2 Biblioteka Jagiellońska Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego 100 LAT OBCHODÓW ŚWIĘTA NIEPODLEGŁOŚCI 1918-2018 Katalog wystawy Kraków, 7–30 listopada 2018 roku Koncepcja wystawy, wybór i opracowanie tytułów oraz wstęp do katalogu: dr hab.Andrzej Dróżdż Kurator: dr hab.Andrzej Dróżdż Realizacja wystawy: Małgorzata Kusak, Mariusz Paluch, Michał Worgacz Projekt banneru, plakatu i zaproszenia: Mariusz Paluch Projekt zakładki: Michał Worgacz Prace konserwatorskie: Sekcja Konserwacji BJ Projekt współfinansowany ze środków Miasta Krakowa ISBN 978-83-949716-9-4 Wstęp do katalogu W wystawie 100 lat Świętowania Niepodległości skupiamy uwagę nie tyle na rekonstrukcji zdarzeń, prowadzących do wskrzeszenia Rzeczypospolitej, co na składnikach formowania się, a następnie powszechnego zaakceptowania daty 11 listopada 1918 roku, utożsamionej z odzyskaniem przez Polskę państwowości i suwerenności. Obchody tego Święta były należycie celebrowane zaledwie przez dwa lata poprzedzające wybuch drugiej wojny światowej i przez ostatnie dwadzieścia dziewięć lat III Rzeczypospolitej. Powoduje to konieczność zbilansowania powiązanych z datą 11 listopada wielu bolesnych doświadczeń z nieodległej przeszłości i przypomnienia o patriotycznych wysiłkach co najmniej pięciu pokoleń Polaków,aby uczynić z tej daty integrującą Świętością Narodową. Zgromadzone na wystawie eksponaty przypomną o wydarzeniach rocznicowych, napawających nas wszystkich dumą, ale także uświadomią koincydencję z innymi wydarzeniami, wpływającymi destrukcyjnie na poczucie wspólnoty i świadomości zbiorowej Polaków. W okresie okupacji hitlerowskiej i w znacznym stopniu także później,w okresie rządów komunistycznych, wierność tradycji niepodległościowej była wymownym dowodem odwagi, na którą stać było głównie jednostki. Dopiero podjęta przez NSZZ „Solidarność” walka o przywrócenie podstawowych zasad demokracji spowodowała przywrócenie pamięci historycznej oraz godności narodowej, a w konsekwencji Drugą Niepodległość. Wystawa składa się z czterech części, odpowiadających czterem okresom w dziejach Polski po 1918 roku. Odpowiadają im czasopisma, książki, fotografie, okolicznościowe znaczki, plakaty i filmy dokumentalne, ilustrujące wybranymi przykładami stuletni okres upamiętniania przez Polaków Święta Niepodległości. Eksponaty, pochodzące głównie z zasobów Biblioteki Jagiellońskiej i Fundacji Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, umieszczone w dziewięciu gablotach i na 14 dużych wydrukach, służą refleksji o stuletnich doświadczeniach narodowych, społecznych i politycznych, składających się na ostateczne ugruntowanie dzisiejszych obchodów Święta Niepodległości w polskiej tradycji i wyobraźni zbiorowej. Na szklanej ścianie sali wystawowej umieściliśmy listę legionistów, którzy utracili życie podczas służby dla Ojczyzny. Nie doczekali się upragnionej wolności, dlatego należy im się apel poległych. Każdego roku słyszymy ich śpiew: Na stos rzuciliśmy swój życia los, na stos, na stos. Wystawę otwiera dużych rozmiarów wydruk, przedstawiający Józefa Piłsudskiego w grupie legionistów, przybyłych w końcu 1916 roku z Krakowa do Warszawy na rozmowy z niemieckimi władzami okupacyjnymi i tworzącą się od kilku dni Tymczasową Radą Stanu, mającą być zalążkiem przyszłej władzy w Polsce. Przyjazd brygadjera J. Piłsudskiego do Warszawy dnia 12 grudnia 1916 r. Fot. Sarjusz Wolski. Źródło: Miejska Biblioteka Publiczna w Dąbrowie Górniczej Brak porozumienia z zaborcą w kwestii odbudowy państwa polskiego doprowadził do kryzysu przysięgowego, a następnie do internowania legionistów i uwięzienia Józefa Piłsudskiego w twierdzy magdeburskiej. Do odzyskania przez Polskę niepodległości doszło w wyniku wyniszczającej wojny między zaborcami. Podpisanie przez Niemców zawieszenia działań wojennych 11 listopada 1918 roku było ich aktem kapitulacji wobec państw ententy. Równocześnie, ogarnięta rewolucją Rosja przestała być zagrożeniem dla odradzającej się Polski. Kolejność wyzwalania się ziem polskich spod władzy zaborców nie dowodzi braku czy nadmiaru patriotyzmu. Każde miasto i każdy region miały w tym okresie odmienną sytuację polityczno-wojskową.W 1918 roku Tarnów i Kraków cieszyły się z wolności już 30 i 31 października,Warszawa – 11 listopada, Poznań 27 grudnia1918 roku, ale walki powstańców wielkopolskich z Wehrmachtem trwały do 16 lutego 1919 roku. Lwów walczył o swą niepodległość w okresie od 21 listopada 1918 roku do 29 IV roku następnego. Odzyskiwanie niepodległości przez Wilno rozciągnęło się w czasie między końcem grudnia 1918 roku, a 9 października 1920 roku. Najdłużej czekali na ten dzień Ślązacy,bo do 16 czerwca 1922 roku.Powodowało to,że w późniejszych latach poszczególne miasta organizowały własne obchody niepodległości, zgodnie z lokalnym kalendarium wydarzeń.W Krakowie kolejne rocznice odzyskania niepodległości świętowano w ostatnim dniu października. Leonard Stroynowski, Pułkownik Bolesław Roja [ca 1916]. Biblioteka Cyfrowa Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. H. Łopacińskiego w Lublinie. Przejęcie władzy od Austriaków przebiegło w Krakowie szybko i sprawnie. Czuwał nad tym podpułkownik Bolesław Roja (1870-1940), mianowany 31 października 1918 roku przez działającą w Galicji Polską Komisję Likwidacyjną komendantem wojsk okręgu krakowskiego, awansowany następnego dnia do stopnia generała brygady Wojsk Polskich przez działającą w Warszawie Radę Regencyjną Królestwa Polskiego.W innych miastach walki o wolność ciągnęły się przez długie miesiące.Wśród wielu zagrożeń dla rodzącej się państwowości II Rzeczypospolitej szczególnie niebezpieczne były hasła rewolucji bolszewickiej.Socjalistyczny Rząd Lubelski,w połowie złożony z bliskich Józefowi Piłsudskiemu oficerów Legionów Polskich, postępowymi hasłami częściowo wytrącił argumenty komunistycznym agitatorom. Podobną strategię przyjął rząd premiera Moraczewskiego, powołany przez Józefa Piłsudskiego tuż po jego powrocie z Magdeburga. Rzeczpospolita odrodzona po 123 latach niewoli przywracała kształt swoich dawnych granic olbrzymim wysiłkiem zbiorowym na czterech otwartych frontach. Równocześnie z walkami o granicę zachodnią prowadzona była wojna z Czechosłowacją o Śląsk Cieszyński, z Ukraińcami o Wschodnią Małopolskę, a rok później, toczona była wyczerpująca wojna z Rosją bolszewicką. Z tego okresu pochodzi mapa „preliminarzowa” wschodniej linii granicznej Polski, przygotowana w październiku 1920 roku przez prof. Eugeniusza Romera, eksperta kartografa, wytypowanego do udziału w paryskiej konferencji pokojowej, ustalającej linie granic w powojennej Europie. Nie mniej ciężkim zadaniem, jak przywrócenie granic, było uformowanie w młodym społeczeństwie obywatelskiej odpowiedzialności za państwo. W 1921 roku jedna trzecia obywateli Polski była niepiśmienna, a na ziemiach wschodnich analfabetów było dwa razy tyle. Polska była państwem biednym, wymagającym szybkich i skutecznych reform. Konsekwencje powojennego kryzysu gospodarczego najbardziej odczuwali chłopi i robotnicy, wśród których dużą część stanowili zdemobilizowani żołnierze. Koalicyjny rząd Wincentego Witosa nie radził sobie z postępującą inflacją i z masowym bezrobociem. Próba zmilitaryzowania kolei i zawieszenia części przywilejów konstytucyjnych doprowadziła w Małopolsce do strajku generalnego. 6 listopada 1923 roku bojowcy z PPS rozbroili żołnierzy wy-słanych przeciwko strajkującym. Polała się krew na ulicach Krakowa. Najlepsi dowódcy i żołnierze 8 Pułku Ułanów im.Ks.Józefa Poniatowskiego,wsławieni rozstrzygającą szarżą na bolszewików w bitwie pod Komarowem, padali ranni lub zabici w walkach bratobójczych z pepesowskimi bojówkami. Szpalty gazet z 11 listopada zajęły nekrologi i relacje z minionych walk ulicznych. Po stronie wojska zabitych zostało 14 oficerów i żołnierzy, a 115 -w tym 38 policjantów - odniosło rany. odniosło rany1.W walkach ulicznych zginęło również 18 robotników, a liczba rannych nie została dokładnie oszacowana. Redaktorzy wszystkich polskich gazet szukali wyjaśnienia, jak mogło dojść do tych haniebnych wydarzeń. 11 listopada 1923 roku krakowianie czytali w „Ilustrowanym Kurierze Codziennym”: Kto zamordował tych młodych ułanów? Robotnik polski! Robotnik polski strzelał do polskiego oficera, którego piersi pokryte były krzyżami zasług, zdobytymi w obronie Ojczyzn. Pamięć o tych bolesnych wydarzeniach sprawiła, że w następnych latach lokalne święto odzyskania niepodległości zostało w Krakowie jakby zmarginalizowane, być może, aby nie wracać do zbieżnych w czasie krwawych wypadków listopadowych. Przewrót majowy w 1926 roku był kolejnym ciosem dla polskiej demokracji, ale władze sanacyjne widziały w nim konieczność, wynikającą ze słabości państwa targanego konfliktami politycznymi, społecznymi i narodowościowymi.W przeddzień 11 listopada tegoż roku premier rządu, Józef Piłsudski, podpisał okólnik, nakazujący organizować obchody Święta Niepodległości w szkołach i w urzędach państwowych. Była to przemyślana decyzja, zachęcająca do budowania zgody z opozycyjnym obozem endeckim.W dwa lata później centralne obchody 11 listopada odniosły sukces propagandowy przy okazji podsumowania dziesięcioletniego dorobku Rzeczypospolitej, jednakże gazety endeckie w dalszym ciągu pomniejszały lub ignorowały to święto. W tym czasie, w obozie opozycyjnym wobec rządów sanacyjnych, wzrastało oburzenie wobec nachalnie kreowanego kultu Marszała Piłsudskiego. W „Głosie Górnego Śląska”, przy okazji obchodów dziesiątej rocznicy „wyzwolenia Warszawy”, ukazał się artykuł wycelowany w Naczelnika Państwa pt. Co to za „świętość! Kornel Krzeczunowicz, Ułani księcia Józefa. Historia 8 Pułku Ułanów ks. Józefa Poniatowskiego 1784-1945, Londyn 1960, s. 223. Mimo ujawnianych przeciwności mit założycielski II Rzeczypospolitej utrwalał poczucie wspólnoty narodowej i odpowiedzialności za państwo. Obchody Święta Niepodległości wpisane zostały do strategii wychowania patriotycznego, zwłaszcza w odniesieniu do nowego pokolenia Polaków, urodzonych w wolnej Rzeczypospolitej.Przedstawiciele skłóconych ze sobą partii politycznych składali w dniu 11 listopada wieńce przed Grobem Nieznanego Żołnierza, organizowano defilady i spotkania z weteranami walk o wyzwolenie Polski. Po śmierci Józefa Piłsudskiego, w obliczu rosnącego zagrożenia ze strony Niemiec, obchody te zyskały jeszcze bardziej na znaczeniu. Ustawa przyjęta przez Sejm w dniu 23 kwietnia 1937 roku czyniła dzień 11 listopada wolnym od pracy „uroczystym Świętem Niepodległości”. Uczestniczący w tym święcie przygotowywali się duchowo do złożenia dowodów swego patriotyzmu, gdyby przyszła taka konieczność.W dwa lata później kampania wrześniowa, mimo militarnej klęski, nie obciążyła Polaków hańbą łatwej kapitulacji. Niemieccy i sowieccy okupanci zakazali świętowania 11 listopada. Dla hitlerowców była to data szczególnie znienawidzona, bo przypominała im o ich kapitulacji, kończącej I wojnę światową. Być może dlatego, a może z chę ci dodatkowego upokorzenia pokonanych, w dniu 11 listopada 1939 roku rozstrzelali w lesie piaśnickim 314 Polaków z obszaru Pomorza – głównie nauczycieli, urzędników, działaczy społecznych oraz licznych przedstawicieli duchowieństwa.Tego dnia także w innych miejscowościach miały miejsce prześladowania i egzekucje. Za zorganizowanie obchodów Święta Niepodle-głości gestapo aresztowało w Wadowicach pięć osób. Zorganizował ich w grupę konspiracyjną Wincenty Bałys, artysta rzeźbiarz. We wspomnieniach Karola Pustelnika odnotowana została ich rozmowa w przeddzień Święta Niepodległości: „Czytał mi odezwę, jaka będzie rozwieszona na dzień 11 listopada. Ponieważ czytał mi całość na głos, zapamiętałem jedynie ostatnie zdanie: <<…i srebrne orły znów zapanują nad ukochaną Polską>>. Gdy czytał i mówił, był jakby natchniony”. Na skutek zdrady wszyscy zostali aresztowani i wywiezieni do Krakowa. W miesiąc później rozstrzelano ich w Gliniku, poniżej Kopca Kościuszki. Podobny los spotkał czterech harcerzy z Zielonki, koło Rembertowa, którzy w Święto Niepodległości Polski rozwiesili na budynku stacji kolejowej plakaty z fragmentem Roty Marii Konopnickiej. Upamiętnianie Święta Niepodległości przez większą grupę osób było szczególnie ryzykowne.W Kamionce, pod Lublinem, 11 listopada 1939 roku spotkało się w jednym z domów 15 osób, w tym dwóch księży, aby uczcić ten dzień śpiewami pieśni patriotycznych. Niedługo potem, w wyniku donosu, wszyscy zostali aresztowani i rozstrzelani. 12 listopada rozstrzelany został Andrzej Trzebiński, poeta i publicysta miesięcznika literackiego „Sztuka i Naród”. Było więcej przykładów heroicznego patriotyzmu przypłacanego śmiercią lub w zaplanowanych egzekucjach, motywowanych upokorzeniem Polaków w dniu ich Święta. Paradoksalnie, w zbiurokratyzowanym systemie sowieckim zorganizowanie obchodów Święta Niepodległości w obozie jenieckim, w Starobielsku, wybawiło od śmierci trzech oficerów. Przygotowaniami do uczczenia tego święta zajęli się majorzy Ludwik Domoń i Sobiesław Zalewski, kierujący Komisją Kulturalno-Oświatową, oraz kpt. Stanisława Kwolek, jako komendant bloku.W tym dniu jeńcy odmówili wykonywania pracy,ks.Antoni Aleksandrowicz odprawił mszę świętą, po czym uczestnicy zorganizowanej akademii odśpiewali hymn państwowy, wygłaszali przemówienia i recytowali wiersze patriotyczne. Miejscowemu NKWD nie udało się w porę przeszkodzić tym obchodom.W wyniku późniejszego śledztwa aresztowani zostali kpt.Kwolek oraz porucznicy Mieczysław Ewert i Józef Rytel. Ślepy los uratował ich trójkę Wincenty Bałys w swojej pracowni w Wadowicach (siedzi pierwszy od prawej) Źródło:Towarzystwo Miłośników Ziemi Wadowickiej przed rozstrzelaniem. Sąd wojskowy w Moskwie skazał ich na 8 lat łagru, ale pół roku później zostali uwolnieni na mocy układu sojuszniczego zawartego przez władze sowieckie z rządem polskim w Londynie. 11 listopada 1941 roku skromne obchody Święta Niepodległości w Buzułuku, nad rzeką Samarą, dostarczyły cywilom i żołnierzom Armii gen Andersa tak potrzebnej nadziei, że po wojnie Polska zostanie odbudowana w dawnych granicach. Po wyprowadzeniu ze Związku Sowieckiego do Iranu 78 tys. żołnierzy i 37 tys.cywilów przez następne lata upamiętniano uroczystościami dzień 11 listopada w obozach Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i obozach opiekuńczych dla 18 tys. dzieci polskich, rozlokowanych Teheranie i Isfahanie (Iran),Tengeru (Tanzania), Masindi (Uganda) w Indiach (Balachadi i Valivade), a nawet w Nowej Zelandii. W tym czasie, pod okupacją niemiecką, o tym zakazanym święcie narodowym przypominały tylko gazety wydawane w konspiracji. Uczestnicy podziemia starali się uczcić ten dzień patriotycznymi napisami na murach domów, składaniem kwiatów w miejscach szczególnie ważnych dla polskiej tradycji narodowej. 11 listopada 1941 roku Edward Okólski, jeden z członków grupy „Wawra”, zawiesił polską flagę na pomniku Jana Ki-lińskiego w Warszawie.W tym samym czasie,w Krakowie,żołnierz Związku Walki Zbrojnej, Edward Wyroba, zawiesił flagę biało-czerwoną na wysokim maszcie, górującym nad Kopcem Józefa Piłsudskiego.W okresie największego terroru krakowianie czytali w prasie konspiracyjnej: „Listopad 1918 roku czczony przez Naród Polski Świętem Niepodległości, w dniu 11 listopada jest dla nas dumą i radością w dzisiejszych ciężkich chwilach – czerpiemy z niego wiarę i moc do działań, które nas czekają”2. W połowie 1944 roku Polacy z nadzieją oczekiwali szybkiego zakończenia wojny, ale dla Warszawy nastąpić miał wtedy najtragiczniejszy okres konfrontacji z dwoma wrogami. W walce z powstańczą Warszawą Niemcy zdobyli sojusznika po stronie sowieckiej. Na rozkaz Stalina 1 Front Białoruski zatrzymał się, nie dochodząc do Pragi, a w miejscach szczególnie ważnych został przesunięty na wschód o ok. 20 km, co pozwoliło Niemcom przez 45 dni na pełną swobodę działań.W połowie września Armia Czerwona zajęła Pragę. W nocy z 15 na 16 września 1254 żołnierzy 3 Dywizji Piechoty im. Romualda Traugutta przepłynęło Wisłę, by wspierać powstańców na przyczółku czerniakowskim (po tygodniu walk wróciło na Saską Kępę zaledwie 293 żołnierzy). Równocześnie, NKWD z pomocą funkcjonariuszy UB wychwytywało żołnierzy Państwa Podziemnego. Budynek przy ul. 11 Listopada 68 nazwany został „Praskim Katyniem”, gdyż prowadzone w nim katowskie śledztwa kończyły się zawsze wyrokami śmierci. Dla zachowania pozorów władze sowieckie pozwoliły, by ulokowana na Pradze redakcja „Życia Warszawy” przygotowała numer świąteczny z okazji 11 listopada. Był to pierwszy i ostatni raz, gdy władze komunistyczne uhonorowały Święto Niepodległości. 22 lipca następnego roku unieważniona została ustawa z 1937 roku, a w jej miejsce rząd komunistyczny wprowadził Narodowe Święto Odrodzenia Polski „celem upamiętnienia po wsze czasy” Ćwierć wieku temu i dziś, „Małopolski Biuletyn Informacyjny” 1943, nr 43. ogłoszonego w Lublinie Manifestu PKWN. Od tego momentu komunistyczna propaganda narzucała pogląd, powtarzany przez 45 lat w niezliczonych książkach i artykułach prasowych, jakoby do odzyskania przez Polskę niepodległości doszło za sprawą rewolucji bolszewickiej w 1917 roku. Podczas hucznie obchodzonych świąt komunistycznych zagłuszane były wspomnienia o prawdziwie polskim święcie państwowym. O perfidii ówczesnych władz świadczy dobitnie otwarcie obrad V Zjazdu PZPR właśnie 11 listopada 1968 r., w pięćdziesiątą rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości. W tym czasie, na emigracji, Józef Łobodowski w artykule rocznicowym pt. Wolność tragiczna pisał ze smutkiem, że pod rządami komunistów „naród polski jest okaleczony psychicznie i moralnie”3. Święta integrują ludzi wokół wspólnych wartości,jeśli są zgodne z duchem narodu, ale wymuszone i narzucone wywołują efekt odwrotny.Takie pozorne święta wcześniej czy później muszą upaść razem z reżimami, stojącymi na ich straży.W listopadzie 1978 roku Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, jako jeden z pierwszych w Polsce, wystąpił z apelem o przywrócenie właściwego znaczenia Świętu Niepodległości w listopadowym numerze „Opinii” – niezależnego periodyku,którego redakcja nie kryła swych nazwisk.W latach osiemdziesiątych dbałość o obchody Święta Niepodległości wykazywały już wszystkie ówczesne redakcje czasopism drugiego obiegu, a zwłaszcza periodyki Konfederacji Polski Niepodległej i Liberalno-Demokratycznej Partii „Niepodległość”, jakkolwiek największe znaczenie w przywróceniu należytej oprawy tego święta mieli przywódcy i wszyscy związkowcy NSZZ „Solidarność”. „Wiadomości Krakowskie”, czołowe pismo małopolskiej „Solidarności”, w numerze z 18 XI 1980 roku, tak oto opisywały obchody tegoż święta: 11 listopada w Krakowie obchodzimy uroczyście rocznice „okrągłe”, dziesięciolecia, ćwierćwiecza, stulecia. 62 rocznica odzyskania niepodległości Polski tego kryterium nie spełnia, a przecież pozostanie na długo w pamięci. Po raz pierwszy w powojennej historii Polski obchody tej rocznicy przebiegały w atmosferze jawności, legalności, Jerzy Łobodowski, Wolność tragiczna, „Orzeł Biały” (Londyn) 1968, nr 52 pełnej aprobaty władz i społeczeństwa.Wynikały nie z koniunkturalnych potrzeb politycznych, rodziły się z serca.Tym bardziej, że dzień poprzedzający rocznicę był też niezwykły. 10 listopada zapisze się w historii Polski szczególnie, jako próg nowej epoki. Łączność pomiędzy dwoma faktami: tymi sprzed 1962 roku, kiedy tworzyły się zręby nowej państwowości i tym wczorajszym, gdy Sąd Najwyższy zatwierdził statut NSZZ „Solidarność”, stwarzając możliwość jego nieskrępowanej politycznymi względami działalności,odczuliśmy wszyscy jako fakt oczywisty.Ta historyczna analogia, poczucie łączności wszystkich pokoleń Polaków w dążeniu do rzeczywistości i prawa samostanowienia o sobie były głównym akcentem uroczystości rocznicowych, składania kwiatów na płycie Grobu Nieznanego Żołnierza i spotkania społeczeństwa Krakowa w Teatrze im.J.Słowackiego.Uczestniczył w nim ks.Kardynał F. Macharski oraz władze miasta. Okolicznościowy referat historyczny wygłosił doc.Michał Pułaski.Aktorzy scen krakowskich recytowali wiersze Karola Wojtyły, Cypriana Kamila Norwida, Czesława Miłosza, Kazimierza Wierzyńskiego. O godz. 18-tej w Katedrze Wawelskiej ks. Kardynał Fr. Macharski odprawił mszę św.z okolicznościowym kazaniem.Po mszy tysiące krakowian wzięło udział w pochodzie ulicami miasta do Grobu Nieznanego Żołnierza, gdzie złożono wiązanki kwiatów4. Program społeczny NSZZ „Solidarność” uderzał w istniejący system PRL, więc konfrontacja władz komunistycznych z wolnym związkiem zawodowym była nieunikniona.Wprowadzenie stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku nie zahamowało procesu zmian społecznych i ustrojowych, uruchomionego porozumieniami sierpniowymi.Przez osiem lat opozycja demokratyczna prowadziła nierówną walkę z władzą, mającą do dyspozycji nie tylko wojsko, jednostki ZOMO, Służbę Bezpieczeństwa z tysiącami donosicieli i spolegliwy aparat sądownictwa, ale również rządową telewizję i gazety najeżone propagandowymi hasłami, prowadzące ze społeczeństwem wojnę informacyjną. Czego nie przepuściła cenzura, odnotowywały gazety opozycyjnego podziemia.Wśród eksponatów wystawy umieściliśmy jedynie wybrane tytuły, 4 jr [J. Rubiś], 11 Listopada w Krakowie, „Wiadomości Krakowskie” 1980, nr 2/3. 15 podobnie jak i niewielką ilość wyselekcjonowanych tematycznie znaczków, ulotek, fotografii i plakatów. Po 13 grudnia 1981 roku obchodzone w listopadzie rocznice zalegalizowania statutu NSZZ „Solidarność” (10 listopada) i odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku zawsze spotykały się z brutalnymi reakcjami ze strony milicji i jednostek ZOMO. W „Kronice Małopolskiej” z listopada 1982 roku znajdziemy taką oto relację z tych obchodów: Msza św. Na Wawelu zgromadziła tłumy. U stóp zamku – pokaz siły Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego.Cała ulica Straszewskiego zapchana była wozami milicyjnymi. Od strony Wawelu blokada mundurowych z bronią w ręku. Po wysłuchaniu dość nieokreślonego w charakterze kazania oraz odśpiewaniu „Boże coś Polskę” tłum zaczął spływać w dół ze śpiewem, skandując „Solidarność”. Po plantach rozstawieni byli milicjanci z psami, tłum zakołysał się i zawahał, w którą pójść stronę. Część przedarła się w ul. Grodzką, część poszła w Waryńskiego i została rozproszona koło Poczty – trzon pochodu ul. Podzamcze udał się pod budynek Zarządu Regionu. Na przodzie młodzi ludzie z opaskami na twarzach i chorągiewkami w rękach. Pod Zarządem odśpiewano Rotę i Boże coś Polskę – po czym zaczął się atak. Bito brutalnie, z użyciem całego arsenału wronich środków. Rakiety, woda, pały i gaz były w użyciu na odcinku od kina „Kijów” do ul. Czystej. Milicja wyciągała ludzi z domów, w razie otwarcia drzwi, grożąc ich rozwaleniem. Ludzie starali się schronić w przecznicach, ale dostępu broniły tyraliery ZOMO.Zagnano tłum na Błonia,gdzie masakrowano ludzi bez oporu”. W tym czasie grupie z ul. Grodzkiej udało się przejść przez Rynek na plac Matejki, gdzie odbyła się spokojna demonstracja.W skupieniu odśpiewano pieśni, m.in. legionowe, raz tylko przerywając je dla wygwizdania kolumny wozów milicyjnych, która przejechała obok. Z ogromnym wzruszeniem wysłuchano recytacji młodej dziewczyny, która wołała Mickiewiczowskimi strofami: Mam być wolny, tak ? - Nie wiem, skąd przyszła nowina, Lecz ja znam, co być wolnym z łaski Moskwicina. Łotry zdejmą mi tylko z rąk i nóg kajdany, Ale wtłoczą na duszę – ja będę wygnany! Pieśń Konrada zakończyli już wszyscy: „Tak! Zemsta, zemsta, zemsta na wroga. Z Bogiem lub choćby mimo wroga! Na placu Matejki obeszło się bez interwencji5 . Manifestanci nieprzypadkowo rozpoczynali przemarsze rocznicowe z Katedry Wawelskiej. Idąc szlakiem królewskim, powoływali się na wielowiekową tradycję patriotyczną, a zarazem bronili jej przed zafałszowaniem. Zwiedzającym wystawę udostępniamy dwa, niezwykle cenne filmy operacyjne,nakręcone w latach 1984 i 1987 przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa w celu rozpoznania i oskarżenia na ich podstawie działaczy opozycyjnego podziemia. Zobaczymy na nich zwłaszcza aktywistów Konfederacji Polski Niepodległej, idących w pierwszych szeregach. Prowadzenie wojny z narodem było ostatecznym i bezspornym świadectwem, że komunistyczne rządy nie służą Polsce tylko ich sowieckim mocodawcom. Te jakże bolesne doświadczenia sprawiły, że krakowscy prawnicy z Małopolskiego Komitet Walki o Praworządność 11 listopada 1988 roku wydali oświadczenie,zaprzeczające ciągłości władzy PRL w dziejach Polski po 1918 roku: 5 11 listopada, „Kronika Małopolska” 1982, nr 20 (15 XI), s. 3. 17 Gdy dzisiaj obchodzimy 70-tą rocznicę Niepodległości, pamiętać musimy także o innej,rzeczywistej rachubie lat – o tym,że wywalczona w 1918 r.niepodległość trwała lat tylko dwadzieścia jeden. Od lat przeszło czterdziestu istnieje wprawdzie państwowość polska,ale państwo to nie jest niepodległym,gdyż suwerenność jego podporządkowana jest interesom wschodniego sąsiada,a rządząca ekipa zainstalowana została tylko dzięki poparciu radzieckich bagnetów. Nie jest też PRL prawnym następcą Rzeczypospolitej z lat 1918 – 1939, lecz przeciwnie – jej przeciwieństwem.Toteż dzisiejsze obchody 11 listopada przypominają nam, że Polska nadal czeka na swój Dzień Niepodległości6. Rządy komunistyczne w Europie chyliły się ku upadkowi. Jeszcze w listopadzie 1988 roku demonstracje rocznicowe z okazji 70 rocznicy odzyska nia przez Polskę niepodległości były rozpędzane przez oddziały ZOMO, ale już w trzy miesiące później Sejm PRL przywrócił ustawą narodowe Święto Odzyskania Niepodległości, czyniąc dzień 11 listopada wolnym od pracy. Narodziny III Rzeczpospolitej były witane z olbrzymią radością przez dziesiątki milionów Polaków w kraju i za granicą. Do ostatecznego zamknięcia klamry dziejowej doszło po wyborze Lecha Wałęsy w wolnych wyborach powszechnych na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. 22 grudnia 1990 roku Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźctwie, Ryszard Kaczorowski, przekazał mu insygnia prezydenckie w Sali Wielkiej Zamku Królewskiego w Warszawie.W tym momencie przywrócona została państwu polskiemu ciągłość władzy. Oświadczenie, „Paragraf” 1988, nr 43. Fotografia z czasopisma londyńskiego pt. „Orzeł Biały”. Wydanie specjalne do numeru 12 z 20 grudnia 1990 r. Dla części publicystów emigracyjnych przyjęta przed II wojną światową data Święta Niepodległości była tylko umownym świadectwem woli narodu w nieprzerwanym ciągu wydarzeń od chwili upadku I Rzeczypospolitej do ustanowienia suwerennego bytu państwa polskiego w 1918 roku.W końcu 1944 roku, gdy było już niemal przesądzone, że po okupacji niemieckiej Polska zostanie zdominowana przez Związek Sowiecki i na kolejne pokolenia Polaków spadną ciężary walki o niepodległość,wydawany w Jerozolimie dwutygodnik „W Drodze” zamieścił komentarz przy okazji obchodów kolejnej rocznicy Święta Niepodległości: Niewątpliwie kiedyś zastąpi je nowe święto, święto n a s z e g o powrotu z emigracji i ponownego p o w s t a n i a w Kraju. Oby stało się to jak najprędzej i oby ta nowa data była w równej mierze nie tylko pamiątką wyłącznie polską, ale symbolizowała powrót prawa i sprawiedliwości tak, jak go symbolizuje dzień armistic’u w pierwszej wojnie światowej7. Powstanie „Solidarności” doprowadziło do upadku PRL, ale z ciężarami przeszłości nie udało się tak łatwo uporać społeczeństwu pozbawionemu przez pół wieku własnej reprezentacji państwowej,wybieranej w wolnych wyborach. Krótko dyskutowana propozycja zmiany daty obchodów Święta Niepodległości z 11 listopada na datę wyborów do Sejmu „kontraktowego” w 1989 roku nie spotkała się z akceptacją społeczną. Jak dzisiaj postrzegamy Polskę Niepodległą? Dziesięć lat temu „Nasz Dziennik” zaapelował: „Nie zamykajmy patriotyzmu w muzealnej gablocie”8. Rzeczywiście,przez kilka następnych lat Obchody Święta Niepodległości były szczególnie bogate w wydarzenia, komentowane na różne sposoby w gazetach spółek wydawniczych Axel Springer,Agory,Spes czy Gremi Media.Święto Niepodległości zobowiązuje! Podobnie jak w dawnych latach tak i teraz niech będzie symbolem i hasłem dążeń do zabezpieczenia Polsce suweren-ności i równego korzystania z owoców demokracji.Temu służyły świadectwa patriotyzmu pięciu pokoleń Polaków.Tak chcą rozumieć to święto uczestnicy Marszów Niepodległości, choć mogą różnić się między sobą w pojmowaniu dróg, prowadzących do tego celu. W słotne dni listopadowe Święto 11 listopada powinno być tak samo festynem szacunku dla niepodległej Rzeczypospolitej jak i dla demokracji, czyli naszego wspólnego dobra.Chcielibyśmy,aby taki cel jednoczył i zachęcał do myślenia patriotycznego. - dr hab.Andrzej Dróżdż 7 Dzień powrotu prawa, „W Drodze” 1944, nr 22. 8 „Nasz Dziennik” 2008, nr 264. Cz. I. Święto Niepodległości w czasach II Rzeczypospolitej Polskiej Wydruk dużych rozmiarów: Powitanie Józefa Piłsudskiego na Dworcu Wiedeńskim w Warszawie po przybyciu z Krakowa w dniu 12 grudnia 1918 roku. Pocztówka ze zbiorów Miejskiej Biblioteki Publicznej w Dąbrowie Górniczej Szyba boczna wystawy: Lista legionistów, którzy utracili życie podczas służby dla Ojczyzny. Źródło bibliograficzne: Lista strat Legionów Polskich 1914-1918, oprac. Janusz Cisek, Kamil Stepan, Kraków 2006. Wydruk nr 1. 11 listopada 1918 roku. Odzyskanie przez Polskę niepodległości • „Kurjer Poranny”, nr 2 (279) z 11 XI 1918 r. • „Kurjer Warszawski”. Dodatek nadzwyczajny, nr 311 z 10 listopada 1918 r. • Foto 1:„Rozbrajanie Niemców w Warszawie – warta studentów. W głębi widoczni rozbrojeni żołnierze niemieccy. 11 XI 1918. • Foto 2:Warszawa.Warta akademików w listopadzie 1918 roku (NAC) Tło: mapa II Rzeczpospolitej z zaznaczonymi datami odzyskania niepodległości przez poszczególne miasta. Źródło wykorzystane i uzupełnione: Listopad 1918 we wspomnieniach i relacjach , wybór, oprac. i wstęp Piotr Łossowski, Piotr Stawecki,Warszawa 1988. Wydruk 2. Kraków.Wolność odzyskana 31 października1918 roku • „Nowości Ilustrowane”, nr 44 z 9 XI 1918 r. Wydruk 3. Radość i gorycz. Pierwsze dziesięciolecie II Rzeczypospolitej • „Satyr.Tygodnik Humorystyczno-Satyryczny”, nr 1 z 1 XII 1918 r. • W drugą rocznicę oswobodzenia, , „Nowości Ilustrowane”, nr 45 z 6 XI 1920 r. • Wielki dzień żałoby w Krakowie, , „Ilustrowany Kurier Codzienny”, nr 282 z 11 XI 1923 r. • Jah., Ułani, „Ilustrowany Kurier Codzienny”, nr 282 z 11 XI 1923 r. Wydruk 4: Dziesiąta rocznica odzyskania przez Polskę niepodle-głości • Teofil Modrzejewski, Tym, którzy pierwsi w bój poszli o wolną Polskę „Wiek Nowy”, nr 8218 z 11XI 1928 r. • Rzeczpospolita w 10-lecie niepodległości. Co powiedział Marsz. Piłsudski Polakom w Dzień Święta narodowego, „Gazeta Poranna” nr 8681 z 13 XI 1928 r. • Co za „świętość”, „Głos Górnego Śląska, nr 46 z 8-14 listopada 1928 r. • Władysław L. Evert, On , „Naród i Wojsko”, nr 18 i 19 z XI 1928 r. • Fotografia przedstawiająca metropolitę krakowskiego, arcybiskupa Adama Sapiehę w trakcie poświęcenia kamienia węgielnego pod budowę Domu Józefa Piłsudskiego na Oleandrach (NAC) Wydruk 5: Święto Niepodległości w przeddzień wojny • 20-lecie Niepodległości, „Wiek Nowy”, nr 11.256 z 12 XI 1938 r. • Wielka rewia wojsk przed Marszałkiem Rydz-Świętym w Warszawie, „Gazeta Lwowska” nr 258 z 13 XI 1938 r. • Ustawa z dnia 23 kwietnia 1937 r. o Święcie Niepodległości, „Dziennik Ustaw RP”, nr 33, poz. 255 z 1937 r. • Dwie fotografie, dokumentujące defiladę wojskową i pochód mieszkańców Ziemi Krakowskie z okazji XX rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości (NAC) Gablota 1. Ekspertyzy prof. Eugeniusza Romera w sprawie przebiegu granic Rzeczypospolitej dla międzynarodowej komisji pokojowej w Paryżu • Eugeniusz Romer, Pamiętnik dni konf[erencji] pokojowej w Paryżu od 11. II. – 10. IV 1919 r. BJ Rkp. 10243 II, t. 2, k. 51 • Eugeniusz Romer, Dzienniki paryskie z 1919 r. BJ Rkp. 10244 III, t. 4, k. 67 (111) • Eugeniusz Romer, Notatki z pobytu w Rydze w 1920 r. BJ Rkp. 10247 I, t. 1, s. 12 • Eugeniusz Romer, Notatki z pobytu w Rydze w 1920 r. BJ Rkp. 10247 I, t. 2, s. 41 (49) • Geograficzno-statystyczny atlas Polski redagowany i opracowany przez Eugeniusza Romera ze współudziałem licznych współpracowników.Warszawa, Kraków 1916. BJ Kartogr. 76678 III • Eugeniusz Romer, Paryż 1919 r., w towarzystwie 3 mężczyzn i 1 kobiety, siedzi na krześle z prawej strony. BJ IF 19987 • Eugeniusz Romer nad Sommą, koniec września 1931 r. Fot. L’Abbé G. Baeckeroot, Lille. BJ IF 6502 Gablota 2: Wybrane publikacje, upamiętniające odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 roku • Adam Chmiel, Oswobodzenie Krakowa 31 X 1918 roku, wstęp Henryka Pachońskiego, Kraków 1929. Sygn. BJ: 559429 III • Antoni Stawarz, Gdy Kraków kruszył pęta : kartki z pamiętnika oswobodzenia Krakowa w 1918 r., Kraków 1939. Sygn. BJ: 257472 II • Gustaw Morcinek, Noc listopadowa, Poznań 1927. Sygn. BJ: 280392 I • [Michał Bobrzyński],Wskrzeszenie Państwa Polskiego. Szkic historyczny, Kraków 1920. Sygn. BJ: 576758 II • Stanisław Karpiński, Pamiętnik dziesięciolecia 1915-1924, Warszawa 1931. Sygn. BJ: 203018 II • Zygmunt Kisielewski, Dni listopadowe. Powieść z 1918 roku, Warszawa 1935. Sygn. BJ: 253148 II. Gablota 3: Wybrane publikacje, upamiętniające odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 roku • Adam Galiński, Dwudziestolecie najjaśniejszej Rzeczypospolitej Polskiej. Materiały, fakty, cyfry, wiersze na dzień 11 listopada, Warszawa 1938. Sygn. BJ: 331365 II • Zofia Rogulska i R. Korupczyńska, W stuletnią rocznicę powstania listopadowego. Materiały do obchodu w szkole. Pogadanki, wiersze, pieśni, utwory sceniczne,Warszawa 1930. Sygn. BJ: 95996 I • XX lat Rzeczypospolitej Polskiej 1918-1938. Materiały, zebrał Stefan Papée, Lwów 1938. Sygn. BJ: 370419 II • Henryk Swoboda, Pierwsze piętnastolecie Polski niepodległej (1918-1933),Warszawa 1933. Sygn. BJ: 201792 I • Album zjednoczenia. Pamiątka piętnastolecia odzyskania niepodległości, Warszawa 1934. Sygn. BJ: 217160 • Artur Hausner, Listopad 1918 r., Lwów 1928. Sygn. BJ: B 662621 I Część II. Lata wojny i okupacji Wydruk 6: Utrata niepodległości • Obwieszczenie niemieckiego komisarza Krakowa, Ernsta Zörnera, z dnia 9 listopada 1939 roku o uczynieniu z dnia 11 listopada „zwykłego dnia roboczego” (BJ-CDCN) Wydruk 7. W latach okupacji Święto Niepodległości w sercach Polaków • Tło: fotografia, przedstawiająca moment egzekucji Polaków z Pomorza Gdańskiego, rozstrzeliwanych w lesie koło Piaśnicy w dniu 11 XI 1939 r. • Dwudziestopięciolecie 11 listopada, „Państwo Polskie” nr 25 z 15 XI 1943 Sygn. BJ: 415218 I RARA - „Państwo Polskie” – główny organ Obozu Polski Walczącej, tj. podziemnej organizacji polityczno-wojskowej środowisk sanacyjnych, będących w opozycji do Rządu Polskiego na uchodźctwie • Obelisk upamiętniający mieszkańców Kamionki rozstrzelanych za uczestniczenie w obchodach Święta Niepodległości w dniu 11 listopada 1939 roku. • Czwarta rocznica , „Biuletyn Informacyjny Małopolski”, nr 38 z 10 XI 1942 r. Sygn. BJ 417120 II Rara - „Biuletyn Informacyjny Małopolski” – czasopismo Biura Informacji i Propagandy Okręgu Krakowskiego Armii Krajowej • Rozkaz specjalny , „W Marszu i Boju”. Czasopismo Brygady Świętokrzyskiej, nr 32 z 15 XI 1945 r. Sygn. BJ: 417678 II Rara • Ksawery Glinka, Jedno słowo , „W Marszu i Boju”, jw. – Brygada Świętokrzyska, utworzona 11 sierpnia 1944 roku z żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, po dotarciu do amerykańskiej strefy okupacyjnej uzyskała status alianckiego sojusznika. Gablota 4: Wybrane publikacje z czasów wojny i okupacji, przypominające o rocznicach Święta Narodowego w dniu 11 listopada. • Materiały do obchodu Święta Niepodległości 11 listopada. Szwajcaria 1941 r. Sygn. BJ: 106601 III Rara - Obóz internowanych w Szwajcarii żołnierzy 2 Dywizji Strzelców Pieszych • Dwudziestopięciolecie 11 listopada , „Państwo Polskie”. OPW, nr 25 z 15 XI 1943 r. Sygn. BJ: 415218 I Rara • Święto Niepodległości , „Walka i Wolność”, nr 16 z 16 XI 1940 r. Sygn. BJ: 417012 II Rara - „Walka i Wolność” – czasopismo Chłopskiej Organizacji Wolności „Racławice”. • Od Redakcji, „Kobieta w Walce”, nr 1 z 11 XI 1943 r. Sygn. BJ 417062 II Rara - „Kobieta w Walce”: czasopismo Armii Krajowej wydawane we Lwowie. • Klepsydra Ś. P. Stanisława Łomienia [pseudonim Andrzeja Trzebińskiego], rozstrzelanego w dniu 12 XI 1943 roku , „Sztuka i Naród” nr 13 z XI 1943 r. Sygn. BJ: 417005 II Rara -Andrzej Trzebiński (1922-1943) polski poeta, dramaturg, krytyk literacki i publicysta • Stanisław Szczepanowski, Nowa Polska powstała na placu bitwy i odrodziła się chrztem krwi , „Naród”, nr 11 z XI 1943. Sygn. BJ: 412727 III Rara -„Naród” : organ konspiracyjnej organizacji politycznej „Unia” Stronnictwa Pracy. Gablota 5:Wybrane publikacje z czasów wojny i okupacji, przypominające o rocznicach Święta Narodowego w dniu 11 listopada. • Ćwierć wieku temu i dziś , „Małopolski Biuletyn Informacyjny” nr 43 z 14 XI 1943 r. Sygn. BJ: 417120 II Rara - „Małopolski Biuletyn Informacyjny”, czasopismo Biura Informacji i Propagandy Okręgu Krakowskiego Armii Krajowej • Pełnomocnik na Kraj Rządu Rzeczypospolitej Polskiej, W obliczu zbrodni niemieckich , „Polska Zwycięży”, nr 18 z 15 XI 1943. Sygn. BJ: 415246 I Rara - „Polska Zwycięży”, organ Armii Krajowej w Ziemi Śląskiej • Dojrzałość , „Placówka”: organ wsi polskiej 417067 II Rara -„Placówka”.Wydawany w Warszawie tygodnik Obozu Narodowo-Radykalnego „Szaniec” • Raport poległym , „Niepodległość” nr 8 z 1-15 XI 1942 r. Sygn. BJ: 417080 II Rara - „Niepodległość”: organ Ziemi Wileńskiej, wydawany przez Armię Krajową . • Tryptyk listopadowy. Listopad 1942 roku – czwarty listopad w niewoli , „Naród”, nr 14 z XI 1942 roku. Sygn. BJ: 412727 III Rara „Naród” - organ konspiracyjnej partii Stronnictwo Pracy – Unia • „Czuwaj.Wróg jest tuż”, 15 XI 43 nr I. Sygn. BJ: 404434 III Rara - „Czuwaj.Wróg jest tuż” – wydawane w Krakowie czasopismo Szarych Szeregów • W Rocznicę , „Przyszłość” [b. nr] z 11 listopada 1944 r. Sygn. BJ: 412674 III Rara -„Przyszłość” – organ konspiracyjnej partii Stronnictwo Pracy - Unia • O co walczymy , „Orzeł Biały”, nr 8, listopad 1946 r. Sygn. BJ: 417146 II Rara - „Orzeł Biały”: miesięcznik Obszaru Południowego Zrzeszenia Wolność i Niepodległość. Cz. III. Okres Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej Wydruk 8. Zdeformowana pamięć o Święcie Niepodległości z 1918 roku • „Życie Warszawy”. Informacyjne pismo demokratyczne miasta st. Warszawy, nr 25 z 11 listopada 1944 roku. Źródło: Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa. - Gazeta wydawana na Pradze, po jej zajęciu w dniu 15 IX 1944 roku przez żołnierzy Armii Czerwonej i 1 Dywizji Piechoty Ludowego Wojska Polskiego • Fotografia, przedstawiająca I sekretarza PZPR,Władysława Gomułki i Leonida Breżniewa, I sekretarza KPZR, wykonana podczas otwarcia obrad V Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, trwających od 11 do 16 XI 1968 roku , „Trybuna Ludu”, nr 312 z 12 XI 1968 roku. Sygn. BJ: 409816 V Wydruk 9. Przywracanie narodowej godności • 11 listopada 1978 , „Opinia”. Pismo Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela, nr 10-11 z października – listopada 1978 roku. Zbiory BJ-CDCN • Na zdjęciu Bronisław Komorowski i Andrzej Czuma 11 listopada 1978 roku. - Za poprowadzenie pochodu patriotycznego z katedry św. Jana Chrzciciela do Grobu Nieznanego Żołnierza w 60 rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości oraz za publiczne twierdzenie, że Polska nie jest państwem suwerennym, Bronisław Komorowski,Andrzej Czuma, Józef Janowskim i Wojciech Ziembiński zostali skazani na karę więzienia. • jr [Jadwiga Rubiś], 11 listopada w Krakowie , „Wiadomości Krakowskie”, nr 2/3 z 18 listopada 1980 roku. Zbiory BJ-CDCN • Fotografia z obchodów świeta 11 listopada 1980 roku w Krakowie z udziałem przedstawicieli Konfederacji Polski Niepodległej, Chrzescijańskiej Wspólnoty oraz wydawnictwa „Krzyż Nowohucki”. • Fotografia z plakatem informującym o uroczystym koncercie w Teatrze im. J. Słowackiego z okazji 62 rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. Foto: Jacek Wcisło. -Widoczne na plakacie motto: „Wyzwolin ten doczeka się dnia, kto własną wolą wyzwolony”. – St. Wyspiański, Wyzwolenie. Wydruk 10. Pamięć o Święcie Niepodległości na znaczkach drugiego obiegu z lat 1980 - 1989 • Kolekcja znaczków ze zbiorów BJ-FCDCN Wydruk 11. Między stanem wojennym a okrągłym Stołem • „Nasz Głos”. Biuletyn informacyjnyo – kulturalny Młodzieży Wal-czącej NSZZ „Solidarność” szkół średnich woj. krakowskiego, nr 2, Kraków, XI 1986. - Motto: „Antykomuniści wszystkich krajów, łączcie się !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!” Zbiory BJ-CDCN • Plakat z 11 listopada 1986 roku z podobizną Józefa Piłsudskiego i napisem „Walka o odzyskanie niepodległości jest znakiem naszych czasów” . Zbiory BJ-FCDCN • „Jesteśmy”. Ulotka z 11 listopada 1987 roku z informacją o porozumieniu NSZZ „Solidarność” warszawskich zakładów pracy z „Solidarnością Walczącą” i z Krajową Komisją Koordynacyjną Niezależnego Zrzeszenia Studentów”. Zbiory BJ-FCDCN • Fotografie przedstawiające Krzysztofa Jasińskiego,Wacława Kamińskiego i Stanisława Królika zmarłych w wyniku interwencji ZOMO na tle listy innych osób, które tragicznie utraciły życie w podobnych okolicznościach. Źródło: Portal „Hej-Kto-Polak”. Adres elektr.: http://hej-kto-polak.pl/ • Ustawa z dnia 15 lutego 1989 r. o ustanowieniu Narodowego Święta Niepodległości, przyjęta przez Sejm PRL i podpisana przez zastępcę przewodniczącego Rady Państwa, Kazimierza Barcikowskiego. Gablota 6. Okolicznościowe koperty ze znaczkami drugiego obiegu Gablota 7:Wybrane publikacje drugiego obiegu z czasów PRL, przypominające o rocznicach Święta Narodowego w dniu 11 listopada. • W tym roku już po raz sześćdziesiąty szósty obchodziliśmy rocznicę wydarzenia, które stało się triumfalnym narodzeniem II Rzeczypospolitej , „Niepodległość”. Pismo kierownictwa Akcji Bieżącej Konfederacji Polski Niepodległej. Obszar II - Kraków, nr 42 z 11 XI 1984 r. Zbiory BJ-CDCN • Probierz przyjaźni, „Opinia Krakowska”. Pismo uczestników Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela, wydanie specjalne z 11 listopada 1978 r. Zbiory BJ-CDCNS • 11 listopada, „Kronika Małopolska”. Pismo „Solidarności” Małopolska, nr 20 z 15 XI 1982 roku. Zbiory BJ-CDCN • W 69 rocznicę odzyskania NIEPODLEGŁOŚCI , „Indeks. Pismo Niezależnego Zrzeszenia Studentów AR, PK,WSP”, nr 8 z 11 XI 1987 r. Zbiory BJ-CDCN • Oświadczenie, „Paragraf. Pismo Małopolskiego Komitetu Walki o Praworządność”, nr 43, Kraków, 20 XI 1988. Zbiory BJ-CDCNS 70 rocznica Odzyskania Niepodległości w Krakowie, „Kronika Małopolska”. Pismo „Solidarności” Małopolska, nr 122 z 7 listopada 1988 r. Zbiory BJ-CDCNS • Gotowi do obrony demokracji. Ulotka NSZZ „Solidarność”. Komitet Strajkowy Hutników. Zbiory BJ-CDCN. • Plakat: W ramach obchodów 70-tej ROCZNICY ODZYSKANIA NIEPODLEGŁOŚCI 16 X 1988 o godz. 11-tej w Lesie Wolskim na Sowińcu odbędzie się kolejna uroczystość składania ziem z pobojowisk i miejsc kaźni Narodu Polskiego w Mogile Mogił Kopcu Józefa Piłsudskiego. Komitet Opieki nad Kopcem J. Piłsudskiego przy Towarzystwie Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Zbiory BJ-CDCN Gablota 8:Wybrane publikacje opozycyjne i emigracyjne z czasów PRL, przypominające o rocznicach Święta Narodowego w dniu 11 listopada. • Manifestacja, „Solidarność Walcząca”. Pismo organizacji Solidarność Walcząca, Oddział Kraków, nr 22 z 30 X 1988 r. Zbiory BJ-CDCN • Oświadczenie , „Biuletyn Małopolski”. Regionalny Komitet Solidarności małopolska, nr 5 z XI-XII 1988. Zbiory BJ-CDCN • Nie tylko rocznica , „Monitor Krakowski”. Pismo Okręgu krakowskiego Konfederacji Polski Niepodległej, nr 3 z 11 XI 1989 r. Zbiory BJ-CDCN • Rocznica, „Solidarność Zwycięży”, Kraków, nr 8 z 11 XI 1988 r. Zbiory BJ-CDCN Ulotka: „Nie oddamy Sierpnia. Solidarność” Zbiory BJ-CDCN • Kalendarz ścienny z 1988 roku z grafiką na okoliczność 70 rocznicy odzyskania Niepodległości. Zbiory BJ-CDCN • Plakat: Dzień Niepodległości 11 listopada Zbiory BJ-CDCN • „Orzeł Biały. Polska walcząca o wolność”, Londyn, nr 45, listopad 1968 r. Sygn. BJ: 409216 IV. Projekcja telewizyjna. Dwa filmy operacyjne, nakręcone przez funkcjonariuszy SB w dniach 11 listopada 1984 roku i 3 maja 1987 roku w tych samych miejscach, u stóp Wawelu. Motywacją do nakręcenia obu filmów było zdobycie materiałów dokumentacyjnych przeciwko uczestnikom pochodów patriotycznych. Cz. IV. Święto Niepodległości w czasach III Rzeczypospolitej Wydruk 11.W imię drugiej Niepodległości • Tło wydruku: Fotografia z obrad Okrągłego Stołu. Zbiory fotogr. BJ-FCDCN • „Rzeczpospolita Polska”. Pismo poświęcone polskiej akcji niepodległościowej w Polsce i na świecie, Londyn, nr 12 z stycznia 1990 – grudnia 1991 roku. Zbiory FCDCN. Uroczystość przekazania w Warszawie, w dniu 22 grudnia 1990, przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźctwie, Ryszarda Kaczorowskiego, insygniów prezydenckich - symbolu ciągłości II Rzeczypospolitej - wybranemu w wyborach powszechnych, Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej, Lechowi Wałęsie. • Czcimy Polskę niepodległą, „Nasz Dziennik”, nr 240 z 10-11 XI 1998 r. Sygn. BJ: 419473 IV • Adam Michnik, Jakiej Polski pragniemy, „Gazeta Wyborcza”, nr 132 z 10-12 XI 1989 r. • Sygn. BJ: 414314 IV Wydruk 12: Święto Niepodległości, które ma łączyć Polaków • Tło wydruku: bieg Niepodległości 11 listopada 2017 roku ulicami Poznaniu. Foto:Waldemar Wylegalski. • Dziesięć lat wolności, „Wprost”, nr 46 z 15 listopada 1998 roku. Sygn. BJ: 403120 III • Zenon Baranowski, Nie zamykajmy patriotyzmu w muzealnej gablocie, „Nasz Dziennik”, nr 264 z 12 XI 2008 roku. Sygn. BJ: 414314 IV • Bieg niepodległosci, marsz nienawiści, „Gazeta Wyborcza”, nr 253 z 12 XI 2013 r. Sygn. BJ: 414314 IV Stolik z gazetami (własność FCDCN) • „Przekrój”, nr specjalny z 11 XI 1980 r. • „W Sieci”, nr 44 z 4-11 XI 2013 r. • „Gazeta Świąteczna”.Wydanie sobotnio-niedzielne „Gazety Wyborczej” 9-11 XI 1990 r. • „Gazeta Świąteczna”.Wydanie sobotnio-niedzielne „Gazety Wyborczej” 9-11 XI 1991 r. • „Gazeta Polska”, nr 46 z 11 XI 2014 r. oraz kolekcjonerskie wydanie „Gazety Polskiej. Pisma codziennego”, nr 310 z 10 XI 1935 r. (reprint) • „Nasza Polska”, nr 45 z 6 XI 2001 r. • „Nasz Dziennik”, nr 240 z 10-11 XI 1998 r. Gablota 9: Pamięć o 11 listopad 1918 roku w publikacjach Muzeum Niepodległości • Józef Piłsudski - twórca Niepodległej : dał Polsce wolność, szacunek, moc i granice... , red.Wiesław Jan Wysocki,Warszawa,Wydawnictwo Muzeum Niepodległości, 2017. Sygn. BJ: B 736905 II • Grzegorz Bębnik, Wojciech Korfanty - współtwórca Niepodległej, red. Tadeusz Skoczek.Warszawa,Wydawnictwo Muzeum Niepodległości, 2017 Sygn. BJ: B 737576 II • Marian Marek Drozdowski, Ignacy Jan Paderewski -współtwórca Niepodległej, red.Tadeusz Skoczek, Muzeum Niepodległości et al.,Warszawa,Wydawnictwo Muzeum Niepodległości, 2017 Sygn. BJ: B 736906 II • Jan Engelgard, Roman Dmowski - współtwórca Niepodległej, red. Tadeusz Skoczek,Warszawa,Wydawnictwo Muzeum Niepodległości, 2017 Sygn. BJ: B 736264 II • Stefan Artymowski, Paweł Bezak, Ku jedności : listopad 1918 roku, Wydawnictwo Muzeum Niepodległości,Warszawa 2018 • Święta Państwowe w plakacie ze zbiorów Muzeum Niepodległości w Warszawie : katalog wystawy, 11 listopada 2011-29 lutego 2012, Muzeum Niepodległości w Warszawie Sygn. BJ: Lect. E 5425 • Janusz Gmitruk, Wincenty Witos - współtwórca Niepodległe, red.Tadeusz Skoczek ,Warszawa,Wydawnictwo Muzeum Niepodległości, 2017 Sygn. BJ: B 736210 II Część kinowa wystawy. Projekcja filmu Grzegorza Brońskiego pt „Cześć i chwała Bohaterom - Marsz Niepodległości 11. 11. 2011”, wyprodukowanego przez telewizję Niezależna.TV.