Eliza Orzeszkowa and Julia Beniuševičiūtė-Žymantienė: lives, literary and social activity. Comparative study

Na wiek XIX przypadł wzrost aktywności kobiet w wielu sferach życia społecznego, a co za tym idzie - pojawiła się także szersza refleksja nad istotą tego, co kobiece, a co męskie. Podejmowały ją zarówno same kobiety, jak i zagrożeni w swoim dotychczasowym dominium mężczyźni. W potocznym odbiorze wiek XIX kojarzony jest z pojawieniem się dążeń emancypacyjnych, walką o prawa kobiet oraz ich stopniowym wyzwalaniem się spod męskiej dominacji. Proces ten musi być jednak postrzegany w kontekście długofalowym, historycznym. Przedefiniowanie tradycyjnych pojęć dotyczących ról kobiecych i męskich dokonało się na ziemiach polskich i ościennych w dwóch głównych płaszczyznach, nie zawsze ze sobą spójnych. Pierwszą była płaszczyzna codziennego życia, w której następowały konflikty i starcia. Drugą była płaszczyzna kultury, głównie literatury.Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na ogromne oddziaływanie wzorców zachowań i ról społecznych tworzonych przez literaturę na rzeczywistość tego okresu. Obie te płaszczyzny nieustannie przenikają się, czego przykładem może być wypieranie ze społecznej świadomości wszystkiego, co nie znalazło się w literackich przedstawieniach. Brak więc rzeczywistego udziału kobiet w życiu publicznym, w walce o niepodległość, ale również dążenia do własnego szczęścia, np. poprzez zawarcie małżeństwa z Rosjaninem. Ideałem epoki jest kult Matki-Polki: cichej, podporządkowanej, związanej z domem, pielęgnującej tradycje rodzinne, patriotyczne i dbającej o ognisko domowe, a także dziewicy-rycerza, na wzór Emilii Plater. Ponadto w pamiętnikach z okresu pisanych przez kobiety, zazwyczaj u schyłku życia, uderza mnogość przepisów i porad na temat tego, jak być wzorową panną, żoną, matką. Kobiety doświadczone dzielą się wiedzą z córkami i wnuczkami, aby im pomóc w postępowaniu z mężczyznami i "światem", aby mogły wieść spokojne i ustabilizowane życie, oparte na daleko idącym kompromisie. Oczywiście zawsze kobieta musi być przy mężczyźnie - model życia nie przewiduje kobiety samotnej, chyba że wdowy po bohaterze. Stara panna jest jedną z najbardziej niepożądanych społecznie ról dla kobiety - piętnowanych, pogardzanych i lekceważonych. W drugiej połowie XIX wieku sytuacja kobiet zmieniła się wraz z przemianami politycznymi i gospodarczymi. Represje popowstaniowe, zniesienie pańszczyzny, trudności w utrzymaniu majątków, śmierć wielu głów rodzin - wszystkie te czynniki wymuszały zmiany w tradycyjnym postrzeganiu ról kobiecych. Stanęły one przed koniecznością podjęcia pracy zarobkowej, zmiany środowiska, przeniesienia się do miasta, utrzymania rodzin. Wiele z nich napotkało bariery nie do przekroczenia. Mogły jednak liczyć na pomoc innych kobiet, które działały w powoli rodzących się strukturach ruchów kobiecych, mających zrewolucjonizować przyszłość. Postanowiłam poświęcić moją pracę dwóm pisarkom, które swoją twórczością i działalnością w znacznej mierze dały podwaliny takim ruchom. Eliza Orzeszkowa i Julija Beniuševičiūtė-Žymantienė (Žemaitė) to dwie niezwykle zasłużone postaci dla emancypacji kobiet polskich i litewskich w XIX wieku, choć żadna z nich nie głosiła tak radykalnych poglądów jak ówczesne feministki ani nie współtworzyła ruchu kobiecego w sensie organizacyjnym. Ich zasługą było jednak spopularyzowanie idei emancypacji, pozyskanie dla niej przychylności społecznej oraz wyjście z niepopularnymi wówczas poglądami do tych kobiet, które najbardziej tego potrzebowały. Pracę podzieliłam na trzy rozdziały, w których dokonałam przedstawienia i analizy podjętej tematyki. W rozdziale pierwszym zawarłam wprowadzenie do problematyki feminizmu opisując jego narodziny i historię, a także dzieje ruchu emancypacyjnego na ziemiach polskich i litewskich. Rozdział drugi poświęciłam biografii Orzeszkowej i Žemaitė, starając się scharakteryzować wpływ środowiska, z jakiego się wywodziły oraz konkretnych wydarzeń z ich życia na problematykę kobiecą podejmowaną w twórczością, sposób traktowania zagadnień kobiecych w pisarskie oraz działal

New historical situation and the progress of civilization forced changes in patterns of behavior. Eliza Orzeszkowa and Julija Beniuševičiūtė-Žymantienė are two extremely well-deserved characters women’s for the emancipation in Poland and Lithuania in the nineteenth century. I have dedicated my work to show their merit, activity and characters