Przedmiotem pracy są akcesoria do gier występujące na ziemiach polskich w okresie wczesnego średniowiecza. Celem pracy jest ich usystematyzowanie oraz porównanie opisów reguł gry zawartych w tekstach źródłowych z rzeczywistym materiałem archeologicznym. Systematyzacja polega na uporządkowaniu znalezisk zebranych z różnych publikacji i przypisaniu ich do sześciu wydzielonych kategorii akcesoriów do gier: astragale, bierki do gier typu tabula, kości, krążki, kule i tablice. Przy okazji wydzielone zostają zabytki o niepewnej atrybucji oraz wszelkie anomalie jak np. fałszerstwa czy półprodukty. Akcesoria zostały przeanalizowane pod kątem surowca, zależności chronologii od rodzaju stanowiska, na którym wystąpiły, kunsztu wykonania oraz przedmiotów analogicznych pochodzących z terenów państw europejskich oraz ziem ruskich. Ważnym elementem porównawczym zabytków jest ornamentyka, z reguły nie odbiegająca od popularnego zdobnictwa słowiańskiego w postaci koncentrycznych kół i linii rytych. W przypadku bierek szachowych uwzględniony został styl wykonania realistyczny, abstrakcyjny lub naturalistyczny. Materiał archeologiczny przeanalizowano również w oparciu o teksty źródłowe odnoszące się do uprawiania gier. Ważne okazały się tu prace Roberta Bubczyka dotyczące recepcji gier wśród świeckich i duchownych, rozwojowi hazardu oraz używania gier jako czynnika antycypującego rzeczywistość przez skandynawskie czy ruskie bóstwa. Znajdujemy tam również wzmianki o magicznym (obok powszechnie znanego rozrywkowego) charakterze gier. Praca zawiera także krótkie wzmianki o historii gier, ich początkach, momencie recepcji na ziemiach polskich oraz dalszych losach. Ukazuje okres wczesnego średniowiecza jako jeden z etapów rozwoju przedmiotów ludycznych. Jednym z wątków zaznaczonych w pracy jest tematyka ikonografii porównawczej dla zabytków archeologicznych.Wnioski wynikłe z takiego zestawienia faktów dały obraz różnorodności akcesoriów do gier występujących na ziemiach polskich. Różnorodność ta objawiła się w surowcu użytym do wyrobu zabytków, ornamentyce oraz rodzajach gier, do których były używane. Praca ukazała również mnogość funkcji gier oraz problem hazardu ściśle z nimi związany. Dała odpowiedź na pytania dotyczące rodzaju stanowiska, na którym najczęściej występowały zabytki (osady i grodziska, nieliczne pochówki) oraz jakie grupy społeczne uprawiały gry (okazało się, że występowały one powszechnie wśród wszystkich warstw).Użyte w pracy źródła są literaturą pochodzącą z okresu od lat pięćdziesiątych dwudziestego wieku do 2012 roku. Bibliografia zawiera zarówno opracowania pojedynczych zabytków jak i zbiorowych. Kilka publikacji jest próbą syntetycznego ujęcia problematyki będącą przyczynkiem do dalszych badań. Oprócz opracowań archeologicznych w spisie literatury znalazły się również dzieła dotyczące warsztatów rogowniczych, historyczne ujęcia problematyki gier oraz historyczno-sztuczne spojrzenie na omawiane zabytki.W wyniku badań udało ustalić się następujące fakty: po przeanalizowaniu stu czterdziestu pięciu obiektów okazało się, że dziewięćdziesiąt sześć pochodzi z osad, czterdzieści dwa z grodzisk, trzy z pochówków i dwa są bez kontekstu. Ponadto w północnej części kraju używano drewna, bursztynu oraz rogu do produkcji akcesoriów, zaś na południu przeważał jako surowiec róg, kość oraz kamień. Zmieniła się również po części funkcja gier, utraciły one swój prestiżowy charakter obecny w epoce żelaza, zaś wraz z pojawieniem się szachów rozwinęła się taktyka gry. W pracy ukazany został ciąg rozwojowy akcesoriów do gier, których tradycja obecna w okresie wpływów rzymskich przetrwała w zmienionej formie w epoce wczesnego średniowiecza, aby w wiekach następnych ulec ponownym przemianom i dać źródło obecnie znanym rozrywkom.

The subject of the paper is games equipment on Polish land during Early Middle Ages. The aim is to systematize and compare rules of games from written sources with archaeological sources. Systematize means to sort up finds from various publications and assign them to 6 categories of accessories for games: astragals, board game pieces, dices, tokens, balls and boards. In addition there is a separation between games equipment and pieces which are unsure attributed to games or which are forgeries or semi-finished products.Games equipment was analyzed in terms of raw materials, dependence chronology from kind of archaeological site (settlemet, dwelling, cementary), level of realization and analogies.An important thing for research is ornament. Usually there were concentric circles and engraved lines which were widely used by Slavs. Chess pieces have even three styles of decoration: realistic, abstractive and naturalistic.Archaeological material was also compared with written sources. An important thing in this part, was the article of Robert Bubczyk about reception games by society (secular, cleric), gambling and gods, who used games to anticipate reality in Scandinavian and Russian sagas. We can also find out that games next to fun were used to predict the future.Moreover, the paper contains short parts of games history, their beginnings, reception on Polish land and evolution till nowadays. The Early Middle Ages period is just a one stage in whole process of developing of entertainment.Games pieces were sculpture and painted in arts works. Thankfully to this it is possible to compare iconography with archaeological materials. It is important especially for weapon and items of clothing. Due to this, researches can confront chronologies based on archaeological layers with chronologies of art work. Conclusions from such comparisons shows various kinds of games, theirs pieces, raw materials used to product them, ornaments, functions and problems connected with games (like gambling). The thesis gave an answer to questions about sort of archaeological site (settlement, dwelling, cementery) on which the most part of games equipment was discovered and what type of people used to play (members of all social stratums used to play games).Bibliography from this work came from late fifties of twenty century to 2012 year. It contains opuses about single and collective archaeological relics. Few works tried to synthesize subject of games equipment, another one are about workshop, history and art connected with play. As a result of research it was possible to determine the following facts: from one hundred forty five objects ninety six came from settlements, forty two from dwellings, three from cemeteries and two have no context. In northern part of Polish land to make games equipment people usually used wood and amber, however in southern part they used mainly horns, bones and stones. What is worthy to emphasize, the function of play have changed. In Iron Age people used games equipment as determinant of social position. Together with appearance of chess the tactic of game developed significantly. In the thesis there is shown sequence of development of games equipment. The tradition of playing was known in Iron Age and during Early Middle Ages and next centuries undergone transformation and gave origin of nowadays games.