Medieval cistercian seals from a diocese of Krakow as a material for historical research on scope of reign by abbots and convents

Biblogr. s. 177-181

W niniejszym artykule starano się dowieść, że średniowieczne pieczęcie męskich klasztorów cysterskich z diecezji krakowskiej (klasztory cysterek nie występowały na tym obszarze) mogą stanowić pożyteczne źródło w badaniach nad zakresem władzy opatów i konwentów. W okresie średniowiecza na terenie diecezji krakowskiej funkcjonowało pięć opactw cysterskich, w Jędrzejowie, Wąchocku, Koprzywnicy, Mogile i Szczyrzycu. Ich pieczęcie nie zostały jak dotąd opracowane (wyjątek stanowią pieczęcie klasztoru w Mogile). Podstawa źródłowa obejmuje dwadzieścia dziewięć wzorów pieczęci, zachowanych w czterdziestu czterech odciskach. Przeprowadzone badania pokazały, że omawiane pieczęcie w znacznym stopniu odzwierciedlały przestrzeń władzy opatów i konwentów. Na ogół wykonywano je zgodnie z zarządzeniami kapituły generalnej zakonu cystersów w Cîteaux. W przypadku pieczęci opatów początkowo były one niewielkie, bezimienne i przedstawiały tylko postać przełożonego w habicie, z pastorałem w prawej ręce i księgą w lewej. Za ich pomocą opaci szerzyli ideały monastyczne cystersów, czyli ubóstwo, surowość i prostotę. Tym samym demonstrowali swoją władzę duchową i pasterską nad mnichami. W o wiele większym stopniu majestat tej władzy ukazywały pieczęcie opackie od połowy XIV wieku, kiedy w twórczości artystycznej cystersi częściowo odeszli od swoich ideałów. Od tego momentu pieczęcie były już imienne, dużo większe i bardziej ozdobne. Widnieją na nich dodatkowe elementy, na przykład baldachimy, podnóżki, herby rodowe. Nie zawsze jednak w pełni oddawały one zakres władzy przełożonego. Na pieczęciach opatów mogilskich z XV wieku ich postaci nie przedstawiono w infule, choć mogli oni używać insygniów pontyfikalnych. Zgodnie z postanowieniami kapituły generalnej zakonu niemal wszystkie konwenty (poza mogilskim) dysponowały pieczęcią dopiero po 1335 roku. Oznaczało to wzrost ich pozycji w klasztorach. Na wszystkich pieczęciach konwentualnych obowiązkowo umieszczono wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem, natomiast nie występują na nich postaci zakonników (wyjątek stanowią pieczęcie konwentu mogilskiego). Pieczęcie te służyły zatem propagowaniu kultu maryjnego oraz podstawowych ideałów cystersów, wyrażając tym samym władzę duchową konwentów.

The main purpose of this article was to prove, that medieval seals from Cistercian monasteries in Diocese of Krakow (female convents did not occur here) can be found a reliable source of data in research on scope of reign by their owners, which are abbots and convents. Those are seals from five abbeys: Jędrzejów, Wąchock, Koprzywnica, Mogiła, Szczyrzyc. So far they have not been examined (except for Mogiła seals). The source material include 44 imprints from 29 seals. The research shows, that seals were usually made according to regulations of a General Chapter of Cistercian Order. In case of abbots seals, initially, they were small and nameless, with a picture of an abbot in a habit, holding baculus pastoralis and a book. By using them, abbots spreaded Cistercian ideals: poverty, austerity and simplicity. In this way they demonstrated their spiritual and pastoral reign over monks and secular over subjects. Even greater majesty has been displayed by seals since the second half of the XIV century. Their imprints include names, elements like canopy and footstool. Seals are much bigger and ornamented. However, seals didn't always show the full scope of reign. Mogiła seals from XV century pictured an abbot not wearing a mitre, although their owners could use it. According to a General Chapter almost every convent (excluding Mogiła) had seals after year 1335, increasing their position in a monastery. Every conventual seal had to hold a picture of Mother of God. Imprints didn't show monks (excluding Mogiła seals). Therefore seals were used to spread Saint Mary's cult and main Cistercian ideals. By doing that they expressed spiritual reign of convents.