Przedmiotem pracy są czynniki kształtujące krajobraz kulturowy terenów objętych osadnictwem polskim w municypium Cruz Machado w południowej Brazylii. Przestrzeń życiową lokalnej społeczności polonijnej ukształtowały nie tylko warunki fizjograficzne, ale także cały bagaż procesów historycznych, przekładający się na aktualną sytuację polityczną, gospodarczą i społeczną. Rozważania przedstawione w niniejszej rozprawie opierają się na materiale terenowym zebranym w trakcie dwóch wypraw badawczych (2013/2014, 2015). Celem wyjazdów było przeprowadzenie wywiadów z przedstawicielami miejscowego środowiska polonijnego, inwentaryzacja wybranych elementów lokalnego krajobrazu oraz kwerenda fotografii i dokumentów przechowywanych w archiwach państwowych, kościelnych i prywatnych. Zgromadzone materiały terenowe zostały poddane weryfikacji w oparciu o literaturę przedmiotu, opracowania statystyczne oraz dane publikowane w sieci. Dysertacja ma charakter monografii regionalnej. We wprowadzeniu zostały omówione: przyczyny podjęcia tematu, cel i zakres opracowania, stan badań, metodologia oraz kwestie redakcyjne. Pierwszy rozdział służy wprowadzeniu adekwatnej koncepcji krajobrazu kulturowego i uporządkowaniu terminologii z nim związanej, drugi przedstawia podstawowe informacje o Polonii brazylijskiej, trzeci ma za zadanie przybliżyć środowisko przyrodnicze rejonu Cruz Machado. W rozdziale czwartym zostały zaprezentowane stuletnie losy miejscowej diaspory polskiej. Kolejne trzy części są poświęcone współczesności: rozdział piąty charakteryzuje uwarunkowania polityczne (samorządność i samoorganizacja), szósty - gospodarcze (sektor rolno-hodowlano-leśny), siódmy -społeczne (demografia, etniczność, język i religia). Ostatni, ósmy rozdział koncentruje się na kwestiach związanych ze sztuką budowlaną bezpośrednio ingerującą w miejscowy krajobraz. Tekst zasadniczy został podbudowany ilustracjami w postaci: fotografii, zdjęć lotniczych, rysunków, wykresów i tabel. W aneksie znalazły się: harmonogram prac w terenie, autorski kwestionariusz do badań, wykaz najważniejszych ośrodków polonijnych w Brazylii i słowniczek dialektu polsko-brazylijskiego z rejonu Cruz Machado, zawierający terminy związanych z krajobrazem. Wyniki badań wykazały, że najważniejszymi czynnikami kształtującymi krajobraz subkultury polonijnej w Cruz Machado są: trwałość osiedlenia, chłopski typ gospodarowania, religijność typu ludowego, oralność transmisji kultury polskiej oraz obecność mitu założycielskiego.

The subject of the work are factors which shape the cultural landscape of areas colonized by Polish peasants in the municipality of Cruz Machado in southern Brazil. The living space of the local Polish community was shaped not only by physiographic conditions, but also by historical processes, which translated into the the current political, economic and social situation. The considerations presented in this dissertation are based on the field research conducted during two expeditions to Brasil (2013/2014, 2015). The purpose of the trips was to conduct interviews with representatives of the local Polish community, collect an inventory of selected elements of the local landscape and to collect photographs and documents stored in state, church and private archives. The obtained data were verified on the basis of subject literature, statistical studies and data published on the web. The dissertation is a regional monograph. The introduction discusses the reasons for undertaking the topic, the purpose and scope of the study, the literature review, methodology and editorial issues. The first chapter serves to present an concept of cultural landscape and to sort out terminology associated with it. The second carries basic information about the Polish diaspora in Brazil. The third provides information regarding the natural environment of the Cruz Machado area. The fourth offers the 100-year-old fate of the local Polish community. The next three parts are devoted to the present day: the fifth chapter focuses on political conditions (self-governance and self-organization), the sixth - economic (mainly agriculture), the seventh - social (demography, ethnicity, language and religion). The final, eighth chapter is devoted issues related to the role of architecture in local landscape. The main text was supported by different illustrations, including photos, aerial photographs, drawings, charts and tables. The annex included: a work schedule in the field research, a questionnaire, a list of the most important Polish diaspora centers in Brazil and a glossary of the Polish-Brazilian dialect from Cruz Machado, containing terms related to the landscape. The research results showed that the most important factors shaping the landscape of the Polish subculture in Cruz Machado are: permanence of settlement, peasant farming, popular Catholic religiosity, orality in the transmission of Polish culture and the presence of the founding myth.

O tema de tese são fatores que moldam a paisagem cultural das áreas da colonização polonesa no município de Cruz Machado (PR), no sul do Brasil. O espaço vital da comunidade local da etnia polonesa é formado não apenas pelas condições fisiográficas, mas também pelos processos históricos, que se traduziram na atual situação política, econômica e social. As considerações apresentadas nesta dissertação baseiam-se nas informacões obtidas no trabalho de campo realizados durante duas expedições ao Brasil (2013/2014, 2015). O objetivo das viagens era realizar entrevistas com representantes da comunidade polonesa local, inventariar elementos selecionados da paisagem local e coletar fotografias e documentos armazenados em arquivos estatais, privados e da igreja. Os dados recebidos foram verificados com base na literatura de assunto, estudos estatísticos e publicações na internet. Esta dissertação é uma monografia regional. A introdução discute as razões para o tema, o objetivo e o escopo do estudo, o estado da arte, a metodologia e as questões editoriais. O primeiro capítulo serve para explicar um conceito adequado de paisagem cultural e ordenar a terminologia associada a ele. O segundo apresenta informações básicas sobre a diáspora polonesa no Brasil. O terceiro descreve o meio ambiente natural de Cruz Machado. O quarto relaciona os 100 anos da história da comunidade polonesa local. As três partes seguintes são dedicadas aos tempos modernos. O quinto capítulo é descrição das condições políticas (autogovernança e auto-organização), o sexto - econômicas (agropecuária, silvicultura, indústria, comércio), o sétimo - sociais (demografia, etnicidade, língua e religião). O último, oitavo capítulo enfoca questões relacionadas à arquitetura na paisagem local. O texto principal foi suplementado por ilustrações: fotografias, aerofotografias, desenhos, gráficos e tabelas. O anexo inclui: um cronograma de trabalho no campo, um questionário, uma lista dos mais importantes centros da diáspora polonesa no Brasil e um glossário do dialeto polonobrasileiro de Cruz Machado, contendo termos relacionados à paisagem. Os resultados da pesquisa mostraram que os fatores mais importantes que moldam a paisagem da subcultura polonesa em Cruz Machado são: permanência do assentamento, agricultura camponesa, religiosidade popular, oralidade da transmissão da cultura polonesa e a presença do mito fundador.