Bibliogr. s. 142-150

Współcześnie coraz częściej odchodzi się od tradycyjnego zarządzania publicznego opartego na administrowaniu. Samorząd terytorialny będący wykonawcą usług publicznych coraz częściej stara się spełniać oczekiwania obywateli tworzących wspólnoty lokalne. Jedną z metod dostosowania standardów działania samorządu jest włącznie w procesy zarządzania mieszkańców. Podejście takie jest zgodne z nowoczesnymi koncepcjami samorządu sieciowego, w których realizacja usług publicznych oparta jest na współtworzeniu wartości usług przez mieszkańców, instytucje publiczne, władze, firmy, oraz instytucje trzeciego sektora. Liczne badania wskazują na wzrost świadomości społecznej mieszkańców i chęć współuczestnictwa w procesach decyzyjnych. W praktyce zarządzania jednostkami samorządu terytorialnego na potrzeby realizacji wysokiej jakości usług publicznych modyfikowane jest prawo, tworzone i rozwijane są nowe instrumenty takie jak budżet partycypacyjny, fundusz sołecki, system konsultacji społecznych. Obecnie opracowywane strategie tworzone są przy coraz szerszej współpracy międzysektorowej podmiotów publicznych, organizacji trzeciego sektora, firm, mieszkańców i wspólnot lokalnych. Ze względu na stosunkowo krótki okres funkcjonowania narzędzi partycypacyjnych w Polsce, niski kapitał społeczny, niedoinformowanie, brak wzorców i silny indywidualizm nadal decydujący głos w sprawach wspólnych należy do władzy, a partycypacja utożsamiana jest jedynie na jednokierunkowym informowaniu obywateli. Rzadziej wykorzystuje się zwrotne kanały informacji ale pozyskane tą droga informacje nie maja charakteru wiążącego. Samorządy zwykle wykorzystuję zazwyczaj tylko elektroniczne ankiety, wykluczające znaczną część społeczności lokalnych z procesów decyzyjnych. Brakuje ciągle terenowych badań jakościowych prowadzonych przez wykwalifikowanych ekspertów. Najczęściej wskazywanym powodem tego stanu rzeczy jest wygoda władz i brak kontroli społecznej, brak środków na badania. Opracowywane strategie zazwyczaj nie uwzględniają potrzeb mieszkańców gdyż opracowywane są na potrzeby pozyskiwania aktualnie dostępnych funduszy unijnych. Celem niniejszego opracowania jest próba wykazania przydatności partycypacji społecznej w procesach zarządzania jednostkami samorządu terytorialnego. Przygotowując opracowanie autorzy wykorzystali szereg metod badawczych eksplorujących obszary wiedzy naukowej, jak również praktyczne aspekty zarządzania publicznego w Polsce. Opierając się na teoretycznych podstawach współrządzenia, naukach o zarządzaniu, naukach o polityce, ekonomii i finansach publicznych zbudowano model sprawnego zarządzania publicznego opartego na procesach partycypacji i współrządzenia. Zaproponowany model ma charakter opisowy, w którym wykorzystano praktyczne rozwiązania stosowane w sferze publicznej. Posługując się kwerendą literatury przedmiotu przeanalizowano uwarunkowania rozwoju, organizację, kompetencje i zadania samorządu terytorialnego w Polsce, a także współczesne koncepcje zarządzania publicznego przedstawiono teoretyczne możliwości wykorzystania instrumentarium partycypacyjnego we współrządzeniu. W części praktycznej opracowania wykorzystano jakościowe i ilościowe metody analizy danych zastanych i pozyskiwanych z jednostek samorządu terytorialnego, Głównego Urzędu Statystycznego, urzędów marszałkowskich, wojewódzkich, powiatowych oraz miast i gmin. Analiza danych obejmuje rozwój samorządu terytorialnego w Polsce po transformacji z roku 1989, natomiast rozwiązania prawne warunkujące stosowanie budżetu partycypacyjnego i partycypacji społecznej oparte są na ustawach i rozporządzeniach opublikowanych po 2011 r. Część praktyczną opracowano wykorzystując dane pochodzące z lat 2013 – 2016, a w szczególności wykorzystano diagnozy lokalne i modele procedur wdrażania zarządzania partycypacyjnego oraz rolę współpracy w przeciwdziałaniu patologiom organizacyjnym. Niniejsza monografia składa się z dwóch części. W pierwszej skupiono się na teoretycznych aspektach funkcjonowania sfery publicznej ze szczególnym uwzględnieniem miejsca i roli samorządów. Analizując współczesne koncepcje zarządzania publicznego zwrócono uwagę na terytorialny kontekst współczesnego zarządzania publicznego, który staje się wyzwaniem menadżerów publicznych w zakresie integrowania różnego rodzaju systemów sterowania, współdziałania oraz wspólnego zarządzania z udziałem partnerów społeczno-gospodarczych w wymiarze lokalnym, regionalnym i globalnym. Za ważne uznać należy zapewnienie skuteczności podejmowanych działań z uwzględnieniem specyfiki polityki rozwoju w ujęciu lokalnym i regionalnym, przy jednoczesnym zapewnieniu jakości i racjonalności wydatków środków publicznych. Rozwiązaniem dającym nadzieję na taką właśnie realizację usług publicznych wydaje się być partycypacja traktowana jako proces służący nie tylko badaniu potrzeb, ale również koordynowanie działań różnych podmiotów oraz kontroli. Szczególna rola w aktywizacji społeczności lokalnych przypada tu samorządom gminnym oraz liderom społecznym, którzy to poprzez włączanie mieszkańców w procesy decydowania są w stanie wywołać zmiany społeczne prowadzące nie tylko do aktywnego, ale i do świadomie działającego dla wspólnego dobra społeczeństwa. Rozważania teoretyczne zamyka rozdział poświęcony partycypacji jako metodzie zarządzania kreującej współczesne, aktywne społeczeństwo. Społeczeństwo takie nie tylko lepiej rozumie funkcjonowanie sfery społecznej, ale również aktywnie włącza się w rozwój lokalny i jak wykazują bania staje się aktywniejsze i bardziej innowacyjne w gospodarce. Tak więc zmiany wywołane przez procesy partycypacyjne w sferze publicznej mogą przełożyć się na wzrost poziomu życia mieszkańców oraz zmiany w szeroko rozumianym kapitale intelektualnym i społecznym. Wzrost kapitału intelektualnego w skali globalnej skutkować powinien szybszym rozwojem społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy. Monografię zamyka rozdział, w którym zaprezentowano koncepcje i możliwości wykorzystania partycypacji w rozwiązywaniu istotnych problemów w zarządzaniu publicznym. Autorzy starali się w tym rozdziale przedstawić zarówno stosowane w praktyce rozwiązania, jak również możliwe do zastosowania metody i narzędzia podnoszące efektywność procesów partycypacji.
Powstanie niniejszej monografii jest efektem pracy członków międzynarodowego zespołu badawczego powołanego przez Instytut Spraw Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego i Instytut Zarządzania i Rozwoju Obszarów Wiejskich Wydziału Ekonomi i Zarządzania Uniwersytetu Aleksandrasa Stulginskisa w Kownie. Współpraca w ramach zespołu pozwoliła na ukazuje różnorodności podejść do partycypacji oraz zaproponowanie rozwiązań sprawdzonych w realiach międzynarodowych. Autorzy mają nadzieję że monografia spotka się z życzliwym przyjęciem zarówno wśród praktyków, jak i teoretyków zarządzania publicznego.

Nowadays more and more often it departs from the traditional public management based on administering. Local government, which is a contractor of public services, increasingly strives to meet the expectations of citizens forming local communities. One of the methods align the standards of self-government is an inclusive of inhabitants in management processes. This approach is consistent with modern concepts of local network in which the implementation of public services is based on the co-creation of value of services by citizens, public authorities, businesses and third sector institutions. Numerous studies indicate for an increase in the public awareness and desire to participation in decision-making processes. In practice of managing the local government units in Poland, for the needs of high-quality public services, there is modified the law, there are created and developed new instruments such as participatory budget, rural fund, system of public consultations. Currently developed strategies of development are created with wider inter-sectoral cooperation of public bodies, third sector organizations, businesses, residents and communities. Due to the relatively short period of functioning the participatory tools, low social capital, lack of information, lack of standards and a strong individualism in Poland, the decisive voice in matters of common still belongs to the government and the participation is identified with only one-way information to citizens. In Poland less frequently there are used feedback channels of information, and the obtained in this way information is not of a contractual nature. Local governments usually use only electronic survey, excluding a large part of local communities from decision-making processes. There is still missing the field of qualitative research carried out by qualified experts. The most frequently mentioned reason for this is the convenience of the authorities, lack of social control and lack of funds for research. Developed strategies usually do not take into account the needs of the residents because they often are developed for the purpose of obtaining currently available European Union funds. The aim of this research study is an attempt to show the usefulness of social participation in the processes of managing the local government units. In preparing the study authors used a number of methods of research exploring areas of scientific knowledge as well as practical aspects of public management in Poland. Based on theoretical grounds of co-governing, management sciences, politics sciences, economics and public finance authors have built the model of efficient public management based on processes of participation and co-governing. The proposed model is descriptive and to its creation there were used practical solutions applied in the public sphere. Using the query of literature there analyzed the conditions of the development, organization, powers and responsibilities of local government in Poland, as well as contemporary concepts of public management. In addition, in the research study there have shown the theoretical possibilities of using instruments in a participatory co-management. In the practical part of the study there were used the qualitative and quantitative methods for the analysis of existing data and obtained from local government units, the Central Statistical Office, marshal offices, voivodship offices, poviats councils and the offices of cities and municipalities. Data analysis includes the development of local government in Poland after the political transformation of 1989, whereas the legal solutions conditioning the use of participatory budgeting and social participation are based on the laws and regulations published after 2011. The practical part of the study were elaborated using the data from the years 2013 to 2016, and especially there were used the local diagnosis and models of procedures for the implementation of participatory management and the role of cooperation in counteracting organizational pathologies. This research study consists of two parts. In the first one the authors concentrate on theoretical aspects of the functioning of the public sphere with particular emphasis on the role of self - governments. Analyzing the contemporary concepts of public management there drew attention to the territorial context of modern public management, which becomes a challenge to public managers in integrating the various types of control systems, cooperation and shared management with the participation of socio-economic partners at the local, regional and global levels. It should be regarded as important to ensure the effectiveness of undertaken activities, taking into account the specifics of the development policy in terms of the local and regional level, while ensuring quality and rational spending of public funds. The solution that gives hope for just such a delivery of public services seems to be participation treated as process for not only the study of the needs, but also to coordinate the activities of the different entities and control. The special role in the mobilization of local communities falls the municipal governments and social leaders who by including residents in the process of deciding are able to cause the social changes leading not only to the development of active society, but also society consciously acting for the common good of all citizens. Theoretical considerations closes the chapter on participation as a method of creating modern management, active society. Such a society is not only better understand the functioning of the social sphere, but also actively involved in local development and as research shows it becomes more active and more innovative in economy. Thus, the changes caused by the participative processes in the public sphere can contribute to the growth of living standards and changes in the wider social and intellectual capital. The increase in intellectual capital on a global scale should result in more rapid development of information society and economy based on knowledge. The research study closes the chapter, which presents the concepts and possibilities of using participation in solving important issues in public management. The authors tried in this chapter to present both actual practices, as well as possible for the application of methods and tools for increasing the effectiveness of participation processes. The creation of this research study is the result of work of the international research team appointed by the Institute of Public Affairs of the Jagiellonian University and the Institute of Business and Rural Development Management of the Faculty of Economics and Management of the Aleksandras Stulginskis University in Kaunas. Cooperation within the team allowed to show the diversity of approaches to participation and to propose solutions proven international realities. The authors hope that the research study will meet with a favorable response among both practitioners and theorists of public management.