The palimpsest in the "Valleys of Arcadia" : Italy in the mirror of the 20th-century european poetry

Redakcja wymieniona we wstępie: Andreas Gottsmann, Antal Molnár, Piotr Salwa

Podzielony na sześć części artykuł omawia charakterystyczne dla środkowoeuropejskiego italianizmu zjawiska. Podstawę rozważań stanowi zbiór tekstów autorów polskich i węgierskich, urodzonych w latach 1883-1924, z odniesieniami do literatury ich czasów w przypisach. Punktem wyjścia do refleksji jest włoskie podróżopisarstwo i publicystyka lat ’60 XX wieku, w których analizowane są podstawowe cechy włoskich clichés i stereotypów, pojawiające się w wypowiedziach cudzoziemców. Następnie przechodzi się do interpretacji wybranych utworów, począwszy od sceptycznych w stosunku do mitu, później - pozostałych. Z perspektywy geopoetyki interpretowane są utwory, w których dochodzi do głosu podróżopisarski model postrzegania Włoch i dokonuje się swoista metaforyzacja miejsc. Następnie zwraca się uwagę na zagadnienie intertekstualności. Analizie poddane są utwory, których italianizm przejawia się w postaci odniesień do uniwersum kulturowego Italii, czyli do wielkich twórców literatury i kultury włoskiej wraz z ich dziełami, a także do autorów obcych, których pisarstwo przyczyniło się do umocnienia mitu Italii w świadomości europejskiej. W dalszej kolejności omawiane są wiersze, w których motyw włoski pełni funkcję metaforyczną, jak dzieje się w utworach niosących wyraźny przekaz polityczny lub moralny. Na koniec wyjaśnione zostaje pojęcie palimpsestu, za pomocą którego możliwe wydaje się wskazanie różnorodności odmian italianizmu, stanowiącego znaczący składnik repertorum tematycznego poezji XX wieku oraz świadomości zbiorowej Europy - nie tylko Środkowo-Wschodniej.

Divided into six paragraphs, this essay deals with the issue of the 20th-century Italianism in Central-European poetry. The reflection is based on a body of Polish and Hungarian texts, written by the authors born between 1883 and 1924. It is complemented with references to European literature in the footnotes. In the first place, Italian hodeporics and literary essays from the 1960s are considered, in which the main features of the ‘Italian stereotype’ popular among the foreigners are examined. After that, both texts sceptical to the myth and those approving its message are analysed. Subsequently, the essay concentrates on texts in which the ’travelogue pattern’ interacts with the dynamics of metaphorization of the described places. Furthermore, intertextuality and various references to Italian culture (e.g. allusions to great figures of art and literature, to their works, as well as to the foreigners who created the Arcadian myth of Italy) are examined. A special attention is paid to those poems in which the Italian motif serves as a geopoetical metaphor, which is a feature of texts expressing a political or ethical message. Last but not least, the concept of palimpsest explicates the multiplicity of meanings of Italianism in the 20th-century poetry and in the collective memory of not only Central-European nations.

Suddiviso in sei parti, il saggio analizza i fenomeni dell’italianismo tipici del Novecento mitteleuropeo. La riflessione si basa su un corpus di testi di autori polacchi e ungheresi nati fra il 1883 e il 1924, con riferimenti alla letteratura europea dell’epoca nelle note. Il punto di partenza sono l’odeporica e la saggistica italiana degli anni ’60, in cui si esaminano i principali tratti del cliché italiano coltivato dagli stranieri, per passare alla lettura di testi, prima quelli scettici verso il mito, poi altri. Vengono interpretate successivamente le poesie in cui si rispecchia il modello odeporico di riflessione geopoetica sull’Italia insieme alla metaforizzazione di luoghi che avviene in esse. Si passa quindi al problema dell’intertestualità e all’analisi di testi il cui l’italianismo si manifesta in forma di riferimenti all’universo culturale del Bel Paese, cioè ai suoi grandi personaggi e alle loro opere, ma anche agli autori stranieri creatori del mito arcadico dell’Italia. In seguito, l’attenzione si concentra su poesie in cui il motivo italiano svolge una funzione metaforica, come avviene nei testi esprimenti un messaggio politico o anche quello etico. Infine con il concetto del palinsesto si esplica la molteplicità di significati dell’italianismo che si dimostra un elemento rilevante sia della poesia novecentesca, sia della memoria collettiva non solo mitteleuropea.