The Polish genitive in Hungarian coparative perspective

Autor podpisany na publikacji: Wiesław Tomasz Stefańczyk. Data opublikowania on-line: 12.08.2022; data opublikowania: 12.01.2023

Polszczyzna i język węgierski są językami odrębnymi zarówno pod względem genetycznym, jak i typologicznym. Polszczyzna jest językiem indoeuropejskim, słowiańskim o zdecydowanej przewadze cech fleksyjnych, natomiast język węgierski jest językiem uralskim, ugrofińskim, a ściślej ugryjskim, aglutynacyjnym typu postpozycyjnego. Owe odrębności obejmują wszystkie płaszczyzny systemu językowego, zwłaszcza słownictwo i morfologię. Zasadnicza różnica między aglutynacyjnym i fleksyjnym typem językowym wyraża się w tym, że morfemy aglutynacyjne doklejane do rdzenia wyrazu są zasadniczo jednofunkcyjne, natomiast morfemy fleksyjne kumulują w sobie kilka funkcji, np. w konstrukcji w samochodach końcówka -ach jest jednocześnie wykładnikiem przypadka (locativus) i liczby (liczba mnoga). W analogicznej formie węgierskiej autókban występują dwa morfemy -k-, wskazujący na liczbę mnogą oraz -ban, wyrażający przypadek (inessivus). Przykłady aglutynacji można odnaleźć również w języku polskim, dominują one w formach czasu przeszłego i trybu przypuszczającego. Podobnie jak większość języków ugrofińskich, węgierszczyzna jest językiem o silnie rozbudowanym systemie przypadkowym. W zależności od ujęcia wyróżnia się od 18 do 25 przypadków. W języku węgierskim przypadki są zasadniczo jednofunkcyjne, natomiast przypadki polskie pełnią na ogół jednocześnie kilka funkcji. Najbardziej wielofunkcyjnym przypadkiem w polskim systemie kazualnym jest dopełniacz. W sposób ewidentny świadczy o tym fakt, że ma on ekwiwalenty w siedmiu różnych przypadkach węgierskich, tj. elativus, illativus, delativus, adessivus, ablativus, allativus i terminativus. Ich ekwiwalencja, choć nie w pełni precyzyjna, jest możliwa dzięki przyimkom jako konstytutywnym komponentom przypadka. W przeciwieństwie do afiksów węgierskich, polskie przyimki jednak są wielofunkcyjne, np. za pomocą prepozycji z(e) oraz do oddaje się dwa, a nawet trzy różne przypadki węgierskie. Afiksy węgierskie, będące odpowiednikami polskich przyimków i końcówek fleksyjnych, pełnią na ogół jedną, ściśle określoną funkcję. Z polskiego punktu widzenia najbardziej skomplikowaną kategorią w języku węgierskim jest sposób realizacji konstrukcji dzierżawczych. Wyraża się to w całkowicie odmiennym szyku składników, istnieniu morfemów dzierżawczych dodawanych do członu oznaczającego przedmiot posiadany, a zatem zupełnie odrębnej relacji: posiadacz - przedmiot posiadany. W konstrukcjach tych ukryty jest językowy obraz świata: inny w polszczyźnie i całkowicie odrębny w języku węgierskim. Konstrukcje te stanowią olbrzymie wyzwanie zarówno dla osób uczących się języka węgierskiego jako obcego, jak i ich nauczycieli.

Polish and Hungarian are separate languages, both genetically and typologically. Polish is an Indo-Europe- an, Slavic language that is heavily inflected, while Hungarian is a Uralic, Finno-Ugric, or more precisely, an agglutinative Ugric language that is post-positional in its form. These differences encompass all levels of the language system, especially with regard to vocabulary and morphology. The main difference between the agglutinative and inflectional linguistic types is expressed in the fact that agglutinative morphemes attached to the word root are essentially monofunctional, while inflectional morphemes accumulate several functions, e.g. in the construction samochodach, the ending -ach is also an exponent of the case (locative) and number (plural). The analogous Hungarian form autókban includes two morphemes: -k-, indicating the plural, and -ban, representing the case (inessive). Examples of agglutination can also be found in Polish, where they dominate the past tense and the conditional forms. Like most Finno-Ugric languages, Hungarian is a language with a highly developed case system. Depending on the conceptualization, there are 18 to 25 cases. In Hungarian, cases are essentially monofunctional, while in general Polish, cases perform several functions simultaneously. The genitive is the most multifunctional case in the Polish case system. Evidenced of this is the fact that it has equivalents in seven different Hungarian cases, i.e. elative, illative, delative, adessive, ablative, allative, and terminative. Their equivalence, although not fully precise, is possible thanks to the prepositions acting as constitutive components of a case. However, as opposed to Hungarian affixes, Polish prepositions are multifunctional, e.g., by means of the prepositions z(e) and do, two or even three different Hungarian cases are rendered. Hungarian affixes, which are equivalents of Polish prepositions and inflectional endings, usually have one, strictly defined function. From the Polish point of view, the most complicated category in Hungarian is the way in which possessive structures are formed. These are expressed in a completely different order of components, the existence of possessive morphemes being added to the element denoting a possessed object, which results in a completely separate relationship: owner - possessed object. Hidden in these structures is the linguistic image of the world: different in Polish and completely separate in Hungarian. These structures pose a huge challenge for both learners of Hungarian as a foreign language and their teachers.