Personification of bride and groom's virtues in the old Polish epithalamia

Bibliogr. s. 37-38. Recenzowane materiały z konferencji "Słowo i obraz w okresie staropolskim", która odbyła się w dniach 2-4.06.2014 w Krakowie

W starożytnej Grecji ukształtowały się dwa typy pieśni weselnych - hymenajos i epitalamion. Paralelnie do nich kształtowała się przemowa weselna, o topice silnie zorientowanej na komponenty laudacyjne. Wzajemne przenikanie się tradycji pieśni i sztuki oratorskiej zaowocowało powstaniem retorycznej odmiany epitalamium, które legło u podstaw nowożytnych utworów weselnych. W Polsce zaczęły one powstawać w XV wieku, choć ich faktyczny rozkwit miał miejsce wiek później - wraz ze wzrostem politycznego znaczenia Polski w Europie. Utwory weselne, o rozbudowanej części laudacyjnej, zbliżającej je do panegiryku, zyskały uznanie również na fali zjawiska poszukiwania starożytnych, rodowych początków, które ogarnęło całą Europę. O antycznej proweniencji familii świadczyć miały między innymi herby. One stawały się bezpośrednim przedmiotem pochwał w epitalamijnych drukach emblematycznych wydawanych po roku 1600. Karty takich druków, w których zestawiono insygnia herbowe z wyobrażeniami emblematycznymi, wypełnione były upersonifikowanymi postaciami cnót i zalet, świadczących o znakomitości rodu oblubieńców, a także ich samych. Tendencja do personifikacji pojęć abstrakcyjnych (zarówno w materii słowa, jak i obrazu) miała wielowiekową tradycję, począwszy od antyku, przez średniowiecze, po epokę nowożytną, kiedy powstały dwie dziedziny spajające słowo i obraz: emblematyka i ikonologia. Przykładem druku epitalamijnego o rozbudowanej części laudacyjnej jest Sphinx Samsonica..., utwór napisany w 1628 roku na uroczystość zaślubin mecenasa kolegium jezuickiego w Rawie Mazowieckiej - Sebastiana Wołuckiego. W bordiury ilustracji, którymi ozdobiono dzieło, wkomponowano medaliony emblematyczne, wypełnione upersonifikowanymi postaciami cnót oblubieńców. Emblematy te zostały zestawione z elementami insygniów herbowych państwa młodych, dzięki czemu wykreowany przez panegirystów poetycki świat spleciony z przeszłością rodową czyni z utworu jeden wielki hymn pochwalny na cześć nowożeńców.

Ancient Greece was the cradle of two types of wedding hymns: epithalamion (epithalamium) and hymenaion, with wedding speech, which topically put special emphasis on laudatory qualities, developing in parallel. The song and oratory traditions influencing one another gave rise to the rhetorical variant of the epithalamion, which laid foundation to modern wedding poetry. In Poland, the first such works were created in 15th century, although the genre only flourished a century later as Poland was becoming increasingly more prominent in European politics. Wedding poems of that era, with their markedly elaborate laudatory part that made them more akin to panegyric, enjoyed popularity that stemmed from the pan-European phenomenon of seeking ancient roots of noble houses. A house's ancient provenance was argued on the basis of, among others, its coat of arms. The coats of arms became the subject of epithalamic emblematic panegyrics published after the year 1600. The pages of those panegyrics, which juxtaposed coats of arms with emblematic figures, elaborated on personifications of virtues and characteristics that testified to the splendour of the bride's and groom's families as well as the bride and groom themselves. This tendency to personify abstract ideas (in linguistic matter as well as in visual arts) dated back to antiquity, through Middle Ages to Early Modern Age, when two new disciplines arose to merge word and image: emblematics and iconology. A good example of such epithalamic opus with expanded laudatory part is Sphinx Samsonica..., written in 1628 by Sebastian Wołucki to celebrate the nuptials of the benefactor of the Jesuit college in Rawa Mazowiecka. The borders of the illustrations to the work incorporated emblematic medallions with images of personified virtues of the bride and groom. The emblems were accompanied by the bride's and groom's family crests, which merged the poetic universe of the poem with their family history, thus creating a single magnificent panegyric to the future man and wife.