Artykuł dotyczy kwestii natury poznania w filozofii Mikołaja Bierdiajewa (1874-1948). Część I artykułu jest próbą określenia relacji między religią i filozofią (ujęcia filozofii jako rozwinięcie doświadczenia duchowego) i wskazania na motywy leżące u podstaw odrzucenia stanowiska gnozeologizmu w filozofii (sprowadzenia filozofii do teorii poznania). Uznając konieczność doświadczenia bezpośredniego (intuicyjnego) Bierdiajew wprowadza pojęcie wiary. Wiara poprzedza wiedzę. To właśnie dzięki wierze poznanie może przeniknąć do sfery bytowej (pierwsze ujęcie) i wolnościowej, bowiem wolność poprzedza byt (drugie ujęcie). Poznanie możliwe jest więc tylko w warunkach źródłowej wolności. Posiada naturę personalistyczną i soborową (duchową i wspólnotową). To prowadzi do kolejnych poziomów Bierdiajewowskiego myślenia o poznaniu: personalizmu poznania, soborowości poznania, pojęcia prawdy integralnej, eschatologizmu gnozeologicznego. Część II artykułu dotyczy projektu socjologii poznania, opartej na przekonaniu, iż stopnie poznania prawdy są uzależnione od stopni wspólnoty ludzi. W ten sposób socjologia poznania uzupełnia rozważania z zakresu gnozeologii filozoficznej (scil. duchowej).

Do we need the myth of the truth? Some reflections on the philosophy of Nikolai Berdyaev.

The article deals with the epistemology of Nikolai Berdyaev (1874-1948). In the first part of the article I attempt to specify the relation between religion and philosophy (philosophy understood as a development of the spritual experience) and examine the motives that lead the Russian philosopher to reject gnoseologism (the position that reduces philosophy to epistemology). Acknowledging the necessity of direct experience, Berdyaev introduces the concept of faith. Faith precedes knowledge. It is thanks to faith that knowledge can reach the sphere of being (the first approach) and freedom, because freedom precedes being (the second approach). Knowledge is possible only in the situation of primordial freedom. The act of knowing is personalistic and conciliar (It has a spiritual and communal dimension: sobornost’), which leads to the futher levels of Berdyaev's epistemology: epistemological personalism as well as conciliarism, the notion of the integral truth, gnoseological eschatology. The second part of the article concerns Berdyaev's project of the sociology of knowledge (sociologia poznaniia), which is based on the conviction that the degree of the knowledge of the truth people possess depends on the degree of community coherence. Thus the sociology of knowledge completes the reflections on philosophical (i.e. spiritual) gnoseology.