Niniejsza praca dotyczy historii przemyskiego dworca kolejowego w XIX i XX wieku w świetle rozwoju kolei żelaznej Karola Ludwika. Strategiczne położenie miasta wynikające z koncepcji budowy Twierdzy Przemyśl oraz sytuacja społeczno – gospodarcza Galicji Wschodniej w dużym stopniu przyczyniły się do budowy kolei żelaznej. W 1859 roku dokonano oficjalnego otwarcia linii na odcinku Kraków – Przemyśl, a rok później w 1860 r. wzniesienia gmachu budynku dworca. Dokonując szczegółowej analizy bryły architektonicznej przemyskiego dworca kolejowego należy w szczególności odnieść się do dwóch okresów. W początkowej fazie zastosowano plan budowy dworca przelotowego wzorowanego na wiedeńskim dworcu północnym (Nordbahnhof), projektu Teodora Hoffmana. Podobnie, jak i większości dworców galicyjskich, plan ten powstawał w Wiedniu w Büro für Hochbau k.k. General- Direktion der Österreichischen Staatbahnen.Pod koniec XIX wieku, w wyniku zachodzących przemian społeczno gospodarczych jak również dynamicznego rozwoju infrastruktury kolejowej przeprowadzono w 1895 roku przebudowę przemyskiego dworca w stylu neobarokowym. Budynek wzniesiony został na wysokości dwóch kondygnacji, flankowany przez dwa długie pilastry wraz z parterowymi aneksami zakończonymi pawilonami. Cechy charakterystyczne sprawiają, że można go porównać do znanych europejskich zabytków architektonicznych: Kursalon w Parku Miejskim w Wiedniu czy też dworca wschodniego w Budapeszcie z 1881 r.W wyniku prac związanych z przebudową dworca budynek środkowy, stanowiący zarazem reprezentacyjną część obiektu, otrzymał bogatą dekorację sztukatorską. Jego wnętrze ozdobione zostało polichromią, malowidłami o wysokich walorach artystycznych. Założenia dekoracyjne i malarskie stanowiły przemyślany zespół ikonograficzny, poczynając od prostych wzorów geometrycznych i motywów roślinnych, poprzez bardzo luźne sceny rodzajowe jak również liczne przedstawienia alegoryczne W pomieszczeniach dworca dominowały dekoracje stiukowe oraz malowidła ścienne o różnej tematyce np.: przedstawiające panoramę miasta oraz inne sceny rodzajowe związane z kolejnictwem. Wykonanie tych prac powierzono znanym i cenionym artystom. W szczególności należy wymienić malarza Mariana Strońskiego czy też Feliksa Wygrzywalskiego oraz Jana Talagę.Poza funkcją użytkową przemyski dworzec klejowy stanowił też, za sprawą prężnie działających orkiestr wojskowych i kolejowych centrum rozwoju życia kulturalnego oraz pewnego rodzaju forum wypowiedzi dla artystów. Omawiając znaczenie dworca kolejowego w Przemyślu nie sposób jest pominąć zagadnienia działań wojennych w czasie I i II wojny światowej. Przemyśl wówczas stał się ważnym węzłem komunikacyjnym. Kolej służyła do transportu żywności oraz przewozu osób.Budowa przemyskiego dworca kolejowego wpłynęła znacząco na rozwój ekonomiczny i przestrzenny przemyskiego grodu. Przyczyniła się również do ożywienia miejscowej gospodarki, a w szczególności szybkiej urbanistyki.

This work is concerned with the history of the Przemyśl railway station in the 19th and 20th century from the perspective of the development of Karol Ludwig's iron railway. A strategic location of the city resulting from a building concept of the Przemyśl Fortress and social and economic situation in Estern Galicia created conducive conditions to the iron railway construction. In 1859 there was an opening ceremony of the Kraków-Przemyśl railway line, and a year later, in 1960, the erection of the railway station. While conducting a thorough analysis of an architectural body of the Przemyśl railway station building, the reference to two periods should be made. In the initial phase, there was used a construction plan for an arterial railway station patterned upon the Vienna North railway station (Nordbahnhof), based on Teodor Hoffman's project. Alike most of Galician railway station, the plan was created in Vienna in Buro fur Hochbau k.k. General-Direktion der Osterreichischen Staatbahnen.At the end of the 20th century, as a result of occurring social and economic changes, as well as the dynamic development of railway infrastructure, the Przemyśl railway station was reconstructed into a Neo-Baroque style in 1895. The building was erected up to the heigh of two storeys, flanked by two long pilasters together with one-storeyed annexes finished with paviilions. it's characteristics cause that it may be compared to famous European architectural monuments: Kursaln in Vienna City Park or Budapest West railway station from 1881.Following the reconstruction works, the central building of the station, constituting it's most representative part, was decorated with rich stucco work. It's interior was adorned with polychromy and murals of high artistic value. Decoratve and painting projects consisted in a thought-out iconographic complex ranging from simple geometric patterns and floral motifs, through casual genre scenes, to numerous allegorical representations. The stucco decorations and murals showing various themes, such as the city panorama of other genre scenes accociates with railroading, were dominant decorations in the railway station rooms. These artistic works were commissioned to well-known adn distinguished artists. In particular, such painters' names as Marian Stroiński, Feliks Wygrzywalski or Jan Talaga are worth mentioning.Apart from it's utilitarian function, thanks to resilient military and railway orchestras, the Przemyśl railway station was also a centre of cultural life development and a sort of forum for artistic self-expression.Describing the significance of the Przemyśl railway station, the aspect of war operations during the first and second world wars cannot be overlooked. Then, Przemyśl became an important node and railroading was used for people and food transport.Building of the Przemyśl railway station had significant influence on economic and spatial development of the Przemyśl historical city. It also contributed to the growth of local economy, particulary fast-paced town planning.