Skandynawskie runy a pochodzenie herbów rycerstwa polskiego : teoria runiczna Franciszka Piekosińskiego

Streszcz. ang. i pol. Numer w całości w jęz. ang. Tł. Joanna Szczepańska-Włoch

Celem niniejszego artykułu jest przypomnienie szerszemu gronu czytelników oraz krytyczne omówienie głównych założeń teorii o runicznym pochodzeniu herbów rycerstwa polskiego, stworzonej w końcu XIX stulecia przez znakomitego polskiego mediewistę, Franciszka Piekosińskiego (1844-1906), nie bez powodu określanej mianem „jednej z najśmielej pomyślanych i arcymisternie przeprowadzonych”. Teoria ta powstała niejako na marginesie badań prowadzonych przez tego autora nad najstarszymi pieczęciami rycerstwa polskiego. Dostrzegłszy podobieństwo zachodzące pomiędzy umieszczanymi na nich przedheraldycznymi znakami kreskowymi a figurami futharku, czyli alfabetu runicznego, zbudował on wielowarstwową, fantastyczną hipotezę, wedle założeń której herby średniowiecznego rycerstwa polskiego wykształciły się właśnie ze skandynawskich run przyniesionych na ziemie polskie na przełomie VIII i IX w. przez przedstawicieli obcego, znormanizowanego lechickiego (słowiańskiego) szczepu, którzy dokonali na nie najazdu. Godła w herbach rodzimego rycerstwa, do czasu pojawienia się na ziemiach polskich herbów zachodnioeuropejskich, miały zaś przejść trzy fazy przekształceń, nie raz zupełnie zacierających ich runiczny charakter: fazę 1. „uświęcania” w drugiej połowie X w., kiedy do owych pogańskich symboli dodano krzyż; fazę 2. „uszczerbiania” między XI a XIII stuleciem, kiedy wizerunki run zaczęto przenosić z drzewców (stannic) wbijanych w ziemię przy namiocie wodza na chorągwie; oraz fazę 3. „uherbiania” w końcu XIII oraz w XIV stuleciu w związku z recepcją w poszczególnych księstwach piastowskich najnowszego wówczas wytworu zachodnioeuropejskiej kultury rycerskiej, jakim były herby. Autor prezentowanego studium zreferował również główne zarzuty wysuwane przez adwersarzy Piekosińskiego, które doprowadziły w efekcie do zanegowania tytułowej hipotezy przez środowisko naukowe. Pokazał ponadto, że jej twórca, mimo druzgocących głosów krytyki, bronił własnych pomysłów aż do naznaczonej obłędem śmierci.

In the following article, the author presents and critically discusses the main assumptions of the theory created in the late 19th century by Polish medievalist Franciszek Piekosiński (1844-1906) on the runic origin of the coats of arms of the medieval Polish knighthood and the most notable opinions of his opponents, which had a considerable influence on its rejection by the academic milieu.