Powszechna komunikacja globalna, możliwa dzięki Internetowi, upowszechniająca kontakty międzykulturowe, wpłynęła znacząco na zmianę w priorytetowych celach kształcenia językowego, szczególnie w odniesieniu do języka angielskiego. Osiągnięcie wysokiego poziomu komunikacyjnej kompetencji interkulturowej (Byram 1997) stało się równie ważne jak wykształcenie kompetencji językowej. Niniejsza praca dotyczy krytycznej świadomości kulturowej (KŚK) - jednego z kluczowych elementów modelu Byrama (1997), stanowiącego istotną umiejętność nie tylko w radzeniu sobie w sytuacjach interkulturowych, ale również niezbędną w rozumieniu własnej tożsamości kulturowej oraz promowaniu postawy obywatelskiej. Głównym celem badań podjętych w ramach opisanego tu projektu empirycznego była analiza procesu zmiany KŚK na podstawie: (1) diagnozy poziomu KŚK przed i po interwencji dydaktycznej, (2) zbadania skuteczności serii zadań ukierunkowanych na rozwijanie KŚK wraz z (częściowo sterowaną) refleksją, polegającą na prowadzeniu dzienniczków przez uczniów, (3) pogłębionej oceny KŚK przez diagnozę zdolności meta-świadomościowych i postaw interkulturowych wybranych studentów na podstawie wywiadów. W oparciu o ogólną definicję KŚK zaproponowaną przez Byrama (1997) i po dogłębnej analizie czynników warunkujących KŚK, wyodrębniono jej pięć zasadniczych komponentów: (1) tożsamość kulturowa, (2) umiejętności decentrowania (ang.: decentring skills), (3) meta-świadomość i refleksyjność, (4) rozumienie pojęcia kultury oraz (5) postawę otwartości i empatii wobec swojej i obcych kultur. W badaniu wykorzystane zostały następujące narzędzia: (a) kwestionariusz krytycznej świadomości kulturowej studenta, stworzony w oparciu o wyodrębnione komponenty KŚK i ich wskaźniki, (b) seria ośmiu zadań dydaktycznych mających na celu rozwijanie poszczególnych aspektów KŚK, (c) dzienniczek refleksji, w którym badani dokonywali intro- i retrospekcji i notowali swoje przemyślenia, obserwacje i komentarze związane z różnymi zagadnieniami interkulturowości, (d) arkusz oceny zadań, ich atrakcyjności oraz wartości edukacyjnej, jak i zalet oraz problemów w prowadzeniu dzienniczka, wypełniony przez studentów biorących udział w badaniu, oraz (e) wywiady z wybranymi studentami. Badanie objęło 148 studentów filologii angielskiej i miało charakter badania w działaniu. Wieloaspektowe analizy jakościowe przeprowadzone na zebranych danych pozwoliły na wgląd w skomplikowany proces rozwijania KŚK. Seria zadań dydaktycznych wykorzystanych podczas zajęć ma dodatkową wartość praktyczną: mogą być one włączone do kursu języka angielskiego, ale stanowią też inspirację dla nauczycieli pragnących rozwijać komunikacyjną kompetencję interkulturową na lekcji języka obcego. Rozprawa składa się z dwóch części: części teoretycznej (rozdziały 1-3) oraz części empirycznej (rozdział 4 i 5). Pierwszy rozdział dotyczy istotnej zmiany paradygmatów w edukacji językowej - od zdekonstruowanej i fragmentarycznej rzeczywistości postmodernistycznej w kierunku dynamicznego, płynnego i wrażliwego na kontekst paradygmatu transmodernistycznego. Rozdział drugi poświęcony jest krytycznej świadomości kulturowej, która stanowi centralny element modelu Byrama (1997). W pierwszej kolejności model ów jest omówiony wraz ze wskazaniem jego mocnych stron, jak i pewnych ograniczeń. Następnie nacisk położony jest na zagadnienia teoretyczne, które korespondują z ideą KŚK, tj. Pedagogika Krytyczna, edukacja obywatelska i krytyczna świadomość językowa. Rozdział kończy przegląd metod i technik wykorzystywanych w rozwijaniu KŚK. W trzecim rozdziale omawiana jest istota transformacji w rozbudzaniu KŚK z perspektywy psychologii kultury oraz filozofii, z naciskiem położonym na relację Ja-Inny/Obcy. Następnie omówione są cztery modele komunikacji interkulturowej (Ting-Toomey 1999; Bennett 1986, 1993, 2004; Deardorff 2006; Shaules 2007), uwypuklające w swoich konceptualizacjach proces zmiany. Najważniejsza zmiana dotyczy transformacji podejścia etnocentrycznego w kierunku mediacji interkulturowej, reprezentowanej przez tzw. etnorelatywizm. Podejście to nawiązuje do teorii transformatywnego uczenia się, która przedstawiona jest na końcu rozdziału. Rozdział czwarty obejmuje opis metodologii badania empirycznego, przeprowadzonego dla celów owej pracy. Przedstawione są w nim: główne cele i założenia badawcze, pytania badawcze, uczestnicy oraz kontekst badania, poszczególne etapy procesu zbierania danych, narzędzia badawcze oraz narzędzia analizy. Ostatni rozdział poświęcony jest wynikom badania, którego głównym celem było zbadanie dynamiki procesu zmiany KŚK w badanej populacji. Omówione są również pewne ograniczenia i problemy, które wyniknęły w trakcie zbierania i analizy danych. Rozprawa kończy się syntetycznym podsumowaniem zawierającym wnioski końcowe.

Global communication involving intercultural encounters, made possible by the Internet, has significantly changed the major objectives of language education, especially in relatio1to teaching and learning English. Achieving a high level of intercultural communicative competence (Byram 1997) has become as important as developing language competence. The present dissertation focuses on Critical Cultural Awareness (CCA), one of the key components of Byram's (1997) model, embracing abilities not only crucial for success in intercultural encounters, but also indispensable to acquiring a better understanding of one's own cultural identity and important for becoming an engaged citizen. The main purpose of the research undertaken as part of the empirical project described in the present thesis was to analyse the process of change in CCA on the basis of: (1) the comparison of the results of pre- and post-treatment questionnaire, used to diagnose the students' CCA, (2) students' feedback on the in-class CCA-oriented tasks and journal writing, (3) a deeper insight into CCA, the students' meta-awareness and intercultural attitudes as explored in semi-structured interviews conducted with several participants. Based on the general definition of CCA, as originally proposed by Byram (1997), and after an in-depth analysis of the factors affecting it, five major CCA components were identified: (1) cultural identity, (2) decentring skills, (3) reflectiveness and meta-awareness, (4) cultural understanding, and (5) attitudes of empathy and openness towards the Other. The following tools were designed for and used to collect relevant data: (a) pre- and post-treatment questionnaires, which aimed at establishing the students' initial level of CCA and tracking possible development of particular indicators; (b) a set of reflective tasks that were designed to raise the students' CCA; (c) reflective journals, which encouraged the students' intro- and retrospective reflection; (d) course evaluation form, which aimed at getting feedback from the students; and (e) semi-structured interviews, which were designed to gain a deeper insight into the students' perspective on the process of developing CCA. There were 148 participants in the study; they were all English philology students. The multifaceted qualitative analyses afforded a considerable insight into the complex process of raising L2 learners' CCA and provided a valuable feedback on the didactic aims of the study (including the use of reflective tasks and journals as didactic aids). The thesis comprises two major parts: theoretical (chapters 1 to 3) and empirical (chapters 4 and 5). Chapter 1 focuses on the paradigm shift in language pedagogy marked by a transformation from the deconstructed and fragmented postmodern reality towards a more dynamic, fluid and context-dependent transmodern paradigm. The second chapter is devoted to the key notion investigated in the dissertation, i.e. critical cultural awareness. First, Byram's (1997) model of Intercultural Communicative Competence is presented and briefly discussed, and the pivotal role of CCA in ICC is highlighted. Apart from the strengths of the model, its limitations are also recognised and addressed. The emphasis is also placed on the theoretical underpinnings of CCA, namely three interrelated theoretical perspectives: Critical Pedagogy, education for citizenship and critical language awareness. The chapter ends with a brief overview of selected methods and tasks that can be incorporated in L2 pedagogy in order to embrace CCA in language teaching and learning. Chapter 3 revolves around the importance of change in the process of raising L2 users' critical cultural awareness. The chapter draws from the accomplishments of both cultural psychologists and philosophers, focusing on the process of acculturation and the dynamic relationship between the Self and the Other. Next, four models (Ting-Toomey 1999; Bennett 1986, 1993, 2004; Deardorff 2006; Shaules 2007) which emphasise change and transformation in conceptualising intercultural competence are presented. The significance of adequately recognising and challenging ethnocentric patterns is discussed. The ability to mediate between cultural identities is the key feature of the transformative learning theory, and its role in educating an autonomous, critical and independent L2 learner is discussed in the final section of the theoretical part of this thesis. Chapter 4 begins the empirical part. It is devoted to the methodology of the empirical research project central to the present dissertation. First, the rationale for conducting this research together with the main assumptions and research questions are presented. Then, the participants and the research context are described, followed by the research design with a description of the particular stages of the project. Next, the research tools used in the study are introduced. Finally, a brief description of the data analysis is provided. The final chapter presents the results and findings of the empirical research study and emphasises the students' voices that emerged in the process of the data analysis. The major limitations of the project are also addressed. The answers to the research questions are discussed and the final conclusions are drawn. The thesis ends with concluding remarks, followed by a list of cited works, a set of six appendices, and two summaries (in English and in Polish).