Praca niniejsza stanowi próbę antropologicznej analizy materiału empirycznego zebranego w trakcie badań terenowych w wielkopolskiej Gąsawie (pow. żniński, woj. kujawsko-pomorskie). Jest to jednocześnie studium poświęcone specyficznemu rodzajowi pamięci kulturowej, która wytwarza się w obliczu obcowania człowieka z materią domowego poddasza: jego przestrzenią oraz zalegającymi w niej, zawieszonymi jak gdyby „w czasie”, przedmiotami. Zaaplikowanie archeologicznej metafory „warstw temporalnych” oraz próba spojrzenia na strych jako reprezentację ustratyfikowanej pamięci, uczyniły z niniejszego opracowania osobliwą opowieść o relacji mieszkańców Gąsawy z ich własną przeszłością: rodzinną, domową, lecz także tą posiadającą wymiar lokalny; przeszłością dającą się poznać za pośrednictwem pamiątek, jak również na poły zwyczajnych „rupieci”. Przestrzeń strychu ujęta została tym samym jako swoisty kalejdoskop historii oraz jako przestrzeń palimpsestowa, przekazująca swe własności wszystkiemu, co jej przynależne. W rozdziale I zawarto rozważania poświęcone antropologiczno-filozoficznym podstawom opracowywanego zagadnienia; rozdział II jest z kolei wprowadzeniem do zagadnienia symboliki domu w oparciu o najważniejszą literaturę oraz próbą ujęcia przestrzeni domowego strychu w porządku mitu. Analiza materiału narracyjnego przeprowadzona została w rozdziale III, którego struktura stanowi zarazem ilustrację aktu doświadczenia „poddasza”: począwszy od przestrzeni i rzeczy jako reprezentacji historii, aż po sam moment dotarcia do istoty zaklętej w nich przeszłości. Rozdział IV streścić należy jako studium poświęcone odnalezionym na jednym z gąsawskich strychów „milczącym” przedmiotom, którym nie towarzyszyły opowieści informatorów.

This thesis is an attempt to analyse results of ethnographical research that had been done in Gąsawa (village in Żnin County and Kuyavian-Pomeraniam Voivodeship in north-central Poland, the historical province of Greater Poland). Its a study of specific kind of cultural memory that is generated as a consequence of human interaction with the materiality of attic, its space and things that get „stuck in time”. The fact of using archaeological metaphor of „temporal layers” and perceiving the attic like it was a „stratified memory”, allows author to tell a particular anthropological story about relations between informers and history of their families, family houses, but also history of their town. The past – in different levels – was visible through mementos and pieces of junk too, so we may find them „agents” or „media”. In this context, the attic was changed into kaleidoscope and palimpsest; it transmited its property to all things that had belonged to this extraordinary space. In the 1-st chapter contains deliberations about anthropological and philosophical aspects of present study; 2-nd chapter is an introduction to problem of domestic space in symbolic dimension and an attempt to describe space of attic in the mythical context based on appropriate literature. Analyse of narrations is carried out in the 3-rd chapter that is structured as it was the metaphor of this unusual experience: starting with material representations of the history (space, things), until the moment of uncovering the essence of the past. The last chapter is a supplementary study that concerns co-called „silent” things, which are devoid of informers narrations.