zdania wyrażeniami: krótkowzroczność; dalekowzroczność; plusy – czyli soczewki skupiające; minusy – czyli soczewki rozpraszające; przed siatkówką; za siatkówką. Adrianowi w okresie dorastania pogorszył się wzrok. Dobrze widział bliskie przedmioty, a źle dalekie. Gdy poszedł do okulisty ten powiedział, że Adrian ma ___________________________ . Żeby lepiej widzieć okulista przepisał mu okulary ____________________________________. Są one niezbędne, żeby dobrze widział, ponieważ przy tej wadzie obraz w oku powstaje _____________________ . 6. Wyobraź sobie, że patrzysz z daleka na zwierciadła. Jaki obraz (powiększony, pomniejszony, odwrócony, prosty) widoczny jest odbity w: a) Zwierciadle wypukłym? b) Zwierciadle płaskim? c) Zwierciadle wklęsłym? 7. Jak (daleko, czy blisko) musi być lupa od Twojego oka i przedmiotu, żeby obraz przez nią widziany był pomniejszony i odwrócony? 8. Wyjaśnij w maksymalnie trzech zdaniach dlaczego człowiek ma dwóje oczu? 9. Identyczni bracia stoją na tafli lustra i patrzą na siebie (tak jak narysowano na rysunku obok). Które odbicie brata, widziane przez chłopca stojącego do ciebie tyłem jest poprawne? Otocz je owalem. 10. Narysuj schemat lusterka odblaskowego, tak aby rysunek miał sens. 11. Bardzo wiele materiałów przepuszcza światło. Postaw hipotezę i zaplanuj eksperyment, w którym można znaleźć choćby częściową odpowiedź na poniższe pytanie badawcze. Pytanie: Od czego zależy ilość przepuszczonego przez materiał światła? Hipoteza Przypuszczam, że Materiały Przyrządy Plan 12. W południe najdłuższy cień rzucany przez to samo drzewo będzie: A. latem, B. jesienią, C. zimą, D. wiosną, E. o każdej porze roku taki sam, ponieważ: A. Słońce będzie najwyżej nad horyzontem. B. Słońce będzie najniżej nad horyzontem. C. Słońce będzie na tej samej wysokości w ciągu całego roku. D. Słońce będzie najdłużej nad horyzontem. E. Słońce będzie najkrócej nad horyzontem. F. Słońce tak samo długo nad horyzontem przez cały rok. 13. Czy w księżycową noc, daleko od sztucznych źródeł światła można zaobserwować cień? Odpowiedź uzasadnij. ponieważ 14. W wykropkowanych miejscach wpisz odpowiednie wyrażenia. ANEKS - OCENIANIE 1. Burzamózgów–tabelaczęstotliwościudziału1 L.P. Uczeń Wiedza Zaangażowanie Kreatywność Poszanowaniewypowiedziinnych 1 2 3 4 5 6 7 8 Przedzajęciaminauczycielwybieragrupęuczniów(niekomunikującimtegofaktu)doocenyichudziałuwburzymózgów.Sugerujesięwybórniewięcejniższeściorouczniów.Wtrakcieburzymózgównauczycielzaznaczawodpowiedniejkratcewtabeliponiżejkażdypojedynczyudziałuczniawaktywności.Możnatakżezaznaczyćwszelkiezachowaniedotyczącebrakuposzanowaniadlaopiniiiwypowiedziinnychuczniów(R) 2. Ocenaplanowaniaeksperymentu–odczegozależyszybkośćparowaniawody.2Planowaniepowinnozawierać:spisaniepotrzebnychelementów(przyrządów,materiałów)doprzeprowadzeniadoświadczenia;narysowanielubzapisanieprzebiegudoświadczeniaorazwypisanieistotnychczynników,którepowinnypozostaćniezmiennepodczasdoświadczenia. Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Uczeń:• jestwstaniewymienićczęśćelementówpotrzebnychdowykonaniadoświadczenia• niepotrafinapisać(narysować)poprawnegoplanupracylubplanpracyjestniekompletny• niepotrafiokreślić,któryczynnikbędziezmieniałiwjakisposób• niepotrafipodaćczynników,jakiepowinnypozostaćniezmienne Uczeń:• jestwstaniewymienićniezbędneprzedmiotywdoświadczeniu,aleniepotrafinapisaćpoprawnegoplanupracylubplanpracyjestniekompletny• albo• jestwstaniewymienićtylkoczęśćprzedmiotówpotrzebnychwdoświadczeniuipotrafinapisaćpoprawnyplanpracylubplanpracyzniewielkimibłędami(niezmieniającymiwynikueksperymentu)• niepotrafidobrzeokreślić,któryczynnikiwjakisposóbbędziezmieniał,alepotrafitakieczynnikipodać• niepotrafipodaćczynników,którepowinnypozostaćniezmienne(czylipodkontrolą) Uczeń:• potrafiwymienićniezbędneprzedmiotywdoświadczeniuipotrafinapisaćpoprawnyplanpracylubplanpracyzniewielkimibłędami(niezmieniającymiwynikueksperymentu)• maproblemyzpoprawnymokreśleniemkontrolinadzmienianymczynnikiem• niepotrafipodaćczynnikówktórepowinnypozostaćniezmienne(czylipodkontrolą) Uczeńpotrafi:• wymienićniezbędneprzedmiotywdoświadczeniu• napisaćpoprawnyplanpracy• określićsposóbzmianyinteresującegogoczynnika• podaćczynniki,którepowinnybyćkontrolowanepodczaseksperymentu Tabeladowypełnieniawceluzbiorczejocenykilkuuczniów.(Możnawpisaćopislubwpisaćnazwęfazy,jeżeliuczeńidealniewpasowujesięwopis.) L.P. UCZEŃ Opis rozwoju ucznia wg. tabeli faz rozwoju 1 2 3 4 Wceluocenyrozwojupoziomuumiejętnościplanowaniaeksperymentumożnazastosowaćrubryki.Na- rzędziepowinnozostaćwykorzystanedoocenypewnejliczbyuczniów(wtymwypadkumaksymalnie czworga),wybranych(bezkomunikowaniaimtejdecyzji)przedlekcją. 3. Uczniomnależyrozdaćnajpierwtabelkęsamooceny.Pojejwypełnieniu,należyrozdaćtabelkęocenywzajemnej.Tabelkiznajdująsięnaosobnejstronie,żebymożnajebyłołatwowydrukować. Wypełnijponiższątabelę.Wpierwszymwierszuwpiszswójnumerwgrupieoraznumerswojejgrupy. WpiszwkolumnieJAocenęod0(wcalenie)do6(bardzo). Jestemuczniemnrwgrupienr JA Czybrałeś/aśudziałwplanowaniueksperymentu? Czydobrzepracowałeś/aśwgrupie? Czywypełniałeś/aśswojezadania? Czypomagałeś/aśgrupie? Wypełnijponiższątabelę.Wpierwszymwierszutabeliwpisznumerswojejgrupyoraznumeryczłonkówtejgrupy. Wpiszwpustychkolumnachocenędlaposzczególnychczłonkówgrupy-od0(wcalenie)do6(bardzo). Grupanr Uczeńnr Uczeńnr Uczeńnr Czybrał/audziałwplanowaniueksperymentu? Czydobrzepracował/awgrupie? Czywypełniał/aswojezadania? Czypomagał/agrupie? Wypełnijponiższątabelę.Wpierwszymwierszuwpiszswójnumerwgrupieoraznumerswojejgrupy.WpiszwkolumnieJAocenęod0(wcalenie)do6(bardzo). Jestemuczniemnrwgrupienr JA Czybrałeś/aśudziałwplanowaniueksperymentu? Czydobrzepracowałeś/aśwgrupie? Czywypełniałeś/aśswojezadania? Czypomagałeś/aśgrupie? Wypełnijponiższątabelę.Wpierwszymwierszutabeliwpisznumerswojejgrupyoraznumeryczłon kówtejgrupy. Wpiszwpustychkolumnachocenęudziałuposzczególnychczłonkówgrupy-od0(wcalenie)do6 (bardzo). Grupanr Uczeńnr Uczeńnr Uczeńnr Czybrał/audziałwplanowaniueksperymentu? Czydobrzepracował/awgrupie? Czywypełniał/aswojezadania? Czypomagał/agrupie? 4. Mapamyśli.Ocenamapmyśli(wykonanychizebranychpodczaslekcji). Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Uczeń:• niewypełniamapymyślilubjąwypełnia,alezawieraonanieadekwatnesłowalubpojęcia,dlaktórychuczeńniejestwstanieprzytoczyćuzasadnienia,wiążącegojeztematem Uczeń:• jestwstaniewypełnićpodstawowepolawmapiemyśli,• niejestnatomiastwstaniewypełnićpozostałychpólanidopisaćdodatkowychsłówipołączeń Uczeń:• jestwstaniedokończyćmapęmyślipoprawnymisłowamipoprzeprowadzeniudyskusji• uczeńniedodajeżadnychdodatkowychpojęćlubdodajeichniewiele(1-3),aleniestosujepołączeńza-leżnościmiędzynimi• używakolorówipiktogramów Uczeńpotrafi:• wypełnićcałkowiciemapęmyśli• dopisaćprzynajmniejkilkanowychsłówpoprzeprowadzeniudyskusji• dorysowaćzależnościpomiędzynowymisłowami• używakolorówipiktogramów 5. Opisobserwacjiorazwyciąganiawnioskówzeksperymentuzamarzaniewody–zadaniedomowe. 6. Ocenacałegodoświadczenia.Tabelkajestbardzoogólna.Chodzibardziejoumiejętnośćprzeprowadzeniacałegocykludoświadczalnegoniżoperfekcyjnewykonanieposzczególnychelementów.Wykonanieeksperymentuoceniamy,gdyeksperymentdasięwykonać(jeżeliuczeńmiałgosamwymyślić).Gdyhipotezaiplansązbytskomplikowaneiniedasięwoparciuoniewykonaćdoświadczeniawdomu(aleeksperymentjestwcałościzaplanowanyprzezucznia),oceniamypoprawnośćhipotezyiplanuorazkreatywność. Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: • niewykonujepo • wykonujepoprawnie • poprawniewykonuje • dobrzewykonujeeks prawnieeksperymen eksperyment eksperyment peryment tu • obserwacjiniepo • notatkisąrozbudo • notujeobserwacje lub pierarysunkamilub wane,aleniepełne • obserwacjesąpopar • wykonujepoprawnyeksperyment,aleobserwacjeopieranaspostrzeżeniachbezpomiarów(bezza- pomiarami,ajedyniemałodokładnymstwierdzeniem(lódsięgawyżejniżwoda)• niewyciągawniosków • brakwnioskówlubwnioskisąniedokońcapoprawne terysunkamilubpomiarami• wyciągapoprawnewnioski znaczeniawysokości słupawody) • niewyciągawniosków Tabelaopisuposzczególnychfaz Postawienie hipotezy: • Uczeńniestawiahipotezy=0pkt. • Uczeństawianiepoprawnepytanie,któreniejesthipoteząanipytaniembadawczym=1pkt. • Uczeństawiadobrepytanie,któreniejesthipotezą,ajestpytaniembadawczym=2pkt • Uczeńpotrafipostawićpoprawnąhipotezę=3pkt. Plan eksperymentu: • Uczeńnierysuje/zapisujeplanueksperymentu=0pkt. • Uczeńrysuje/zapisujeniepoprawnyplaneksperymentu=1pkt. • Uczeńrysuje/zapisujeplaneksperymentuzmałymibłędami=2pkt • Uczeńrysuje/zapisujeprawidłowyplaneksperymentu=3pkt. Przeprowadzenie eksperymentu: • Uczeńniewykonujeeksperymentu=0pkt. • Uczeńwykonujeeksperymentniezgodniezplanem=1pkt. • Uczeńniedokońcapoprawniewykonujeeksperyment(np.niedbaozmianętylkojednegoparametru)=2pkt • Uczeńwykonujecałyeksperymentpoprawnie=3pkt. Wyciągnięcie wniosków: • Uczeńniewyciągawniosków=0pkt. • Uczeńwyciągawnioskiniezwiązanezeksperymentem=1pkt. • Uczeńwyciągabłędnewnioski=2pkt • Uczeńwyciągadobrewnioski=3pkt. ZADANIE Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Samodzielneprojektowanieiprzeprowadzanieeksperymentu. 0do3pkt. 4do6pkt. 7do10pkt. 11do12pkt. 7. Elementy,zktórychskładasięstacjameteorologiczna–rubryki.Tabelaopisuposzczególnychfaz–Planowaniebudowystacjimeteorologicznej8. Projektowanieiwykonanieurządzeniapomiarowego(wiatromierzalubdeszczomierza) Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Uczeń:• jestwstaniewymienićczęśćelementów,zktórychskładasięstacjameteorologiczna• niepotrafinapisać(narysować),jakurządzeniawstacjimeteorologicznejpowinnywyglądać• niepotrafiokreślić,zczegobędąskładaćsięposzczególneelementystacji Uczeń:• jestwstaniewymienićelementyskładowestacjimeteorologicznej• maproblemyznapisaniem(narysowaniem),jakurządzeniawstacjimeteorologicznejpowinnywyglądać,alepodejmujepróbęwtymwzględzie• niepotrafiokreślić,zczegobędąskładaćsięposzczególneelementystacji Uczeń:• jestwstaniewymienićelementyskładowestacjimeteorologicznej• jestwstaniezapisać(narysować),jakurządzeniawstacjimeteorologicznejpowinnywyglądać,• niepotraficałkowiciepoprawnieokreślić,zczegobędąskładaćsięposzczególneelementystacji Uczeńpotrafi:• jestwstaniewymienićelementyskładowestacjimeteorologicznej• jestwstaniezapisać(narysować),jakurządzeniawstacjimeteorologicznejpowinnywyglądać,• potrafipoprawnieokreślić,zczegobędąskładaćsięposzczególneelementystacji –samoocenaiwzajemnaocenauczniów.Uczniomnależyrozdaćnajpierwtabelkęsamooceny.Pojejwypełnieniu,należyrozdaćta belkęocenywzajemnej.Tabelkiznajdująsięnaosobnejstronie,żebymożnajebyłołatwowydrukowaćWypełnijponiższątabelę.Wpierwszymwierszuwpiszswójnumerwgrupieoraznumerswo jejgrupy. WpiszwkolumnieJAocenęod0(wcalenie)do6(bardzo). Jestemuczniemnrwgrupienr JA Czyodpowiednioijasnokomunikowałaś/eśsięwgrupie? Czydobrzepracowałaś/eśwgrupie? Czywypełniałaś/eśswojezadania? Czypomagałaś/eśgrupie? Czypomagałaś/eśwprojektowaniuprzyrządu? Czypomagałaś/eśwwykonaniuprzyrządu? Czypomagałaś/eśwzaplanowaniu,wjakisposóbpoprawniewykonaćpomiary. Wypełnijponiższątabelę.Wpierwszymwierszutabeliwpisznumerswojejgrupyoraznume ryczłonkówtejgrupy. Wpiszwpustychkolumnachocenęudziałuposzczególnychczłonkówgrupy-od0(wcale nie)do6(bardzo). Grupanr Uczeńnr Uczeńnr Uczeńnr Uczeńnr Czyodpowiednioijasnokomunikowałasięwgrupie? Czydobrzepracował/awgrupie? Czywypełniał/aswojezadania? Czypomagał/agrupie? Czypomagał/awprojektowaniuprzyrządu? Czypomagał/awwykonaniuprzyrządu? Czypomagał/awzaplanowaniu,wjakisposóbpoprawniewykonaćpomiary. 9. Opisobserwacjiorazwyciąganiawnioskówzeksperymentu–czyciśnieniezależyodciężaru? 10. Samoocenaiocenawzajemnauczniówwmodelowaniuzjawiskapozornegoruchu Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: • niewykonujepo • wykonujepoprawnie • poprawniewykonuje • dobrzewykonujeeks prawnieeksperymen eksperymentoraz eksperyment peryment tu • obserwacjiniepo • notatkisąniepełne • mazanotowaneob- lub pierarysunkamilub • brakwnioskówlub serwacje • lwykonujepoprawnyeksperyment,aleobserwacjeopieranaspostrzeżeniachbezpomiarówirysunków pomiarami,ajedyniemałodokładnymistwierdzeniami.• niewyciągawniosków wnioskisąniedokońcapoprawne • obserwacjasąpoparterysunkamilubpomiarami• poprawnieformułujewnioski • niewyciągawniosków SłońcepoNiebie.Uczniomnależyrozdaćnajpierwtabelkęsamooceny.Pojejwypełnieniu,należyrozdaćtabelkęocenywzajemnej.Tabelkiznajdująsięnaosobnejstronie,żebymożnajebyłołatwowydrukować Wypełnijponiższątabelę.Wpierwszymwierszuwpiszswójnumerwgrupieoraznumerswojejgrupy. WpiszwkolumnieJAocenęod0(wcalenie)do6(bardzo). Jestemuczniemnrwgrupienr JA Czyodpowiednioijasnokomunikowałaś/eśsięwgrupie? Czydobrzepracowałaś/eśwgrupie? Czywypełniałaś/eśswojezadania? Czypomagałaś/eśgrupie? Czybrałeś/aśudziałwdyskusjinaddziałaniemmodelu? Wypełnijponiższątabelę.Wpierwszymwierszutabeliwpisznumerswojejgrupyoraznume ryczłonkówtejgrupy. Wpiszwpustychkolumnachocenęudziałuposzczególnychczłonkówgrupy-od0(wcale nie)do6(bardzo). Grupanr Uczeńnr Uczeńnr Uczeńnr Uczeńnr Czyodpowiednioijasnokomunikował/asięwgrupie? Czydobrzepracował/awgrupie? Czywypełniał/aswojezadania? Czypomagał/agrupie? Czybrał/audziałwdyskusjinaddziałaniemmodelu? Wypełnijponiższątabelę.Wpierwszymwierszuwpiszswójnumerwgrupieoraznumerswojejgrupy. WpiszwkolumnieJAocenęod0(wcalenie)do6(bardzo). Jestemuczniemnrwgrupienr JA Czyodpowiednioijasnokomunikowałaś/eśsięwgrupie? Czydobrzepracowałaś/eśwgrupie? Czywypełniałaś/eśswojezadania? Czypomagałaś/eśgrupie? Czybrałeś/aśudziałwdyskusjinaddziałaniemmodelu? Wypełnijponiższątabelę.Wpierwszymwierszutabeliwpisznumerswojejgrupyoraznume ryczłonkówtejgrupy. Wpiszwpustychkolumnachocenęudziałuposzczególnychczłonkówgrupy-od0(wcale nie)do6(bardzo). Grupanr Uczeńnr Uczeńnr Uczeńnr Uczeńnr Czyodpowiednioijasnokomunikował/asięwgrupie? Czydobrzepracował/awgrupie? Czywypełniał/aswojezadania? Czypomagał/agrupie? Czybrał/audziałwdyskusjinaddziałaniemmodelu? 11. Opisobserwacjiorazwyciąganiawniosków–wykonanieeksperymentuiwyciąganiewnioskówzmodelu–odczytywaniegodzinyzzegarasłonecznego Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Uczeń:• nieprowadzinotatekzobserwacjilubznotatekwynika,że:• niewykonujepoprawnieeksperymentu• lub• wykonujepoprawnyeksperyment,aleobserwacjeopieranaspostrzeżeniachbezpomiarów Uczeń:• prowadzinotatkizobserwacji• wykonujeprawiepoprawnieeksperymentoraz• obserwacjiniepopierarysunkamilubpomiarami,ajedyniemałodokładnymistwierdzeniami Uczeń:• poprawniewykonujeeksperyment• prowadzinotatkiobserwacji,któresąniepełne Uczeń:• dobrzewykonujeeksperyment• prowadzinotatkizobserwacji• obserwacjasąpoparteprawidłowymirysunkamilubpomiarami• poprawniewyciągawnioskilubogólniejszestwierdzenia 12. Obserwacjeprzyrody–wzajemnaocenauczniów. Uczniomnależyrozdaćnajpierwtabelkęsamooceny.Pojejwypełnieniu,należyrozdaćtabelkęocenywzajemnej.Tabelkiznajdująsięnaosobnejstronie,żebymożnajebyłołatwo wydrukować Wypełnijponiższątabelę.Wpierwszymwierszuwpiszswójnumerwgrupieoraznumerswojejgrupy. WpiszwkolumnieJAocenęod0(wcalenie)do6(bardzo). Jestemuczniemnrwgrupienr JA Czyodpowiednioijasnokomunikowałaś/eśsięwgrupie? Czydobrzepracowałaś/eśwgrupie? Czywypełniałaś/eśswojezadania? Czypomagałaś/eśgrupie? Czydzieliłaś/eśsięswoimispostrzeżeniamiwgrupie? Czynotowałaś/eśswojespostrzeżenia? Wypełnijponiższątabelę.Wpierwszymwierszutabeliwpisznumerswojejgrupyoraznume ryczłonkówtejgrupy. Wpiszwpustychkolumnachocenęudziałuposzczególnychczłonkówgrupy-od0(wcale nie)do6(bardzo). Grupanr Uczeńnr Uczeńnr Uczeńnr Uczeńnr Czyodpowiednioijasnokomunikował/asięwgrupie? Czydobrzepracował/awgrupie? Czywypełniał/aswojezadania? Czypomagał/agrupie? Czydzielił/dzieliłasięswoimispostrzeżeniami? Czynotował/notowałaswojespostrzeżenia? 13. Ocenaumiejętnościkategoryzacjiiklasyfikacji–klasyfikowaniezestawusubstancji3. Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: • Niejestwstaniewymyślećżadnejkategoriiinnejniżpodanywprzykładzie„smak” • Podajekategorię,alenieprecyzyjnieokreślapodtypy;niepotrafidobrzeprzypisaćsubstancjidopodtypów • Podajekategorięiprecyzyjnieorazprawidłowookreślapodtypy,aleniewszystkiesubstancjesąprawidłowoprzypisanedopodtypów • Podajekategorięiprecyzyjnieorazprawidłowookreślapodtypy,atakżeprawidłowoprzypisujewszystkiesubstancjedopodtypów 14. Ocenaprzeprowadzeniadoświadczenia–badaniewłaściwościsubstancji.4 15. Eksperymentdowykonaniawdomu. Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeńpotrafi: • wczasieprzeznaczo • wczasieprzeznaczo • wczasiewyznaczo • wczasiewyznaczo nymnaeksperyment nymnaeksperyment nymnaeksperyment nymnaeksperyment badamniejniżcztery badamniejniżcztery badaodczterechdo badasześćlubwięcej substancje substancje pięciusubstancji substancji • niewypełniatabeliza • prawidłowowypełnia • prawidłowowypełnia • prawidłowowypełnia łączonejdodoświad całąlubniemalcałą całąlubniemalcałą całątabelęzałączoną czenialubwypełniają tabelęzałączonądo tabelęzałączonądo dodoświadczenia nieprawidłowo,albo doświadczenia doświadczenia częściowo Tabelkajestbardzoogólna.Chodzibardziejoumiejętnośćprzeprowadzeniacałegocykludoświadczalnegoniżoperfekcyjnewykonanieposzczególnychelementów.Należyocenićnietylkopoprawnośćhipotezyiprzeprowadzeniedoświadczeniaorazwyciągniewniosków,aletakżekreatywność. TabelaopisuposzczególnychfazPostawieniehipotezy: • Uczeńniestawiahipotezy=0pkt. • Uczeństawianiepoprawnepytanie,któreniejesthipoteząanipytaniembadawczym=1pkt. • Uczeńdobrepytanie,któreniejesthipoteząanipytaniembadawczym=2pkt • Uczeńpotrafipostawićdobrąhipotezę=3pkt. Planjestczęściąopisueksperymentu,dlategoniepodlegaocenie. 3 Narzędziemożebyćwykorzystanedoocenykilkuparlubgrupyuczniów(podczaslekcji),alboteżcałejklasy(pozebraniuarkuszypracy) 4 Narzędziemożebyćwykorzystanedoocenykilkuparlubgrupyuczniów(podczaslekcji),alboteżcałejklasy(pozebraniuarkuszypracy) Przeprowadzenieeksperymentu: • Uczeńniewykonujeeksperymentu=0pkt. • Uczeńwykonujeeksperymentniezgodniezplanem=1pkt. • Uczeńniedokońcapoprawniewykonujeeksperyment(np.niedbaozmianęwyłączniejednegoparametrunaraz)=2pkt • Uczeńwykonujecałyeksperymentpoprawnie=3pkt.Wyciągnięciewniosków: • Uczeńniewyciągawniosków=0pkt. • Uczeńwyciągawnioskiniezwiązanezeksperymentem=1pkt. • Uczeńwyciągazwiązanezeksperymentem,alebłędne=2pkt • Uczeńwyciągadobrewnioski=3pkt. ZADANIE Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Samodzielneprojektowanieiprzeprowadzanieeksperymentu. 0do2pkt. 3do4pkt. 5do7pkt. 8do9pkt. 16. Ocenaprzeprowadzeniadoświadczenia–planowaniebadaniawłaściwościmechanicznychciałstałych.5 Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Uczeń:• potrafiwybraćdo4przedmiotówdozbadaniawykonanychzezróżnicowanychmateriałów,alewzbiorzetymbrakujeprzedmiotówojednejlubdwóchwłaściwościachmechanicznych• wogóleniepotrafinapisaćplanupracylubplanpracyjestbardzoniekompletny Uczeń:• potrafiwybraćprzynajmniej4przedmioty,każdyoinnejwłaściwościmechanicznejlubwymieniaichwięcej,alewzbiorzetymbrakujeprzedmiotówojednejwłaściwościmechanicznej• wogóleniepotrafinapisaćplanupracylubplanpracyjestbardzoniekompletny Uczeń:• potrafiwybraćprzynajmniej4przedmioty,każdyoinnejwłaściwościmechanicznej• planprzeprowadzeniaeksperymentuwymaganiewielkichmodyfikacji Uczeńpotrafi:• potrafiwybraćprzynajmniejpodwaprzedmiotydlakażdejwłaściwościmechanicznej• planprzeprowadzeniaeksperymentujestpoprawnylubniemalcałkowiciepoprawny Narzędziemożebyćwykorzystanedoocenykilkuparlubgrupyuczniów(podczaslekcji),alboteżcałejklasy(pozebraniuarkuszypracy) 17. Ocenaprzeprowadzeniadoświadczenia–wyznaczenieobjętości/pojemnościszklanki.6 Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Uczeń:• niepotrafizgromadzićpotrzebnychprzyrządówimateriałów• niepotrafiprzeprowadzićdoświadczenia• niepotrafizapisaćwynikudoświadczenia Uczeń:• potrafizgromadzićpotrzebneprzyrządyimateriały• potrafiprzeprowadzićdoświadczeniezpomocąnauczycielalubpotrafiprzeprowadzićdoświadczeniesamodzielnie,alerozlewatrochęwodyinieuwzględniategofaktuwnotatkachiw-nioskach• niepotrafizapisaćwynikudoświadczenialubzapisjestnie-pełny Uczeń:• potrafizgromadzićpotrzebneprzyrządyimateriały• potrafiprawidłowoprzeprowadzićdoświadczenie,• niepotrafizapisaćwynikudoświadczenialubzapisjestnie-pełny Uczeńpotrafi:• potrafizgromadzićpotrzebneprzyrządyimateriały• potrafipoprawnieprzeprowadzićdoświadczenie,• potrafipoprawniezapisaćwynikdoświadczeniawrazzjednostkąodczytanązmenzurki 18. Ocenaprzeprowadzeniadoświadczeniaisformułowaniawnioskunajegopodstawie–Czyszybkośćparowaniazależyodrodzajucieczy?7 19. Doświadczenie.Pomiarmasypołowyszklankisubstancji. Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: • niekontrolujeilo • niekontrolujeilo • kontrolujeilościróż • dokładniekontroluje ściróżnychrodzajów ściróżnychrodzajów nychrodzajówcieczy ilościróżnychrodza cieczypotrzebnych cieczypotrzebnych potrzebnychdonasą jówcieczypotrzeb- donasączeniapapier- donasączeniapapier czeniapapierków nychdonasączenia ków ków • nieużywastopera papierków • nieużywastopera • nieużywastopera • potrafisformułować • używastopera • niepotrafisformu • potrafisformułować poprawnywniosek • potrafisformułować łowaćpoprawnego poprawnegowniosku poprawnywniosek wniosku Tabelkajestbardzoogólna.Chodzibardziejoumiejętnośćprzeprowadzeniacałegocykludoświadczalnegoniżoperfekcyjnewykonanieposzczególnychelementów. Postawieniehipotezy:BraktegoetapuPlaneksperymentu: 6 Narzędziemożebyćwykorzystanedoocenykilkuparlubgrupyuczniów(podczaslekcji),alboteżcałejklasy(pozebraniuarkuszypracy) 7 Narzędziemożebyćwykorzystanedoocenykilkuparlubgrupyuczniów(podczaslekcji),alboteżcałejklasy(pozebraniuarkuszypracy) • Uczeńnierysuje/zapisujeplanueksperymentu=0pkt • Uczeńrysuje/zapisujeniepoprawnyplaneksperymentu=1pkt. • Uczeńrysuje/zapisujeplaneksperymentuzmałymibłędami=2pkt • Uczeńrysuje/zapisujedobryplaneksperymentu=3pktPrzeprowadzenieeksperymentu: • Uczeńniewykonujeeksperymentu=0pkt. • Uczeńwykonujeeksperymentniezgodniezplanem=1pkt. • Uczeńniedokońcapoprawniewykonujeeksperyment(np.niedbaozmianetylkojednegoparametru)=2pkt • Uczeńwykonujecałyeksperymentpoprawnie=3pkt.Wyciągnięciewniosków: • Uczeńniewyciągawniosków=0pkt. • Uczeńwyciągawnioskiniezwiązanezeksperymentem=1pkt. • Uczeńwyciągabłędnewnioski=2pkt • Uczeńwyciągadobrewnioski=3pkt. ZADANIE Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Samodzielneprojektowanieiprzeprowa-dzanieeksperymentu. 0do2pkt. 3do4pkt. 5do7pkt. 8do9pkt. 20. Ocenaprzeprowadzeniadoświadczeniaisformułowaniawnioskunajegopodstawie–badanie,czygazysąściśliweirozprężliwe8 Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: • niepotrafipoprawnie • potrafipoprawnie • potrafipoprawnie • potrafipoprawnie wykonaćobuczęści wykonaćjednąlub wykonaćobieczęści wykonaćobieczęści doświadczenia dwieczęścidoświad doświadczenia doświadczenia • potrafipoprawnie czenia • potrafiniemalpo • potrafipoprawnie narysowaćconajwy • potrafiniemalpo prawnienarysować narysowaćrysunki, żej jedenrysunek, prawnienarysować rysunki, • potrafipoprawnie albomylikolejność rysunki, • potrafipoprawnie odczytaćwszystkie rysunków • niepotrafipoprawnie odczytaćwszystkie objętościgazuzpo • niepotrafipoprawnie odczytaćobjętości objętościgazuzpo działki odczytaćobjętości gazuzpodziałki działki • potrafisformułować gazuzpodziałki • potrafisformułować • potrafisformułować poprawnieobawnio • niepotrafisformuło najwyżejjedenpo najwyżejjedenpo- skizwykorzystaniem waćanijednegopo prawnywniosekz prawnywniosekz słów„ściśliwy,roz prawnegowniosku,z wykorzystaniemsłów wykorzystaniemsłów prężliwy” wykorzystaniemsłów „ściśliwy,rozprężli „ściśliwy,rozprężli „ściśliwy,rozprężli wy” wy” wy” Narzędziemożebyćwykorzystanedoocenykilkuparlubgrupyuczniów(podczaslekcji),alboteżdocałejklasy(pozebraniuarkuszypracy) 21. Ocenaplanowaniaeksperymentu -powstawaniemieszaninjednorodnychiniejednorodnych.9Planowaniepowinnozawierać:spisaniepotrzebnychelementów(przyrządów,materiałów)doprzeprowadzeniadoświadczenia;narysowanielubzapisanieprzebiegudoświadczeniaorazwypisanieczynników,którepowinnypozostaćniezmienne. 22. Ocenastawianiahipotezwdoświadczeniu–coprzyspieszarozpuszczaniesubstancji? Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Uczeń:• wybierazbytmałosubstancjidowykonaniategozadania(zwybranychskładnikówmożnasporządzićconajwyżej4mieszaniny)• niepotrafinapisaćpoprawnegoplanupracy Uczeń:• wybierazbytmałosubstancjidowykonaniategozadania(zwybranychskładnikówmożnasporządzićconajwyżej4mieszaninylubwszystkiemożliwemieszaninysąjednegorodzaju)• niepotrafinapisaćpoprawnegoplanupracylubjegoplanjestniepełny Uczeń:• wybieraodpowiednizestawsubstancjidosporządzenia3-4mieszaninjednorodnychi3-4mieszaninniejednorodnych• potrafinapisaćplanpracyzniewielkimibłędami(niezmieniającymiwynikueksperymentu) Uczeńpotrafi:• wybieraodpowiednizestawsubstancjidosporządzenia4mieszaninjednorodnychi4mieszaninniejednorodnych• potrafinapisaćcałkowiciepoprawnyplanpracy Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeńpotrafi: • wymieniaconajwyżej • wymieniaconajwyżej • wymieniaconajwyżej • wymieniaprzynaj jedenczynnik dwaczynniki dwaczynniki mniejtrzyczynniki • niepotrafizapisać • niepotrafizapisaćhi • potrafizapisaćhipo • potrafizapisaćhipo hipotezypoprawnie potezpoprawniesty tezycałkowiciepo- tezycałkowiciepo- stylistycznie listycznielubzapisuje prawniestylistycznie prawniestylistycznie jezbłędami Wceluocenyrozwojupoziomuumiejętnościplanowaniaeksperymentumożnazastosowaćrubryki.Na- rzędziepowinnozostaćwykorzystanedoocenypewnejliczbyuczniów(wtymwypadkumaksymalniesze ściorga),wybranych(bezkomunikowaniaimtejdecyzji)przedlekcją. 23. Ocenaplanowaniaeksperymentu–odczegozależyszybkośćrozpuszczaniasubtancji.10.Planowaniepowinnozawierać:spisaniepotrzebnychelementów(przyrządów,materiałów)doprzeprowadzeniadoświadczenia;narysowanielubzapisanieprzebiegudoświadczeniaorazwypisanieczynników,którepowinnypozostaćniezmienne. 24. Ocenaplanowaniaeksperymentu–różnesposobyrozdzielaniamieszaninniejednorodnych.11Planowaniepowinnozawierać:spisaniepotrzebnychelementów(przyrządów,materiałów)doprzeprowadzeniadoświadczenia;narysowanielubzapisanieprzebiegudoświadczenia Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeńpotrafi: • niepotrafinapisaćpoprawnegoplanupracy • potrafinapisaćplanpracyzniewielkimibłędami,alejestonniekompletny(np.dotyczytylkoczęścihipotez) • potrafinapisaćplanpracydotyczącywszystkichhipotez,zniewielkimibłędami(niezmieniającymiwynikueksperymentu) • potrafinapisaćcałkowiciepoprawnyplanpracydotyczącywszystkichhipotez Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeńpotrafi: • niepotrafinapisaćplanupracy • potrafinapisaćplanpracyzniewielkimibłędami,alejestonniekompletny(np.dotyczytylkoczęścisposobówrozdzielania) • potrafinapisaćplanpracydotyczącywszystkichsposobówrozdzielaniamieszaninzniewielkimibłędami(niezmieniającymiwynikueksperymentu) • potrafinapisaćcałkowiciepoprawnyplanpracydotyczącywszystkichsposobówrozdzielaniamieszanin 10Wceluocenyrozwojupoziomuumiejętnościplanowaniaeksperymentumożnazastosowaćrubryki.Na-rzędziepowinnozostaćwykorzystanedoocenypewnejliczbyuczniów(wtymwypadkumaksymalniesześciorga),wybranych(bezkomunikowaniaimtejdecyzji)przedlekcją. 11j.w. 25. Ocenaplanowaniaeksperymentu –rozdzielaniemieszaninjednorodnych.12Planowaniepowinnozawierać:spisaniepotrzebnychelementów(przyrządów,materiałów)doprzeprowadzeniadoświadczenia;rozdzielenierólpomiędzyczłonkówgrupyorazzapisydotyczącebezpieczeństwapracyzogniem. 26. Ocenaumiejętnościprzeszukiwaniaróżnychźródełinformacjiipozyskiwaniaznichwiedzy 27. Ocenaumiejętnościprzeszukiwaniaróżnychźródełinformacjiipozyskiwaniaznichwiedzy Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Uczniowie: Uczniowie: Uczeń: Uczeńpotrafi: • niepotrafiąnapisać • potrafiąnapisaćplan • potrafiąnapisaćplan • potrafinapisaćcałko planupracylubplan pracyzniewielkimi pracyzniewielkimi wiciepoprawnyplan zawieraistotnebłędy błędami,alejeston błędami,alejeston pracy • niezwracająuwagina niekompletny niekompletny • zapisująistotneno kwestiębezpieczeń • zapisująistotneno • zapisująistotneno tatkidotycząceza stwapodczasprze- tatkidotycząceza- tatkidotycząceza pewnieniabezpie prowadzaniaekspe pewnieniabezpie pewnieniabezpie czeństwapodczas rymentu czeństwapodczas czeństwapodczas eksperymentu • niepotrafiązgodzić eksperymentu eksperymentu • potrafiązgodzićsię się,codopodziałuról • niepotrafiązgodzić • potrafiązgodzićsię codopodziałuról sięcodopodziałuról codopodziałuról Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: • potrafiznaleźćmniej • potrafiznaleźćprzy • potrafiznaleźćprzy • potrafiznaleźćprzy niżjedenprzykład najmniejjedenprzy najmniejjedenprzy najmniejdwaprzy- dlakażdejkategorii kładdlakażdejkate kładdlakażdejkate kładydlakażdejka • jegotabelkajestnie gorii gorii tegorii poprawnalubniepeł • jegotabelkajestnie • jegotabelkajestpo • jegotabelkajestpo- na poprawnalubniepeł prawna prawna • niecytujeźródeł na • niecytujeźródełlub • poprawniecytuje • niecytujeźródeł cytatysąniepełne wszystkieźródła Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: • potrafiznaleźćpo • potrafiznaleźćinfor • potrafiznaleźć • potrafiznaleźć szukiwaneinformacje macjew1-2źródłach spójneinforma spójneinforma w1-2źródłach • niezwracauwagina cje wprzynajmniej cje wprzynajmniej • niezwracauwagina niezależnośćźródeł dwóchistotnieróż dwóchistotnieróż niezależnośćźródeł • jegoraportjestnie nych(niezależnych) nych(niezależnych) • jegoraportjestnie malpoprawny źródłach źródłach poprawnylubniepeł • uczeńniecytujeźró • streszczainformacje • streszczainformacje ny deł w1-2niemalpopraw- w 1-2poprawnych • uczeńniecytujeźró nychzdaniach zdaniach deł • cytujeniemalwszyst • cytujewszystkieźró kieźródła dła 12Wceluocenyrozwojupoziomuumiejętnościplanowaniaeksperymentumożnazastosowaćrubryki.Na-rzędziepowinnozostaćwykorzystanedoocenypewnejliczbyuczniów(wtymwypadkumaksymalniesześciorga),wybranych(bezkomunikowaniaimtejdecyzji)przedlekcją. 28. Ocenaumiejętnościstawianiahipoteziichargumentowania–Czyoświetlonypłomieńświecyrzucacień? 29. Ocenaplanowaniaiwykonaniaeksperymentu–którepowierzchnielepiejodbijająświatło.13Planowaniepowinnozawierać:narysowanielubzapisanieprzebiegudoświadczeniaorazwypisanieczynników,którepowinnypozostaćniezmienne. Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: • niepotrafipostawić • potrafipostawićpo • potrafipostawićhi • potrafipostawićhi- hipotezylub prawniehipotezę potezę potezę • stawiahipotezęnie • niepotrafiuzasad • uzasadnieniehipote • potrafiuzasadnićhi związanąztematem nićhipotezy,lubjego zyjestniepoprawne potezęnabazieswo uzasadnienieniejest jejwiedzy związanezhipotezą Faza początkowa Faza wzrostu Faza rozwoju Faza umiejętności Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeńpotrafi: • niepotrafinapisać • potrafinapisaćpo • piszepoprawnyplan • zaplanowaćipo (narysować)popraw- prawnyplanpracy pracy prawniewykonać negoplanupracylub lubplanpracyznie • poprawniewykonuje doświadczeniewraz planpracyjestnie wielkimibłędami(nie eksperyment zzapisaniempopraw- kompletny zmieniającymiwyni • niezapisujewnio nychwniosków • niewykonujeekspe kueksperymentu) sków,lubwnioskisą rymentulubwykonu • poprawniewykonuje nieodpowiednie jegonieporawidłowo doświadczenie • niezapisujewnio • niezapisujewnio sków sków 13Wceluocenyrozwojupoziomuumiejętnościplanowaniaeksperymentumożnazastosowaćrubryki.Na-rzędziepowinnozostaćwykorzystanedoocenypewnejliczbyuczniów(wtymwypadkumaksymalniesześciorga),wybranych(bezkomunikowaniaimtejdecyzji)przedlekcją. Karta pracy laboratoryjnej Doświadczenie: Informacje/materiały/przyrządy Czynnik badany Hipoteza Przebieg Rysunek Wnioski