Artykuł zawiera ogólną krytykę koncepcji badawczych, które rozpatrują religijną metafizykę Czaadajewa jako pochodną względem jego historiozofii lub jako uboczny produkt rozważań na temat historii Rosji i Europy Zachodniej. Bliska jest za to autorowi pozycja Michała Gerszenzona, akcentująca u Czaadajewa prymat metafizyki nad historiozofią. Dokonując na podstawie całości Listów filozoficznych ogólnej rekonstrukcji prowidencjalizmu myśliciela dochodzimy do wniosku, że centrum jego światopoglądu stanowiło przekonanie o nieustającej obecności w dziejach Opatrzności Bożej, najbardziej widocznej w historii katolickiej Europy. To zaś jeszcze bardziej uwypuklało paradoksalną tezę Czaadajewa o zapomnianej przez Opatrzność prawosławnej Rosji, która jako przykład negatywny miała stanowić przestrogę dla pozostałego świata.

В статье представлено критическое отношение к исследовательскому подходу к наследию Чаадаева, предполагающему рассмотрение его метафизики как производной историософии или вовсе как побочную составляющую исторических мировоззрений российского писателя и мыслителя. В статье высказываются взгляды схожие на трактовку данной проблемы Михаилом Гершензоном. В результате реконструкции чаадаевского понимания провиденциализма на основании всех Философических писем мыслителя в статье утверждается в качестве центральной идеи этих писем убеждение Чаадаева о действии в истории Провидения, наиболее заметное в истории католической Западной Европы. Данное убеждение поддерживает и пара доксальное утверждение о забытой Провидением православной России, ко торая в качестве отрицательного примера должна играть роль назидания для остального мира.