Ancient paintings as the figures of the inexpressible in the consolation literature in the circle of the dominicain order in the first half of the 17th century

Na publikacji autorka podpisana: Anna Paulina Pawłowska; bibliogr. s. 96-98. Recenzowane materiały z konferencji "Słowo i obraz w okresie staropolskim", która odbyła się w dniach 2-4.06.2014 w Krakowie

Artykuł jest poświęcony dwóm motywom zaczerpniętym z historii malarstwa antycznego, wykorzystywanym w literaturze konsolacyjnej pierwszej połowy XVII wieku jako elementy topiki niewyrażalności. Pierwszy z nich odwołuje się do popularnej anegdoty o Zeuksisie, który nie potrafił wyrazić idealnego piękna, korzystając wyłącznie z jednego modelu, i dlatego namalował portret najpiękniejszej kobiety starożytnego świata, wykorzystując wizerunki wielu niewiast. Drugi wątek jest związany z kontekstem funeralnym, dotyczy bowiem zaginionego, znanego wyłącznie z opisów i późniejszych kopii obrazu Timantesa, przedstawiającego ofiarowanie Ifigenii. Teoretycy i historycy sztuki i retoryki wielokrotnie odwoływali się do tego dzieła, zwracając uwagę na stopniowanie emocji, których kulminacją jest zasłona. Malarz okrył nią twarz rozpaczającego ojca, uznając, iż nie da się ukazać bólu malującego się na twarzy Agamemnona. Wspomniane wyżej toposy niewyrażalności pojawiają się między innymi w twórczości literackiej dominikanów, związanych z krakowskim konwentem w pierwszej połowie XVII wieku. Motyw kobiecego ideału, wyrażonego w legendarnym obrazie Zeuksisa, pojawił się w dedykacji zwierciadlanego kazania Znaczna w cnotę matrona, poświęconego Annie Lubomirskiej przez ówczesnego przeora konwentu Przenajświętszej Trójcy w Krakowie Jacka Mijakowskiego, znanego głównie z głośnego kazania kolędowego Kokosz. Z kolei wątek Ifigenii Timantesa pełni bardzo ważną funkcję w dedykacjach dwóch kazań pogrzebowych: Kazania na pogrzebie Wielmożnej Paniej Jej Mości Paniej Barbary Kiszczynej księżny Radziwiłłówny autorstwa przeora wileńskiego konwentu Dominikanów Adama Piekarskiego oraz mowy Szacunek działu dobrego w stan święty małżeński Jego Mości Panu Andrzejowi Jarczewskiemu, z woli u przejźrzenia Boskiego wydzielonego napisanej przez związanego z Krakowem Fabiana Myślimskiego, przy czym interpretacja słynnego gestu zakrycia twarzy jest odmienna u każdego z nich. Wybrane teksty są przykładem związków kaznodziejstwa potrydenckiego ze sztukami plastycznymi. Wykraczają one poza komentarze dotyczące dzieł sztuki religijnej, a ponadto odwołują się do tradycji antycznej.

The aim of this paper is to present two interesting topics in the dedicatory letters of consolation from the first half of the 17th century. Both topics are related with the reception of the history of the ancient paintings: the first one is the legend of Zeuxis and the portrait of the most beautiful woman, which was created using not only one model, but many of them, as it was impossible to find a model in the real world to show the idea of beauty. The second one concerns also a lost masterpiece of ancient painting, The Sacrifice of Iphigenia painted by Thimantes, famous for the figure of Agamemnon, represented with his face covered by his mantle. Those paintings were used in the rhetoric of consolation as figures of the inexpressible. Polish preachers from the Early Modern period referred to them quite often, especially in the dedicatory letters of their funeral sermons and in those sermons as well. The present author would like to show the importance of those topics in three dedicatory letters to the sermons: Znaczna w cnotę matrona written by Jacek Mijakowski, one of the most famous preachers of the 2nd quarter of the 17th century in Poland, Kazanie na pogrzebie Wielmożnej Paniej Jej Mości Paniej Barbary Kiszczynej księżny Radziwiłłówny by Adam Piekarski and Szacunek działu dobrego w stan święty małżeński Jego Mości Panu Andrzejowi Jarczewskiemu, z woli u przejźrzenia Boskiego wydzielonego written by Fabian Myślimski. Those letters shows that Dominican preachers used to refer to the paintings to support the argumentation and persuasion, and they quoted not only the religious art, but also the ancient masterpieces as a part of the classical tradition.