STRESZCZENIEŻywot Stanisława Karnkowskiego, jednego z najświatlejszych kreatorów życia politycznego Rzeczypospolitej Obojga Narodów II połowy szesnastego wieku jest pełen niesamowitych zwrotów akcji. Senatorowi, biskupowi kujawskiemu, a wczasach bezkrólewi piastującemu nieformalnie lub już nominalnie funkcję interrexa przyszło kreatywnie w końcowym okresie panowania ostatniego Jagiellona , jako jego zaufany sekretarz , oraz jako biskup kujawski , piastujący jednocześnie godność senatorską. Będąc nieformalnym przywódcą obozu katolickiego w naszym kraju, w okresie interregnów czynnie działa na rzecz tak zachwianej pozycji Kościoła Katolickiego w wielokulturowym i wielowyznaniowym państwie. Najtrudniejsze dla bohatera mojej pracy musiało być w tym trudnym, dynamicznym czasie galopującej reformacji protestanckiej i rodzącej się potrydenckiej kontrakcji ortodoksyjnych katolików w postaci kontrreformacji, czy też reformacji katolickiej, pogodzenie w swoim nieprzeciętnym zamyśle politycznym Polskiej racji stanu z przysięgą wobec Stolicy Apostolskiej. Niebagatelną rolę grają w tej kwestii osobiste ambicje biskupa. Stąd rodzą się wielkie kontrowersje w spawie udziału jego osoby w kwestii Konfederacji Generalnej Warszawskiej, a dokładnie dookreślając części „de religione”. Osobną pasję, czy też pole działania biskupa i senatora to sprawy morskie . W tym temacie Karnkowski cała energię skierował ku normalizacji stosunków na linii Rzeczypospolita – Gdańsk co nie do końca udało się Karnkowskiemu zrealizować. Jednak „Statuty Karnkowskiego” powinny być wykładnikiem do działania ku realizacji założeń nadrzędnych – Polskiej racji stanu. Dalekowzroczność Prymasa uwidacznia się nie w punktowym, ale w szerszym wejrzeniu na sprawy państwa polsko-litewskiego i w przewidywaniu możliwych, zgubnych scenariuszy dla kraju i w relacjach z państwami ościennymi. W pierwszym zagadnieniu dla Karnkowskiego jasne były reperkusje szkodliwej polityki tandemu Batory – Zamoyski pozostawiające pole do popisu czynnikom pozasystemowym, rozsadzającym państwo od środka. Druga sprawa to realizacja programu Dominium Maris Baltici, mająca za zadanie odepchnięcie Wielkiego Księstwa Moskiewskiego od Bałtyku oraz ściślejsze zespolenie Prus z Rzeczpospolitą. Wszystkie te zagadnienia dowodzą ogromnej dalekowzroczności prymasa. Jak powszechnie wiadomo zaniedbanie tychże kwestii doprowadziło w konsekwencji do upadku państwa polsko – litewskiego, a lista zaborców potwierdza tę tezę.

ABSTRACTThe life of Stanisław Karnkowski, one of the most open-minded creators of political life of the Polish-Lithuanian Commonwealth in the 2nd half of the sixteenth century, was full of extraordinary twists. The senator, bishop of the Kujawy region, and, in the times of interregnum, an unofficial or nominal interrex, was creatively to act in the final period of rule of the last Jagiellon, as his trusted secretary and the bishop of the Kujawy region, at the same time serving as senator. Being an informal leader of the Catholic camp in our country, in the period of interregna he actively supported the position of the Catholic Church which was severely undermined in the multicultural and multi-religious state. In these difficult and dynamic times of rampant Protestant reformation and emerging post-Trent counter-attack of orthodox Catholics in the form of counterreformation, or Catholic reformation, reconciliation in his outstanding political conception of the Polish raison d’état and the oath given to the Holy See was most difficult for the central figure of my work. Personal ambitions of the bishop played a substantial role in this matter. It gave rise to great controversy around his participation in the issue of the General Confederacy of Warsaw, and more precisely, in making parts of “de religion” more specific. Another passion or rather field of activity of the bishop and senator were maritime affairs. In this subject Karnkowski directed all his energy to normalisation of relationships between the Commonwealth and Gdańsk, but he did not achieve it. Nevertheless, “Statutes of Karnkowski” should be the base for actions aimed at fulfilment of objectives of overriding importance – the Polish raison d’état. Far-sightedness of the Primate manifested not in focused, but in broad understanding of matters of the Polish-Lithuanian state and predicting possible fatal scenarios for the country and relations with neighbouring countries. As regards the first issue, the negative consequences of the harmful policy of the duo Batory-Zamoyski, giving free hand to non-system factors, disintegrating the state from the inside, were clear for Karnkowski. The second issue concerned implementation of the Dominium Maris Baltici programme which purpose was to push the Grand Duchy of Moscow away from the Baltic and more closely link Prussia with the Commonwealth. All these matters are a proof of remarkable foresight of the primate. As we all know, neglecting them brought about the collapse of the Polish-Lithuanian state, and this argument is confirmed by the list of invaders.