W niniejszym rozdziale zostało przedstawione jak na przestrzeni wieków zmieniało się postrzeganie pamiątek przeszłości na przykładzie ewolucji od pojęcia zabytku w stronę szerszej koncepcji dziedzictwa kulturowego. Ważnym czynnikiem zmieniającego się rozumienia tych pojęć nie była przy tym jedynie doktryna konserwatorska lecz zmieniające się uwarunkowania społeczne, polityczne i gospodarcze.

In this chapter it is presented, how the understanding of memorabilia changed through centuries. As an example of this evolution the shift form the perception of a monument to a broader concept of cultural heritage is showed. An important factor in this shift is not only the conservation doctrine, but also the changes in social, political and economical environments.