An Armenian woman who did not want to be a wife to her husband : the process of annulment in Mohyliv-Podikskyi at the close of the 18th century

Przedmiotem artykułu jest historia niefortunnego małżeństwa ormiańskiego kupca Harutiuna Szymonowicza i Reginy z Piotrowiczów, rozgrywająca się w Mohylowie nad Dniestrem w latach 1781-1789 i bogato udokumentowana w archiwach konsystorza arcybiskupa ormiańskokatolickiego we Lwowie (obecnie w Centralnym Państwowym Historycznym Archiwum Ukrainy we Lwowie). Wychodząc od dziejów miasta, jego społecznej fizjonomii, losów gminy ormiańskiej w Mohylowie, autorzy przybliżają akta sprawy: relacje rodzinne, sąsiedzkie, parafialne (kościelne), jak również indywidualne portrety osób zaangażowanych w proces "rozwodowy", w tym zwłaszcza szczegóły dotyczące niepokornej Ormianki. Studium perypetii matrymonialnych z udziałem postaci, które są - z punktu widzenia wielkich procesów dziejowych - nieznane, pół anonimowe, pozwala na rozszerzenie dotychczasowego oglądu społecznej historii granicznych miast takich jak Mohylów Podolski. Problemem szczególnie ciekawym w opisywanym przypadku jest rzeczywisty obraz ormiańskiej wspólnoty końca XVIII wieku, rozdartej nie tylko sztuczną granicą zaborów i prawnych przekształceń, ale wręcz usytuowanych mentalnie na styku Wschodu i Zachodu, z racji kontaktów handlowych ze Stambułem, obecności Ormian dyzunitów w niedalekiej Bessarabii, czy też z powodu panowania osmańskiego po drugiej stronie Dniestru. W ten sposób etniczny, religijny i państwowy (narodowy) charakter tej społeczności mocno się komplikuje: w polskim (1781 rok) Mohylowie polski Ormianin bierze za żonę pannę ze Stambułu, odwołując się do orientalnych obyczajów ślubnych. Przyjezdna panna z kolei walczy o swoją niezależność w myśl lokalnych polskich praw. W blisko dekadę później (1789) oboje zwracają się o interwencję do swojego pasterza, arcybiskupa Kościoła ormiańskokatolickiego, który rezyduje w austriackim już Lwowie, a więc w innym państwie. Na tym skomplikowanym tle politycznym, waży się jeszcze inny układ sił: między indywiduum a zbiorowością, która zapewnia swoim członkom bezpieczeństwo, ale też bezwzględnie egzekwuje swoje prawa i interesy. W dodatku do artykułu zamieszczono edycję pełnego zestawu omawianych akt procesowych.