The Florentine golden age in the Medici propaganda (Cristoforo Landino, "Xandra") : the birth and persistence of the myth

Streszcz. po angielsku. Strona wydawcy: https://www.wuj.pl

Celem artykułu jest ukazanie, jak Wergiliański mit powrotu Złotego Wieku został wykorzystany w literaturze kręgu medycejskiego dla umocnienia pozycji rodu przejmujących władzę we Florencji bankierów i jak te umiejętnie zaprojektowane działania propagandowe na wieki utrwaliły obraz Florencji jako miejsca narodzin Złotego Wieku kultury renesansowej.Inspiracją artykułu było studium Ernsta Gombricha, Renaissance and Golden Age oraz powstałe również z tej inspiracji prace Alison M. Brown i Donatelli Coppini. Wywód przedstawia, jak idea powrotu Złotego Wieku, zapoczątkowana w pismach Petrarki (T. Momsen), zostaje rozwinięta w latach 50. XV w. Szeroko przeanalizowany pod tym kontem został trzyksiąg elegii Xandra Cristofora Landina, który stworzył wzór poetyckiego przedstawiania okresu dominacji Medicich jako odnowy Złotego Wieku, która dokonała się we Florencji. Przedmiotem artykułu jest enkomiastyczna wersja mitu powracającego Złotego Wieku, najpierw służąca przekonaniu Rzymian do dobrodziejstw pax Augusta i umocnieniu władzy Octaviana Augusta (IV ekloga oraz Eneida Wergiliusza), a następnie w piętnastowiecznej Florencji do utwierdzenia wiodącej roli rodu Medyceuszy w republice. Analiza kompozycji tomu i prezentowanych w nim idei pozwala prześledzić proces zagarniania przez Florentyńczyków rzymskiego augustowskiego mitu i dostosowywania go do potrzeby polityki Medyceuszy, umacniających w ten sposób pozycję rodu oraz samej Florencji jako hegemona politycznego i kulturalnego w Italii. Autorka pokazuje, jak Landino płynnie przechodzi od pierwotnej tematyki miłosnej do enkomiastycznej - dokonuje się tu zmiana adorowanej bohaterki z Xandry na Florencję, która przedstawiona jest jako córka i spadkobierczyni zrujnowanego antycznego Rzymu (idea drugiego Rzymu, a także drugich Aten). W czasie, gdy we Florencji, w kręgu Medicich, rozwijano koncepcję umanesimo civile modelem jest tu Rzym republikański. Z tego względu, jak również z powodu braku rycerskich przodków, których heroiczne czyny legitymizowałyby ich władzę, protoplasta rodu, Cosimo, przedstawiony został jako drugi Cycero, vir togatus, pater patriae, człowiek niosący pokój w miejsce powszechnych wojen wywoływanych przez ościennych książąt. Wyraźne jest tu skontrastowanie dwóch er i modeli władzy: wojowniczym władcom wieku żelaznego przeciwstawiony jest model władzy cywilnej złotej ery pokoju; wywoływanym przez tamtych wojnom - pokój, do jakiego dążą prawdziwi ojcowie ojczyzny; naprzeciw oręża leży bogactwo potrafiące się mu oprzeć; zniszczeniu wojennemu przeciwstawiono wielkie inwestycje budowlane służące dobru publicznemu i zachwycające pięknością. W przeciwieństwie do Hezjodejskiego i Owidiańskiego mitu, w jego wersji enkomiastycznej - złoto nie deprawuje. Powrót Złotego Wieku pokoju i rozkwitu sztuk we Florencji możliwy był dzięki kumulacji pieniądza i władzy w rękach Medyceuszy. Poświęcając dużo miejsca wysławieniu rodzinnego miasta Landino podkreśla też jego długą tradycję kulturalną i literacką, która zapewnia Florencji i dialektowi toskańskiemu czołową pozycję w Italii (te idee rozwija w późniejszych pismach, m.in w wykładach o poezji Petrarki). Mit florenckiego Złotego Wieku podtrzymywany był w kolejnych wiekach. Największą chyba rolę w upowszechnieniu w Europie przekonania o narodzinach renesansu w medycejskiej Florencji miało dzieło Giorgia Vasariego, który - podobnie jak inni historycy dedykujący swe pisma Medyceuszom - pokazuje początki nowej sztuki ograniczając się omal wyłącznie do Toskanii. Siła propagandy medycejskiej przejawia się jednak i w tym, że oddziałuje ona na nowo formującą się u końca wieku oświecenia naukę o renesansie. Autorka pokazuje, jak mocno dzieła historyczne Voltaire’a, Gibbona czy Roscoe uzależnione są od literatury medycejskiej, powtarzając jej argumenty, sformułowania, metafory. Dzięki tym wszystkim pisarzom humanizm i renesans nazywamy Złotym wiekiem, a jego początków upatrujemy we Florencji, pomijając inne, często starsze ośrodki kształtowania się nowej kultury.

The aim of this paper is to expound how the Virgilian myth of the Golden Age was used in the literature of the Medici circle to strengthen the position of this family of bankers who seized power in Florence. It also explains how this skilfully designed propaganda contributed to the long-surviving image of Florence as the place of birth of the Golden Age of the Renaissance culture. The article is informed by Ernst Gombrich’s study Renaissance and the Golden Age as well as texts by Alison M. Brown and Donatella Coppini, also inspired by the same work. The disquisition focuses on the 1450s, when the idea of the return of the Golden Age, a concept that initially occurred in the writings of Petrarch (T. Momsen), was intensively developed. The author thoroughly analysed the three volumes of Xandra, in which Cristoforo Landino created a poetic pattern for depicting the times of the Medici domination as Florence’s revival in the spirit of the Golden Age. The focal point of the paper is the encomiastic version of the myth of the returning Golden Age. Originally aimed at making Romans warm to the benefits of pax Augusta and reinforce Augustus’ power and authority (Virgil’s fourth Eclogue and the Aeneid), in 15th-century Florence it was supposed to consolidate the leading role of the Medici in the Republic. Analysing the composition of the work and the ideas it presents, the author follows lows the Florentines gradually seizing on the Roman Augustan myth and adapting it to the needs of the Medici’s politics, thus contributing to the family’s and the city’s position of the political and cultural hegemonic leader in Italy. The author shows that Landino smoothly changes the character of his verses from romantic to encomiastic by replacing the adored Xandra with Florence, presented as the daughter and heiress of the ruined antique Rome (the idea of the “Second Rome” and also of the “Second Athens”). When the concept of umanesimo civile was being developed in Medici circles in Florence, the reference point for the idea was Rome in the time of the Republic. For this reason, and also because of the lack of knightly predecessors whose heroic deeds would have legitimized the Medici’s power, the progenitor of the family, Cosimo, was portrayed as the second Cicero, vir togatus, pater patriae, the man who brings peace in the place of ubiquitous wars unleashed by the neighbouring Dukes. A series of juxtapositions contrasting two eras and two models of authority emerges from the analysis of the discussed work: to belligerent rulers opposed is the civilised model of authority from the golden era of peace; to the wars triggered by them - the peace sought by the true fathers of the country; arms are collated with riches that can defy them; war damage with huge building investments that served public good and dazzled with beauty. Contrary to Hesiod’s or Ovid’s interpretations, the encomiastic version of this myth does not feature gold as depraving. The return of the Golden Age of peace and the peak development of the arts in Florence was facilitated by the accumulation of money and power in the hands of the Medici. Devoting much space to extolling his family town, Landino emphasises its long cultural and literary tradition, thanks to which Florence and the Tuscan dialect held a leading position in Italy. He elaborates on this idea in his later writings, such as his lectures on Petrarch’s poetry. In several proceeding centuries, this myth of the Florentine Golden Age was maintained. The European success of the belief that the Renaissance emerged in Medici Florence can primarily be ascribed to Giorgio Vasari who, like many other historians, dedicated his writings to the Medici. In his description of the origins of the new art, Vasari confined himself almost exclusively to Tuscany. The power of the Medicean propaganda manifests itself also in its influence on the late Enlightenment studies of the Renaissance. The Author demonstrates that the historical writings of Voltaire, Gibbon and Roscoe were highly dependent on Medicean literature and actually repeated its arguments, phrases and metaphors. All these writers contributed to the fact that we refer to humanism and the Renaissance as the Golden Age and that we seek their origins in Florence, often forgetting that before Florence the new art was formed in other places.